Το απόσπασμα που (ανα)δημοσιεύω σήμερα δεν προέρχεται από την πιο αξιόπιστη πηγή, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι η αξιοπιστία της παράθεσης, αλλά το ακριβές περιεχόμενό της. Πρόκειται για το απομαγνητοφωνημένο (ή κατασκευασμένο) κείμενο του διαλόγου ανάμεσα στον Α. Παπανδρέου και τον Παττακό, μετά την απελευθέρωση του πρώτου από τη χούντα, όταν ο δεύτερος του παρέδωσε το διαβατήριό του, για να φύγει στο εξωτερικό. Η κε του μπλοκ το ψάρεψε στο βιβλίο "Ανδρέας" του Δήμου Μπότσαρη, που είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση λιβελογράφου, που ωστόσο δεν μπορεί να ξεπεραστεί με ελαφριά καρδιά, χωρίς να απαντηθούν οι βασικές αιτιάσεις του.
Επαναλαμβάνω όμως ότι αυτό δεν έχει καμία σημασία για το σκοπό της ανάρτησης. Ακόμα και αν το κείμενο δεν έχει πειραχτεί ή κατασκευαστεί εξ αρχής από τους υπεύθυνους της χούντας, ορισμένα σημεία θα μπορούσαν εν μέρει να ερμηνευτούν -και όχι να δικαιολογηθούν- από την αντικειμενική κατάσταση και τη δύσκολη θέση στην οποία βρισκόταν ένας πρώην πολιτικός κρατούμενος, που δε θα μπορούσε να είναι σίγουρος, μέχρι την τελευταία στιγμή, πως θα πάρει όντως το διαβατήριό του και ότι δεν τον εμπαίζουν οι συνταγματάρχες.
Ανεξάρτητα όμως από το ποιος είπε ή έγραψε-διασκεύασε τα παρακάτω σημεία, παρουσιάζουν κατά τη γνώμη μου ενδιαφέρον ως μια αποτίμηση της χούντας, που περισσότερο από το να την εξωραΐζει, εκτιμά σχετικά νηφάλια από τη σκοπιά των αστικών συμφερόντων, την αξία χρήσης του καθεστώτος για την άρχουσα τάξη.
Παττακός: Ποια είναι η κρίση σας για την πολιτική της Εθνικής Κυβερνήσεως;
Ανδρέας: Θέλετε την κρίση μου;
Παττακός: Ναι.
Ανδρέας: Ευχαριστώ που με ρωτάτε. Νομίζω... Και αφού μου επιτρέπετε και με ρωτάτε θα σας πω τη γνώμη μου: Νομίζω ότι το κοινωνικό και οικονομικό περιεχόμενο της επαναστάσεώς σας είναι σε γραμμή που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του τόπου. Συγχρόνως νομίζω ότι το προχωρείτε με τέτοιο γρήγορο ρυθμό ώστε η μηχανή να κλωτσάη. Είναι τόσο γρήγορος ο ρυθμός ώστε κλωτσάει η μηχανή. Θέλει λίγο γράσσο. Θέλει μαλακώτερα, σιγώτερα και όχι σκληρότερα. Αλλά τα μέτρα να μην είναι πολλά και πολύ γρήγορα. Θέλω να πω ότι μπουκώνει η μηχανή. Όταν ο επιχειρηματίας κάθε μέρα βλέπει ένα καινούργιο μέτρο, δεν μπορεί να προσαρμοσθή στο μέτρο. Θέλει χρόνο να το απορροφήση, να το ζήση, να προσαρμόση τη δική του μηχανή στο νέο μέτρο. Τα μέτρα, δηλαδή, μπορεί να είναι σωστά. Αλλά θέλουν κι αυτά κάποιαν εις χρόνον κλιμάκωσιν. Βλέπω εκεί μια δυσκολίαν. Αλλά γενικά εις τον τομέα τον οικονομικόν, τον κοινωνικόν, προοδευτική είναι η πολιτική σας και ανταποκρίνεται στις ανάγκες της αναπτύξεως.
Στο θέμα της Παιδείας, εκεί ανησυχώ εγώ λιγάκι. Ανησυχώ, το λέω ειλικρινά αυτό, διότι φοβούμαι ότι η επάνοδος εις την αρχαίαν και η έμφασις εις την καθαρεύουσαν, όσο σωστή να είναι από απόψεως παραδόσεως -και ποιος αρνείται πως είναι;- αφαιρεί χρόνο πολύ σημαντικό από τα σύγχρονα προβλήματα της εποχής μας για τους μαθητάς του Γυμνασίου. Και χρειάζονται τεχνικοί. Χρειάζονται άνθρωποι εκσυγχρονισμένοι... Και φοβούμαι ότι είναι μεγάλη η έμφασις εις την παράδοσιν. Όχι ότι δεν είναι χρήσιμη η παράδοσις, αλλά νομίζω ότι έχετε δώσει...
Παττακός: Διαβάσατε το νομοσχέδιο;
Ανδρέας: Όχι πλήρως...
Παττακός: Έχετε υπ' όψιν σας ότι δίδομεν έμφασιν εις την καθομιλουμένην, την γλώσσαν των εφημερίδων, λίγα από αρχαία, πολύ λίγα κεφάλαια εις την αρχαίαν, αλλά όλη η αρχαία φιλοσοφία να διδαχθή ερμηνευθείσα...
Ανδρέας: Α καλά τότε... τότε το είχα παρεξηγήσει. Βέβαια και εγώ διάβασα εφημερίδες... δεν εδιάβασα το νομοσχέδιο. Και θέλω να ελπίζω στον άλλο τομέα, να πούμε, στον τομέα του Συντάγματος, ότι δεν θα έπρεπε να αργήση αυτό το πράγμα. Και θα έπρεπε να δώσετε ένα δημοκρατικό Σύνταγμα, το οποίον θα είναι ένας τίτλος τιμής. Ένα Σύνταγμα που να είναι δυτικώτερον του ευρωπαϊκού, προσαρμοσμένο, βέβαια, στα ελληνικά μας προβλήματα και πλαίσια. Αλλά θα είναι τίτλος τιμής, αν η κατάστασις αυτή φύγη δίδουσα εις τον τόπον δημοκρατικόν Σύνταγμα. Και στέρεον Σύνταγμα, του βασιλέως τις προνομίες σαφώς κανονισμένες, διότι από κει ξεκινήσανε τα μεγάλα μας προβλήματα. Η παρερμηνεία του Συντάγματος. Άλλο λέγαμε εμείς, άλλο έλεγε ο βασιλιάς. Θέλει ένα ξεκαθάρισμα αυτό το πράγμα. Και αν αυτό το πράγμα γίνει και γίνει σε χρονικά όρια σύντομα σχετικά, αναγγείλατέ το.
Παττακός: Νομίζω ότι τα χρονικά όρια τα οποία έχουμε αναγγείλει είναι καλά. Δεν σας ικανοποιούν;
Ανδρέας: Ναι. Για το Σύνταγμα, ναι. Ακριβώς. Ύστερα έχετε το μέγα θέμα των εκλογών, το οποίο, βέβαια, δε γνωρίζω... Δεν έχετε αναγγείλει τα όρια και ίσως δεν μπορείτε κιόλας. Γιατί, τότε, δεν θα μπορείτε να κάνετε καλά και τη δουλειά σας.
Παττακός: Θα το αναγγείλωμεν αιφνιδιαστικών, αλλά πάντως οπωσδήποτε θα πάμε δι' εκλογάς.
Είτε είναι του Παπανδρέου η παραπάνω ανάλυση, είτε της χούντας που μαγείρεψε τα λεγόμενά του, η ουσία δεν αλλάζει: πρόκειται για μια ακριβή και νηφάλια εκτίμηση για το ρόλο που καλείται να επιτελέσει το καθεστώς, τα κίνητρα που την επέβαλαν και τους σκοπούς-συμφέροντα που υπηρετεί. Που διαπλέκονται σαφώς με τον εξωτερικό παράγοντα (ΗΠΑ, ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο) αλλά δε θα μπορούσαν να εξαντλούνται σε αυτόν, αν δεν έδεναν και με τις εσωτερικές διεργασίες στη χώρα μας και με την ανάγκη εκσυγχρονισμού του αστικού πολιτικού συστήματος για την καλύτερη δυνατή αποτελεσματικότητά του.
Είναι ενδιαφέρον ότι οι όποιες ενστάσεις ενάντια στην πολιτική της χούντας, εκφράζονται από αυτήν ακριβώς τη σκοπιά, είτε για τη χρήση της καθαρεύουσας, είτε για το σύνταγμα και τις εκλογές, κι όχι από κάποια δημοκρατική ανησυχία ή γενικά από έγνοια για τα λαϊκά στρώματα, τα δικαιώματά τους και τις ελευθερίες τους.
Συναφής με τα παραπάνω είναι και η πρόσφατη ανακοίνωση της κετουκε για την 50ή επέτειο από την επιβολή του πραξικοπήματος των συνταγματαρχών, που αξίζει να διαβαστεί και να συζητηθεί.
Άλλοι προτεινόμενοι σύνδεσμοι από το Ρίζο είναι οι εξής:
Το κείμενο του Κ. Σκολαρίκου, συνεργάτη του τμήματος ιστορίας της κετουκε, με αφορμή ένα ιστορικό ένθετο της φιλοκυβερνητικής εφημερίδας Documento (για το Ζαχαριάδη, το Βαφειάδη και τον Καραγιώργη), που εκτός από τη "βελούδινη" παραχάραξη της ιστορίας, αναδεικνύει τη σύγκλιση του πολιτικού αναθεωρητισμού με το αναθεωρητικό, νεοφιλελεύθερο ρεύμα στην ιστοριογραφία.
Το κοινό κάλεσμα διεθνιστικής πάλης ενάντια στον καπιταλισμό από το ΚΚ Τουρκίας και το Νέο ΚΚ Ολλανδίας, που δείχνουν τι κρύβεται πίσω από την τεχνητή ένταση των σχέσεων των δύο χωρών και των αστικών τους τάξεων.
Το κάλεσμα πάλης του ΚΚΕ ενάντια στα νέα μέτρα, με θέσεις αιχμής την αποδέσμευση από την ΕΕ, το ΝΑΤΟ και κάθε ιμπεριαλιστικό σχεδιασμό (που κουμπώνει με τη συζήτηση που έχει ανοίξει και σε προηγούμενη ανάρτηση).
Στο μέτρο που οι διάλογοι αυτοί είναι δυνατό να εκτιμηθούν, τα συμπεράσματα για το χαρακτήρα του Ανδρέα είναι τραγικά. Ο διάλογός του με τον Παττακό δεν έχει αμφισβητηθεί, αφού υπάρχει στο αρχείο του η κασέττα, που ο κάτοχός της ισχυρίζεται ότι είναι γνήσια και αυθεντική. Απομαγνητοφώνηση της κασέττας έχει δημοσιευθεί σε καθημερινή εφημερίδα της Αθήνας που δεν κυκλοφορεί σήμερα.Αυτά μας λέει ο συγγραφέας του βιβλίου, προτού παραθέσει την εκδοχή των πραγμάτων, όπως την παρουσιάζει ο ίδιος ο Α. Παπανδρέου στο βιβλίο του "η Δημοκρατία στο Απόσπασμα", για να την αντιπαραθέσει στη συνέχεια με το απομαγνητοφωνημένο (;) κείμενο που δημοσιεύτηκε, να κάνει τη σύγκριση και να βγάλει συμπεράσματα για το χαρακτήρα του Παπανδρέου.
Επαναλαμβάνω όμως ότι αυτό δεν έχει καμία σημασία για το σκοπό της ανάρτησης. Ακόμα και αν το κείμενο δεν έχει πειραχτεί ή κατασκευαστεί εξ αρχής από τους υπεύθυνους της χούντας, ορισμένα σημεία θα μπορούσαν εν μέρει να ερμηνευτούν -και όχι να δικαιολογηθούν- από την αντικειμενική κατάσταση και τη δύσκολη θέση στην οποία βρισκόταν ένας πρώην πολιτικός κρατούμενος, που δε θα μπορούσε να είναι σίγουρος, μέχρι την τελευταία στιγμή, πως θα πάρει όντως το διαβατήριό του και ότι δεν τον εμπαίζουν οι συνταγματάρχες.
Ανεξάρτητα όμως από το ποιος είπε ή έγραψε-διασκεύασε τα παρακάτω σημεία, παρουσιάζουν κατά τη γνώμη μου ενδιαφέρον ως μια αποτίμηση της χούντας, που περισσότερο από το να την εξωραΐζει, εκτιμά σχετικά νηφάλια από τη σκοπιά των αστικών συμφερόντων, την αξία χρήσης του καθεστώτος για την άρχουσα τάξη.
* * *
Παττακός: Ποια είναι η κρίση σας για την πολιτική της Εθνικής Κυβερνήσεως;
Ανδρέας: Θέλετε την κρίση μου;
Παττακός: Ναι.
Ανδρέας: Ευχαριστώ που με ρωτάτε. Νομίζω... Και αφού μου επιτρέπετε και με ρωτάτε θα σας πω τη γνώμη μου: Νομίζω ότι το κοινωνικό και οικονομικό περιεχόμενο της επαναστάσεώς σας είναι σε γραμμή που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του τόπου. Συγχρόνως νομίζω ότι το προχωρείτε με τέτοιο γρήγορο ρυθμό ώστε η μηχανή να κλωτσάη. Είναι τόσο γρήγορος ο ρυθμός ώστε κλωτσάει η μηχανή. Θέλει λίγο γράσσο. Θέλει μαλακώτερα, σιγώτερα και όχι σκληρότερα. Αλλά τα μέτρα να μην είναι πολλά και πολύ γρήγορα. Θέλω να πω ότι μπουκώνει η μηχανή. Όταν ο επιχειρηματίας κάθε μέρα βλέπει ένα καινούργιο μέτρο, δεν μπορεί να προσαρμοσθή στο μέτρο. Θέλει χρόνο να το απορροφήση, να το ζήση, να προσαρμόση τη δική του μηχανή στο νέο μέτρο. Τα μέτρα, δηλαδή, μπορεί να είναι σωστά. Αλλά θέλουν κι αυτά κάποιαν εις χρόνον κλιμάκωσιν. Βλέπω εκεί μια δυσκολίαν. Αλλά γενικά εις τον τομέα τον οικονομικόν, τον κοινωνικόν, προοδευτική είναι η πολιτική σας και ανταποκρίνεται στις ανάγκες της αναπτύξεως.
Στο θέμα της Παιδείας, εκεί ανησυχώ εγώ λιγάκι. Ανησυχώ, το λέω ειλικρινά αυτό, διότι φοβούμαι ότι η επάνοδος εις την αρχαίαν και η έμφασις εις την καθαρεύουσαν, όσο σωστή να είναι από απόψεως παραδόσεως -και ποιος αρνείται πως είναι;- αφαιρεί χρόνο πολύ σημαντικό από τα σύγχρονα προβλήματα της εποχής μας για τους μαθητάς του Γυμνασίου. Και χρειάζονται τεχνικοί. Χρειάζονται άνθρωποι εκσυγχρονισμένοι... Και φοβούμαι ότι είναι μεγάλη η έμφασις εις την παράδοσιν. Όχι ότι δεν είναι χρήσιμη η παράδοσις, αλλά νομίζω ότι έχετε δώσει...
Παττακός: Διαβάσατε το νομοσχέδιο;
Ανδρέας: Όχι πλήρως...
Παττακός: Έχετε υπ' όψιν σας ότι δίδομεν έμφασιν εις την καθομιλουμένην, την γλώσσαν των εφημερίδων, λίγα από αρχαία, πολύ λίγα κεφάλαια εις την αρχαίαν, αλλά όλη η αρχαία φιλοσοφία να διδαχθή ερμηνευθείσα...
Ανδρέας: Α καλά τότε... τότε το είχα παρεξηγήσει. Βέβαια και εγώ διάβασα εφημερίδες... δεν εδιάβασα το νομοσχέδιο. Και θέλω να ελπίζω στον άλλο τομέα, να πούμε, στον τομέα του Συντάγματος, ότι δεν θα έπρεπε να αργήση αυτό το πράγμα. Και θα έπρεπε να δώσετε ένα δημοκρατικό Σύνταγμα, το οποίον θα είναι ένας τίτλος τιμής. Ένα Σύνταγμα που να είναι δυτικώτερον του ευρωπαϊκού, προσαρμοσμένο, βέβαια, στα ελληνικά μας προβλήματα και πλαίσια. Αλλά θα είναι τίτλος τιμής, αν η κατάστασις αυτή φύγη δίδουσα εις τον τόπον δημοκρατικόν Σύνταγμα. Και στέρεον Σύνταγμα, του βασιλέως τις προνομίες σαφώς κανονισμένες, διότι από κει ξεκινήσανε τα μεγάλα μας προβλήματα. Η παρερμηνεία του Συντάγματος. Άλλο λέγαμε εμείς, άλλο έλεγε ο βασιλιάς. Θέλει ένα ξεκαθάρισμα αυτό το πράγμα. Και αν αυτό το πράγμα γίνει και γίνει σε χρονικά όρια σύντομα σχετικά, αναγγείλατέ το.
Παττακός: Νομίζω ότι τα χρονικά όρια τα οποία έχουμε αναγγείλει είναι καλά. Δεν σας ικανοποιούν;
Ανδρέας: Ναι. Για το Σύνταγμα, ναι. Ακριβώς. Ύστερα έχετε το μέγα θέμα των εκλογών, το οποίο, βέβαια, δε γνωρίζω... Δεν έχετε αναγγείλει τα όρια και ίσως δεν μπορείτε κιόλας. Γιατί, τότε, δεν θα μπορείτε να κάνετε καλά και τη δουλειά σας.
Παττακός: Θα το αναγγείλωμεν αιφνιδιαστικών, αλλά πάντως οπωσδήποτε θα πάμε δι' εκλογάς.
* * *
Είτε είναι του Παπανδρέου η παραπάνω ανάλυση, είτε της χούντας που μαγείρεψε τα λεγόμενά του, η ουσία δεν αλλάζει: πρόκειται για μια ακριβή και νηφάλια εκτίμηση για το ρόλο που καλείται να επιτελέσει το καθεστώς, τα κίνητρα που την επέβαλαν και τους σκοπούς-συμφέροντα που υπηρετεί. Που διαπλέκονται σαφώς με τον εξωτερικό παράγοντα (ΗΠΑ, ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο) αλλά δε θα μπορούσαν να εξαντλούνται σε αυτόν, αν δεν έδεναν και με τις εσωτερικές διεργασίες στη χώρα μας και με την ανάγκη εκσυγχρονισμού του αστικού πολιτικού συστήματος για την καλύτερη δυνατή αποτελεσματικότητά του.
Είναι ενδιαφέρον ότι οι όποιες ενστάσεις ενάντια στην πολιτική της χούντας, εκφράζονται από αυτήν ακριβώς τη σκοπιά, είτε για τη χρήση της καθαρεύουσας, είτε για το σύνταγμα και τις εκλογές, κι όχι από κάποια δημοκρατική ανησυχία ή γενικά από έγνοια για τα λαϊκά στρώματα, τα δικαιώματά τους και τις ελευθερίες τους.
Συναφής με τα παραπάνω είναι και η πρόσφατη ανακοίνωση της κετουκε για την 50ή επέτειο από την επιβολή του πραξικοπήματος των συνταγματαρχών, που αξίζει να διαβαστεί και να συζητηθεί.
Άλλοι προτεινόμενοι σύνδεσμοι από το Ρίζο είναι οι εξής:
Το κείμενο του Κ. Σκολαρίκου, συνεργάτη του τμήματος ιστορίας της κετουκε, με αφορμή ένα ιστορικό ένθετο της φιλοκυβερνητικής εφημερίδας Documento (για το Ζαχαριάδη, το Βαφειάδη και τον Καραγιώργη), που εκτός από τη "βελούδινη" παραχάραξη της ιστορίας, αναδεικνύει τη σύγκλιση του πολιτικού αναθεωρητισμού με το αναθεωρητικό, νεοφιλελεύθερο ρεύμα στην ιστοριογραφία.
Το κοινό κάλεσμα διεθνιστικής πάλης ενάντια στον καπιταλισμό από το ΚΚ Τουρκίας και το Νέο ΚΚ Ολλανδίας, που δείχνουν τι κρύβεται πίσω από την τεχνητή ένταση των σχέσεων των δύο χωρών και των αστικών τους τάξεων.
Το κάλεσμα πάλης του ΚΚΕ ενάντια στα νέα μέτρα, με θέσεις αιχμής την αποδέσμευση από την ΕΕ, το ΝΑΤΟ και κάθε ιμπεριαλιστικό σχεδιασμό (που κουμπώνει με τη συζήτηση που έχει ανοίξει και σε προηγούμενη ανάρτηση).
Το εργατικό - λαϊκό κίνημα, στην Ελλάδα και σε όλη την Ευρώπη, μπορεί να αξιοποιήσει τα ρήγματα και τις αντιθέσεις μέσα στις ιμπεριαλιστικές συμμαχίες για την αποδυνάμωσή τους.
Να συνδέσει την πάλη για αποδέσμευση από την ΕΕ με την πάλη για ανατροπή της εξουσίας του κεφαλαίου, που όσο υπάρχει θα οδηγεί σε τέτοιες αντιδραστικές αντιλαϊκές συμμαχίες.
Χρειάζεται να δυναμώσει η πάλη με στόχο:
- Την έξοδο της Ελλάδας από τους ιμπεριαλιστικούς συνασπισμούς, το ΝΑΤΟ και την ΕΕ.
- Καμιά συμμετοχή της χώρας σε αποστολές εκτός συνόρων.
- Κλείσιμο των ξένων βάσεων στην Ελλάδα - ΕΞΩ το ΝΑΤΟ από το Αιγαίο.
Αυτός είναι ο δρόμος για να προετοιμάσουμε τις νέες αναμετρήσεις, τους νέους νικηφόρους αγώνες.
Με στόχο την πραγματική εξουσία του λαού, τη μόνη που μπορεί να ικανοποιήσει τις σύγχρονες ανάγκες του, σύμφωνα με τις επιστημονικές και τεχνολογικές κατακτήσεις, τις δυνατότητες της χώρας. Να διαγράψει το χρέος, να αποδεσμεύσει την Ελλάδα από ιμπεριαλιστικές συμμαχίες.
