Ο τίτλος είναι παρμένος από ένα δαπίτικο προεκλογικό σύνθημα στις κάλπες του 04', πριν τη νίκη του Καραμανλή. Αλλά το περιεχόμενο της ανάρτησης δεν έχει παρά μια χαλαρή, γενική σύνδεση με τον τίτλο, αφού παίρνει αφορμή από μια εκλογική ανάλυση, για να πάει σε διαφορετικά μονοπάτια.
Διαβάζοντας λοιπόν μια ανάλυση για τις διπλές εκλογές του 12', έπεσα πάνω στην εκτίμηση -που παρουσιαζόταν ως βεβαιότητα- πως ο παράγοντας της κομματικής ταύτισης των ψηφοφόρων -δηλ της πολιτικής ταύτισής τους με ένα κόμμα) έχει υποχωρήσει δραματικά. Αυτό μπορεί να συνδέεται με τη λεγόμενη "κρίση αντιπροσώπευσης", την παρακμή των κομμάτων ως θεσμού γενικά, την υποχώρηση του γενικού ενδιαφέροντος για την πολιτική, και μια σειρά άλλους παράγοντες, που θα είχαν ενδιαφέρον να αναλυθούν ξεχωριστά. Σε αυτό το κείμενο όμως συνδέονταν πρωτίστως με το σχετικά υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο των Ελλήνων, που είχε ως επακόλουθο -μεταξύ άλλων- την κομματική αποστράτευση.
Αυτό το τελευταίο μπορούμε να το δούμε και να το κρίνουμε σε διάφορα επίπεδα. Η ανάλυση σημειώνει ότι παλιότερα τα κόμματα κι ο τύπος -που ακολουθεί κι αυτός μια παράλληλη, φθίνουσα πορεία) αποτελούσαν παράθυρο στην κοινωνία για τους ψηφοφόρους και τους αναγνώστες τους, ένα μέσο θεώρησης της πραγματικότητας και αλληλεπίδρασης με το κοινωνικό σύνολο. Σταδιακά όμως έχασαν αυτό το ρόλο κι αντικαταστάθηκαν από άλλους παράγοντες μεσολάβησης αυτής της σχέσης.
Εδώ κολλάει μια κρίσιμη παρατήρηση. Ο πολιτικός-κομματικός τύπος -από τη δική μας σκοπιά τουλάχιστον- δεν έχει χάσει τη σημασία του και το χαρακτήρα του. Ένα πολιτικό όργανο δε δίνει στον αναγνώστη απλή ενημέρωση ή σκέτη πληροφόρηση, ούτε απλώς τη "γραμμή" εκλαϊκευμένη και την κομματική εκδοχή των πραγμάτων. Δίνει κυρίως τα εφόδια για την ερμηνεία τους και τους νόμους κίνησής τους, μια σφαιρική διεισδυτική ματιά, που λειτουργεί (και) σα μεγεθυντικός φακός και όχι σαν καθρέφτης. Αυτό τουλάχιστον πρέπει να επιδιώκει, παλεύοντας με τις αδυναμίες του, για να το καταφέρει στον καλύτερο δυνατό βαθμό.
Με άλλα λόγια, όταν ξέρεις ένα συστηματικό αναγνώστη μιας εφημερίδας, μπορείς να προβλέψεις την πολιτική του ένταξη και τη θέση του σε διάφορα επίμαχα ζητήματα. Όχι γιατί θα του έχει δώσει γραμμή η εφημερίδα που διαβάζει, αλλά γιατί μπορείς να προσεγγίσεις με μια σχετική ασφάλεια τον τρόπο σκέψης του, τα κριτήρια που αξιολογεί ως σημαντικά, τις προσλαμβάνουσές του, κοκ.
Τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ, που αντικαθιστούν εν πολλοίς τον τύπο (και τα κόμματα) σε αυτό το κομμάτι κι αποτελούν ένα σύγχρονο παράθυρο (στην κοινωνία) της εποχής των Windows και του διαδικτύου, αποστασιοποιούνται θεωρητικά από τη στρατευμένη λειτουργία τους και τη μονόπλευρη οπτική της, γίνονται "πολυφωνικά" και "αντικειμενικά". Καθώς βομβαρδίζουν όμως με σκόρπιες πληροφορίες το κοινό τους, του στερούν την ενιαία θεώρηση και τα εργαλεία για να ταξινομήσει και να αξιολογήσει όλο αυτό το υλικό, με το οποίο έρχεται αντιμέτωπο σε καθημερινή βάση.
Αυτό δε σημαίνει βέβαια πως τα σύγχρονα ΜΜΕ στερούνται σκοπιμοτήτων και πολιτικού λόγου. Η προπαγάνδα τους όμως γίνεται πιο ευκολοχώνευτη, με τη γαρνιτούρα της αδέσμευτης, ανεξάρτητης γνώμης ή ακόμα καλύτερα με το λάιφ-στάιλ περιτύλιγμα, που εισβάλλει σε πολλά δελτία ειδήσεων. Εξάλλου, ένα κοινό σε πλήρη σύγχυση, πελαγωμένο σε έναν ωκεανό ανεπεξέργαστων πληροφοριών, που απέχουν πολύ από τη γνώση, είναι πιο ευάλωτο στα επίσημα ψεύδη της εξουσίας και έτοιμο να φάει οτιδήποτε του σερβίρουν.
Ένα άλλο προφανές επίπεδο ανάγνωσης της αρχικής εκτίμησης, λέει το εξής: ο αμόρφωτος λαός ήταν πρόβατο, που στοιχιζόταν πίσω από κόμματα και πολιτικούς σωτήρες. Σήμερα που είναι πιο ώριμος και μορφωμένος, αποστοιχίζεται μαζικά από τις κάλπικες ελπίδες του παρελθόντος και δεν πείθεται εξίσου εύκολα από τα παραμύθια των πολιτικών.
Μια παραλλαγή της παραπάνω ιδέας συνδέει τις μεγάλες αφηγήσεις του εικοστού αιώνα και τους διάφορους πολιτικούς -ισμούς (σοσιαλισμός, κομμουνισμός, κ.ά.) με τις θρησκείες και γενικά μια θρησκευτικού τύπου πίστη, που υποχωρεί όσο ανεβαίνει το γενικό μορφωτικό επίπεδο.
Είναι όμως έτσι;
Παρατηρούμε γενικά πως η υποχώρηση της έντονης πολιτικοποίησης των μεταπολιτευτικών χρόνων συνοδεύτηκε με τη στροφή στη θρησκεία, τη μεταφυσική και την ενίσχυση πολλών αντιπνευματικών τάσεων, που βρήκαν έκφραση ακόμα και στο γερασμένο Α. Παπανδρέου (τις καφετζούδες της Λιάνη κοκ) ως χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Το τηλεοπτικό-διαδικτυακό κοινό καταναλώνει άκριτα και μαζικά σκουπίδια, βάζει την κριτική ικανότητα στον κάδο με τα ανεπιθύμητα και μετατρέπεται εύκολα σε πρόβατο επί σφαγή. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου πως ακόμα και κάποια από τα μαζικά ξεσπάσματα του τελευταίου διαστήματος (πχ οι πλατείες) είχαν σχεδόν τηλεοπτικούς όρους και περιεχόμενο.
Τα σύγχρονα μέσα φαίνεται πολλές φορές να ενισχύουν απλώς τις δυνατότητες χειραγώγησης και προπαγάνδας για το σύστημα, αντί να λειτουργεί χειραφετητικά στο δοσμένο κυρίαρχο πλαίσιο.
Και στην εποχή του άκρατου ατομικισμού και της γενικής υποχώρησης της συλλογικότητας, τα άτομα που λειτουργούν ως μονάδες, κοπαδοποιούνται πολύ εύκολα, διατηρώντας παράλληλα μια σχετική πλην ψευδεπίγραφη αυτονομία.
Φτάνουμε λοιπόν στον πυρήνα της αρχικής εκτίμησης για την αντιστρόφως ανάλογη σχέση μεταξύ μόρφωσης και κομματικής ταύτισης-ένταξης.
Η κομματική ταύτιση του 19ου αιώνα ήταν συνυφασμένη με την καθυστέρηση, τους κομματάρχες-παράγοντες, τις πελατειακές σχέσεις και το συναφή δικομματισμό, που εκσυγχρονίζεται και αλλάζει το δέρμα του, αλλά διατηρεί στο ακέραιο τα παραπάνω ευγενή στοιχεία του, για να θυμάται τις ρίζες του.
Η ουσιαστική πολιτικοποίηση δεν έχει την παραμικρή σχέση με αυτό το είδος ταύτισης. Εμφανίζεται τον εικοστό αιώνα με την ανάδυση των μαζικών κομμάτων, τους ταξικούς κοινωνικούς αγώνες και βασικά το κομμουνιστικό κίνημα. Και προφανώς συνδέεται με την αύξηση του μορφωτικού επιπέδου του ελληνικού λαού, για να φτάσει στο απόγειό της στα χρόνια της μεταπολίτευσης -με τον πολιτικό απόηχο του Πολυτεχνείου.
Η υποχώρηση αυτής της πολιτικοποίησης, ως απόρροια της αντεπανάστασης που επικράτησε διεθνώς, σήμανε την προέλαση της αντιπνευματικότητας, αλλά και μια σχετική αντιστροφή της αυξητικής τάσης της ένταξης μαθητών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, την έξαρση του λειτουργικού αναλφαβητισμού κτλ.
Η γενιά της επανάστασης του μέλλοντος δεν μπορεί παρά να είναι μορφωμένη και πολιτικοποιημένη, όσο κι αν αυτό δεν είναι ορατό σήμερα ως άμεση προοπτική στον ορίζοντα -που παραμένει πάντα κόκκινος.
Καμία σχέση δηλ με τους πανεπιστημιακούς Δαπίτες, που φώναζαν το σύνθημα στον τίτλο της ανάρτησης...
Διαβάζοντας λοιπόν μια ανάλυση για τις διπλές εκλογές του 12', έπεσα πάνω στην εκτίμηση -που παρουσιαζόταν ως βεβαιότητα- πως ο παράγοντας της κομματικής ταύτισης των ψηφοφόρων -δηλ της πολιτικής ταύτισής τους με ένα κόμμα) έχει υποχωρήσει δραματικά. Αυτό μπορεί να συνδέεται με τη λεγόμενη "κρίση αντιπροσώπευσης", την παρακμή των κομμάτων ως θεσμού γενικά, την υποχώρηση του γενικού ενδιαφέροντος για την πολιτική, και μια σειρά άλλους παράγοντες, που θα είχαν ενδιαφέρον να αναλυθούν ξεχωριστά. Σε αυτό το κείμενο όμως συνδέονταν πρωτίστως με το σχετικά υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο των Ελλήνων, που είχε ως επακόλουθο -μεταξύ άλλων- την κομματική αποστράτευση.
Αυτό το τελευταίο μπορούμε να το δούμε και να το κρίνουμε σε διάφορα επίπεδα. Η ανάλυση σημειώνει ότι παλιότερα τα κόμματα κι ο τύπος -που ακολουθεί κι αυτός μια παράλληλη, φθίνουσα πορεία) αποτελούσαν παράθυρο στην κοινωνία για τους ψηφοφόρους και τους αναγνώστες τους, ένα μέσο θεώρησης της πραγματικότητας και αλληλεπίδρασης με το κοινωνικό σύνολο. Σταδιακά όμως έχασαν αυτό το ρόλο κι αντικαταστάθηκαν από άλλους παράγοντες μεσολάβησης αυτής της σχέσης.
Εδώ κολλάει μια κρίσιμη παρατήρηση. Ο πολιτικός-κομματικός τύπος -από τη δική μας σκοπιά τουλάχιστον- δεν έχει χάσει τη σημασία του και το χαρακτήρα του. Ένα πολιτικό όργανο δε δίνει στον αναγνώστη απλή ενημέρωση ή σκέτη πληροφόρηση, ούτε απλώς τη "γραμμή" εκλαϊκευμένη και την κομματική εκδοχή των πραγμάτων. Δίνει κυρίως τα εφόδια για την ερμηνεία τους και τους νόμους κίνησής τους, μια σφαιρική διεισδυτική ματιά, που λειτουργεί (και) σα μεγεθυντικός φακός και όχι σαν καθρέφτης. Αυτό τουλάχιστον πρέπει να επιδιώκει, παλεύοντας με τις αδυναμίες του, για να το καταφέρει στον καλύτερο δυνατό βαθμό.
Με άλλα λόγια, όταν ξέρεις ένα συστηματικό αναγνώστη μιας εφημερίδας, μπορείς να προβλέψεις την πολιτική του ένταξη και τη θέση του σε διάφορα επίμαχα ζητήματα. Όχι γιατί θα του έχει δώσει γραμμή η εφημερίδα που διαβάζει, αλλά γιατί μπορείς να προσεγγίσεις με μια σχετική ασφάλεια τον τρόπο σκέψης του, τα κριτήρια που αξιολογεί ως σημαντικά, τις προσλαμβάνουσές του, κοκ.
Τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ, που αντικαθιστούν εν πολλοίς τον τύπο (και τα κόμματα) σε αυτό το κομμάτι κι αποτελούν ένα σύγχρονο παράθυρο (στην κοινωνία) της εποχής των Windows και του διαδικτύου, αποστασιοποιούνται θεωρητικά από τη στρατευμένη λειτουργία τους και τη μονόπλευρη οπτική της, γίνονται "πολυφωνικά" και "αντικειμενικά". Καθώς βομβαρδίζουν όμως με σκόρπιες πληροφορίες το κοινό τους, του στερούν την ενιαία θεώρηση και τα εργαλεία για να ταξινομήσει και να αξιολογήσει όλο αυτό το υλικό, με το οποίο έρχεται αντιμέτωπο σε καθημερινή βάση.
Αυτό δε σημαίνει βέβαια πως τα σύγχρονα ΜΜΕ στερούνται σκοπιμοτήτων και πολιτικού λόγου. Η προπαγάνδα τους όμως γίνεται πιο ευκολοχώνευτη, με τη γαρνιτούρα της αδέσμευτης, ανεξάρτητης γνώμης ή ακόμα καλύτερα με το λάιφ-στάιλ περιτύλιγμα, που εισβάλλει σε πολλά δελτία ειδήσεων. Εξάλλου, ένα κοινό σε πλήρη σύγχυση, πελαγωμένο σε έναν ωκεανό ανεπεξέργαστων πληροφοριών, που απέχουν πολύ από τη γνώση, είναι πιο ευάλωτο στα επίσημα ψεύδη της εξουσίας και έτοιμο να φάει οτιδήποτε του σερβίρουν.
Ένα άλλο προφανές επίπεδο ανάγνωσης της αρχικής εκτίμησης, λέει το εξής: ο αμόρφωτος λαός ήταν πρόβατο, που στοιχιζόταν πίσω από κόμματα και πολιτικούς σωτήρες. Σήμερα που είναι πιο ώριμος και μορφωμένος, αποστοιχίζεται μαζικά από τις κάλπικες ελπίδες του παρελθόντος και δεν πείθεται εξίσου εύκολα από τα παραμύθια των πολιτικών.
Μια παραλλαγή της παραπάνω ιδέας συνδέει τις μεγάλες αφηγήσεις του εικοστού αιώνα και τους διάφορους πολιτικούς -ισμούς (σοσιαλισμός, κομμουνισμός, κ.ά.) με τις θρησκείες και γενικά μια θρησκευτικού τύπου πίστη, που υποχωρεί όσο ανεβαίνει το γενικό μορφωτικό επίπεδο.
Είναι όμως έτσι;
Παρατηρούμε γενικά πως η υποχώρηση της έντονης πολιτικοποίησης των μεταπολιτευτικών χρόνων συνοδεύτηκε με τη στροφή στη θρησκεία, τη μεταφυσική και την ενίσχυση πολλών αντιπνευματικών τάσεων, που βρήκαν έκφραση ακόμα και στο γερασμένο Α. Παπανδρέου (τις καφετζούδες της Λιάνη κοκ) ως χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Το τηλεοπτικό-διαδικτυακό κοινό καταναλώνει άκριτα και μαζικά σκουπίδια, βάζει την κριτική ικανότητα στον κάδο με τα ανεπιθύμητα και μετατρέπεται εύκολα σε πρόβατο επί σφαγή. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου πως ακόμα και κάποια από τα μαζικά ξεσπάσματα του τελευταίου διαστήματος (πχ οι πλατείες) είχαν σχεδόν τηλεοπτικούς όρους και περιεχόμενο.
Τα σύγχρονα μέσα φαίνεται πολλές φορές να ενισχύουν απλώς τις δυνατότητες χειραγώγησης και προπαγάνδας για το σύστημα, αντί να λειτουργεί χειραφετητικά στο δοσμένο κυρίαρχο πλαίσιο.
Και στην εποχή του άκρατου ατομικισμού και της γενικής υποχώρησης της συλλογικότητας, τα άτομα που λειτουργούν ως μονάδες, κοπαδοποιούνται πολύ εύκολα, διατηρώντας παράλληλα μια σχετική πλην ψευδεπίγραφη αυτονομία.
Φτάνουμε λοιπόν στον πυρήνα της αρχικής εκτίμησης για την αντιστρόφως ανάλογη σχέση μεταξύ μόρφωσης και κομματικής ταύτισης-ένταξης.
Η κομματική ταύτιση του 19ου αιώνα ήταν συνυφασμένη με την καθυστέρηση, τους κομματάρχες-παράγοντες, τις πελατειακές σχέσεις και το συναφή δικομματισμό, που εκσυγχρονίζεται και αλλάζει το δέρμα του, αλλά διατηρεί στο ακέραιο τα παραπάνω ευγενή στοιχεία του, για να θυμάται τις ρίζες του.
Η ουσιαστική πολιτικοποίηση δεν έχει την παραμικρή σχέση με αυτό το είδος ταύτισης. Εμφανίζεται τον εικοστό αιώνα με την ανάδυση των μαζικών κομμάτων, τους ταξικούς κοινωνικούς αγώνες και βασικά το κομμουνιστικό κίνημα. Και προφανώς συνδέεται με την αύξηση του μορφωτικού επιπέδου του ελληνικού λαού, για να φτάσει στο απόγειό της στα χρόνια της μεταπολίτευσης -με τον πολιτικό απόηχο του Πολυτεχνείου.
Η υποχώρηση αυτής της πολιτικοποίησης, ως απόρροια της αντεπανάστασης που επικράτησε διεθνώς, σήμανε την προέλαση της αντιπνευματικότητας, αλλά και μια σχετική αντιστροφή της αυξητικής τάσης της ένταξης μαθητών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, την έξαρση του λειτουργικού αναλφαβητισμού κτλ.
Η γενιά της επανάστασης του μέλλοντος δεν μπορεί παρά να είναι μορφωμένη και πολιτικοποιημένη, όσο κι αν αυτό δεν είναι ορατό σήμερα ως άμεση προοπτική στον ορίζοντα -που παραμένει πάντα κόκκινος.
Καμία σχέση δηλ με τους πανεπιστημιακούς Δαπίτες, που φώναζαν το σύνθημα στον τίτλο της ανάρτησης...
