Πριν από λίγες μέρες διάβασα το βιβλίο του Μάζη (με τη συμβολή διάφορων συνεργατών του) για τη "γεωπολιτική και τις γεωστρατηγικές της συριακής κρίσεως". Το ότι η ανάλυση του Μάζη γίνεται από μια αστική σκοπιά, μπορεί να το καταλάβει κανείς πχ από τα συμπεράσματά του, όπου θεωρεί πως η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να αξιοποιήσει τη δύσκολη θέση της Τουρκίας και τον τυχοδιωκτισμό της, για να προωθήσει τα συμφέροντα της δικής "μας" πλευράς (στερεώνοντας μεταξύ άλλων και τη συνεργασία με το Ισραήλ), ή ακόμα και από την καθαρευουσιάνικη γλώσσα του (αυτό το "κρίσεως" στον τίτλο δεν είναι ασφαλώς τυχαίο). Αυτό δε σημαίνει όμως πως δεν είναι διεισδυτική και χρήσιμη για να κατατοπιστεί ο αμύητος αναγνώστης ή να τακτοποιήσει σε μια σειρά, σε ένα χάρτη και σε ένα συνεκτικό, ερμηνευτικό πλαίσιο κάποιες σκόρπιες γνώσεις-πληροφορίες ο πιο διαβασμένος. Με δυο λόγια δηλ έχει την ευκαιρία να καταλάβει και να βγάλει συμπεράσματα, όπως λέει και ο τίτλος του κειμένου. Παρακάτω εκθέτω συνοπτικά μερικά δικά μου.
-Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχει ένα κουβάρι, διαπλεκόμενων συμφερόντων, αντιθέσεων κι αντιφατικών επιδιώξεων, ακόμα και στο πλαίσιο των στοχεύσεων του ίδιου κράτους. Η φράση αυτή (κουβάρι) δε συσκοτίζει με απλοϊκό τρόπο την ουσία των ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών, αλλά -απεναντίας- αναδεικνύει τον εξαιρετικά περίπλοκο κι οξυμένο χαρακτήρα τους.
-Υπάρχει ένα σουνίτικο τόξο περιφερειακών δυνάμεων στην περιοχή (Τουρκια, Σαουδική Αραβία, Κατάρ) που είναι/ήταν στρατηγικοί σύμμαχοι των ΗΠΑ και ενίσχυαν συστηματικά τους τζιχαντιστές (ή γκεχαντιστές, όπως τους αναφέρει το βιβλίο).
Στο βιβλίο "Η επιστροφή των Τζιχαντιστών" ο Πάτρικ Κόκμπερν σημειώνει σχετικά:
Παράλληλα όμως υπάρχει κι ένας ενδοσουνίτικος ανταγωνισμός, κυρίως μεταξύ Τουρκίας και Σαουδικής Αραβίας, βασικά για το πάνω χέρι στα πλαίσια αυτής της συμμαχίας, και διαφωνίες πχ για τη στάση απέναντι στους Μουσουλμάνους Αδελφούς (στην Αίγυπτο, τη Συρία, κ.α).
Παράλληλα υπάρχει ένας σιίτικος άξονας Ιράν-Συρίας-Λιβάνου. Η ανάμειξη του Ιράν βοήθησε τον Άσαντ να συγκρατήσει την επίθεση του Ισλαμικού Κράτους και η τοπική δράση της Χεσμπολά στη διατήρηση της πρωτεύουσας Δαμασκού και της κρίσιμης παραθαλάσσιας λωρίδας στη Μεσόγειο, υπό τον έλεγχο του εθνικού στρατού.
Το στερεότυπο για τους σκληροπυρηνικούς Σιίτες, σε διάκριση με τους πιο κοσμικούς Σουνίτες δεν αντέχει στην κριτική των ίδιων των γεγονότων -αν λάβουμε υπόψη τα δεδομένα στην αλαουίτικη και σχετικά κοσμική για τα δεδομένα της περιοχής Συρία, και τη συνεργασία των Σουνιτών με τον ISIS.
Εξάλλου, η βάση της σύγκρουσης κάθε άλλο παρά θρησκευτική είναι.
Η βασική παράμετρος είναι σαφώς η ενεργειακή και συνδέεται με το φυσικό αέριο, την αξιοποίηση του πλούσιου κοιτάσματος στον Περσικό (που το μεγαλύτερο μέρος του βρίσκεται προς το Κατάρ και το υπόλοιπο προς το Ιράν), τις πιθανές εναλλακτικές διαδρομές των αγωγών και το στρατηγικό στόχο της ΕΕ (και των ΗΠΑ) για μερική ενεργειακή απεξάρτηση από το φυσικό αέριο της Ρωσίας.
Ένας στόχος που είναι δύσκολα υλοποιήσιμος, καθώς η κοινή (;) ευρωενωσιακή πολιτική υπονομεύεται από τις φυγόκεντρες τάσεις και τις επιμέρους συμφωνίες κρατών μελών με τους Ρώσους. Πρακτικά, παρά τις τεταμένες σχέσεις, λόγω της Ουκρανικής κρίσης, η ενεργειακή σχέση μεταξύ Ρωσίας και ΕΕ δε διακόπηκε παρά μονάχα για ένα δεκαπενθήμερο.
Ο πόλεμος στη Συρία έχει περάσει από τρία βασικά στάδια, καθώς μετά τις αρχικές επιτυχίες του Ισλαμικού Κράτους, είχαμε την εξισορροπητική παρέμβαση του Ιράν και αργότερα την πιο ενεργό ανάμειξη της Ρωσίας, που οδήγησε στην πρόσφατη ανακατάληψη της πόλης του Χαλεπίου από τον εθνικό, συριακό στρατό (το βιβλίο γράφτηκε το καλοκαίρι και δεν πρόλαβε αυτήν την εξέλιξη).
Ο χάρτης των πολεμικών συγκρούσεων μας δείχνει δύο βασικά μέτωπα: το πρώτο είναι γύρω από την πρωτεύουσα, με βασικό διακύβευμα τη λωρίδα που εξασφαλίζει την έξοδο προς τη Μεσόγειο (και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τη ναυτική βάση της Ρωσίας). Κι άλλη μία που κινείται ουσιαστικά κατά μήκος της συνοριακής γραμμής με την Τουρκία, στην οποία εμπλέκονται και οι δυνάμεις των Κούρδων.
Η διαφαινόμενη συγκρότηση κουρδικού κράτους, τουλάχιστον σε ένα τμήμα της Συρίας και του Ιράκ που τελεί υπό τριχοτόμηση, είναι αφενός ένα σημαντικό και διφορούμενο (νομίζω) ζήτημα για τους κομμουνιστές (που παραδοσιακά έβλεπαν με συμπάθεια τον αγώνα των Κούρδων για αυτοδιάθεση) και αφετέρου το κλειδί για να ερμηνεύσουμε τη στάση της Τουρκίας και το ρήγμα στη Ν/Α πτέρυγα του ΝΑΤΟ.
Σε αυτή τη βάση, μπορούμε να ερμηνεύσουμε επίσης την απόπειρα πραξικοπήματος το καλοκαίρι (που ήταν σχεδιασμένη, αλλά όχι καλά οργανωμένη -τουλάχιστον όχι τόσο, ώστε να νικήσει) και τη θεαματική αλλαγή στη στάση της Άγκυρας, με τη στρατηγική επαναπροσέγγιση της Ρωσίας (που δεν τοποθετείται αρνητικά, πάντως, στις απαιτήσεις των Κούρδων).
Μπαίνει λοιπόν το ερώτημα κατά πόσο είναι πρόσκαιρη αυτή η συμμαχία κι επίσης πώς θα αντιδράσει η Τουρκία σε μια πιθανή συγκρότηση κουρδικού κράτους (ιδίως αν συμπεριλάβει εδάφη της δικής της επικράτειας). Αν δηλ σκοπεύει να ζητήσει ανταλλάγματα προς τα δυτικά (το Αιγαίο ή την Κύπρο) κι αν αυτό εντείνει τις επιθετικές της βλέψεις.
Όσο για τη Ρωσία, θεωρητικά βγαίνει χαμένη από οποιοδήποτε σχέδιο ενεργειακής σύνδεσης της Ευρώπης με τον Περσικό, οπότε μπορεί απλώς να στοχεύει στην κωλυσιεργία και την καθυστέρηση της υλοποίησής τους. Αν όμως προωθηθεί η εκδοχή του αγωγού με το σιίτικο άξονα, μέσω Ιράν, Ιράκ (τριχοτομημένου ή μη), Συρίας, Λιβάνου, μπορεί να εξισορροπήσει τις ζημιές με την ενίσχυση του ρόλου της κι άλλα πιθανά οφέλη στην ευρύτερη περιοχή.
Η Συρία βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα γιατί είναι η μοναδική χώρα στην οποία συμπίπτουν και τα δύο σχέδια, περιλαμβάνοντάς την στην προτεινόμενη διαδρομή (αν και διερευνάται το ενδεχόμενο να παρακαμφθεί, κάτι που θα ήταν βέβαια πολυδάπανο και χρονοβόρο ως εγχείρημα). Όπως αναφέρει μια ανάλυση του 12' που ουσιαστικά προβλέπει όσα ακολούθησαν (και μεταφράζεται στο βιβλίο).
Κατακλείδα και βασικό συμπέρασμα: η συριακή κρίση είναι διεθνής (ούτε καν περιφερειακή) κι έχει στον πυρήνα της τον πόλεμο συμφερόντων για τον έλεγχο και την εκμετάλλευση ενεργειακών αποθεμάτων. Οποιαδήποτε προσέγγιση ξεχνάει ή υποτιμάει αυτό το σημείο, δεν μπορεί παρά να οδηγηθεί αναπόφευκτα σε τραγικά λανθασμένα συμπεράσματα. Κι αυτό δεν αλλάζει στο παραμικρό αν προβάλλει τις δικές της αδυναμίες στους άλλους και τους κατηγορεί για τη στάση τους.
-Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχει ένα κουβάρι, διαπλεκόμενων συμφερόντων, αντιθέσεων κι αντιφατικών επιδιώξεων, ακόμα και στο πλαίσιο των στοχεύσεων του ίδιου κράτους. Η φράση αυτή (κουβάρι) δε συσκοτίζει με απλοϊκό τρόπο την ουσία των ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών, αλλά -απεναντίας- αναδεικνύει τον εξαιρετικά περίπλοκο κι οξυμένο χαρακτήρα τους.
-Υπάρχει ένα σουνίτικο τόξο περιφερειακών δυνάμεων στην περιοχή (Τουρκια, Σαουδική Αραβία, Κατάρ) που είναι/ήταν στρατηγικοί σύμμαχοι των ΗΠΑ και ενίσχυαν συστηματικά τους τζιχαντιστές (ή γκεχαντιστές, όπως τους αναφέρει το βιβλίο).
Στο βιβλίο "Η επιστροφή των Τζιχαντιστών" ο Πάτρικ Κόκμπερν σημειώνει σχετικά:
οι θετοί γονείς του Ισλαμικού Κράτου και των άλλων σουνιτικών τζιχαντισικών κινημάτων είναι η Σαουδική Αραβία, οι μοναρχίες του Κόλπου και η Τουρκία. Αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι οι τζιχαντιστές δεν είχαν ρίζες στις περιοχές που αναπτύχθηκαν, αλλά η υποστήριξη από τις σουνιτικές δυνάμεις του εξωτερικού αποδείχτηκε κρίσιμη για την άνοδό τους. Η βοήθεια της Σαουδικής Αραβίας και του Κατάρ ήταν κατά κύριο λόγο χρηματική, συνήθως δια μέσου ιδιωτικών δωρεών (...) Ο ρόλος της Τουρκίας στη βοήθεια προς το Ισλαμικό Κράτος και άλλες τζιχαντιστικές ομάδες είναι διαφορετικός αλλά το ίδιο σημαντικός με αυτόν της Σαουδικής Αραβίας. Η πιο σημαντική της πράξη είναι να κρατάει ανοιχτά τα 820 χιλιομέτρων σύνορά της με τη Συρία. Αυτό προσέφερε στο Ισλαμικό Κράτος, την Αλ Νούσρα κι άλλες ομάδες της αντιπολίτευσης τη δυνατότητα να διαθέτουν μια ασφαλή βάση στα νώτα τους, από την οποία έφερναν ανθρώπους και όπλα.Σημειωτέον πως η Τουρκία δεν τήρησε την ίδια στάση κατά τη διάρκεια της επίθεσης του ISIS στο Κομπάνι, την κουρδική πόλη κοντά στα τουρκο-συριακά σύνορα.
Παράλληλα όμως υπάρχει κι ένας ενδοσουνίτικος ανταγωνισμός, κυρίως μεταξύ Τουρκίας και Σαουδικής Αραβίας, βασικά για το πάνω χέρι στα πλαίσια αυτής της συμμαχίας, και διαφωνίες πχ για τη στάση απέναντι στους Μουσουλμάνους Αδελφούς (στην Αίγυπτο, τη Συρία, κ.α).
Παράλληλα υπάρχει ένας σιίτικος άξονας Ιράν-Συρίας-Λιβάνου. Η ανάμειξη του Ιράν βοήθησε τον Άσαντ να συγκρατήσει την επίθεση του Ισλαμικού Κράτους και η τοπική δράση της Χεσμπολά στη διατήρηση της πρωτεύουσας Δαμασκού και της κρίσιμης παραθαλάσσιας λωρίδας στη Μεσόγειο, υπό τον έλεγχο του εθνικού στρατού.
Το στερεότυπο για τους σκληροπυρηνικούς Σιίτες, σε διάκριση με τους πιο κοσμικούς Σουνίτες δεν αντέχει στην κριτική των ίδιων των γεγονότων -αν λάβουμε υπόψη τα δεδομένα στην αλαουίτικη και σχετικά κοσμική για τα δεδομένα της περιοχής Συρία, και τη συνεργασία των Σουνιτών με τον ISIS.
Εξάλλου, η βάση της σύγκρουσης κάθε άλλο παρά θρησκευτική είναι.
Η βασική παράμετρος είναι σαφώς η ενεργειακή και συνδέεται με το φυσικό αέριο, την αξιοποίηση του πλούσιου κοιτάσματος στον Περσικό (που το μεγαλύτερο μέρος του βρίσκεται προς το Κατάρ και το υπόλοιπο προς το Ιράν), τις πιθανές εναλλακτικές διαδρομές των αγωγών και το στρατηγικό στόχο της ΕΕ (και των ΗΠΑ) για μερική ενεργειακή απεξάρτηση από το φυσικό αέριο της Ρωσίας.
Ένας στόχος που είναι δύσκολα υλοποιήσιμος, καθώς η κοινή (;) ευρωενωσιακή πολιτική υπονομεύεται από τις φυγόκεντρες τάσεις και τις επιμέρους συμφωνίες κρατών μελών με τους Ρώσους. Πρακτικά, παρά τις τεταμένες σχέσεις, λόγω της Ουκρανικής κρίσης, η ενεργειακή σχέση μεταξύ Ρωσίας και ΕΕ δε διακόπηκε παρά μονάχα για ένα δεκαπενθήμερο.
Ο πόλεμος στη Συρία έχει περάσει από τρία βασικά στάδια, καθώς μετά τις αρχικές επιτυχίες του Ισλαμικού Κράτους, είχαμε την εξισορροπητική παρέμβαση του Ιράν και αργότερα την πιο ενεργό ανάμειξη της Ρωσίας, που οδήγησε στην πρόσφατη ανακατάληψη της πόλης του Χαλεπίου από τον εθνικό, συριακό στρατό (το βιβλίο γράφτηκε το καλοκαίρι και δεν πρόλαβε αυτήν την εξέλιξη).
Ο χάρτης των πολεμικών συγκρούσεων μας δείχνει δύο βασικά μέτωπα: το πρώτο είναι γύρω από την πρωτεύουσα, με βασικό διακύβευμα τη λωρίδα που εξασφαλίζει την έξοδο προς τη Μεσόγειο (και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τη ναυτική βάση της Ρωσίας). Κι άλλη μία που κινείται ουσιαστικά κατά μήκος της συνοριακής γραμμής με την Τουρκία, στην οποία εμπλέκονται και οι δυνάμεις των Κούρδων.
Η διαφαινόμενη συγκρότηση κουρδικού κράτους, τουλάχιστον σε ένα τμήμα της Συρίας και του Ιράκ που τελεί υπό τριχοτόμηση, είναι αφενός ένα σημαντικό και διφορούμενο (νομίζω) ζήτημα για τους κομμουνιστές (που παραδοσιακά έβλεπαν με συμπάθεια τον αγώνα των Κούρδων για αυτοδιάθεση) και αφετέρου το κλειδί για να ερμηνεύσουμε τη στάση της Τουρκίας και το ρήγμα στη Ν/Α πτέρυγα του ΝΑΤΟ.
Σε αυτή τη βάση, μπορούμε να ερμηνεύσουμε επίσης την απόπειρα πραξικοπήματος το καλοκαίρι (που ήταν σχεδιασμένη, αλλά όχι καλά οργανωμένη -τουλάχιστον όχι τόσο, ώστε να νικήσει) και τη θεαματική αλλαγή στη στάση της Άγκυρας, με τη στρατηγική επαναπροσέγγιση της Ρωσίας (που δεν τοποθετείται αρνητικά, πάντως, στις απαιτήσεις των Κούρδων).
Μπαίνει λοιπόν το ερώτημα κατά πόσο είναι πρόσκαιρη αυτή η συμμαχία κι επίσης πώς θα αντιδράσει η Τουρκία σε μια πιθανή συγκρότηση κουρδικού κράτους (ιδίως αν συμπεριλάβει εδάφη της δικής της επικράτειας). Αν δηλ σκοπεύει να ζητήσει ανταλλάγματα προς τα δυτικά (το Αιγαίο ή την Κύπρο) κι αν αυτό εντείνει τις επιθετικές της βλέψεις.
Όσο για τη Ρωσία, θεωρητικά βγαίνει χαμένη από οποιοδήποτε σχέδιο ενεργειακής σύνδεσης της Ευρώπης με τον Περσικό, οπότε μπορεί απλώς να στοχεύει στην κωλυσιεργία και την καθυστέρηση της υλοποίησής τους. Αν όμως προωθηθεί η εκδοχή του αγωγού με το σιίτικο άξονα, μέσω Ιράν, Ιράκ (τριχοτομημένου ή μη), Συρίας, Λιβάνου, μπορεί να εξισορροπήσει τις ζημιές με την ενίσχυση του ρόλου της κι άλλα πιθανά οφέλη στην ευρύτερη περιοχή.
Η Συρία βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα γιατί είναι η μοναδική χώρα στην οποία συμπίπτουν και τα δύο σχέδια, περιλαμβάνοντάς την στην προτεινόμενη διαδρομή (αν και διερευνάται το ενδεχόμενο να παρακαμφθεί, κάτι που θα ήταν βέβαια πολυδάπανο και χρονοβόρο ως εγχείρημα). Όπως αναφέρει μια ανάλυση του 12' που ουσιαστικά προβλέπει όσα ακολούθησαν (και μεταφράζεται στο βιβλίο).
Η ανακάλυψη κατά το 2009, νέων κοιτασμάτων [φυσικού] αερίου κοντά στο Ισραήλ, την Κύπρο, το Λίβανο και τη Συρία, δημιουργεί νέες δυνατότητες να παρακαμφθεί το Σαουδαραβικό εμπόδιο και να εξασφαλιστεί νέα πηγή εσόδων. Οι αγωγοί είναι ήδη τοποθετημένοι στην Τουρκία, ώστε να μεταφέρουν το [φυσικό] αέριο. Μόνο ο Αλ Άσαντ μπαίνει στη μέση.
Κατακλείδα και βασικό συμπέρασμα: η συριακή κρίση είναι διεθνής (ούτε καν περιφερειακή) κι έχει στον πυρήνα της τον πόλεμο συμφερόντων για τον έλεγχο και την εκμετάλλευση ενεργειακών αποθεμάτων. Οποιαδήποτε προσέγγιση ξεχνάει ή υποτιμάει αυτό το σημείο, δεν μπορεί παρά να οδηγηθεί αναπόφευκτα σε τραγικά λανθασμένα συμπεράσματα. Κι αυτό δεν αλλάζει στο παραμικρό αν προβάλλει τις δικές της αδυναμίες στους άλλους και τους κατηγορεί για τη στάση τους.
