Δεν έχω οξυγόνο - Και ο θάνατος συνεχίζεται...

Η αυτοβιογραφία του (οξυδερκή, ταλαντούχου πλην αντιφατικού) Κουστουρίτσα είναι κάπως σαν τις ταινίες του: μια άτυπη ωδή στον παμβαλκανισμό του και τον εντελώς sui generis αντι-ιμπεριαλισμό ενός Βόσνιου που πολιτογραφήθηκε Σέρβος πρώτα στην ψυχή του, όσο έμενε στις ΗΠΑ που βομβάρδιζαν τη δεύτερη πατρίδα του. Κάπου στην εισαγωγή της, ο Εμίρ αναλύει θαυμάσια την αξία της λήθης, της ικανότητας κάθε ανθρώπου να ξεχνάει ή μάλλον να ξεχνιέται, για να μην τρελαθεί από τη δυστυχία και τον πόνο μετά από κάθε τραγικό, επώδυνο βίωμα: έναν θάνατο, ένα διαζύγιο, μια ερωτική απογοήτευση, μια διαγραφή από την οργάνωση -που είναι περίπου συνώνυμα, άλλωστε.

Κι έχει δίκιο, αρκεί η λήθη να μη γίνεται αμνησία, άρνηση της αλήθειας -που λένε πως είναι λήθη με «α» στερητικό, αλλά μικρή σημασία έχει και αν δεν είναι αυτή η ετυμολογία- και αντιστροφή της πραγματικότητας. Το άσπρο-μαύρο και ανάποδα.

-.-

Δεν έχω οξυγόνο!

Η φράση αυτή θα μπορούσε να είναι το σύνθημα μιας εποχής, μιας ολόκληρης γενιάς. Ποιος έχει αλήθεια αρκετά αποθέματα; Ποιος δεν πνίγεται, δε βουλιάζει κάθε νύχτα στη στεριά; Ποιος δεν ασφυκτιά από την μπόχα, απ’ την αποφορά ενός σάπιου κόσμου που μας σκοτώνει, πεθαίνοντας για να επιζήσει; Ποιος δε γονατίζει απ’ τις δυσκολίες, την ακρίβεια, το χαρτζιλίκι-μισθό; Ποιος δεν έχει μπουχτίσει από μια σάπια δημοκρατία που δεν αφορά χώρους δουλειάς, εθνικές γραμμές και μνημόνια διαρκείας;

Τα τσαλαπατημένα όνειρα, η έλλειψη προοπτικής, η μαυρίλα, η δύσπνοια, τα σκυμμένα κεφάλια, η σκυφτή ζωή. Οι αυταπάτες, η κάλπικη ελπίδα, που έκλεισε δέκα χρόνια -και γέρασε πριν καν χρονίσει. Η ανεργία, η ξενιτιά, η ματαίωση, το άγχος, ο φόβος, τα ψυχολογικά. Τα μέτρα που (μας) παίρνουν, τα κατασχεμένα σπίτια. Οι συμβιβασμοί, οι καθημερινές ταπεινώσεις, η ελευθερία να μας (προ)γράφουν όλους, η μισθωτή σκλαβιά. Η αλλοτρίωση, η αγωνία για τα προς το ζην -που δε φέρνουν ποτέ το ευ ζην- κι η διαρκής αίσθηση πως εκπορνεύεις την κλίση σου, τα ταλέντα σου για ένα ξεροκάματο, για κάτι άχαρο, άνοστο που σε τρώει κάθε μέρα. Η «διέξοδος» στην πορνεία, στο only fans, στους sugar daddies παντός φύλου -γεμίσαμε σεξιστές που λένε τη σκάφη με το όνομά της, αντί να παλέψουν για την αυτοδιάθεση του σώματος και το δικαίωμα στη σκλαβιά -σαν τον Αστερίξ στις «Δάφνες του Καίσαρα». Ναι αλλά παίρνουν και καλά tips -σαν μπιζουδάκια απ’ του Τίφους...

Επιβίωση, ληγμένη ζωή, φτηνά υποκατάστατα. Τεχνητές ανάσες για να ξεγελιόμαστε, μικρές φιάλες οξυγόνου και ιδανικά ηλίου (μακριά από την ιδανική Πολιτεία του Ηλίου) για να φαινόμαστε (ακουγόμαστε) και να είμαστε χαζοχαρούμενοι, σαν ένα κοπάδι καταναλωτές και τη σύζυγο του Καίσαρα -μαζί με τις δάφνες του.

Κρατικά εγκλήματα, δολοφονίες, στον δρόμο, στα εργοτάξια, στις συγκοινωνίες, στα νοσοκομεία, στα Τέμπη ή δίπλα στο ποτάμι -αν έχεις σχέση με την υπόθεση. Αμέλεια, αδιαφορία, καταστολή. Απόλυτη απαξίωση της ζωής, φτηνό κι αναλώσιμο εμπόρευμα. Η τραγική διαπίστωση πως ζούμε από καθαρή τύχη σε αυτή τη χώρα και από ιστορική ατυχία σε αυτό το σύστημα, που διψά για κέρδη εις βάρος της ζωντανής εργασίας -και των ζωών εν γένει. Δεν είναι όμως τύχη, μοίρα, κακό ριζικό. Δεν είναι δυστύχημα ή ατύχημα, είναι προδιαγεγραμμένο έγκλημα -χωρίς τιμωρία-, κρατική δολοφονία.

Αλλά το πιο χυδαίο απ’ όλα, το πιο προκλητικό, η μεγαλύτερη ύβρις για νεκρούς και ζωντανούς, ήταν η διαχείριση και όσα (δεν) έγιναν μετά. Καμία ευθιξία -ποιος την έχασε για να την βρούνε αυτοί-, καμία ευθύνη, καμία παραίτηση. Καμία αγρανάπαυση για πολιτικούς γόνους που είναι στο άνθος της καριέρας τους. Παγερή αδιαφορία για τις προειδοποιήσεις των σωματείων, παράνομες και καταχρηστικές οι απεργίες τους για το ζήτημα της ασφάλειας. Μα αφού είναι όλα ασφαλή -είπαν λίγες μέρες πριν τα Τέμπη. Μετά ομολόγησαν πως δε γίνεται να διασπείρουν πανικό λέγοντας την αλήθεια -άλλο αν σπείρουν θάνατο τα ψεύδη τους.

Ψέματα, συγκάλυψη, μπάζωμα της υπόθεσης. Ομερτά για ηχητικά, βίντεο και ενοχλητικά στοιχεία. Γραμμή σε μποτ και ΜΜΕ πως φταίει ο σταθμάρχης, τα (δικά τους) βύσματα, το «κακό δημόσιο» -κεκτημένη φόρα από τόσα χρόνια αριστερής ηγεμονίας- μόνο που το είχε δώσει μπιρ παρά μια «αριστερή κυβέρνηση» -τόση ηγεμονία από το ΕΑΜ είχαμε να δούμε. Ξαμόλημα τρολ, όσο πιο χυδαία, τόσο καλύτερα. Δολοφονία χαρακτήρων, σαν της Καρυστιάνου -σκότωσαν εν ψυχρώ 57 ψυχές, σε αυτό θα κολλήσουν; Ενορχηστρωμένη στοχοποίηση συγγενών, αλληλέγγυων καλλιτεχνών, της «συμμορίας της μιζέριας», όσων αντιδρούν, όσων δεν έχουν ξεχάσει να σκέφτονται.

Είναι συνένοχοι, αυτουργοί, δολοφόνοι. Τελειωμένα καθάρματα. Θα ’πρεπε να μη βρίσκουν μέρος να σταθούν, χωρίς κατακραυγή, οργή, συνθήματα -το λέει και ο Ζάρα, αλλά αν ήταν τόσο απλό, θα το είχε κάνει μόνος του. Μα πάνω απ’ όλα, είναι αμετανόητοι.

Σε ένα βιβλίο του Πι-Πι (το «Χρυσό Παραπέτασμα» νομίζω) πιάνει τον καπιταλισμό και τις τράπεζες, που διασώθηκαν με κρατικό χρήμα, αλλά συνεχίζουν την πεπατημένη, σαν τον ασθενή που πέρασε έμφραγμα και μόλις βγαίνει απ’ την εντατική, ανάβει ένα τσιγάρο. Το αστικό κράτος είναι ο ασθενής (κρίκος) που κάνει ακριβώς ό,τι και πριν, σα να μη συνέβη τίποτα. Ξεπουλά φιλέτα, σχολεία, νοσοκομεία, συγκοινωνίες, τη μάνα που το γέννησε. Δίνει το μετρό χωρίς πρωτόκολλα, παίζει με τις πιθανότητες και με τις ζωές του κοινού, χαμογελά αμήχανα στα ατυχήματα -ω, μα αυτά παντού συμβαίνουν. Πουλάει φύκια για αυτόματο σύστημα, αφήνει αφύλακτες διαβάσεις, χειροκίνητες μπάρες στο κέντρο της Αθήνας, περιφρονεί την υπογειοποίηση και όσους την ζητάνε -σαν τον Πελετίδη στην Πάτρα. Και ο θάνατος συνεχίζεται...

Ο Καλύβας λέει πως αν φταίει το σύστημα, τότε δε φταίει κανείς. Μα αν βρεις τον ένοχο σταθμάρχη, γλιτώνει το σύστημα και τα καθάρματα που το υπηρετούν. Όταν η αδικία γίνεται νόμος, η ρίζα της καταπίεσης είναι πάντα νόμιμη -άρα και ηθική, καταπώς έλεγε μια γαλάζια ψυχή. Αλλά το κυνήγι του μέγιστου κέρδους ήταν δεμένο ανέκαθεν με λαμογιές και σκάνδαλα, για να λαδώνει τη μηχανή. Κι όταν ξεχειλίσει ο υπόνομος με τις βρωμιές τους, βάζουν κλήρο να δούνε ποιος τράγος θα φαγωθεί, θυσία για τους υπόλοιπους. Έτσι λειτουργεί το σύστημα, με λάδωμα και τράγους, που ορίζουν τον κανόνα -όχι μια κατάσταση εξαίρεσης. Αλλά η κυβέρνηση δε θυσιάζει κανέναν δικό της, δεν ακολουθεί καν τον αστικό κανόνα γιατί -νιώθει πως- δεν το χρειάζεται.

Μα δεν έχουν καθόλου τσίπα; Όχι, γιατί (πιστεύουν πως) τους παίρνει να μην το κάνουν. Αλλιώς θα έπαιρναν περίλυπες φάτσες, γεμάτες μεταμέλεια για την περίσταση και ό,τι άλλο απαιτεί ο ρόλος -πχ γένια τριών ημερών και πουκάμισο χωρίς γραβάτα.
Με ηθικούς όρους, είναι καθίκια του κερατά -αλλά κερατάδες (και δαρμένοι) είμαστε εμείς. Στην αστική πολιτική δεν υφίσταται ηθική, μονάχα το δίκιο του ισχυρού που επιβάλλεται ως νόμος -και ό,τι είναι νόμιμο, είναι ηθικό.
Με πολιτικούς όρους, είναι τρομακτικός ο αρνητικός συσχετισμός που τους κάνει σίγουρους ότι δε χρειάζεται καμιά θυσία, καμία Ιφιγένεια, ούτε ένας υπουργός για τα μάτια του Κάλχα. Είτε επειδή... 41%, είτε επειδή η λήθη νικάει τον θυμό, νιώθουν δυνατοί να γράψουν τους κανόνες, το αστικό «εθιμικό δίκαιο» στα κατάστιχα (τσιμέντο να γίνει -σαν τα μπάζα των Τεμπών).

Το ίδιο ακριβώς κάνουν και στην περίπτωση του ΠτΔ, προτείνοντας τον Τασούλα, αντί να τηρήσουν το αστικό «σαβουάρ βιβρ» με έναν υποψήφιο της «Κεντροαριστεράς». Αφού ο δικομματισμός κουτσαίνει χωρίς δεύτερο πόλο και γέρνει προς τα ακροδεξιά, τους παίρνει να προτείνουν έναν δικό τους, να κρατήσουν τα μπόσικα στο κόμμα και κάθε πικραμένο (με τα ομόφυλα) οπαδό που λοξοκοιτάζει τις κηραλοιφές και το υαλουρονικό της Αφροδίτης, σε ρόλο θηλυκού Τραμπ -χωρά δικαιωματικά, χωρίς ποσόστωση, και με βλέψεις θιασάρχη, στο μεγάλο φασιστικό τσίρκο.
Και τι σχέση έχουν όλα αυτά με τα Τέμπη; Ευθεία σύνδεση. Γιατί ο Τασούλας επιβραβεύεται, μεταξύ άλλων, και για τη συμβολή του στην ομερτά εντός της Βουλής -όσο περνούσε από το χέρι του, ως ΠτΒ.

Ποιος τρομάζει από αυτές τις παρεκκλίσεις, τις «καταστάσεις εξαίρεσης»; Όσοι είχαν συνηθίσει να θεωρούν «κανονικότητα» την Κεντροαριστερά και «σοσιαλμανία» της «Λαϊκής Δεξιάς» ή τα ευαίσθητα γεράκια των Democrats στις ΗΠΑ. Αλλά ο κανόνας της αστικής δημοκρατίας είναι ένα κοινοβούλιο που βρωμάει φασισμό, κάθε απόχρωσης. Κανονικότητα είναι ο Μασκ (που ξεπήδησε από τους Democrats), τα ορκ στο Καπιτώλιο, οι ναζιστικοί χαιρετισμοί του Αδόλφου -που ήταν λέει «κομμουνιστής». Είναι κι οι ακροκεντρώοι, που νομιμοποιούν τους φασίστες, τους τρέφουν, τους χρειάζονται -για να δείξουν πόσο «διαφέρουν»- ενώ το ’να χέρι νίβει το άλλο και τα δυο το σύστημα. Κανόνας στον καπιταλισμό είναι -εδώ και πολλά χρόνια- η κρίση, η ανεργία, τα Τέμπη, οι κρατικές δολοφονίες, ο θάνατος, οι κάργιες που χτυπιούνται. Το «δεν έχω οξυγόνο». Το I can’t breathe. Και δεν είναι απλά ένα σύνθημα ή μια κούφια φράση του συρμού, αλλά κυριολεξία.

-.-

Κανόνας είναι τα Τέμπη σε όλον τον κόσμο, όπως στην πατρίδα του Κουστουρίτσα, όπου ο κόσμος διαδηλώνει οργισμένος στους δρόμους, ενώ το δίκτυο έχει δοθεί σε κινέζικα μονοπώλια -σοσιαλιστικά. Άσπρος γάτος, μαύρος γάτος, κι εμείς παγιδευμένοι σαν ποντίκια, που δε βρίσκουν διέξοδο...

Κανόνας είναι ο θάνατος, η κρίση, ο πόλεμος, τα κράτη-δολοφόνοι. Η μαζική γενοκτονία που λαμβάνει χώρα στην Παλαιστίνη. Κι αν κάποιος θέλει να μάθει περισσότερα για την επίγεια κόλαση στην οποία καταδικάζει το Ισραήλ τους Παλαιστίνιους -και άλλους «ανεπιθύμητους»- επιβάλλεται να πάρει και να διαβάσει το βιβλίο του Νέιθαν Θρωλ «μια μέρα της ζωής του Άμπεντ Σαλάμα», μια δημοσιογραφική έρευνα (βραβευμένη με Πούλιτζερ, παραδόξως) για το πολύνεκρο δυστύχημα ενός σχολικού λεωφορείου με Παλαιστίνιους μαθητές, το 2012. Δε θα μάθει πολλά στοιχεία για τις πρόσφατες πολεμικές-δολοφονικές επιχειρήσεις, θα δει όμως σε τι συνθήκες γενοκτονίας ζούσαν οι Παλαιστίνιοι σε «καιρό ειρήνης» και πώς ο πόλεμος είναι απλώς συνέχεια της πολιτικής και της ιμπεριαλιστικής ειρήνης, με άλλα μέσα.

Σε ένα σημείο του βιβλίου, διαβάζουμε πως το δυστύχημα αυτό θα μπορούσε να συμβεί οπουδήποτε αλλού. Αλλά όσα συνέβησαν στη συνέχεια (το τείχος, τα αποκλεισμένα ασθενοφόρα, η πυροσβεστική που χρειαζόταν άδεια και άνωθεν έγκριση, τα παιδιά που πέθαναν αβοήθητα κτλ), όχι. Ήταν ένα έγκλημα που θα μπορούσε να συμβεί μόνο στην Παλαιστίνη και να έχει τη σφραγίδα ενός κράτους-δολοφόνου σαν του Ισραήλ.

Ο συγγραφέας έχει δίκιο. Μόνο που κράτη-δολοφόνοι υπάρχουν παντού -όπου υπάρχει καπιταλισμός και κυνήγι του κέρδους. Και είναι ζήτημα πόσα χρόνια θα περάσουν μέχρι να δούμε ένα αντίστοιχο βιβλίο και μια σοβαρή αποκαλυπτική έρευνα για τα Τέμπη από κάποιο δημοσιογράφο, που θα έχει τα μέσα και τη θέληση να μην αποσιωπήσει το έγκλημα.

-.-

Ένας σφος λέει ότι αν είναι μια φορά τραγικό να ανεχόμαστε δολοφόνους, είναι δυο και τρεις φορές τραγικό να χρειαζόμαστε σπαρακτικά, συνταρακτικά ηχητικά -και υλικό που ήταν θεωρητικά γνωστό αρκετούς μήνες πριν- για να ξεσηκωθούμε, για να μην ξεχάσουμε το έγκλημα, για να μη δώσουμε συγχωροχάρτι.

Όσοι έχουν αγαπήσει τον βιαστή τους -που τον έχει 41% ή και παραπάνω όταν ψηφίζουν μαζί του και άλλοι τα νομοσχέδια που φέρνει-, όσοι έχουν συνηθίσει το τέρας και τα εγκλήματα, όσοι έχουν μάθει να ζουν χωρίς οξυγόνο μπορεί να έχουν πάθει ανήκεστο βλάβη, να έχουν ξεχάσει να σκέφτονται, για την τάξη τους και γενικώς -και δεν προβλέπεται να βγει στα κοντά κάποιο πρόγραμμα τεχνητής ταξικής συνείδησης, για όσους δεν κατάφεραν να την αποκτήσουν μόνοι τους.

Όλοι οι υπόλοιποι, όσοι καταλαβαίνουν την κατάσταση, μένει να διαλέξουν. Θα μείνουν να κρατάνε την αναπνοή τους μέχρι να σκάσουν και να ξεφυσάν από το κακό τους; Ή θα φροντίσουν για μερικές ανάσες αξιοπρέπειας -πραγματικές, όχι σαν αυτές προ δεκαετίας- και να γίνουν δροσερός άνεμος, πανίσχυρος, που θα σαρώσει το σύστημα που γεννά εγκλήματα, όπως το σύννεφο τη βροχή;

Όλα δείχνουν πως ξημερώνει μια ιστορική μέρα. Αρκεί να μη μείνει απλώς μια μέρα (στη ζωή των ραγιάδων) χωρίς συνέχεια. Αρκεί να γίνει, έστω μια πρόγευση, εκείνων των ημερών που μετράνε στη ζωή μας -και την ιστορία- σαν μήνας. Και που δε θα μπορεί καμία λήθη -αυθόρμητη ή οργανωμένη άνωθεν- να τη σβήσει από τη συλλογική μας μνήμη...