Κυριακή 10 Νοεμβρίου 2013

Τι μου προτείνεις να διαβάσω για τη σοβιετία;

Στο πρώτο μέρος είχαμε ξεκινήσει με τα έργα των ηγετών της σοβιετικής ένωσης. Ένα άλλο κριτήριο ταξινόμησης των βιβλιοπροτάσεων είναι να πάρουμε τις θέσεις κομμάτων, πολιτικών οργανώσεων και διεθνών φιλοσοφικών ρευμάτων σχετικά με την κοινωνική φύση της σοβιετικής ένωσης και την ερμηνεία των εξελίξεων που οδήγησαν στη διάλυσή της.

Το κουκουέ είχε κάνει μια πρώτη επεξεργασία στην πανελλαδική συνδιάσκεψη του 95’ (τα υλικά της οποίας κυκλοφόρησαν σε ξεχωριστή μπροσούρα) και τη συμπλήρωσε στα δύο τελευταία συνέδριά του με την απόφαση του 18ου στο πρώτο θέμα για το σοσιαλισμό (που επίσης κυκλοφόρησε σε ειδική μπροσούρα) και την προγραμματική επεξεργασία του 19ου με την αντίληψη του κόμματος για τη σοσιαλιστική κοινωνία. Η τελευταία περιέχει αρκετές επισημάνσεις για τα όργανα και τον χαρακτήρα της σοβιετικής εξουσίας, ωστόσο εκκρεμεί (αν έχω καταλάβει καλά) η συνέχιση και το δεύτερο μέρος της μελέτης που ξεκίνησε στο 18ο συνέδριο και θα εστιάζει στο πολιτικό εποικοδόμημα.

Παράλληλα με αυτά μπορούν να διαβαστούν:
Οι τρεις εκλαϊκευτικές μπροσούρες του κσ της κνε στη σειρά «αλήθειες και ψέματα για το σοσιαλισμό» που εστιάζουν κατά σειρά στην οικονομία, τη σοβιετική εξουσία και την παραχάραξη της ιστορίας κι έχουν διατηρήσει το στιλ γραφής και σελιδοποίησης του οδηγητή.
Η αρθογραφία της κομεπ, όπου μπορεί να δει κανείς πώς διαμορφώθηκε και εξελίχθηκε στον χρόνο η αντίληψη του κόμματος, καθώς και τις διεθνείς αναφορές του που την επηρέασαν –με ορόσημο τις εισηγήσεις στα πλαίσια θεματικής διημερίδας που ‘χε οργανώσει το κόμμα πριν από το 18ο συνέδριο
Και τα πρώτα βήματα διαμόρφωσης αυτής της αντίληψης κατά τη δεκαετία του 90, με τη σειρά «προβλήματα σοσιαλισμού», στα πλαίσια της οποίας είχαν εκδοθεί μεταξύ άλλων «οι σημειώσεις από τη φυλακή» του έριχ χόνεκερ και το συλλογικό «σύγχρονος αναθεωρητισμός και αντεπανάσταση» με συλλογή κειμένων κι εισηγήσεων, όπου μπορεί να βρει κανείς δυο κείμενα του γερμανού ιστορικού κουρτ γκοσβάιλερ και μια ανάλυσή του για τα πολλά στρώματα του κρεμμυδιού γκορμπατσόφ και τη σοσιαλδημοκρατική καρδιά του. Τη μετάφραση από τα γερμανικά έχει κάνει αν θυμάμαι καλά ο θανάσης βόρειος (ψευδώνυμο) που, όπως λένε οι πηγές της κε του μπλοκ, ζει και βασιλεύει στα εκατό και πλέον χρόνια του!

Από εκεί και πέρα. Το εγχώριο τροτσκιστικό ρεύμα έχει μείνει στην ασφάλεια του των επεξεργασιών των αδελφών κομμάτων από το εξωτερικό. Από την εγχώρια παραγωγή μπορώ να θυμηθώ μόνο μια συλλογή κειμένων του σεκ με τίτλο «πώς χάθηκε η ρώσικη επανάσταση» (που κι αυτή συμπαραγωγή με το βρετανικό σεκ είναι) από την οποία μου έχει μείνει χαρακτηριστικά μια γελοιογραφία του ιωάννου από το ελληνικό κοινοβούλιο των ύστερων ογδόντα, που οι πολιτικοί αρχηγοί υμνούσαν το φαινόμενο γκόρμπι.
Μητσοτάκης: -Γιατί όπως λέει κι ο κ. γκορμπατσόφ…
Παπανδρέου: -Δε θα μας πείτε εσείς τι λέει ο φίλος γκορμπατσόφ.
Χαρίλαος: -Κάτω τα χέρια σας από το σύντροφο γκορμπατσόφ.

Το εγχώριο μ-λ ρεύμα ήταν μάλλον πιο παραγωγικό επί του θέματος. Από τις δικές του εκδόσεις ξεχωρίζω τη μπροσούρα «οι εξελίξεις στις χώρες του ανατολικού συνασπισμού» που γράφτηκε στα τέλη της δεκαετίας με τις βάτες κι είναι αρκετά διεισδυτική για την εποχή της –εκεί είχα διαβάσει πρώτη φορά και για τη διάκριση-αντίθεση οικονομικών και πολιτικών στελεχών εντός του στρώματος της γραφειοκρατίας (ή νέας αστικής τάξης κατά τη μαοϊκή ανάλυση). Ενδιαφέρον παρουσιάζει και μια ανάλυση της κοε με τίτλο «ρεβιζιονισμός, παλινόρθωση και νέα τάξη πραγμάτων», όπου μιλάει για την κατεύθυνση στο προτσές της οικοδόμησης και το βελάκι που άλλαξε κατεύθυνση (περίπου όπως στο μπάσκετ, μετά το τζάμπολ).

Αυτή νομίζω πως είναι κι η μόνη ολοκληρωμένη ανάλυση που μπορεί να βρει κανείς από τον χώρο του σημερινού σύριζα. Ίσως να έχουν βγάλει κάτι κι οι τροτσκιστές της δεα ή οι θέσεις του μηλιού, που δε συνιστούν όμως πολιτική συνιστώσα. Γενικά η παραγωγή της λεγόμενης νέας αριστεράς είναι απογοητευτική και φανερώνει από αδιαφορία μέχρι ρηχότητα (και βασικά πιθανόν το ένα εξαιτίας του άλλου). Αυτό ισχύει εν μέρει και για οργανώσεις κι ανάδελφα ρεύματα του εξωκοινοβουλίου σαν το ναρ, το οποίο δανείζεται κι αναμιγνύει στοιχεία από άλλες θεωρήσεις (αναρχική, τροτσκιστική και μια ιδέα από το βιβλίο του κάππου), έχοντας μείνει βασικά στην προ 15ετίας επεξεργασία του πρώτου συνεδρίου του, την οποία επανέκδωσε αυτούσια σχετικά πρόσφατα.

Ενδιάμεσα είχε οργανώσει και ένα τριήμερο εκδηλώσεων αφιερωμένο στα 90χρονα του οκτώβρη, αλλά αυτό το είχε κάνει ακόμα κι ο συνασπισμός {χωρίς να είναι πολύ προφανές γιατί τιμούσε την επικράτηση των μπολσεβίκων, όντας γνήσιος πολιτικός απόγονος των μενσεβίκων. Θα μπορούσε να κάνει κάλλιστα όμως ένα αφιέρωμα στην επανάσταση του φλεβάρη και την πτώση της χούντας του τσάρου –που είναι πάντα επίκαιρη- για να βγαίνει νόημα}. Παρόμοια αφιερώματα για τον οκτώβρη έχουν γίνει κατά καιρούς στο διαδίκτυο και τον έντυπο περιοδικό τύπο, αλλά δεν κρίνω σκόπιμο να επεκταθούμε σε αυτή την κατηγορία. Αναφέρω ενδεικτικά το πρόσφατο αφιέρωμα του περιοδικού «μαρξιστική σκέψη», που –χωρίς να με βρίσκει σύμφωνο στην πολιτική του κατεύθυνση- παραθέτει μεταφρασμένα στα ελληνικά πολλά ενδιαφέροντα κείμενα και ντοκουμέντα από τους πρωταγωνιστές της εποχής.

Για να επιστρέψουμε όμως στο ναρ, μπορούμε να σταθούμε στο βιβλίο του ευτύχη μπιτσάκη «ένα φάντασμα πλανάται», που γράφτηκε αμέσως μετά τις ανατροπές και κυκλοφόρησε πρόσφατα σε νέα έκδοση από το κψμ. Δυστυχώς το περιεχόμενο είναι απογοητευτικό, θυμίζοντας σε κάποια σημεία αλμανάκ καταγραφής γεγονότων, που αναπαράγει αρκετά αστικά στερεότυπα. Μια πιο συνοπτική και ουσιαστική προσέγγιση του μπιτσάκη περί «κρατικού σοσιαλισμού» (που δεν εκφράζει το ρεύμα του) μπορεί να βρει κανείς σε ένα παλιότερο άρθρο του για τον χαρακτήρα των κοινωνιών σοβιετικού τύπου, που ίσως αποτελέσει αντικείμενο κριτικής σε κάποια μελλοντική ανάρτηση.

Τα παραπάνω μας εισάγουν στο κεφάλαιο των διάφορων θεωριών σχετικά με την κοινωνική φύση της σοβιετικής ένωσης και το σοσιαλισμό που γνωρίσαμε –αν και δε θα συμφωνήσουν όλοι με αυτό το τελευταίο, δηλ τον όρο σοσιαλισμός.

Μια γνωστή θεωρία είναι η ανάλυση του τρότσκι περί εκφυλισμένου γραφειοκρατικού κράτους που διατηρεί ωστόσο τον εργατικό του χαρακτήρα που την αναπτύσσει στην «προδομένη επανάσταση». Ένα παρακλάδι του τροτσκισμού (που συγγενεύει με το σημερινό σεκ και τη δεα) διαφωνώντας με αυτή την εκτίμηση (που συνδεόταν με τα πρακτικά καθήκοντα στον επικείμενο πόλεμο) άσκησε πιο αιχμηρή κριτική στη μετεξέλιξη της σοβιετικής εξουσίας, που εκφράστηκε θεωρητικά στη μελέτη του τόνι κλιφ για τον ‘κρατικό καπιταλισμό’ στη ρωσία, με το συγγραφέα να επιχειρεί να τεκμηριώσει την ύπαρξη και πραγματοποίηση υπεραξίας (που θα πιστοποιούσε την καπιταλιστική φύση της εσσδ) στις διεθνείς εμπορευματικές σχέσεις της και τον τομέα της πολεμικής βιομηχανίας!

Ένα μικρότερο τμήμα της τέταρτης διεθνούς αποστάτησε πλήρως από τον τροτσκισμό και το μαρξισμό εν γένει και προχώρησε σε άλλα θεωρητικά μονοπάτια, με τον μπάρναμ να συγγράφει την «επανάσταση των διευθυντών», σύμφωνα με την οποία τα δύο ανταγωνιζόμενα κοινωνικά συστήματα (καπιταλισμός και σοσιαλισμός) συγκλίνουν σε ένα καινούριο οικονομικό μοντέλο που τα υπερβαίνει και στο οποίο άρχουσα τάξη θα είναι όσοι ασχολούνται με τη διεύθυνση και τον προγραμματισμό της παραγωγής.

Ο μίλοβαν τζίλας, -κορυφαίο στέλεχος του γιουγκοσλάβικου κκ, προτού πέσει στη δυσμένεια του τίτο, φυλακιστεί και καταφύγει στη δύση- αναπτύσσει μια παρόμοια θεωρία στη «νέα τάξη» του. Αν και προσωπικά προτιμώ το λιγότερο θεωρητικό πλην ιντριγκαδόρικο ‘συνομιλίες με το στάλιν’, όπου περιγράφει ένα διεφθαρμένο πολιτμπιρό που επιδιδόταν σε ολονύχτια κραιπάλη και αποτοξινωνόταν μια φορά την εβδομάδα με χυμούς φρούτων και λαχανικά· ενώ ήταν απολύτως αδύνατο να αποφύγει κανείς το αλκοόλ, εφόσον έπεφταν βροχή οι προπόσεις στο στάλιν, στον τίτο, στην ακατάλυτη φιλία των δύο λαών, στον… στον… Ε και πώς να αρνηθείς; Μήπως δεν είσαι κατά βάθος με τη φιλία των δύο λαών –άλλο αν τελικά δεν αποδείχτηκε ακριβώς ακατάλυτη;

Στο ίδιο περίπου μήκος κύματος κινείται το βιβλίο για τη «νομενκλατούρα» του μιχαήλ βοσλένσκυ, σοβιετικού αξιωματούχου, που κατέφυγε επίσης στη δύση και δίνει από «πρώτο χέρι» στοιχεία για τη διαφορά μισθών και το νεποτισμό των στελεχών που συνθέτουν τη νομενκλατούρα, χωρίς αξιόλογο θεωρητικό υπόβαθρο.
Υπάρχει επίσης το δίτομο έργο του μπετελέμ για τους ταξικούς αγώνες στην εσσδ κατά την περίοδο 1917-30, που έχει μαοϊκές επιρροές κι επικρίνει τους σοβιετικούς για οικονομισμό, υπερτίμηση των παραγωγικών δυνάμεων κι υποτίμηση της ταξικής πάλης.

Από την ελληνική βιβλιογραφία ξεχωρίζει η μελέτη του κώστα κάππου (που έλεγε ότι κατέληξε σε διαφορετικά θεωρητικά συμπεράσματα απ’ αυτά που πίστευε πριν την ξεκινήσει) για την κριτική του σοβιετικού σχηματισμού, όπου κάνει λόγο για ιστορικά ανέκδοτη κοινωνική μορφή και διακρίνει τη δτπ (δικτατορία του προλεταριάτου) ως ξεχωριστή φάση από το σοσιαλισμό· μια εκτίμηση που σε αυτό το σημείο θυμίζει αρκετά την επεξεργασία της κοα ανασύνταξη, όπως μπορεί να τη δει κανείς κυρίως στο βιβλίο του μπατίκα «η μαρξιστική θεωρία της επαναστατικής μετάβασης στο σοσιαλισμό –κομμουνισμό».

Σε πολλές από τις παραπάνω θεωρίες απαντά κριτικά το βιβλίο του παυλίδη για «το φαινόμενο της γραφειοκρατίας στην εσσδ», που στο δεύτερο μέρος του αναπτύσσει τη θέση της σχολής της λογικής της ιστορίας (ΛτΙ) περί πρώιμου σοσιαλισμού με τυπική κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής στη σοβιετική ένωση.

Εδώ ολοκληρώνεται, πριν πάρει πολύ μεγάλη έκταση, και το δεύτερο μέρος των βιβλιοπροτάσεων για την οκτωβριανή επανάσταση. Αφήνω εν γνώσει μου εκτός αρκετές κατηγορίες και προτάσεις που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν και να αποτελέσουν ένα τρίτο διαφορετικό κείμενο. Τα κρατάμε κάβα για του χρόνου κι επιφυλάσσομαι να τα πιάσω σε κάποια μελλοντική ανάρτηση. Εσείς μπορείτε βέβαια να εμπλουτίσετε τον ενδεικτικό κατάλογο με τις δικές σας προτάσεις και παρατηρήσεις.

14 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Επίσης το δεύτερο μέρος του "αριστερά απέναντι στον εαυτό της" απο το σαμαρά του μ-λ που είναι πιο πρόσφατο (νομίζω του 2005) και πιο ολοκληρωμένο από τις προηγούμενες προσπάθειες του χωρου.
Πολύ καλή προσπάθεια και τα 2 μέρη.

Μπρεζνιεφικό απολίθωμα είπε...

α. έχει σχέση όμως με τη σοβιετία;
β. ψευδώνυμο;

νικ είπε...

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου πιάνει τα ζητήματα που ανέκυψαν απο τη οικοδόμηση εμβαθύνοντας σε σχέση με το "η ιστορία διδάσκει και εμπνέει".
Είναι κατα την άποψη μου πιο ολοκληρωμένη προσπάθεια από το πρώτο του ίδιου συγγραφέα.

Αναυδος είπε...

Η καπιταλιστικη παλινόρθωση στην ΕΣΣδ θα ήταν αδύνατει αν δεν είχε σχηματιστεί αστιλη τάξη στα πλαίσια του καπιταλισμού. Αντίθετα με την εν πολλοίς μεταφυσική τροτσκιστικη-μαοικη σχολή που βλεπει τον εκφυλισμό του κόμματος και της κρατικης υπαλληλίας σαν την γενεσιουργό αιτία η πηγη του κακού βρίσκεται στο περιθωριο της σοσιαλιστικης οικονομίας Βρισκεται στις δραστηριότητες εκείνες που είτε από αδυναμία είτε από πρόθεση ο κεντρικος σχεδιασμός δεν μπορεί να περιλάβει.
Κατατοπιστικό είναι το βιβλίο Sosialism betrayed των R. Keeran & T. Kenny που οι συντροφοι του γκλομπιγκ σκαναρα και διαθετουν στον ιστοτοπο τους

http://e-globbing.blogspot.gr/2011/09/socialism-betrayed-download.html

εκτεταμενα αποσπασματα στην ΚΟΜΕΠ του 2007
http://www.komep.gr/2007-teyxos-6/h-deyterh-oikonomia?highlight=WyJcdTAzYmFcdTAzYWZcdTAzYzFcdTAzYjFcdTAzYmQiXQ==

και η συμβολη των συγγραφεων στη συνδιασκεψη του ΚΚΕ

http://www.komep.gr/2008-teyxos-5/h-thesh-gia-th-deyterh-oikonomia-sto-biblio-prodomenos-sosialismos-nea-stoixeia-kai-eyrytera-symperasmata

νικ είπε...

Αναυδε κάνεις σοβαρό λάθος.Ποια μαοική σχολή(αν μπορουμε να τη δούμε ενιαία) υποστηριξε ότι αιτία της παλινόρθωσης ήταν ο εκφυλισμός του κόμματος και της κρατικής υπαλληλίας;
Καμία σχέση.
Επίσης.
Υποστηρίζεις ότι το κακό προήλθε από το περιθώριο της σοσιαλισισμού,απο τη ανικανότητα του σχεδιασμού να εγκολπώσει διάφορες δραστηριοτητες.
Αυτό από που προκύπτει;
Δηλαδή η αντεργατική πολιτική του Χρουτσοφ(ένα παράδειγμα) έγκειται σε αδυναμία κεντρικού σχεδιασμού;
Οι αδυναμίες του περιθωρίου δεν μπορούν να εκλέξουν γραμματέα.
Ούτε καθορίζουν επεμβάσεις σε αφγανισταν.
Η πολιτική κατευθυνση της Σ.Ε. από το χροτσουφ και πέρα ένα πράγμα είναι:η αστική τάξη στην εξουσία.

Αναυδος είπε...

συμφωνα με τους μαοικους από που προηλθε ο Χρουτσοφ και η πολιτικη του ? την αποδιδουν στην επικρατηση του ρεβιζιονισμου
ποια ειναι ομως η ταξικη βαση του ρεβιζιονισμου ? εδω δεν μιλανε καθολου για τον απλουστατο λογο οτι η βαση του χρουτσοφικου ρεβιζιονισμου ειναι ταυτοσημη με αυτη του κινεζικου ρεβιζιονισμου.

στην εσσδ η σοσιαλιστικη ιδιοκτησια το 1956 αγκαλιαζε περίπου το 40% του ΑΕΠ (βιομηχανια και υπηρεσιες) το υπολοιπο ανηκε στην ομαδικη ιδιοκτησια των κολχοζ οπου υπήρχε και ελευθερη αγορα (κατω από περιορισμους) αλλα και ιδιωτικη γη και παραγωγη (επισης κατω απο περιορισμους). ο Χρουτσοφ ειναι (κυριως) η δικαίωση των ηττημενων στρωματων της κολλεκτιβοποιησης του 1930

δυστυχως το θεμα ειναι τεραστιο και δυσκολα αναλυεται με ποσταρισματα εδωσα μια βιβλιογραφια που ειναι κατα τη γνωμη μου ενδεικτικη

Αναυδος είπε...

η διαφωνια μας ειναι οτι πχ στο Αφγανισταν δεν ειχαμε επεμβαση αλλα μια εσχατη εκδηλωση προλεταριακου διεθνισμου εναντια στους φεουδαρχες και τους μουλαδες υπερ των φτωχων αγροτων και εργατων

Αντιθετα στο πλευρο των εκμεταλλευτικων ταξεων του αφγανισταν βρεθηκε η Κινα του Ντεγκ που τοτε οικοδουσε τη συμμαχια της με τον ιμπεριαλισμό

Σουηδός είπε...

Ενδιαφέρον ειναι και το εργο του Charles Bettelheim : Class Struggles in the USSR.
Ο πρωτος τόμος ηταν συναρπαστικός, ο δεύτερος κουραστικός γιατι η εμπάθεια ξεχειλίζει και χρειάζεται να φιλτραρεις συνεχώς και τον τρίτο δεν τον εχω βρεί ακόμα ειτε στην ελληνική είτε στην αγγλική μετάφραση.

Μπρεζνιεφικό απολίθωμα είπε...

Όντως είναι ενδιαφέρον. Αν δεις, το έχω συμπεριλάβει και στις δικές μου προτάσεις, αλλά με τον ελληνικό του τίτλο. Και πρέπει πράγματι να λείπει ο τρίτος τόμος, που είναι ως το 36'.

Ανώνυμος είπε...

Χαιρετε και απο μενα.

Μπρεζνιεφικο απολιθωμα θελω την γνωμη σου σε κατι.

Το βιβλιο ΝΟΜΕΝΚΛΑΤΟΥΡΑ το θεωρεις προβοκατορικο;

Θα το συνιστουσες;

Απαντησε μου σε παρακαλω.

Ευχαριστω εκ των προτερων.
Γ.Δ.Ν.

Σουηδός είπε...

ναι ειδα την πρόταση οταν ξαναδιαβασα το κείμενο :)
ο τριτος τομος ειναι για την περιοδο 1930-1941, νομιζω οτι δεν εχει κυκλοφορήσει ποτέ σε ελληνική μετάφραση και ειναι εξαιρετικά δυσεύρετος ακόμα και στην αγγλική γλώσσα.

νικ είπε...

Άναυδε,μένω άναυδος.
Αν το ντου στο αφγανισταν είναι προλεταριακός διεθνισμός..ε τότε τι να πω.Οι σοβιετικοί δηλαδή κάναν στρατιωτική επέμβαση για να εξάγουν την επανασταση στους δύσμοιρους αφγανούς;Ο τρότσκι και η διαρκής επανάσταση δικαιώνεται μέτα θάνατον από τον Μπρεζνιέφ..
Ενταξει πλάκα κάνω,αλλά δεν άντεξα.
Μιλάμε για μια ιμπεριαλιστική επέμβαση με "κομμουνιστικό"μανδύα
αντίστοιχα όπως η Ηπα βάζουν "δημοκρατικό"στη δικές τους.

Μπρεζνιεφικό απολίθωμα είπε...

Η κε του μπλοκ συντάσσεται από θέση αρχής με τον άναυδο για το θέμα του αφγανιστάν κι ετοιμάζει μες στο μήνα μια ανάρτηση για το βιβλίο-ρεπορτάζ του δελαστίκ, που το επισκέφτηκε στα μέσα της δεκαετίας του 80', καταγράφοντας τις εντυπώσεις του.
Κρατά μια επιφύλαξη για την χρονική περίοδο που καλύπτει ο τρίτος τόμος του μπετελέμ, αλλά δέχεται μέχρι νεωτέρας αυτό που λέει ο σουδός.
Και παραδέχεται πως δεν έχει τόσο πρόσφατη τη νομενκλατούρα, για να εκφράσει ολοκληρωμένη άποψη. Έχει σαφή πολιτική σκοπιμότητα, οπότε ελέγχεται για την ακρίβεια των στοιχείων που παραθέτει, χωρίς να σημαίνει ότι τα βγάζει απαραίτητα από την κοιλιά του. Ας μην ξεχνάμε πως μιλάμε ήδη για τη μπρεζνιεφική περίοδο, οπότε ο νεποτισμός και τα προνόμια δεν ήταν εκτός σοβιετικής πραγματικότητας. Θα το συνιστούσα ούτως ή άλλως γιατί πρέπει να ξέρουμε τι λέει ο αντίπαλος για να μπορούμε να απαντήσουμε. Μάλλον δε θα το συνιστούσα όμως συγκριτικά με άλλα αντίστοιχα του είδους του.

Ανώνυμος είπε...

Με λυπη παρατηρω πως οι περισσοτερες προτασεις τοσο σε αυτο,οσο και στο προηγουμενο αρθρο (με τιτλο ''Τι μου προτεινεις να διαβασω για την Σοβιετια''),ειναι λογοτεχνικα,(αυτο)βιογραφικα και αντικομμουνιστικα βιβλια.

Δεν θεωρω πως η ευθυνη ειναι δικη σου Απολιθωμα,ειμαι σιγουρος πως εχεις ψαξει καλυτερα το θεμα απο μενα,αλλα απο οτι φαινεται υπαρχει τεραστια ελλειψη στο θεμα της ιστοριογραφιας της ΕΣΣΔ στα ελληνικα.

Απο ολα αυτα που αναφερθηκαν,μονο το βιβλιο του Β. Σαμαρα μου φανηκε ενδιαφερον.

Παπουτσωμενος Γατος