Αναζητώντας τη χαμένη ευκαιρία

Ένα από τα "λογοτεχνικά είδη" που βρίσκονται σε άνθηση το τελευταίο διάστημα, είναι τα πολιτικά άρλεκιν πληγωμένων Συριζαίων, που γράφουν για την "προδομένη μεταρρύθμιση" και τη μεγάλη ευκαιρία που χάθηκε για το λαϊκό κίνημα. Στα βιβλία αυτά δεν υπάρχει βασικά ίχνος αυτοκριτικής κι ειλικρινούς μεταμέλειας για τις αυταπάτες που έτρεφαν (;) και πάντως σίγουρα καλλιεργούσαν οι συγγραφείς τους, παρά μόνο σενάρια που εξηγούν τι πήγε λάθος -στην πορεία πάντα κι όχι εξαρχής- και τι στράβωσε στις λεπτομέρειες. Που συνήθως είναι ο παραγκωνισμός του πρωταγωνιστή (η περίπτωση του Μηλιού) ή ότι δεν εισακούστηκαν οι εισηγήσεις τους κι οι σοφές προειδοποιήσεις τους.

Σαν τους καφενόβιους ραδιοφωνατζήδες, που σε φτιάχνουν για την ομαδάρα, τον άχαστο θρίαμβό της, κι όταν έρχεται η συντριβή, δε νιώθουν εκτεθειμένοι κι αφερέγγυοι, την ανάγκη να απολογηθούν κάπως, αλλά βρίσκουν ένα άλλοθι να κρυφτούν, χαρίζοντας ταυτόχρονα παρηγοριά στον άρρωστο οπαδό. Γιατί αν είχαμε κάνει αυτή την κρίσιμη κίνηση ή εκείνη την κομβική αλλαγή, αν είχαμε αποφύγει το μοιραίο λάθος, πχ κάποιο κόρνερ ή πλάγιο άουτ, η πλάστιγγα θα είχε γείρει προς το μέρος μας, σήμερα θα μιλούσαμε με άλλους όρους, θα 'σαν όλα αληθινά και ο ουρανός πιο γαλανός, αλλά το βάθος του πάντα κόκκινο.
Κάτι σαν προύστηδες στην αναζήτηση της μεγάλης χαμένης ευκαιρίας.

Ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα του είδους πέτυχα σε ένα σύνδεσμο από το τελευταίο φύλλο της Κόντρα, που παρέπεμπε στην παρουσίαση του  βιβλίου "πρώτη φορά Αριστερά" από την (που είσαι Μπέρτολντ που έδειχνες πως θα γινόμουν άλλη) Νάντια Βαλαβάνη. Το βιβλίο περιλαμβάνει τρία δοκίμια: του Τάσου Παππά, που αναριωτιέται λογοτεχνικά πώς το απόφθεγμα του Βενσάν "προτιμώ μια Αριστερά να κάνει αυτό που μπορεί, παρά μια Δεξιά να κάνει αυτό που θέλει" μετατράπηκε στην πράξη στο: "αυτό που μπορεί η Αριστερά είναι αυτό που θέλει η Δεξιά". (Είδες ρε γαμώτο...) Του Μηλιού που μιλάει για το φαινόμενο Σύριζα και τις πέντε εποχές του, το πνεύμα της Γένοβας, τη χρυσή αντιμνημονιακή εποχή, την κατηφόρα της προσαρμογής, τα μοιραία λάθη (κι ανάμεσά τους φυσικά ο παραγκωνισμός του από το Δραγασάκη). Κι ένα τρίτο των Παπαστάμου και Προδρομίτη για τις ομιλίες του Τσίπρα και την κοινωνική ψυχολογία.

Η ίδια η Βαλαβάνη αναγκάζεται να κάνει αυτό που απεχθάνεται περισσότερο σε μια παρουσίαση και να πάρει θέση, για να μας βεβαιώσει πως η γνωστή σε όλους μας κατάληξη του Σύριζα (μα γιατί δεν περιμένετε λίγο, να δούμε πού το πάει...) κάθε άλλο παρά προδιαγεγραμμένη ήταν. Και πως ο Σύριζα του Αλαβάνου το 04΄, ήταν μια συμμαχία της ριζοσπαστικής (κι όχι της ανανεωτικής) αριστεράς και γενικώς τα έσπαγε. Ο Σύριζα μας πέθανε (το μας εδώ είναι αντικείμενο), ζήτω ο νέος Σύριζα. Μπρος για τα ίδια λάθη, με νέο, βελτιωμένο στιλ.

Ακόμα πιο ενωτικό συμβολισμό είχε η ταυτόχρονη προδημοσίευση ενός αποσπάσματος από την εισαγωγή του βιβλίου των Λάσκου και Παπαδάτου-Αναγνωστόπουλου, από τις εκδόσεις ΚΨΜ (με σαφή προσανατολισμό προς το Ναρ), στην εφημερίδα Πριν (Ναρ), και τις ιστοσελίδες Κ-Lab (δεξιό Ναρ), YaBasta, Red Notebook (Σύριζα). Από το οποίο μαθαίνουμε πως με την ανάδειξη του Σύριζα στην κυβέρνηση φαινόταν να ξεπερνιέται το τραύμα της ήττας του 1949· αυτό που αποδείχτηκε ανυπέρβλητο, ωστόσο, ήταν το τραύμα του 1989 - ο ρεαλισμός του Δεν Υπάρχει Εναλλακτική. Όχι μόνο, και σίγουρα όχι κυρίως, με ιδεολογικούς όρους. Αλλά γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ υποτίμησε τη σημασία της οικοδόμησης μιας κοινωνικής αντιεξουσίας που θα στήριζε ένα εγχείρημα ρήξης, μέσα σε ένα εχθρικό περιβάλλον που την καθιστούσε αναπόφευκτη.
Κατάλαβες, σφε αναγνώστη. Αν δεν το είχε υποτιμήσει όμως αυτό ο Σύριζα, θα είχαμε μια κοινωνική αντιεξουσία τώρα, και θα οικοδομούσαμε σοσιαλισμό, κατά πάσα πιθανότητα. Ο Λάσκος κι αν εγέρασε...

Κλείνουμε τη σχετική ενότητα όχι με άλλο ένα βιβλίο (ούτε με ένα άλλο βιβλίο, αν και ψοφάει για τέτοια λογοπαίγνια ο χώρος), αλλά με την εισήγηση του Ναρίτη Δραγανίγου σε μια εκδήλωση μιας τάσης της Ανταρσυα, που αφιερώνει το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της στη ΛαΕ και την αποδόμηση των θέσεών της, που είναι τόσο εύκολο, σα να κλέβεις Ανταρσυα. Έλα όμως που ένα μεγάλο κομμάτι των μελών σου εξακολουθεί να κρυφοκοιτάζει προς τα εκεί και τρέφεται με το όπιο της αριστερής (ου μην και λαϊκής) ενότητας. Κι έτσι εξηγείται γιατί ένα κείμενο που μιλάει -πολύ σωστά- για την ανάγκη αποσυριζοποίησης της Αριστεράς, επιμένει τόσο πολύ, σχεδόν εξαντλητικά σε αυτό το σημείο, ώστε καταλαβαίνεις πως ο εχθρός (δηλ ο Σύριζα ή οι αυταπάτες για μια νέα, καλύτερη εκδοχή του) είναι εντός των πυλών.

Και δεν εννοώ απλά εντός της Ανταρσυα, που θεωρητικά δεν έχει πια Αραν κι Αρας που έφυγαν και πήγαν στη ΛαΕ, αλλά άφησαν πίσω τους πολλούς ομοϊδεάτες τους. Κι από αυτό δεν εξαιρείται ούτε και το ρεύμα του Δραγανίγου, αλλιώς δε θα είχε κανένα λόγο να επιμείνει τόσο πολύ σε κάτι τόσο αυτονόητο.

Ο Σύριζα μας πέθανε (το μας εδώ είναι αντικείμενο, κι ας αυτοπροσδιορίζεται ως επαναστατικό υποκείμενο) ζήτω ο νέος Σύριζα...

Ο δωδεκάλογος του γύφτου

Αποσπάσματα από τις εκτιμήσεις της κε του μπλοκ για το αποτέλεσμα του τελευταίου δημοψηφίσματος.

Θέση 1: Η τυχοδιωκτική πολιτική της περεστρόικα και η επαναφορά των ελεύθερων εκλογών παλιού αστικού τύπου, παρά τις μεγαλεπήβολες υποσχέσεις και τις ελπίδες που σκόρπισε, άνοιξε τον ασκό του αιόλου, όπως μας είχε εγκαίρως διαφωτίσει ο σοφός ήλιος της επανάστασης λεονίντ ιλίτς μπρέσνιεφ.
Η χαλάρωση της κομματικής επαγρύπνησης και του εργατικού ελέγχου από τα κάτω, οι ανοιχτά αντισοσιαλιστικές τάσεις που αναπτύχθηκαν εσχάτως στο εκλογικό σώμα, σε συνδυασμό με τις διαλυτικές φυγόκεντρες τάσεις που τεχνηέντως καλλιέργησαν και υπέθαλψαν οι πράκτορες του ιμπεριαλισμού στις βαλτικές δημοκρατίες είναι τα βασικά αίτια αυτής της κατάστασης.
Αυτή η διαλεκτική σχέση αιτίου-αιτιατού αποτυπώνεται ανάγλυφα στο τελικό αποτέλεσμα του πρόσφατου δημοψηφίσματος, όπου έγινε φανερή η κρατούσα τάση του οργανωτικού φιλελευθερισμού, αυτής της εφηβικής νόσου του προτσές οικοδόμησης και του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της σοβιετικής κοινωνίας.

(...) Η διάλυση του συμφώνου της βαρσοβίας και η αποχή των λαών των βαλτικών δημοκρατιών δεν εξηγούν επαρκώς την εκτεταμένη αδιαφορία και παθητικότητα των μαζών που δεν αντιλήφθηκαν πλέρια το διακύβευμα των νέων μεταρρυθμίσεων (...) υποτίμησαν τις λαϊκές κατακτήσεις και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του σοβιετικού συστήματος.
(...) Είμαστε στο μέσο μιας περιόδου παρδαλών επαναστάσεων, μαύρης αντίδρασης και ανοιχτής αντεπανάστασης. (...)

Θέση 3: ως άκρως ανησυχητική αποτιμάται η ενίσχυση των αυτοαποκαλούμενων ανανεωτικών δυνάμεων εις βάρος των συνεπών μπρεσνιεφικών υπερασπιστών της επανάστασης και της γραφειοκρατίας.
Οι οπορτουνιστικές αυτές δυνάμεις σπέρνουν συνειδητά ρεφορμιστικές αυταπάτες περί δυνατότητας μετεξέλιξης του καπιταλισμού μέσω κοινοβουλευτικών μεταρρυθμίσεων και της συμφιλίωσης με τον ιμπεριαλισμό. Θέση δηλ που έρχεται σε ευθεία αντίθεση με την λενινική λενινιστική φόρμουλα με μπρεσνιεφική κανέλα περί ειρηνικής συνύπαρξης και δυνατότητας ειρηνικού περάσματος στον σοσιαλισμό που επεξεργάστηκε το 23ο συνέδριο του κκσε και ενέκρινε ομόφωνα το αδελφό ελληνικό κόμμα που διέθετε συμβουλευτική ψήφο.

(...) από τα παραπάνω φαίνεται καθαρά η ανάγκη να δοθεί περισσότερη έμφαση από την κε στο θέμα της ιδεολογικής επιμόρφωσης των λαών του μπλοκ μέσω αχτίφ, ιδεολογικών μαθημάτων και του προτσές της εκλαΐκευσης.
Χρειάζεται βαθύτερη μελέτη της πλούσιας ιστορίας μας, να βγαίνουν τα σωστά πολιτικά συμπεράσματα και να γίνονται πλήρως κατανοητές επιλογές στήριξης φιλολαϊκών καθεστώτων όπως αυτό του αμίν νταντά στην ΛΔ της ουγκάντας.

Αντίστοιχα υψηλό επίπεδο ανάπτυξης και σοσιαλιστικής οικοδόμησης [με την ουγκάντα] είχε επιτευχθεί και κατά την χρυσή δεκαετία του 80 στον ελληνικό χώρο επί ανδρέα.
Το εγχείρημα της αλλαγής -που ήταν απλώς παραλλαγή και τελείωσε με απαλλαγή που δεν ήταν παρά τυπική εναλλαγή- απολάμβανε της πλέριας στήριξης του σοβιετικού απεσταλμένου πανομαριόφ και της ηγεσίας του κκσε.
Αυτό εκτιμήθηκε δεόντως από τους αναγνώστες του μπλοκ, ενδεχομένως και λόγω εντοπιότητας, αν και ο παπατζής είχε αμερικανική υπηκοότητα.
Αναλυτική αποτίμηση αυτής της περιόδου γίνεται στην έκδοση με τα συμπεράσματα της ολομέλειας της κε που κυκλοφορεί και σε ξεχωριστή μπροσούρα με τον τίτλο: Μεταπολίτευση, τα χρόνια της αθωότητας και της εκπόρνευσης ιδανικών. (...)

Θέση 6: Ζητήματα προς περαιτέρω μελέτη και εξέταση στο επόμενο χρονικό διάστημα πρέπει να αποτελέσουν τα εξής:
-διερεύνηση αιτίων ενίσχυσης των οπορτουνιστικών τάσεων, δεδομένου ότι αναρχικοί (κοινόβια), σοσιαλδημοκράτες και αναθεωρητές νέας κοπής (αλέξης) συγκεντρώνουν την πλειοψηφία των προτιμήσεων.
-διερεύνηση του ρόλου που μπορούν να παίξουν κοινόβια, καταλήψεις και συναφείς μορφές συλλογικότητας - κοινωνικοποίησης, στα πλαίσια της χειραφέτησης - αφύπνισης συνειδήσεων, ή -κατά μία άλλη άποψη- της εναλλακτικής ενσωμάτωσής τους.
-διερεύνηση των προϋποθέσεων της σοσιαλιστικής οικοδόμησης σε χώρες όπως η ουγκάντα
-διερεύνηση της διαλεκτικής σχέσης των εννοιών λαοκρατία, λαϊκή δημοκρατία, λαϊκή εξουσία, δικτατορία του προλεταριάτου.
Θα συσταθούν αντίστοιχες τριμελείς διερευνητικές επιτροπές με υπεύθυνο γραμματέα, γραμματέα για τα πρακτικά και αναπληρωτή γραμματέα (ήμαρτον).

(...) θέση 11: σε περίπτωση συνέχισης των διαλυτικών τάσεων στις γραμμές της ένωσης και του μπλοκ η κε είναι έτοιμη να συνεννοηθεί με τον σύντροφο της μυστικής υπηρεσίας βλαντιμίρ κριουτσκόφ και να συστήσει έκτακτη επιτροπή σωτηρίας.
Πρώτο μέτρο της επιτροπής θα είναι να επιχειρήσει ανεπιτυχώς να συλλάβει τον μπαρίς γιέλτσιν με σκοπό να αυξήσει τη δημοτικότητα του και να τον ωθήσει στην εξουσία για να γκρεμίσει οτιδήποτε κι αν σώζεται. (...)

Θέση 12: τρέχει ήδη καινούρια ψηφοφορία. Η συμμετοχή των ταβάριτς πολιτών θα κρίνει και τη συνέχεια του θεσμού του δημοψηφίσματος.
Κρίνεται σκόπιμο να υπάρξει ενημέρωση σχετικά με την απόφαση της επιτροπής προτάσεων να κόψει κατά πλειοψηφία τις υποψηφιότητες της βέρα ζάσουλιτς και της μελίνας μερκούρη και να μην μπει καν στον κόπο να εξετάσει σοβαρά υποψηφιότητες όπως αυτή της άννας διαμαντοπούλου και της εύας καϊλή που συζητήθηκαν φευγαλέα σε πηγαδάκια.

Με ένα άρλεκιν ξεχνιέσαι

Λίγα λόγια ακόμα -αν και ποτέ δεν είναι αρκετά- για τον Μιχαήλ Αντρέγεβιτς. Που έφυγε σεμνά και διακριτικά, όπως ακριβώς έζησε. Με μια σεμνή, διακριτική τετραήμερη κήρυξη εθνικού πένθους στην χώρα στον θάνατό του, που ήρθε λίγους μόλις μήνες πριν κοιμηθεί κι ο διόσκουρος Λεονίντ Ιλίτς.

Κι εγώ Σουσλόφ ψήφισα (μεταξύ άλλων) στο λαϊκό δημοψήφισμα.
Αλλά θα τρίζουν τα κόκαλα του μιχαήλ αντρέγεβιτς με τέτοια ροπή (ου μην και κατρακύλα) στον αστικοδημοκρατικό φιλελευθερισμό. Δημοψήφισμα δεν είχαν δει 70 χρόνια οι σοβιετικοί και το είδαν ένα χρόνο πριν πεθάνει η ΕΣΣΔ, ή μάλλον πριν της βάλουν την ταφόπλακα. Που για αυτό ακριβώς ήταν δηλ το δημοψήφισμα, αλλά το αποτέλεσμα δεν τους βόλεψε και το 'γραψαν στα κατάστιχά τους.

Ιδεολογικός υπεύθυνος του πολιτμπιρό του ΚΚΣΕ κι από τις πλέον εμβληματικές σοβιετικές φυσιογνωμίες, ίσως ο πλέον χαρακτηριστικός απαράτσικ (όπως αποκαλούσαν οι σοβιετικοί τα πολιτικά στελέχη του κόμματος και του κρατικού μηχανισμού).
Αυτό όμως είναι καλό ή κακό;
Τι ήταν στα αλήθεια ο μιχαήλ αντρέγεβιτς;
Ηγετικό κομμουνιστικό στέλεχος και μεγάλος θεωρητικός με βαθιά γνώση του μαρξισμού-λενινισμού, ή μήπως ο κλασικός τύπος του σοβιετικού αρτηριοσκληρωτικού γραφειοκράτη;
Όσο αντιφατικό κι αν φαίνεται, νομίζω ότι ο Σουσλόβ κατάφερε να συνδυάσει αρμονικά όλες τις παραπάνω ιδιότητες. Με την πλάστιγγα βέβαια να γέρνει σαφώς προς το δεύτερο σκέλος της διάζευξης...

Ο Μιχαήλ Σουσλόφ εν προκειμένω συμβολίζει μια ολόκληρη περίοδο, ένα ολόκληρο προτσές: την μετατροπή του μαρξισμού σε ένα κλειστό θεωρητικό σύστημα, ένα σύνολο από τσιτάτα και ευκολομνημόνευτες φόρμουλες, κατάλληλες για κάθε περίσταση. Μια μετατροπή που επέτρεπε σε ένα διαρκώς αποσπούμενο από το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο προνομιούχο στρώμα (που πολλοί το ονομάζουν γραφειοκρατία, ή νομενκλατούρα και πιστεύουν αφελέστατα και απλοϊκά ότι βρήκαν έτσι την αιτία του κακού) να διατηρεί και να διευρύνει τα προνόμιά του μιλώντας ωστόσο -φαινομενικά- στο όνομα του σοσιαλισμού και της σοβιετικής εξουσίας.
Αυτή η θεωρητική καρικατούρα κατέβασε τον μαρξισμό στο επίπεδο του δόγματος (αυτή την πολιτική σκοπιμότητα εξυπηρέτησε μεταξύ άλλων το λανσάρισμα της έννοιας του μαρξισμού-λενινισμού) και εξασφάλισε στο στρώμα αυτό το ιδεολογικό προκάλυμμα που του ήταν απαραίτητο. Αν και με το πέρασμα των χρόνων η διάσταση λόγων και πράξεων μεγάλωσε σε τέτοιο βαθμό που το συγκεκριμένο έργο κατέστη εξαιρετικά δύσκολο φλερτάροντας με τα όρια της ταχυδαχτυλουργίας.

Η πορεία αυτή περιλαμβάνει μια σειρά από πολιτικά σλόγκαν μαργαριτάρια.
Πχ η κωδικοποίηση του δια ματ (από τα αρχικά του διαλεκτικού ματεριαλισμού. Κατ' αντιστοιχία ιστ-ματ είναι ο ιστορικός υλισμός), οι πομφόλυγες περί ανεπτυγμένου σοσιαλισμού, ολοκληρωμένου κομμουνισμού και παλλαϊκού κράτους, η συνεδριακή επεξεργασία για τις τάξεις της σοβιετικής κοινωνίας που ζουν φιλικά και μονιασμένα χωρίς αντιθέσεις (γιατί όπου υπάρχουν αντιθέσεις, υπάρχει διαλεκτική κι επομένως εξέλιξη, κατάσταση ευθέως αντίθετη με τη στασιμότητα και τον φόβο προς κάθε τι καινούριο, προς κάθε αλλαγή που διακρίνει τον γραφειοκράτη) και πάει λέγοντας. Η κομματική ορθοδοξία εκφράστηκε σε όλα τα επίπεδα και τις σφαίρες του εποικοδομήματος (πχ τέχνες, ιστορία του κόμματος) κι όσο πιο απλ(οϊκ)ή ήταν, τόσο πιο εύκολα την κατανοούσαν και την αφομοίωναν οι μάζες.

Η διαδικασία αυτή είχε ξεκινήσει επί πατερούλη ακόμα, αλλά στα χρόνια του μεγάλου ιδεολογικού ινστρούκτορα μιχαήλ αντρέγεβιτς έφτασε στο αποκορύφωμά της.
Και μπορεί η ειρωνική μου διάθεση να αφήνει να εννοηθεί ότι τα υποτιμώ, αλλά το τσιτάτο για τον υπαρκτό σοσιαλισμό ήταν αντικειμενικά αξεπέραστο.
Πληρωμένη απάντηση στις φαντασιοκοπίες των ευρωκομμουνιστών και τις αναζητήσεις τους για τον τρίτο δρόμο προς τον καπιταλισμό -τις εισήγαγε στην ελλάδα με καθυστέρηση δεκαετίας και την απαραίτητη δόση φολκλόρ το πασοκ. "Σλόγκαν" με πολιτικό περιεχόμενο που εντυπωνόταν στο θυμικό όλων και έγινε γρήγορα κυρίαρχος όρος για φιλοσοβιετικούς αλλά και για αντιφρονούντες, που δεν μπορούσαν να αγνοήσουν τη διεισδυτικότητα και την ευρύτατη απήχησή του. Κι αυτό είναι και το πιο ασφαλές κριτήριο για το μέτρο της δυναμικής του. Ότι δηλ το χρησιμοποιούσαν εκόντες άκοντες ακόμα κι αυτοί που δεν αποδέχονταν τον όρο.
Ο μέγας θεωρητικός Μίσα πέταξε τον όρο στην "πιάτσα" κι έπιασε. Κι άσε τους άλλους να χτυπιούνται αν ήταν ή δεν ήταν υπαρκτός, που λέει κι ένα τραγούδι.
Παρεμπιπτόντως το τέχνασμα με τα εισαγωγικά και το στερητικό "αν" είναι πραγματικά σαν παιδιάστικο πείσμα (το άσπρο μαύρο), ανάξιο λόγου. Και σε ευρεία κλίμακα λανσάρεται μόλις μετά το 91 που δεν υπάρχει ισχυρός, οργανωμένος αντίλογος.

Σε αυτά τα γόνιμα για την ανάπτυξη της θεωρίας χρόνια, η ξύλινη γλώσσα (σε μεγάλο βαθμό κατάλοιπο αυτής της χρυσής περιόδου), ο βερμπαλισμός κι ο θεωρητικός κομφορμισμός έκαναν θραύση.
Τα έργα που έδωσε η -πολύ αξιόλογη κατά τα άλλα- ακαδημία επιστημών της ΕΣΣΔ σε αυτή τη στροφή της ιστορίας φέρουν ακέραιο το στίγμα της εποχής τους. Διακατέχονται από αφόρητες κοινοτυπίες, απλοϊκά σχήματα κι ένα μανιχαϊκό πνεύμα διάκρισης καλών-κακών (εννοείται εμείς ήμασταν οι καλοί) που συναντάται σε παιδικά παραμύθια. Έργα με άκρως ενδιαφέροντες τίτλους και θεματολογία που κεντρίζουν το ενδιαφέρον, κάνουν την ανάγνωση να μοιάζει με ατέλειωτο κάτεργο μετά τον πρόλογο. Συνήθως βέβαια οι περισσότεροι συνεχίζουν μέχρι τέλους με την ελπίδα ότι θα στρώσει παρακάτω, ή επειδή ντρέπονται να τα παρατήσουν.

Δυστυχώς τα μαργαριτάρια αυτά είναι εξαντλημένα και πλέον μπορεί να τα βρει κανείς μόνο στα παλαιοπωλεία ή σε παλιά γραφεία του κόμματος.
Αναφέρω ενδεικτικά ορισμένους τίτλους: "ψυχολογικός πόλεμος και τσεχοσλοβακικό πείραμα", "η σοβιετική νεολαία", ένα άλλο για το αγροτικό ζήτημα στη βουλγαρία, όλα διαμάντια στο απαύγασμα των καλύτερων χρόνων του χρουτσομπρεζνιεφισμού. Οι άνθρωποι που τα συνέγραψαν (που ο μαρξ να τους κάνει συγγραφείς) είτε βαριούνταν να κάνουν σοβαρή μελέτη και αντ' αυτού έγραφαν εκθέσεις ιδεών, είτε είχαν προκαθορισμένα συμπεράσματα στα οποία έπρεπε να καταλήξουν, αφού πρώτα τα "επένδυαν" με πομπώδη φρασεολογία και κάποια στάνταρ κομματικά κλισέ. Περίπου όπως στο πατινάζ όπου μερικές κινήσεις είναι δεδομένες και πρέπει να τις κάνεις οπωσδήποτε.

Όλα αυτά εισάγουν στη σοβιετική πολιτική ζωή -και σε παγκόσμια πρώτη- το ευγενές λογοτεχνικό είδος του πολιτικού άρλεκιν.
Τα αυθεντικά άρλεκιν είναι γλυκανάλατα, κλισέ, υποτιμούν την νοημοσύνη του αναγνώστη και τον βοηθούν να ξεχαστεί. Το πολιτικό άρλεκιν έχει τα ίδια ακριβώς χαρακτηριστικά αλλά διαφορετική θεματολογία.
Αμφότερα ωστόσο προκαλούν πονοκέφαλο στους νοήμονες αναγνώστες.

(παρένθεση:
από κάθε άποψη πάντως η επικράτηση του εν λόγω είδους και λογοτεχνικού είναι αρνητική εξέλιξη με αντίκτυπο σε μια σειρά τομείς:
-είχε διεθνή εμβέλεια. Διείσδυσε κι επηρέασε τους κομμουνιστές σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, αφήνοντας ορατό στίγμα ακόμα και σε αξιόλογες μελέτες -τα βιβλία του φώντα λάδη είναι ένα παράδειγμα που αποδεικνύει του λόγου το αληθές.
-επικράτησε ακόμα και στην πολιτική καθημερινότητα, αντανακλώντας σε όλη του τη διάσταση το βάλτο της αυταρέσκειας και της μπρεζνιεφικής στασιμότητας. Και μόνο μερικές προσφωνήσεις προς τον λεονίντ ιλίτς από διάφορους "συντρόφους" υπηκόους του-αυλοκόλακες, του τύπου "φωτεινέ φάρε του σοσιαλισμού" κτλ, αρκούν για να εξεμέσει εγκεφαλικά κάθε υγιώς σκεπτόμενος κομμουνιστής.
-επισκίασε και περιόρισε σε δεύτερο πλάνο το σπουδαίο έργο σοβιετικών μαρξιστών -αυθεντικών κι όχι κατά παραγγελία- φιλοσόφων που ανέπτυσσαν δημιουργικά την μαρξιστική θεωρία. Προσωπικά μου είναι πιο γνωστές οι περιπτώσεις του βαζιούλιν και του ιλιένκοφ.
Το βασικό του έργο του πρώτου με θέμα τη λογική της ιστορίας κυκλοφόρησε στη σοβιετική ένωση μια εικοσαετία περίπου μετά τη συγγραφή του, ενώ η σύγχρονη εποχή έχει εκδώσει μια μικρή μπροσούρα του για τη διαλεκτική του ιστορικού προτσές. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι και οι δυο αυτές εκδόσεις κυκλοφόρησαν στα χρόνια της περεστρόικα, όχι επειδή εξέπεμπαν στο δικό της μήκος κύματος πολιτικά, αλλά γιατί τότε μόνο κατάφεραν να μην είναι υπό επιτήρηση και να περάσουν τον σκόπελο της γραφειοκρατίας -αν όχι της λογοκρισίας- έστω σε αυτά τα αστικά πλαίσια της νέας σκέψης του γκόρμπι.
Ο λόγος της μέχρι τότε καθυστέρησης που έκανε αυτά τα βιβλία να είναι σαν απαγορευμένα, ήταν ακριβώς αυτό το πνεύμα γραφειοκρατικής δυσπιστίας και καχυποψίας προς τα νέα θεωρητικά εγχειρήματα, που τόσο πιστά ενσάρκωσε ο μιχαήλ αντρέγεβιτς.
Κλείνει η παρένθεση)

Σε ένα βαθμό αυτό που γράφω στο πιο κάτω σημείωμα είναι παραπλανητικό.
Απ' όσο γνωρίζω ο μιχαήλ αντρέγεβιτς δεν έχει αφήσει συγγραφικό έργο πίσω του, οπωσδήποτε όχι κάτι σημαντικό, κάτι που έμεινε. Εξαιρουμένων φυσικά των άρθρων-τομή που δημοσίευε η πράβδα και δίναν την γραμμή και το πολιτικό στίγμα σε 15 χώρες ταυτόχρονα, αν όχι σε όλο τον πλανήτη.
Παρόλα αυτά ήταν σε ηγετικό πόστο από τα 1955 μέχρι το θάνατό του (1982), ενώ πρόλαβε κι έναν χρόνο θητείας στο πολιτμπιρό επί στάλιν. Όπερ μερθεμηνευόμενον, είναι το πλέον κατάλληλο άτομο για να αποδώσει την ιστορική πορεία, τη βαθύτερη σύνδεση της χρουτσομπρεζνιεφικής περιόδου και την καμαρίλα του πολιτικού απαράτ της εποχής.
Από αυτή την άποψη, λαμβανομένης υπ' όψη της καθοριστικής και επίμονης προσφοράς του από το πόστο του ιδεολογικού υπεύθυνου προπαγάνδας σε αυτά τα δημιουργικά χρόνια, δε μπορεί παρά να του αναγνωριστεί ότι υπήρξε πρωτεργάτης του πρωτοπόρου λογοτεχνικού είδους του πολιτικού άρλεκιν, αυτής της κλασικής έκφρασης του καλλιτεχνικού ρεύματος που υπηρετησε το λαμπρό ιδεώδες του σοσιαλιστικού σουρεαλισμού...

Τα άρλεκιν τελειώνουν πάντα με χάπι εντ. Δυστυχώς το δικό μας στη Σοβ.Ένωση δεν είχε τέτοιο τέλος, αλλά ο μίσα δεν έζησε αρκετά για να το δει αυτό (θα έγραφα ευτυχώς, αλλά δεν είμαι και πολύ σίγουρος ότι θα στενοχωριόταν πολύ, ή ότι δεν το περίμενε).
Δόξα και τιμή στον μιχαήλ αντρέγεβιτς, την πιο αντιπροσωπευτική φυσιογνωμία της σοβιετικής ένωσης και του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε.