Παρασκευή 29 Απριλίου 2016

Περί ιδεολογίας

Όπως μαρτυρεί κι η ίδια η λέξη δια της ετυμολογίας της, αφορά τον κόσμο των ιδεών. Το ζήτημα είναι κατά πόσο αυτές αντανακλούν πιστά τον πραγματικό κόσμο ή δρουν παραμορφωτικά στην αντίληψή μας. Ένας παρόμοιος προβληματισμός απασχολούσε και τον Πλάτωνα στον περίφημο μύθο του σπηλαίου, με τη διαφορά ότι για αυτόν ο πραγματικός κόσμος είναι που λειτουργεί παραμορφωτικά ως προς τη θέαση των καθαρών ιδεών και της αληθινής τους ουσίας.

Αυτός, απ’ όσο μπορώ να καταλάβω, είναι κι ο προβληματισμός των Αλτουσεριανών, που διαχωρίζουν την ιδεολογία από την επιστήμη, τα νεανικά έργα του Μαρξ που μυρίζουν Χεγκελιανισμό, από το Κεφάλαιο και την επιστημονική ωριμότητα των τελευταίων έργων του. Αυτό που δυσκολεύομαι να καταλάβω είναι πώς καταφέρνουν ακολούθως να τα συναρτούν όλα με την ιδεολογία (Ιδεολογικοί Μηχανισμοί του Κράτους, εναντίωση με τη θέση για το «επιχειρηματικό πανεπιστήμιο», που το θεωρούν πρωτίστως ιδεολογικό μηχανισμό, κτλ), με ποιον τρόπο θεωρούνται (ή είναι) τα πάντα καρπός αντικειμενικών δομών (στουκτουραλισμός), αλλά και της ταξικής πάλης, δηλ του υποκειμενικού παράγοντα, που επεμβαίνει παντού, φτάνοντας σχεδόν στη βουλησιαρχική άρνηση της επιστήμης (εφόσον έχει ταξικό πρόσημο στον καπιταλισμό). Αλλά δεν έχει και τόση σημασία.

Επειδή δεν έχω την άνεση να φέρω φιλοσοφικά παραδείγματα, θα καταφύγω σε κάποια ευτελή και καθημερινά, για να δείξω πως μια ιδέα μπορεί να καταλήξει ιδεοληψία και να επιδράσει καθοριστικά στον τρόπο πρόσληψης της πραγματικότητας. Ας υποθέσουμε (και πολύ καλά θα κάνουμε) ότι η κε του μπλοκ είναι κολλημένη με τη δεκαετία με τις βάτες και τη μουσική της. Αυτό σημαίνει ότι γίνεται αυτομάτως πιο δεκτική σε τέτοια ακούσματα, από τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, ή σε άλλα που της μοιάζουν πολύ, κι ότι είναι πρόθυμη να υπερασπιστεί κριτικά και να δικαιολογήσει ως καλτ κάποια μουσικά σκουπίδια· ενώ δεν μπορεί να ανεχτεί άλλα πιο σύγχρονα τραγούδια, βραχνούς προφήτες της ήττας, της αναχώρησης στην άσπιλη φύση, και τραγουδοποιούς, που ακούει μαζικά το σημερινό κίνημα και τους παραδέχεται ως αξιόλογους και μοναδικούς (έτσι θα είναι, αν έτσι νομίζετε).
Όπως λέει και μια σφισσα, κάπου κοντά στο τέλος της ιστορίας, έπεσε στον πλανήτη γη ένας μετεωρίτης και σταμάτησε κάθε εξέλιξη στη μουσική παραγωγή. Ό,τι έγινε και σε γενικότερο επίπεδο δηλ...

Ας υποθέσουμε επίσης (και θα έχουμε πάλι δίκιο) ότι η κε του του μπλοκ είναι κολλημένη με την Μπάρτσα, mes que un club και δε συμμαζεύεται. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να φοράει ασυνείδητα τα (μπλαουγκράνα) μπλε-κόκκινα γυαλιά (κι όλα γύρω σινεμά) κατά τη διάρκεια των αγώνων, στις επίμαχες φάσεις, κι ότι μπορεί αυτό να επηρεάζει άμεσα την κρίση της ή να τις έβλεπε τελείως διαφορετικά, αν συνέβαιναν στην αντίπαλη περιοχή. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει βέβαια με όσους φορούν αντι-blaugrana γυαλιά, που είναι πολύ της μόδας τον τελευταίο καιρό, και γενικά με όλους τους οπαδούς που βλέπουν ό,τι τους συμφέρει, ανάλογα με το χρώμα της φανέλας.

Αυτό το μπερδεύουν κάποιοι με την ταξική ανάλυση της βίας, των δίκαιων και άδικων πολέμων, θεωρώντας τη συγκεκριμένη προσέγγιση (που δεν επιχειρεί να χωρέσει την πραγματικότητα σε γενικά, αφηρημένα καλούπια, του αιώνια καλού και του κακού), με τον μακιαβελισμό και το σκοπό που αγιάζει τα μέσα (αντί να βρίσκεται σε διαλεκτική σύνδεση με αυτά).

Το πιο κουραστικό (μακράν) πάντως είναι όταν μπλέκει κανείς με τις δημοφιλείς, καθημερινές συγχύσεις για την ιδεολογία και το (διαλεκτικό) υλισμό. Που για τους περισσότερους πιθανούς συνομιλητές μας είναι έννοιες ασύμβατες, γιατί ή το ένα ή το άλλο θα είσαι. Ή ουτοπικός ιδεαλιστής (στην καλύτερη ιδεολόγος), που έχει μερικούς ακατανόητους λόγους να συμπεριφέρεται διαφορετικά, να μην κάνει ό,τι κι οι υπόλοιποι, να μη βάζει βύσμα στο στρατό, μέσο για δουλειά, να απεργεί κάθε φορά, να χάνει μεροκάματα, κτλ, οπότε τον αντιμετωπίζουν με συμπάθεια, σα να έχει κάποια αρρώστια: είναι ιδεολόγος. Ή που θα κομπλάρουν άμα τους εξηγείς ότι είσαι υλιστής, που για αυτούς έχει μία και μόνο έννοια: τον παρτάκια που δε νοιάζεται για τίποτα άλλο παρά για τα πλούτη και τα υλικά αγαθά. Και δε σε είχαν ακριβώς για τέτοιο, αλλά για να το λες...
Θα έρθουν οι κομμουνιστές (που είναι υλιστές) να μας πάρουν τα σπίτια, τις γυναίκες, και ό,τι άλλη υλική περιουσία έχουμε. Που δε μας έχει μείνει και πολλή δηλαδή, άλλο όμως να στην παίρνει το κράτος κανονικά και με το νόμο, κι άλλο ο κομμουνιστής.


Και πού να πούμε και για το διαλεκτικό υλισμό, εφόσον σκοντάψαμε στο σκέτο υλισμό. Φαντάσου δηλαδή να σε πιάσει κι ένας Αλτουσεριανός με τις δικές του ενστάσεις επί του θέματος… Ή να πιάσουμε το ζήτημα του χυδαίου υλισμού, που για εμάς έχει φιλοσοφική έννοια κι ελάχιστη σχέση με υλικά αγαθά.

3 σχόλια:

system failure due to insufficient evolution? είπε...

Πώς οι Δυτικές κοινωνίες έχασαν την πίστη τους στο Όραμα

Unknown είπε...

στον αλτουσερ ιδεολογια και επιστημη ειναι διαφορετικες ¨διαδικασιες¨
η ιστορια επαναλαμβανεται,καθε φορα που το κινημα μενει πισω,προβαλει
ο θετικισμος.
στην περιπτωση του αλτουσερ το θρασος υπερβαινει καθε οριο διοτι επιχειρει
να αποκαθαρει και την πολιτικη απο την ιδεολογια και να την συγκροτησει ως
αυτονομο επιστημονικο αντικειμενο.
ετσι η σχεση του κομματος με τις μαζες,ο συσχετισμος δυναμεων,τακτικη και
στρατηγικη πανε περιπατο.
την ιδια την ιδεολογια την εγγραφει στο ασυνειδητο,το οποιο συγκροτειται
σαν μια αυτονομη περιοχη της ψυχης,η υπαρξη του οποιου ειναι ανεξαρτητη
απο την παλη των ταξεων ,και την ιστορικη πραγματικοτητα.
η ψυχαναλυση αναγορευεται σε κρισιμο σημειο του μαρξισμου,και το ιδιο το
καταπιεστικο ασυνειδητο ,αντι να αναλυθει ως αποτελεσμα πολυμορφης τρομοκρατιας πανω
στην εργατικη ταξη,αποκτα αυτονομη υπαρξη.

την δεκαετια του 60 ασκησε κριτικη στο κομμουνιστικο κομμα γαλλιας ,αναμεσα στα
αλλα επειδη υπερτονιζε την συνειδηση και τον υποκειμενικο παραγοντα ,ενω ,κατ αυτον,
η ιδεολογια ειναι αποτελεσμα των ιδεολογικων μηχανισμων.
σιγουρα εχουν την σημασια τους,αλλα η ισχυς τους εξαρταται απο την
γενικη κατασταση του εργατικου κινηματος , την υλικη δυναμη του αντιπαλου,και την υλικη
δυναμη του προλεταριατου να τον αντιμετωπισει,εμπειρια ,ευελιξια, θαρρος,καθοδηγηση απο την
πολιτικη πρωτοπορεια....
η ενδεχομενη αναγορευση των ιδεολογικων μηχανισμων σε προνομιουχο πεδιο της ταξικης παλης,
οπως εκανε παλια η πανελλαδικη,απλοποιει το προβλημα ,σε παιδικα αν οχι σε μικροαστικα επιπεδα.
διοτι τοτε θα αρκουσε μια επι μερους, επιθεση στους φορεις της αυταρχικης εκπαιδευσης,ωστε να μεταβληθει αρδην ο συσχετισμος δυναμεων,ενω ειναι αυτος που ασκει
επιρροη στην πρωτη.

παρ ολα αυτα ο αλτουσερ καταφερνει εστω και στρεβλα ,με βαση τους ορισμους του περι ιδεολογιας,να ασκησει κριτικη απο τα αριστερα, στις σταλινικες πρακτικες στην ε.σ.σ.δ.

πολλοι προβαλουν το επιχειρημα οτι δεν ηταν δυνατον να σημειωσει η εσσδ οικονομικα
επιτευγματα ,εαν η εργατικη ταξη ειχε απαλλοτριωθει απο την εξουσια υπερ της γραφειοκρατιας.

την απαντηση δινει η ιδεολογια, η εγγραφη της στο ασυνειδητο,που λειτουργει σαν τετοιο
,ακριβως λογω της πραγματικης αλλοτριωσης του προλεταριατου.

το κομμα ως Υποκειμενο,πομπος ιδεολογιας , υπερβατικο ως προς την εργατικη ταξη
οριζει τα καθηκοντα της ,και με αποτυπωμενες στους νομους κυρωσεις και με ηθικους πλεονασμους ,προς επιτευξη του σοσιαλιστικου ιδανικου,που δεν θα προκυψει,απο την εξουσια της ,αλλα ,αυτοματα απο την ,βασισμενη στην υπερεργασια της,ανοδο της παραγωγης.
ο ιδιος ο σοσιαλιστικος στοχος αντιθετα γινεται μεσον χειραγωγησης του προκεταριατου.

επιβιωσεις τετοιων πρακτικων υπαρχουν και σημερα στο πραγματι μαχομενο για την
κρισιμη ανασυγκροτηση του εργατικου κινηματος κκε.
κατηγορικες προσταγες του τυπου ο λαος να κανει τουτο η το αλλο δεν λειπουν....

.




Black Bidet είπε...

υπάρχει σοβαρό ζήτημα ευρύτερα στον κόσμο, όσον αφορά στην κατανόηση, πόσο μαλλον δε στο να αντεπεξέλθει σε τέτοιες νοητικές φιλοσοφικές ακροβασίες.
Ειδικά με τα τελευταία χρόνια και την πρωτη φορα αριστερα, βγαίνει έντονα στην επιφάνεια αυτό, αφού ο κόσμος "καλείται" να σχολιάσει και να αντιδράσει και βλέπεις τα φιλοσοφικά αδιέξοδά τους που υποβόσκουν, και η προοπτική τους δύσκολα θα σπάσει το "φράγμα δυναμικού", όπως λέμε και οι φυσικοί.
Όσο μπορείς, να γράφεις τέτοια κείμενα.

Ενδιαφέρον και το σχόλιο του nikos trend.
Δεν νομίζω όμως ότι γίνεται κάποια αναγόρευση. Ή τουλάχιστον οι μηχανισμοί ιδεολογίας δεν συνδέονται με καμμία θεοκρατική αντίληψη για την οντότητα του Κόμματος σε ευθεία γραμμή. Αυτό περνάει μέσα από άλλες ενδιάμεσες στρεβλώσεις και όχι απ'ευθείας.
Και αλίμονο αν δεν υπήρχαν οι κατηγορικές προσταγές! Χρέος του είναι, ένα κομμουνιστικό κόμμα έχει κατηγορικές προσταγές και κατηγορήματα. Και αυτό ξεκινά από το ατομικό κιόλας, για να δικτυωθεί στο συλλογικό, και η οργανωμένη έκφραση όλου αυτού είναι το Κόμμα.
Άλλα είναι αυτά που έκαναν την μετουσίωση που περιγράφεις: Ήταν η δημιουργία της κομματικής κάστας, η οποία, μαζί με τις καπιταλιστικές συνταγές δημιούργησαν και την ανερχομενη νέα αστική τάξη. Και φυσικά αυτή χρησιμοποίησε εξ αρχής και τον ιδεολογικό μηχανισμό. Αλλα δεν φταίει το όργανο αυτό καθ'εαυτό.
Ούτε πρόκειται να αντιμετωπίσεις ενδεχόμενα παρόμοια φαινόμενα στο μέλλον, αρκούντος μόνο του να αποφεύγεις οιαδήποτε "αναγόρευση".
Αν μπορείς να τοποθετήσεις έναν "παρατηρητή" σε μια οποιαδήποτε κατάσταση, η απάντηση στα ερωτήματα "Ποιός", "για ποιόν" και "πως", ξεκινάει να καθαρίζει το τοπίο, και ο σοσιαλιστικός στόχος θα αποκτά την θέση του, δηλαδή του στόχου.