Παλινόρθωση ή επανόρθωση

Τις προάλλες, στο βιβλιοκαφέ Έναστρο, έγινε η παρουσίαση ενός πολύ ενδιαφέροντος βιβλίου του Κάρλος Ταμπλάδα για την πολιτική οικονομία του σοσιαλισμού και τις θέσεις του Τσε Γκεβάρα, του μεγάλου συμβόλου της επανάστασης, που συνέδεσε το όνομά του με τη Λατινική Αμερική και την Κούβα ειδικότερα.

Αν γκογκλάρεις το «έναστρο», το πρώτο αποτέλεσμα που θα εμφανίσει η αναζήτηση δεν είναι το βιβλιοκαφέ στη Σόλωνος, αλλά μια σκυλάδικη μουσική σκηνή (πολιτιστικό κέντρο, όπως τα είχαν βαφτίσει στα χρόνια του ΠαΣοΚ). Η τελευταία φορά που είχε βρεθεί εκεί (στο βιβλιοκαφέ, όχι στο σκυλάδικο) η κε του μπλοκ ήταν προ τριετίας περίπου, και πάλι για τον Τσε, συμπτωματικά πάλι Καλτσώνη παρόντος (τότε ήταν ο συγγραφέας, ενώ τώρα εκ των εισηγητών και διοργανωτών εκ μέρους του Κορδάτου), αλλά με πολύ περισσότερο κόσμο, που είχε γεμίσει το χώρο ασφυκτικά και με τον Κουβανό πρέσβη (τώρα ήταν μόνο ο γραμματέας της βενεζουελάνικης πρεσβείας). Μια διαφορά που μπορεί να οφείλεται μεταξύ άλλων στο πιο βαρύ θέμα του βιβλίου (πολιτική οικονομία του σοσιαλισμού) και το μη εκπαιδευμένο κοινό (που μάλλον κουράστηκε κι άρχισε να διαρρέει προς την έξοδο πριν το τέλος της εκδήλωσης), στην έλλειψη κάποιας μεγάλης «φίρμας» στο πάνελ, όπως του Πι-Πι τότε, ή πολύ απλά στο κλίμα και τη γενική απαισιοδοξία της εποχής, που έχει χάσει την όρεξή της, ακόμα και για αυταπάτες (κι αν τις έχει ακόμα, το κάνει ανόρεχτα).

Ακολουθεί μια συνοπτική παρουσίαση των εισηγητικών τοποθετήσεων και της συζήτησης στο τέλος, με κάποια, σύντομα δικά μου σχόλια, και τις όποιες ανακρίβειες-αστοχίες κατά τη μεταφορά να βαραίνουν αυτονόητα εμένα.

Η Νατάσα Τερλεξή, εκ μέρους των εκδόσεων Διεθνές Βήμα, παρουσίασε ουσιαστικά τη θέση του εκδοτικού, που έχει σαφώς φιλοκυβερνητικό στίγμα, αλλά παραδόξως (;) και φιλοκουβανικό χαρακτήρα. Γι’ αυτό κι αντιπαρέθεσε τις απόψεις του Τσε στο σοβιετικό μοντέλο, που κατέστησε τους εργάτες μια βουβή παράμετρο της παραγωγής και δεν τους έφερε πιο κοντά στο σοσιαλισμό· ενώ εξήρε την κατοπινή στάση της Κούβας (γιατί αρχικά ηττήθηκαν οι απόψεις του Τσε) και τη διαφοροποίησή της από τη Σοβιετική Περεστρόικα, με την πολιτική της επανόρθωσης των λαθών, που της επέτρεψε να μην έχει το τέλος (της ιστορίας) των άλλων μελών του «ανατολικού μπλοκ». Κατά κάποιον τρόπο, η βασική αντίθεση της εποχής ήταν «επανόρθωση ή παλινόρθωση», όπως σχολίασε εύστοχα δίπλα ένας Ναρίτης, δίνοντας τον τίτλο της ανάρτησης. Αν και αυτή την τελευταία (την παλινόρθωση) επέμεναν όλοι οι πανελίστες να την αναφέρουν ως «κατάρρευση».

Δεν ήταν πάντως αυτό το βασικό πρόβλημα της τοποθέτησης της Τερλεξή, ούτε απαραίτητα η τροτσκιστική της αφετηρία, αλλά οι σχηματικές – απλοϊκές διαπιστώσεις της. Η γραφειοκρατία πήρε το πάνω χέρι από τα τέλη της δεκαετίας του 20’, οι εργάτες έγιναν βουβή παράμετρος της παραγωγής, ο Τσε διαφωνούσε με το σοβιετικό μοντέλο, έχοντας προβλέψει μάλιστα και το τέλος του, κι οι απόψεις του ηττήθηκαν αρχικά, το 63-64, για να επανέλθουν στο προσκήνιο με την πολιτική της επανόρθωσης περί το 87’ και να συνεχίσουν σε γενικές γραμμές να υλοποιούνται και να τηρούνται μέχρι σήμερα.

Το πιο εντυπωσιακό στα παραπάνω είναι πως ενώ ασκεί σφοδρή κριτική στο σοβιετικό μοντέλο και την περίοδο που το ακολούθησε η Κούβα, δεν εκφράζει καμία ανησυχία ή προβληματισμό για τις νεότερες εξελίξεις και την αναδίπλωση μετά το 2009, που ξέρει να τη δικαιολογεί με βάση τις συγκεκριμένες συνθήκες της εποχής μας και τα προβλήματα που καλείται να λύσει.

Ο Καλτσώνης έκανε μια αρκετά… χλιαρή τοποθέτηση, όπου διάβασε μερικά ενδιαφέροντα αποσπάσματα από το βιβλίο –συγκράτησα ένα τσιτάτο του Φιντέλ για την κατάχρηση εξουσίας, που μπορεί να εμφανιστεί ως το πιο εύκολο και πιο συχνό πράγμα, και για τον κουβανικό λαό, που αρχίζει να αναπτύσσει αλλεργία σε τέτοια φαινόμενα.

Ο Καλτσώνης μίλησε γενικά για τα επιτεύγματα και τις αδυναμίες του υπαρκτού, για το κομβικό ζήτημα της ανάπτυξης σοσιαλιστικής συνείδησης και της διαμόρφωσής της μέσα από το προσωπικό παράδειγμα των στελεχών της πρωτοπορίας, για την αξία της συμμετοχής στη λήψη κι εκτέλεση των αποφάσεων του σχεδίου· ενώ σημείωσε ενδεικτικά μια δική του ένσταση ως προς την ιστορική εκτίμηση του Τσε για το ρόλο της ΝΕΠ –με το Μαυρουδέα να διευκρινίζει σε δεύτερο χρόνο πως δε διαφωνούσε με τη συγκεκριμένη εφαρμογή της ΝΕΠ εκείνη την περίοδο, αλλά με την επέκτασή της, πέρα από τα ιστορικά της όρια, πχ στις συνθήκες της Κούβας.

Ήταν φανερό πάντως πως δεν κατείχε ιδιαίτερα τα ζητήματα που αφορούν την οικονομική βάση (και το αντικείμενο του βιβλίου), γι’ αυτό κι έκλεισε με μια φράση του Τσε, πέρα από τα «στενά, οικονομικά στοιχεία», δίνοντας παράλληλα πάσα στο Μαυρουδέα, για να αντικρούσει το στερεότυπο του «ιδεαλιστή-βολουνταριστή» Γκεβάρα, και να σχολιάσει πως οι περισσότεροι δεν είναι εξοικειωμένοι με το οικονομικό-θεωρητικό έργο του, προτάσσοντας κυρίως άλλες πτυχές της δράσης του Τσε (που είχε περάσει από μια σειρά κομβικά πόστα της σοσιαλιστικής οικονομίας, από υπουργός βιομηχανίας, μέχρι διευθυντής της κεντρικής κουβανικής τράπεζας).

Η εισηγητική παρέμβαση του Μαυρουδέα –που στον προφορικό του λόγο είναι ένα κράμα Βίκυς Μοσχολιού και Στιβ Γιατζόγλου- μαγνητοφωνήθηκε και δημοσιεύτηκε στο προσωπικό ιστολόγιό του, οπότε δεν κρίνω σκόπιμο να προχωρήσω σε εκτενή παρουσίασή της. Ο βασικός της στόχος ήταν να περιγράψει τις δύο πλευρές που αντιπαρατέθηκαν στη θεωρητική-πρακτική διαπάλη της δεκαετίας του 60’ στην Κούβα (μια συζήτηση που ξανανοίγει με το βιβλίο του Ταμπλάδα κι άλλες μελέτες, όπως τα «οικονομικά της επανάστασης» της Γιάφε):

Απ’ τη μια, η αντίληψη που επηρεαζόταν από το σοβιετικό πρότυπο του λεγόμενου «οικονομικού λογισμού», όπου το σχέδιο προσομοιώνει την αγορά κι αφήνει αυτοτέλεια στις επιχειρήσεις, ένας «σοσιαλισμός της αγοράς», όπου τα επιμέρους παραγωγικά κύτταρα είναι ημιανταγωνιστικά και μια ολοκλήρωση στα πλαίσια της ΚΟΜΕΚΟΝ, χωρίς ανάπτυξη βαριάς βιομηχανίας στην Κούβα.

Κι απ’ την άλλη, η λογική που συγκεντρώνει τους σχετικά περιορισμένους πόρους σε ένα κορβανά, χωρίς να αφήνει οικονομική αυτοτέλεια στις επιχειρήσεις, κι έχοντας τα δικά της βασικά χαρακτηριστικά σε μια σειρά τομείς: το ρόλο του χρήματος, τη λειτουργία του νόμου της αξίας στο σοσιαλισμό, τους μισθούς και τα ηθικά κίνητρα, κτλ.

Η αξίας της τοποθέτησης του Μαυρουδέα δεν έγκειται στη (μη) αμεροληψία του απέναντι στους σοβιετικούς, αλλά στο ότι αναγνώρισε πχ ότι το σχέδιο του Γκεβάρα, στο σύντομο διάστημα της εφαρμογής του, κατάφερε μεν να σώσει την παρτίδα, αλλά είχε και σοβαρές αποτυχίες. Και στο ότι επισήμανε τους κινδύνους για τη σύγχρονη Κούβα και τις προοπτικές της, καθώς φαινόταν να γοητεύονται υπερβολικά (μέχρι πρότινος, οπότε και παρακολουθούσε τις εξελίξεις) από το παράδειγμα της Κίνας.

Μένω σε αυτά, ως μια πρώτη βάση συζήτησης, για να παρουσιαστούν σε δεύτερο χρόνο κάποιες πιο ειδικές σκέψεις και προβληματισμοί, πάνω σε αυτά τα σημεία. Κλείνω το σημερινό σημείωμα με την παρότρυνση προς το σφο αναγνώστη να αγοράσει και να μελετήσει αυτό το βιβλίο. Και με την ανακοίνωση μιας άλλης εκδήλωσης του εκδοτικού, σε πιο οικείο περιβάλλον, το θέατρο Αλκυονίς, στις 6 Δεκέμβρη, για ένα βιβλίο σχετικά με τις Γυναίκες της Κούβας.