Το προγραμματικό συνέδριο

Τις προάλλες στη συνέντευξή της στο κόντρα τσάνελ, η αλέκα έδωσε την είδηση αφήνοντας να εννοηθεί ότι το επόμενο συνέδριο του κόμματος θα είναι προγραμματικό, και θα εκσυγχρονίσει το ισχύον πρόγραμμα. Κι όχι, αυτό δε θα αφορά το κεφάλαιο των εργασιακών σχέσεων, όπως υπέθεσε ο δαιμόνιος ρεπόρτερ του καναλιού. Αλλά πολύ ευρύτερα και σοβαρά ζητήματα.

Τι είναι το προγραμματικό συνέδριο; Ο έξω κόσμος μπορεί να το σκεφτεί σαν την αναθεώρηση του συντάγματος. Προστίθενται ή αλλάζουν κάποια άρθρα, βάση της συσσωρευμένης πείρας και των ζητημάτων που αναδεικνύονται, χωρίς όμως να αλλάζουν οι βασικές αρχές του προγραμματικού-συνταγματικού κειμένου. Κάποιοι άσπονδοι φίλοι του κόμματος βέβαια μπορεί να πιαστούν από τον όρο αναθεώρηση και να τον μεταφέρουν αυτούσιο στα καθ’ ημάς με την πολιτική του έννοια. Αναθεώρηση του μαρξισμού-λενινισμού, που έχει σαφώς αρνητική χροιά και παραπέμπει στο συχωριανό αναθεωρητή του τραμπάκουλα: είχαμε έναν, πάει τέλειωσε, προχτές τον πήρανε. *(Κι υπ’ αυτήν την έννοια ίσως θα τους βόλευε να καθυστερήσουν λιγάκι οι αλλαγές και να γίνουν στο εικοστό συνέδριο που θα παρέπεμπε ευθέως στο εικοστό συνέδριο του κκσε, τη στροφή στο ρεβιζιονισμό που σηματοδότησε και τις πολιτικές της συνέπειες στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα και ευρύτερα).

Στο κόμμα βέβαια είχαμε περισσότερους, αλλά μας τελείωσαν πριν από καμιά εικοσαετία και κανείς δεν τους νοσταλγεί ιδιαίτερα. Αλλά το πρόγραμμα, όπως κι η θεωρία μας είναι ένα ζωντανό κείμενο, που πρέπει να παρακολουθεί τις εξελίξεις και να εξελίσσεται και το ίδιο. Ας δούμε λοιπόν τι μπορεί να εξετάσει σήμερα ένα προγραμματικό συνέδριο του κόμματος.

Το πρώτο που μπαίνει προς συζήτηση είναι η τακτική συμμαχιών του κόμματος και ο χαρακτήρας του μετώπου που προτείνει. Ως γνωστόν η κεντρική πρόταση που επεξεργάστηκε το 15^ο συνέδριο και υπάρχει στο ισχύον πρόγραμμα του κκε είναι συγκρότηση του ααδμ, αντι-ιμπεριαλιστικό, αντι-μονοπωλιακό, δημοκρατικό μέτωπο, που παλεύει για τη λαϊκή εξουσία-οικονομία. Το βασικό ζήτημα που καλείται να αντιμετωπίσει ένα μέτωπο είναι η σύνδεση τακτικής-στρατηγικής. Ότι πρέπει δηλ αφενός να προωθήσει το στρατηγικό στόχο, αφετέρου να συνάψει τακτικές συμμαχίες και να συσπειρώσει ευρύτερες δυνάμεις και μάζες, που δε συμφωνούν απαραίτητα με το στρατηγικό μας στόχο, δηλ το σοσιαλισμό. Με άλλα λόγια είναι μια τακτική συμμαχία, με τακτικά αιτήματα, που υπηρετούν όμως μια συγκεκριμένη στρατηγική.

Το ζήτημα της εξουσίας δε μπαίνει ως προαπαιτούμενο στα επιμέρους μέτωπα, πχ σε ένα σωματείο, ή μια επιτροπή αγώνα, αλλά ως η κοινή συνισταμένη του αγώνα τους, και το κριτήριο για μια συνεργασία, ανάλογα αν αυτή προωθεί ή όχι τον τελικό στόχο. Το μέτωπο δεν είναι αφηρημένη τέχνη, μέτωπο για το μέτωπο, αλλά τακτικές συμμαχίες, όπου τα σφυριά βαράνε προς την ίδια κατεύθυνση. Δε νοείται ένα κεντρικό μέτωπο, κοινωνικό και πολιτικό, να μην έχει πρόταση εξουσίας. Μήπως όμως η προβολή της στενεύει τον χαρακτήρα της συμμαχίας με δυνάμεις που δεν ενστερνίζονται την πάλη για σοσιαλισμό και οδηγεί στο σεχταρισμό, δηλ συμμαχία του κόμματος με τον εαυτό του και τους οπαδούς του που συμφωνούν με την πολιτική του; Όχι, η κε του μπλοκ δε συμφωνεί με αυτήν την εκτίμηση.

Η πρόταση εξουσίας του μετώπου πρέπει να προβάλλεται ανοιχτά ως η μόνη ρεαλιστική λύση που μπορεί να δώσει απάντηση στα ζητήματα τα οποία αναδεικνύει το μέτωπο. Μια πρόταση που δε θα λέει μόνο τι πρέπει να γίνει αλλά θα απαντά και στο βασικό ερώτημα ποιος θα τα κάνει. Η καθαρή στόχευση στο ζήτημα της εξουσίας είναι προϋπόθεση για την αφύπνιση του εργαζόμενου λαού, που πρέπει να καταλάβει ότι χρειάζεται να πάρει την κατάσταση στα χέρια του για να παλέψει για αλλαγές προς όφελός του και να τις διασφαλίσει κατακτώντας την εξουσία, δηλαδή τη δύναμη να τις επιβάλει. Στα πλαίσια αυτά οι κομμουνιστές διατηρούν τη δική τους αντίληψη για το σοσιαλισμό και τα χαρακτηριστικά της νέου τύπου εξουσίας, χωρίς να τα θέτουν ως προαπαιτούμενο για τη λαϊκή συμμαχία.

Κι αυτή είναι κατά τη δική μου αντίληψη το περιεχόμενο κι η σημασία αυτής της περιβόητης αποστροφής του προγράμματος για τη λαϊκή εξουσία-οικονομία, η οποία για εμάς είναι ο σοσιαλισμός, ενώ για τις σύμμαχες δυνάμεις μπορεί να σημαίνει κάτι άλλο. (Μια διαπίστωση που οφείλω να ομολογήσω ότι με είχε ταλαιπωρήσει αρκετά κατά το παρελθόν –κι υποθέτω πως δεν ήμουν και ο μόνος).

Αυτά γενικά ως προς το μέτωπο. Περνάμε παρακάτω στα πιο ειδικά. Τι μπορεί να απασχολήσει το συνέδριο του κόμματος; Ο χαρακτήρας του μετώπου κι ο πιθανός επαναπροσδιορισμός των ααδ χαρακτηριστικών του. Για να μην αεροβατούμε σε υποθέσεις και προδικάζουμε τις εξελίξεις θα σταθώ συγκεκριμένα σε δυο σημεία, θέτοντας και τους αντίστοιχους προβληματισμούς.

Αν παρατηρήσει κανείς προσεκτικά παλιότερα συνεδριακά –κι όχι μόνο- ντοκουμέντα του κόμματος, θα διαπιστώσει ότι τα ααδ χαρακτηριστικά δεν είναι κάποια καινούρια λογική που εισήγαγε το 15^ο συνέδριο αλλά προϋπήρχαν σε προηγούμενες επεξεργασίες. Για παράδειγμα η εδα μιλούσε τη δεκαετία του 60 για εθνική, δημοκρατική αλλαγή, ενάντια στην ιμπεριαλιστική εξάρτηση και τα μονοπώλια, ενώ τη δεκαετία του 80’, όπου το βασικό σύνθημα που συμπύκνωνε την τακτική του κόμματος ήταν η «αλλαγή με κατεύθυνση το σοσιαλισμό» το πρόγραμμα μιλούσε για ένα ενιαίο επαναστατικό προτσές με δυο στάδια εκ των οποίων το πρώτο θα ήταν ααδ: αντιιμπεριαλιστικό, αντιμονοπωλιακό, δημοκρατικό.

Το σημερινό πρόγραμμα δε μιλάει για στάδιο, αλλά για μέτωπο. Μήπως όμως έχει έμμεση συγγένεια ή έστω κατάλοιπα από την πολιτική λογική εκείνης της εποχής, που είχε σοβαρά λάθη και αδυναμίες; Μήπως έχουν αλλάξει τα δεδομένα και κάποια σημεία χρήζουν αναπροσαρμογής;

Ένα δεύτερο σημείο προς επίρρωση αυτού του τελευταίου. Τι είναι αυτό που μεσολάβησε από το 95’ και άλλαξε δραματικά τα δεδομένα; Η μεγαλύτερη μεταπολεμική κρίση του καπιταλιστικού συστήματος. Η κρίση αυτή δημιουργεί έκτακτες συνθήκες που δε μπορούν να αντιμετωπιστούν εξ ολοκλήρου με τα «παλιά εργαλεία». Εν μέσω κρίσης, το ζητούμενο στην τακτική συγκυρία είναι η έξοδος από αυτήν προς όφελος του εργαζόμενου λαού. Κι αυτό τείνει να προσεγγίσει διαλεκτικά το στρατηγικό μας στόχο, καθώς είναι αδύνατο να επιτευχθεί στα πλαίσια του καπιταλισμού. Έξοδος από την κρίση σημαίνει «έξοδος» από τον καπιταλισμό κι αυτό είναι κάτι που υπαγορεύεται από τις αντικειμενικές συνθήκες κι όχι ιδεαλιστικά από το φλογερό επαναστατικό μας ταμπεραμέντο.

Αυτό δε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν σοβαρές αδυναμίες στη μετωπική δράση του κόμματος και του κάθε σφου ξεχωριστά, στον χώρο δράσης του. Κάτι όμως που έχει να κάνει μάλλον με χρόνιες, γενικές αδυναμίες και δευτερευόντως με την άλφα ή βήτα κατεύθυνση των προγραμματικών και θεωρητικών επεξεργασιών του κόμματος, που δυστυχώς δεν επηρεάζουν άμεσα τη στάση του κόσμου της δουλειάς. Μακάρι να ήταν τόσο απλές οι ρίζες των προβλημάτων και να μπορούσαν να διορθωθούν εξίσου εύκολα.

Συνεπώς η τακτική οφείλει να προσαρμοστεί στα καινούρια δεδομένα και να ‘χει πιο καθαρή στόχευση. Αυτό φυσικά δε σημαίνει ότι τα επιμέρους μέτωπα έχουν χάσει τη σημασία τους. Ειδικά το αντιιμπεριαλιστικό μέτωπο είναι εξαιρετικά επίκαιρο σήμερα, τόσο εξαιτίας των τεκταινομένων στην ελλάδα, όσο και διεθνώς. Δε θα ήταν επομένως προβληματική τυχόν αντικατάσταση του όρου;

Το πρόβλημα κατά τη γνώμη μου δεν προκύπτει από την αντικατάσταση ενός όρου με άλλο, αλλά από την αντιδιαλεκτική ερμηνεία της μιας ή της άλλης γραμμής. Προβληματική συνεπώς θα ήταν μια μονοκόμματη αντίληψη που δε θα έλεγε ότι το ααδμ έχει σε τελική ανάλυση αντικαπιταλιστικό χαρακτήρα, αλλά θα αντιπαρέθετε μηχανιστικά το ένα στο άλλο, με όρους φοιτητικού συνδικαλισμού. Εξίσου προβληματική θα ήταν στον αντίποδα μια στείρα αντίληψη που δε θα βλέπει ότι μια πιο «καθαρή» αντικαπιταλιστική στόχευση, οφείλει να περιλαμβάνει διαλεκτικά τα επιμέρους ααδ αιτήματα και τα μέτωπα που συγκροτούνται γύρω από αυτό, αλλά θα απορρίπτει το αντι-ιμπεριαλιστικό μέτωπο ως λανθασμένο, μιλώντας στο όνομα ενός πούρου αντικαπιταλισμού. Το πώς βάζεις και παλεύεις μια γραμμή είναι εξίσου σημαντικό με τη «γραμμή» καθαυτή.

Δεύτερο ζήτημα, κάπως πιο συνοπτικά. Η εξέταση του σύγχρονου καπιταλισμού, η θέση της ελλάδας στην ιμπεριαλιστική αλυσίδα και το ζήτημα της εξάρτησης. Κατά τη γνώμη μου αυτό το θέμα θα απαιτούσε προηγουμένως μια βαθύτερη συλλογική μελέτη του ελληνικού καπιταλισμού από το κμε και το τμήμα οικονομίας της κετουκε, για να βγουν ολοκληρωμένα και τεκμηριωμένα συμπεράσματα, κατά αναλογία της δουλειάς που έγινε με το δεύτερο τόμο του δοκιμίου ιστορίας του κόμματος και το ογκώδες κεφάλαιο που περιείχε, με τα εκτενή οικονομικά στοιχεία.

Όπως έχει διαφανεί από την αρθρογραφία του ρίζου, η κρατούσα αντίληψη είναι αυτή της αλληλεξάρτησης. Αν ισχύει κάτι τέτοιο, αυτό θα πρέπει να εκτεθεί διεξοδικά και να τεκμηριωθεί στα ντοκουμέντα του συνεδρίου και του νέου προγράμματος, ώστε να υπάρχει μια ολοκληρωμένη ερμηνεία που να απαντά σε βασικά ερωτήματα: τι είναι το σχήμα της αλληλεξάρτησης, πώς την εννοούμε, ποια χαρακτηριστικά έχει.

Εντελώς περιληπτικά θα πω ότι κατά τη δική μου εκτίμηση μια τέτοια θεώρηση πρέπει οπωσδήποτε να συμπεριλαμβάνει και να τονίζει τον όρο ανισότιμη, καθώς επίσης να περιέχει διαλεκτικά την έννοια της εξάρτησης. Διαφορετικά θα αποτύχει να ερμηνεύσει μια σειρά σύγχρονα κι ιστορικά φαινόμενα, που εκδηλώνονται με την καπιταλιστική κρίση και τις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις.

Κατά τη δική μου αντίληψη πάντα, το πρόβλημα με τη θεωρία της εξάρτησης είναι πρωτίστως πολιτικό και αφορά τη θέση που υποστηρίζει ότι χρειάζεται μια ενδιάμεση περίοδος-φάση στο επαναστατικό προτσές, όπου η χώρα θα απεμπλακεί από την ιμπεριαλιστική εξάρτηση, προχωρώντας σε παραγωγική ανασυγκρότηση της οικονομίας της, πριν το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό. Μια λογική που –είτε το παραδέχονται οι θιασώτες της, είτε όχι- ισοδυναμεί με τη θεωρία των σταδίων. Κι είναι αυτή ακριβώς η ουσία της λογικής των αριστερών οικονομολόγων στην οποία συγκλίνουν μια σειρά ετερόκλιτες δυνάμεις, οπαδοί και -θεωρητικά- πολέμιοι της θεωρίας της εξάρτησης ή της λογικής των σταδίων.

Σε αυτά τα πλαίσια τέλος πρέπει να επαναπροσδιοριστεί η θέση σχετικά με το θέμα της κυβέρνησης και της λαϊκής διακυβέρνησης, καθώς κι οι δρόμοι και οι προϋποθέσεις από τους οποίους περνάει μια επαναστατική κατάσταση-διαδικασία. Αλλά αυτό είναι το θέμα μιας άλλης ανάρτησης.

Κλείνοντας το κείμενο επαναλαμβάνω και τονίζω ότι τα παραπάνω αποτελούν προσωπική προσέγγιση και εκτιμήσεις. Δεν επιχειρούν να παρουσιάσουν κάτι τετελεσμένο, ούτε να προδικάσουν τίποτα, παρά μόνο να θέσουν έναν προβληματισμό και πιθανόν να ανοίξουν ένα διάλογο, γόνιμο και ουσιαστικό.