Εισαγωγικά

Αν κάποιος θέλει να ασχοληθεί σοβαρά με τη σοβιετική πείρα και προσπαθήσει να ξετυλίξει το νήμα της, πρέπει να βρει πρώτα από πού θα αρχίσει. Κι ο καλύτερος τρόπος είναι να μπει κατευθείαν στην ουσία, ξεκινώντας με τα εισαγωγικά.

Για στάσου, ίσως πει κανείς, είπαμε ότι οι αντιφάσεις κι η επίλυσή τους κινούν διαλεκτικά τη ζωή, αλλά δεν είναι τελείως αντιφατικό, από την άποψη της τυπικής λογικής, να μπεις στο ψητό ξεκινώντας από τα ορεκτικά;

Όχι, γιατί με τα εισαγωγικά εδώ εννοώ τα σημεία στίξης, που μας φέρνουν κατευθείαν στον πυρήνα του ζητήματος. Και δε μιλάμε πχ για τον πρωτοπόρο ρόλο του κόμματος στη σοσιαλιστική οικοδόμηση, τα πολλά θαυμαστικά που κερδίζουν τα κατορθώματα των σοβιετικών και τα ερωτηματικά που αναζητούν απαντήσεις για το τέλος αυτής της περιπέτειας, αλλά για τα εισαγωγικά στην κλισέ φράση για την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Πού θα επιλέξεις να τα βάλεις και για ποιο λόγο; Γιατί ανάλογα με την επιλογή σου, βγαίνουν κάθε φορά και διαφορετικά συμπεράσματα.

Αν τα εισαγωγικά μπουν στον υπαρκτό σοσιαλισμό, πάει να πει πως αμφιβάλλεις για το αν υπήρξε πραγματικά σοσιαλισμός στη χώρα των σοβιέτ και τις όμορες ΛΔ (και βασικά υπονοείς πως δεν…). Ο όρος αυτός (υπαρκτός σοσιαλισμός) αποδίδεται στο θεωρητικό της μεταπολεμικής ΕΣΣΔ, Μιχαήλ Σουσλόφ, κι αναφέρεται στο μόνο «είδος» σοσιαλισμού που υπήρξε στην πραγματική ζωή κι έδινε δείγμα γραφής, σε αντίθεση με άλλα θεωρητικά μοντέλα (αυτοδιαχειριστικό-ελευθεριακό, ευρωκομμουνιστικό-δημοκρατικό, κτλ), που κινούνταν απλώς στη σφαίρα της φαντασίας. Και κατά κάποιον τρόπο στοιχειώνει ακόμα τα μέλη των ποικιλώνυμων αιρέσεων-παραχωρήσεων του κομμουνιστικού κινήματος, που πασχίζουν να αποδείξουν πως ο υπαρκτός δεν υπήρξε ποτέ, και τον αναφέρουν σχεδόν εμμονικά ως αν-ύπαρκτο, με ένα λογοπαίγνιο εξίσου απλοϊκό με τη σκέψη τους και με τον ίδιο ζήλο που θα το έκανε ίσως κι ένας αστός δημοσιολόγος. Όπως λέει όμως κι ένα μετασοβιετικό ανέκδοτο, με τον εργάτη να απευθύνεται στο διανοούμενο, φέρτε μου πίσω λοιπόν αυτό που δεν υπήρξε ποτέ.

Αν πάλι μπουν τα εισαγωγικά στην κατάρρευση, τότε… είσαι σύντροφός μου! Γιατί αρνείσαι να αποδεχτείς το απλοϊκό σχήμα ενός κτιρίου που κατέρρευσε υπό το βάρος των αντιφάσεών του, καθώς υψωνόταν για την έφοδο στον ουρανό, ή επειδή είχε σαθρές βάσεις και χρειάζεται «επαναθεμελίωση» ή απλώς γιατί δε μας άρεσε το αρχιτεκτονικό της σχέδιο κι έχουμε αισθητικές διαφωνίες (είναι γνωστό εξάλλου, πως τα άσχημα σπίτια που είναι σαν κουτιά, συνήθως καταρρέουν). Κι αρνείσαι να δεχτείς αυτή την επιφανειακή ερμηνεία, χωρίς να εξετάσεις τους εξωγενείς παράγοντες, αν κάποιος υπέσκαψε τα θεμέλια, με δυο λόγια αυτό που ονομάζουμε πάλη των τάξεων, και παραμένει ιστορικά αδικαίωτη, σε διεθνή και εγχώρια κλίμακα (υπογραμμίζω το δεύτερο). Η αντίθετη αντίληψη μου θυμίζει αυτό που είχε πει μια φορά στην Ανατροπή ο Δανίκας (την εκπομπή του Πρετεντέρη, που κι αυτή είναι εξόχως αντεπαναστατική, σαν τις ανατροπές που εξετάζουμε), τον καιρό που δεν είχε γίνει τσιράκι του ΔΟΛ (σαν τον Κάουτσκι, τον καιρό που ήταν ακόμα μαρξιστής), σε μια συζήτηση για το ασφαλιστικό, που κατέκλεψαν τα αποθεματικά του και μετά παρίσταναν τους έκπληκτους, διαπιστώνοντας πως δεν είναι βιώσιμο. Κι ενώ κάποιος είχε πυροβολήσει συνειδητά και το είχε σκοτώσει, δεν έλεγαν τίποτα για το δολοφόνο, παρά μόνο φώναζαν: Ααα! Ένα πτώμα, ένα πτώμα!

Αν δεν μπουν καθόλου εισαγωγικά, μπαίνουμε στα χωράφια της καθαρά αστικής άποψης, που λέει ότι αυτό ήταν ο σοσιαλισμός κι η προσπάθεια να εφαρμοστούν στην πράξη οι ιδέες του Μαρξ, αλλά απέτυχε παταγωδώς κι είδαμε όλοι πού κατέληξε. Συνεπώς ας κλείσουμε κι ας ξεχάσουμε τη δυσάρεστη παρένθεση του σύντομου εικοστού αιώνα των επαναστάσεων κι ας συνεχίσουμε την ιστορική μας πορεία, μετά το τέλος της ιστορίας.

Λες κι ο καπιταλισμός εμφανίστηκε κι επικράτησε με την πρώτη, χωρίς πισωγυρίσματα, ή τα κοινωνικά συστήματα έρχονται κι εδραιώνονται μια κι έξω στο ιστορικό προσκήνιο –πόσο μάλλον ο σοσιαλισμό-κομμουνισμός, που πρέπει να μετασχηματίσει ολόκληρο το παρελθόν της ανθρώπινης προϊστορίας και των ταξικών κοινωνιών, στη μετάβαση προς μια μη εκμεταλλευτικό σύστημα, κι όχι σε έναν ακόμα κρίκο στην αλυσίδα των συστημάτων που φοράνε αλυσίδες στους λαούς.

Θα πει κανείς πως αυτή ακριβώς η έγνοια των αστών, να αποδείξουν δηλ πως ο σοσιαλισμός εφαρμόστηκε κι απέτυχε, δικαιολογεί εν μέρει και την έγνοια κάποιων άλλων ομάδων κομμουνιστικής αναφοράς (ο καθένας είναι ό,τι δηλώσει) να αποτάξουν αυτό το χρεοκοπημένο μοντέλο που δεν έχει καμία σχέση (απλή συνωνυμία) με τα ιδανικά για τα οποία παλεύουν. Κάτι που δεν αναιρεί ωστόσο τη σύγκλιση αυτών των δύο πλευρών, αν όχι σε εκδοχές χυδαίου αντισοβιετισμού, και κατά συνέπεια αντικομμουνισμού, τουλάχιστον στην απλοϊκή πρόσληψη της ιστορίας: ήττα = κατάρρευση = αποτυχία.

Κι εζήτωσαν τους νικητές…

Υπάρχει κι η λύση να μπουν δυο φορές εισαγωγικά και στους δύο όρους. Αυτό σημαίνει πως ο «υπαρκτός σοσιαλισμός» δεν ήταν παρά μια παραλλαγή του καπιταλιστικού συστήματος, που δανείστηκε κι αντέγραψε (ή δεν κατάφερε ποτέ να μετασχηματίσει) μια σειρά ουσιώδη χαρακτηριστικά του (πχ τα κριτήρια για την αποτελεσματικότητα της παραγωγής, το φορντισμό, κτλ).

Η προσέγγιση αυτή έχει μια σειρά προβληματικά σημεία, κατά τη γνώμη μου, αλλά διαθέτει τουλάχιστον περισσότερη λογική συνοχή από τη θεωρία που λέει πως κατέρρευσε κάτι που δεν υπήρξε ποτέ, απλώς είπε να αυτοκτονήσει κιόλας, για να κάνει πιο εμφατικό το τέλος του κι ας μην υπήρξε καν αρχή στην ύπαρξή του, όπως δεν υπάρχει αρχή και τέλος σε όλο αυτό το σκεπτικό.

Υγ: Τα παραπάνω βασίζονται σε ένα παλιότερο κείμενο της κε του μπλοκ, σε πρωτόλεια μορφή, κι εντάσσονται σε μια (φιλόδοξη) προσπάθεια να συγκεντρωθούν ως το Νοέμβρη του 17’, εκατό κείμενα (καινούρια ή ξαναδουλεμένα) για την Οκτωβριανή επανάσταση και την ιστορική της πορεία.