Ρόδα τσάντα και κοπάνα τους φασίστες*

*ο τίτλος της ανάρτησης είναι αντιγραφή ενός αναρχικού συνθήματος στην είσοδο ενός σχολείου, που το θυμήθηκα συνειρμικά με αφορμή την επίθεση χρυσαυγιτών σε μαθητές που μοίραζαν απεργιακό υλικό στο λαγκαδά και την άμεση απάντηση με την αρωγή των απεργών της αγνο.

Ενώ η φασιστική απειλή θεριεύει και τα ανησυχητικά φαινόμενα αρχίζουν να παίρνουν τη μορφή χιονοστιβάδας, στα χείλη των περισσότερων αρχίζει να σχηματίζεται ένα δραματικό «τι να κάνουμε;», που αναζητά επιτακτικά απάντηση. Ποια πρέπει να είναι η πολιτική του κόμματος απένανατι στο σύγχρονο (μονάρχο)φασισμό; Και τι θα γράψει το ιστορικό εγχειρίδιο του μέλλοντος για την τακτική των κομμουνιστών και την αποτελεσματικότητά της;

Σε μια προηγούμενη ανάρτηση θέσαμε ένα γενικό πλαίσιο με κάποια ερωτήματα προς απάντηση κι αναφερθήκαμε ακροθιγώς σε μερικά σημεία με κάποιες αρχικές παρατηρήσεις. Εδώ θα δούμε τα βασικότερα εξ αυτών και θα προσπαθήσουμε να εμβαθύνουμε και να προσεγγίσουμε μια συνολική απάντηση στο δια ταύτα των ημερών.

Το πρώτο σημείο στο οποίο πρέπει να σταθούμε είναι η ιστορική πείρα του κομμουνιστικού κινήματος ως προς τα αντιφασιστικά μέτωπα και η κριτική της εξέταση.

Υπάρχουν δύο βασικές πολιτικές εκτιμήσεις – που συνδέονται άμεσα και με την τρέχουσα συγκυρία- για την πορεία της κομιντέρν, με ορόσημο το 35’ και το 7^ο συνέδριο της κδ. Η πρώτη εστιάζει την κριτική της πρακτικά στα χρόνια της κρίσης (τη λεγόμενη τρίτη περίοδο) και τη γραμμή του σοσιαλφασισμού, θεωρώντας την σεχταριστική και ως μία από τις βασικές αιτίες για την ήττα των κομμουνιστών στη γερμανία και την άνοδο των ναζί στην εξουσία. Στη συνέχεια όμως η κομιντέρν διόρθωσε το αρχικό λάθος της και επεξεργάστηκε την τακτική των λαικών, αντιφασιστικών μετώπων που οδήγησε τα επόμενα χρόνια στη μεγάλη αντιφασιστική νίκη των λαών και το τσάκισμα των ναζι.

Η δεύτερη δανείζεται στοιχεία από την τακτική της κομιντέρν στα χρόνια του μεγάλου κραχ (1929-33) για την αντιμετώπιση της παρούσας κρίσης –πχ το σύνθημα τάξη εναντίον τάξης για την προετοιμασία του επαναστατικού άλματος. Θεωρεί προβληματική την ίδια τη λειτουργία της κομιντέρν μετά το 35’, που οδήγησε στο σταδιακό μαρασμό και την αυτοδιάλυσή της και επικεντρώνει την κριτική της σε δύο σημεία:

-την αποτυχία να συνδεθεί ο αντιφασιστικός και αργότερα εθνικοαπελευθερωτικός χαρακτήρας του αγώνα με το στρατηγικό στόχο και το κομβικό ζήτημα της εξουσίας.

-την αρνητική πρακτική πείρα από τα λαϊκά μέτωπα και τις κυβερνήσεις τους σε γαλλία και ισπανία. Στη γαλλία οι κομμουνιστές τέθηκαν εκτός νόμου από τους «σύμμαχους» σοσιαλιστές μετά την κήρυξη του πολέμου, το 39’. Ενώ στην ισπανία, η πλατιά κυβερνητική συμμαχία αποδείχτηκε πλαδαρή και κατέληξε σε αρκετές περιπτώσεις να υποθηκεύσει τον αντιφασιστικό αγώνα εναντίον του φράνκο και τη δυνατότητά του να νικήσει.

Θα μπορούσε να αντικρούσει κανείς ότι αυτά τα ιστορικά παραδείγματα δείχνουν ότι υπήρξαν κρίσιμα λάθη κατά την εφαρμογή της γραμμής των λαϊκών μετώπων, αλλά δεν καθιστούν λανθασμένη αυτή καθαυτή τη γραμμή. Από την άλλη όμως ακόμα και η γραμμή του σοσιαλφασισμού έχει ένα βασικό λογικό πυρήνα, που αν αναλογιστεί κανείς το ρόλο που έπαιξε ιστορικά η σοσιαλδημοκρατία σε διάφορες περιόδους και στις διάφορες εκδοχές της (είτε στην κλασική μορφή της στη γερμανία της βαϊμάρης, είτε στην ελληνική, βενιζελική εκδοχή της, πριν τη δικτατορία του μεταξά), δύσκολα θα μπορούσε να τον απορρίψει.

Επομένως τα πράγματα είναι αρκετά σύνθετα και χρειάζεται επισταμένη ιστορική μελέτη πριν βγουν οποιαδήποτε εύκολα συμπεράσματα.

Το δεύτερο σημείο είναι παρεμφερές: οι θεωρητικές επεξεργασίες του 7^ου συνεδρίου της κομιντέρν κι η εισήγηση του ντιμιτρόφ για το φασισμό, που έχει κυκλοφορήσει και σε ξεχωριστή μπροσούρα (στα ελληνικά από τις εκδόσεις πορεία) και αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά ιστορικά ντοκουμέντα του κομμουνιστικού κινήματος. Θα μπορούσε όμως αυτή η επίκαιρη ανάλυση να μεταφερθεί αυτούσια στη σημερινή πραγματικότητα, ή έστω να την προσαρμόσουμε στα σύγχρονα δεδομένα;

Ας δούμε πρώτα τα βασικά της σημεία κωδικοποιημένα. (Αντιγράφω από το κείμενο του πγ της κετουκε στην κομεπ που κυκλοφορεί, για το λένιν, τον πόλεμο και τη στάση των κομμουνιστών): το 7^ο συνέδριο της κομιντέρν έθεσε ως κεντρικό καθήκον των κκ την πάλη ενάντια στο φασισμό (...), για την ειρήνη και την υπεράσπιση της εσσδ. Εκτίμησε ότι ο γερμανικός φασισμός παίζει το ρόλο της δύναμης κρούσης της διεθνούς αντεπανάστασης και της σταυροφορίας ενάντια στη σοβιετική ένωση. Κάλεσε όλα τα κκ να δυναμώσουν τις προσπάθειες για την ενότητα δράσης της εργατικής τάξης με τη δημιουργία ενός ενιαίου εργατικού μετώπου, με σκοπό την ενότητα δράσης όλων των αντιφασιστικών δυνάμεων σε ένα πλατύ λαϊκό μέτωπο. Τάχθηκε υπέρ της πολιτικής ενότητας της εργατικής τάξης κι έδωσε την κατεύθυνση να συγκροτηθεί ένα «ενιαίο κόμμα του προλεταριάτου» με τη συνένωση σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων και μεμονωμένων οργανώσεων με τα κκ.

Αξίζει επίσης να σημειώσουμε τον ορισμό του φασισμού, όπως δίνεται στην εισήγηση του ντιμιτρόφ: όπως σωστά τον χαρακτήρισε η 13^η ολομέλεια της εκτελεστικής επιτροπής της κομμουνιστικής διεθνούς, ο φασισμός είναι η ανοιχτή τρομοκρατική δικτατορία των πιο αντιδραστικών, των πιο σωβινιστικών, των πιο ιμπεριαλιστικών στοιχείων του χρηματιστικού κεφαλαίου.

Σε αυτή τη βάση θα μπορούσαμε να κάνουμε επιγραμματικά τις εξής παρατηρήσεις.

-Σήμερα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι η πείρα της οργανωτικής συγχώνευσης του κκ με άλλες οργανώσεις –όπως εκφράστηκε πχ με τη διάχυση των οργανώσεων βάσης του κουκουέ στην ύπαιθρο στο αγροτικό κόμμα- ήταν αρνητική. Και ότι η οργανωτική αυτοτέλεια στα πλαίσια μιας μετωπικής συμμαχίας αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη συγκρότηση της τελευταίας.

-Η τακτική των λαϊκών μετώπων αναφέρεται σε μια εποχή που η παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία έχει ισχυρή εργατική βάση, επηρεάζει μεγάλο αριθμό συνδικάτων και μπορεί να κινητοποιήσει ευρύτερες λαϊκές και εργατικές μάζες. Σήμερα που η πολιτική μετάλλαξη της σοσιαλδημοκρατίας έχει ολοκληρωθεί, τα δεδομένα αυτά έχουν μάλλον ανατραπεί. Η παραλυτική της δράση στο μαζικό κίνημα δείχνουν ότι δεν ενδιαφέρεται σε καμία περίπτωση να κινητοποιήσει τις μάζες και να δράσει με όρους κινήματος, ενώ κι η επιρροή της στον εργατόκοσμο έχει κλονιστεί και δεχτεί σοβαρά πλήγματα.

Εάν λοιπόν κάποιος σήμερα προέκρινε ως τακτική επιλογή ένα πολιτικό αντιφασιστικό μέτωπο ή την αναβίωση του ενιαίου εργατικού μετώπου και την ενότητα δράσης με τη γσεε, απλώς θα έδινε το φιλί της ζωής στην ξεπουλημένη ηγεσίας της, νομιμοποιώντας το θεσμικό της ρόλο και δε θα κατάφερνε καν την «ποσοτική ενοποίηση» της εργατικής τάξης, εφόσον η συνδικαλιστική γραφειοκρατία δεν επηρεάζει παρά ελάχιστο κόσμο και κατά βάση κάποιους κοντινούς παρατρεχάμενούς της.

Το βασικό ζητούμενο σήμερα είναι η επαφή κι η οργάνωση των μαζών που παραμένουν έξω από τις οργανωμένες δομές του συνδικαλιστικού κινήματος κι όχι η απεύθυνση στις οργανωμένες μάζες κάπου άλλου ρεφορμιστικού φορέα, για να τις πάρουμε με το μέρος μας –όπως ίσχυε ενδεχομένως ως ένα βαθμό κατά τη δεκαετία του 30’.

Στην εισήγηση του ντιμιτρόφ ο φασισμός ορίζεται ως δικτατορία των πιο αντιδραστικών τμημάτων του κεφαλαίου. Από αυτόν τον ορισμό κάποιοι συνάγουν το συμπέρασμα πως αυτό που χρειάζεται είναι ένα πανδημοκρατικό μέτωπο, όπου θα έχουν θέση τα λιγότερο αντιδραστικά τμήματα της αστικής τάξης που αντιτίθονται στο κεφάλαιο και η πολιτική συνεργασία με δημοκρατικές αστικές δυνάμεις και τα κόμματα που τις εκφράζουν. Μια άλλη εκδοχή αυτής της λογικής είναι ότι όσο πιο ευρύς είναι ο σκοπός που επιδιώκουμε, τόσο πιο ευρείες και πλατιές πρέπει να είναι οι μετωπικές συμμαχίες που τον υπηρετούν.

Αυτός ο συλλογισμός όμως έχει μια σειρά προβληματικά σημεία.

Ένα μέτωπο μπορεί να γίνει τόσο ευρύ, ώστε να περιλαμβάνει περίπου τους πάντες, πλην μιας ισχνής αντιδραστικής μειοψηφίας. Αυτό το μέτωπο μπορεί να καταγάγει ένα εύκολο και περιφανή θρίαμβο, αλλά είναι εντελώς αμφίβολο αν θα προωθήσει στο ελάχιστο την υπόθεσή μας.

                                                                                                                             

Ένα αντιφασιστικό μέτωπο με κόμματα από το αστικό, πολιτικό φάσμα, θα ήταν μάλλον εξίσου προβληματικό. Αφενός γιατί θα περιόριζε τον ορίζοντα του μετώπου ενάντια στην χρυσή αυγή, που δεν είναι παρά μόνο ο λαγός στην κούρσα του εκφασισμού της αστικής πολιτικής δημοκρατίας. Αφετέρου γιατί μια τέτοια συμμαχία, θα επιχειρούσε να αντιμετωπίσει το ζήτημα από κοινού με δυνάμεις που αποτελούν μέρος του προβλήματος κι όχι τη λύσης του –όπως έχει αποδειχτεί ιστορικά και στο παρελθόν.

Ο φασισμός δεν είναι «σπορά της τύχης», αλλά συνειδητή επιλογή των αστών και του πολιτικού τους προσωπικού. Και με αυτήν την έννοια δε συνιστά κάποια εκτροπή, αλλά το απαραίτητο συμπλήρωμα της αστικής δημοκρατίας στο πολιτικό εποικοδόμημα της καπιταλιστικής κυριαρχίας.

Αυτό δε σημαίνει πχ ότι η αντιφασιστική συμμαχία που συνήψαν οι σοβιετικοί κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου ήταν λανθασμένη. Οι κομμουνιστές πρέπει να παρακολουθούν τις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις και να τις αξιοποιούν στο μέτρο του δυνατού. Αυτός όμως είναι ένας επιμέρους τακτικός ελιγμός κι όχι το επίκεντρο της λύσης. Και πρέπει να γίνεται έχοντας πλήρης επίγνωση, ότι το κύριο βάρος της επίθεσης θα κληθούμε να το σηκώσουμε μόνοι μας –όπως ακριβώς έγινε στο δεύτερο παγκόσμιο.

Η αντιφασιστική δράση των κομμουνιστών δεν πρέπει να περιοριστεί στον «αρνητικό» χαρακτήρα μιας αντίδρασης, αλλά να έχει θετικό, ουσιαστικό περιεχόμενο που να αφαιρεί από το φασισμό το έδαφος πάνω στο οποίο αναπτύσσεται. Δίπλα στην πολιτική απομόνωση της χρυσής αυγής από σωματεία, μαζικούς φορείς, κτλ πρέπει να αναπτυχθεί μια πολύπλευρη δράση που να προωθεί τους συλλογικούς δεσμούς και να σπάει τόσο την εξατομίκευση, όσο και τη λογική της ανάθεσης.

Αυτή η δράση πρέπει να ξεκινά από τα άμεσα ‘μικρά’ προβλήματα της καθημερινότητας, αλλά επιβάλλεται να έχει συνολική στρατηγική στόχευση, φτάνοντας σταδιακά μέχρι και το ζήτημα της εξουσίας. Όχι επειδή η συμφωνία με το σοσιαλισμό είναι προϋπόθεση για την ανάπτυξη της αντιφασιστικής δράσης. Αφενός όμως επειδή όποιος ζητά άμεση λύση ‘εδώ και τώρα’ (κι όχι στη δευτέρα παρουσία) σε θέματα όπως το μεταναστευτικό, χωρίς να μιλά και να δρα με όρους «κεντρικής πολιτικής», θα «σπάσει τα μούτρα του» στην ουτοπία του εφικτού.

Κι αφετέρου γιατί ο φασισμός είναι η απάντηση του συστήματος –όχι μόνο όταν ο σοσιαλισμός είναι προ των πυλών, αλλά και- σε οξυμμένες συνθήκες, όπου παραφράζοντας το βλαδίμηρο θα λέγαμε ότι: οι από πάνω δε μπορούν να κυβερνήσουν όπως πριν, αλλά οι από κάτω δεν έχουν οργανώσει ακόμα τη δύναμή τους για να επιβάλουν τη δική τους εναλλακτική. Κι ο φασισμός έρχεται ως «τιμωρία» για τις αδυναμίες τους και το στρατηγικό τους έλλειμμα.

Παραμένουν ακόμα ανοιχτά προς εξέταση μια σειρά ζητήματα (όπως η οργάνωση της αλληλεγγύης, ή των πολιτοφυλακών που θα αποκρούσουν με οργανωτικούς όρους τους θρασύδειλους τραμπούκους της χρυσής αυγής). Αλλά αυτά θα τα δούμε σε δεύτερο στάδιο, καθώς η ανάρτηση έχει ήδη ξεφύγει σε έκταση.