12 σημεία για τον ισπανικό εμφύλιο

Για να μη μείνει πολύ καιρό χωρίς ανανέωση το Σφυροδρέπανο, η κε του μπλοκ αναδημοσιεύει από την Κατιούσα ένα κείμενο που συμπυκνώνει ορισμένα βασικά σημεία, σαν εισαγωγή στον ισπανικό εμφύλιο, 81 χρόνια από την έναρξή του. Καλή ανάγνωση.

-Ο ισπανικός εμφύλιος είχε διεθνές αντίκτυπο και θεωρήθηκε το προοίμιο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η ναζιστική Γερμανία είχε την ευκαιρία να δοκιμάσει να εξελίξει μια σειρά όπλα και τεχνικές της πολεμικής της μηχανής, ενώ η ανοχή που επέδειξαν Άγγλοι και Γάλλοι στην ενεργό ανάμειξή της ήταν ουσιαστικά πράσινο φως, για να συνεχίσει την επέκτασή της προς Ανατολάς.

-Η διεθνής πολιτική της "μη επέμβασης" ήταν μια απροκάλυπτη εξαπάτηση, που στήθηκε περισσότερο για να εμποδίσει την ενίσχυση της Σοβιετικής Ένωσης στη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου, αφήνοντας ανενόχλητο το στρατό του Μουσολίνι και τη ναζιστική Γερμανία να αλωνίζουν.
Χαρακτηριστική ήταν η στάση της γαλλικής κυβέρνησης που μολονότι ήταν κι αυτή Λαϊκομετωπική, άφησε ουσιαστικά αβοήθητους τους Ισπανούς ομοϊδεάτες της.

-Η Δημοκρατική Κυβέρνηση έλαβε τη μεγαλύτερη ενίσχυση από τη διεθνιστική βοήθεια της ΕΣΣΔ, αλλά και από τις Διεθνείς Ταξιαρχίες, που ήρθαν να πολεμήσουν εθελοντικά στο πλευρό της Ισπανικής Δημοκρατίας, γράφοντας χρυσές σελίδες ηρωισμού και αυτοθυσίας. Ανάμεσά τους και δεκάδες Έλληνες αγωνιστές (Βαβούδης, Σακαρέλλος, Βιδάλης, κ.ά.), που πολέμησαν στις γραμμές του τάγματος "Γκεόργκι Ντιμιτρόφ" συγκροτώντας το λόχο "Νίκος Ζαχαριάδης" (που αργότερα μετονομάστηκε σε "Ρήγας Φεραίος".

-Η μέρα της επίθεσης δεν επιλέχτηκε τυχαία, αλλά -μεταξύ άλλων- για να ματαιώσει τη Διεθνή Σπαρτακιάδα, με συμμετοχή χιλιάδων αθλητών από όλο τον κόσμο, που θα ξεκινούσε την επόμενη μέρα στη Βαρκελώνη. Όλα αυτά λίγες μόλις μέρες πριν τη ναζιστική φιέστα στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου, και πριν από την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά στην Ελλάδα.

-Οι πραξικοπηματίες είχαν μαζί τους μεγάλο τμήμα των ανώτερων αξιωματικών του στρατού -αφού η κυβέρνηση αμέλησε να εκκαθαρίσει τους φασιστικούς θύλακες- και πίστευαν πως χάρη στον αιφνιδιασμό, θα επικρατήσουν άμεσα και χωρίς σοβαρή αντίσταση. Ωστόσο, παρά την ασυγχώρητη ολιγωρία των κυβερνητικών αρχών και την άρνησή τους ανά περιπτώσεις να εξοπλίσουν τις λαϊκές μάζες, για να αποτρέψουν την κατάληψη κάποιων πόλεων από τον εχθρό, η αντίσταση οργανώθηκε, μαζικοποιήθηκε και κράτησε σχεδόν τρία χρόνια, με χαρακτηριστικό και πιο σπουδαίο επεισόδιο την επιτυχή υπεράσπιση της Μαδρίτης.

-Μία από τις εμβληματικές μορφές του αγώνα ήταν η θρυλική κομμουνίστρια Ντολόρες Ιμπαρούρι ή Πασιονάρια, όπως έμεινε στην ιστορία, για τους φλογερούς λόγους της και το περίφημο σύνθημα "No pasaran" -δε θα περάσουν. Μετά την ήττα των Δημοκρατικών, κατέφυγε στη Σοβιετική Ένωση κι επέστρεψε στην Ισπανία, μόλις μετά από το θάνατο του Φράνκο. Αν και ιστορικό στέλεχος, φέρει σοβαρή ευθύνη για τη ευρωκομμουνιστική μετάλλαξη του ΚΚ στη χώρα της. Έφυγε πλήρης ημερών το Νοέμβρη του 89', τρεις μόλις μέρες μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου -για το συμβολισμό του πράγματος.

-Ο βομβαρδισμός της μικρής κωμόπολης της Γκερνίκα στη χώρα των Βάσκων από τα ναζιστικά αεροπλάνα, ήταν μία από τις πιο χαρακτηριστικές στιγμές του Ισπανικού Εμφυλίου (το πόσο σχετικός είναι ο όρος φαίνεται από το ότι ο βομβαρδισμός έγινε από τους Γερμανούς) που ενέπνευσε στον Πικάσο το ομώνυμο αριστούργημά του.
Ο κυβισμός διαλύει τις μορφές (έμψυχα κι αντικείμενα) για να αναδείξει όλες τις διαστάσεις τους κι είναι ίσως το πιο κατάλληλο ρεύμα-τεχνοτροπία, για να αποδώσει τη φρικιαστική διάσταση του πολέμου και του φασισμού, που διαλύει την ανθρώπινη ζωή.

-Ο ισπανικός εμφύλιος παρουσιάζει μεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον, γιατί δοκιμάστηκαν στην πράξη οι στρατηγικές των βασικών πολιτικών δυνάμεων που βρίσκονταν στο προσκήνιο. Πρέπει να σημειωθεί βέβαια πως στην πράξη, οι αναρχικοί πχ ακολούθησαν τελείως διαφορετικά μονοπάτια από τις θεωρητικές ρους αρχές, αναλαμβάνοντας λίγα υπουργεία στην κυβέρνηση. Ενώ και ένα μέρος του κομμουνιστικού κινήματος βλέπει αυτοκριτικά την εμπειρία του ισπανικού εμφυλίου και τους παράγοντες που οδήγησαν στην ήττα.

-Ο εμφύλιος μες στον εμφύλιο, που κορυφώθηκε το Μάη του 37' στη Βαρκελώνη, αλλά υπήρχε με διάφορες μορφές και προς διάφορες κατευθύνσεις καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου, είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο που δείχνει ακριβώς αυτές τις αποκλίνουσες στρατηγικές και τις αντιθέσεις στις γραμμές του Δημοκρατικού Στρατοπέδου. Η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου ανέδειξε τα όριά της και την αναποτελεσματικότητά της ως προς το βασικό στόχο που έθεσε εξ αρχής: την απόκρουση του φασισμού.

-Από την άλλη, το πραξικόπημα των Φρανκιστών αποδεικνύει πόσο ανεκτική είναι η αστική τάξη στις δημοκρατικές διαδικασίες, όταν αυτές στρέφονται ενάντια στις επιδιώξεις της, και πόσο αποφασισμένη ήταν να μην αποδεχτεί την ύπαρξη μιας κόκκινης (ή ερυθρίζουσας) Ισπανίας στο μαλακό υπογάστριο της Γαλλίας και της Κεντρικής Ευρώπης, ως στήριγμα των Σοβιετικών, εν όψει του Β' παγκοσμίου πολέμου. Οι δυνάμεις που ένιψαν τα χέρια τους στην κολυμβήθρα της "μη επέμβασης", τα έβαψαν με το αίμα των θυμάτων του φασισμού, εγχώριου και διεθνούς.

-Ο ισπανικός εμφύλιος παρουσιάζει μερικές αξιοσημείωτες ομοιότητες με τον αντίστοιχο ελληνικό, ακόμα και ως προς αυτά που ακολούθησαν, ως το 1974-75 (με την πτώση δυο δικτατοριών). Μια βασική διαφορά είναι πως στην Ισπανία το κομμουνιστικό κίνημα δεν κατάφερε να αξιοποιήσει την πλούσια παρακαταθήκη και το βαρύ ιστορικό φορτίο που άφησε αυτή η κορύφωση της ταξικής πάλης, οδηγούμενο στον ευρωκομμουνισμό.

-Στην ιστορία έχουν μείνει πολλά εμβληματικά κομμουνιστικά κι αναρχικά τραγούδια εκείνης της εποχής. Ένα από αυτά είναι και το υπέροχο "gallo rojo" (κόκκινος κόκορας) που αντιπαλεύει το φασισμό (το μαύρο κόκορα).



Se miraron cara a cara
y atacó el negro primero.
El gallo rojo es valiente
pero el negro es traicionero.
Gallo negro, gallo negro,
gallo negro, te lo advierto:
no se rinde un gallo rojo
mas que cuando está ya muerto

Βρέθηκαν πρόσωπο με πρόσωπο
κι επιτέθηκε πρώτος ο μαύρος.
Ο κόκκινος πετεινός είναι γενναίος
αλλά ο μαύρος είναι προδότης.
Μαύρε κόκορα, μαύρε κόκορα,
μαύρε κόκορα, σε προειδοποιώ:
Δεν παραδίδεται ένας κόκκινος κόκορας
Παρά μόνο όταν είναι πια νεκρός.

Το τραγούδι διασκευάστηκε στα Ελληνικά, με στίχους (του Β. Γκούφα) που αναφέρονται αλληγορικά στον ήρωα Νίκο Μπελογιάννη, και τραγουδήθηκε από την (πολύ νεαρή τότε) Ελένη Βιτάλη.

Αποσπάσματα για τον ισπανικό εμφύλιο

Τα παρακάτω αποσπάσματα προέρχονται από τη δίτομη ιστορία του ισπανικού εμφυλίου του Χιου Τόμας (στα ελληνικά κυκλοφόρησε επί χούντας από τις εκδόσεις Τολίδη), που δε γράφει προφανώς από τη δική μας σκοπιά. Αλλά αυτό δίνει μεγαλύτερη αξία ίσως σε κάποιες παραδοχές που κάνει.

Ξεκινάμε καταρχάς με ένα γενικό απόσπασμα που επιβεβαιώνει πως στον ισπανικό εμφύλιο δοκιμάστηκε το στρατηγικό σχέδιο όλων των πολιτικών δυνάμεων (με την υποσημείωση πως εκ των υστέρων μπορεί να κάνουν την αυτοκριτική τους πάνω σε αυτό το σχέδιο) για αυτό κι έχει τόσο μεγάλη ιστορική αξία.

Από μια γενική άποψη, ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος ήταν πρωταρχικά το αποτέλεσμα γενικών ευρωπαϊκών σκέψεων και κινήσεων επί της Ισπανίας. Άλλωστε από τον 16ο αιώνα και μετά, κάθε καινούρια μεγάλη πολιτική ιδέα της Ευρώπης γινόταν δεκτή με μεγάλο ενθουσιασμό από μια ομάδα Ισπανών και ταυτοχρόνως μια άλλη αντετίθετο με πείσμα, και καμιά διάθεση συμβιβασμού δε φαινόταν να υπάρχει ούτε από τη μια πλευρά ούτε από την άλλη: ο διεθνής ρωμαϊκός καθολικισμός των Αψβούργων, η απολυταρχία των Βουρβόνων, ο γαλλικός επαναστατικός φιλελευθερισμός, ο ρομαντικός και κατόπιν εμπορικός σεπαρατισμός, ο σοσιαλισμός, ο Κομμουνισμός, ο Αναρχισμός και ο Φασισμός: με εξαίρεση τον τελευταίο, όλες αυτές οι αντιλήψεις πέρασαν στην Ισπανία με τις οξύτατες αντιθέσεις του φωτός και της σκιάς, πράγμα που είναι το πιο χαρακτηριστικό διακριτικό του Ισπανικού τοπίου και που είναι τόσο θαυμάσια απεικονισμένο στη ζωγραφική του Μεξικάνου Ντιέγκο Ριβέρα.
Η οξύτητα με την οποία αυτές οι πολιτικές απόψεις διίσταντο μεταξύ τους στην Ισπανία, είναι μοναδικά ισπανική. Ποτέ κανείς δεν υπήρξε τόσο απολυταρχικός όσο οι Ισπανοί απολυταρχικοί. Οι αρετές και τα προνόμια του φιλελευθερισμού πουθενά αλλού δε διακηρύχθηκαν καλύτερα παρά όσο από τους Ισπανούς φιλελεύθερους. Οι ισπανοί αναρχικοί είναι οι μόνοι αναρχικοί στην Ευρωπαϊκή ιστορία που άφησαν τη σφραγίδα τους επάνω σε γεγονότα. Ακόμα και το 1936, υπήρχαν στα Κορτές -με εξαίρεση τους αναρχικούς που μποϋκοτάριζαν τις εκλογές- αντιπρόσωποι όλων των πολιτικοκοινωνικών θεωριών που αναφέρθηκαν πιο πάνω, ακόμα και των Αψβούργων -παρόλο που οι απόψεις τους ήταν τετρακοσίων ετών. Έτσι η ζωή στην Ισπανία ήταν το δοκιμαστήριο όπου δοκιμάζονταν οι πολιτικές ιδέες της Ευρώπης. Οι συνήγοροι κάθε ιδέας επιθυμούσαν να επιβάλουν τις δικές δικές τους αποκλειστικά απόψεις και να καταρρίψουν όλες τις άλλες τόσο βάναυσα και τόσο ολοκληρωτικά, όπως είχαν διωχθεί οι Μαυριτανοί και οι Εβραίοι τον 16ο αιώνα. Κάθε ομάδα επιθυμούσε να σταθεί εφάμιλλη του Ισπανού στρατηγού του 19ου αιώνα Ναρβάεθ, ο οποίος όταν το ρώτησαν, στο κρεβάτι του θανάτου που βρισκόταν, αν είχε συγχωρήσει τους εχθρούς του, απάντησε: "Τους εχθρούς μου; Δεν έχω. Τους σκότωσα όλους".

Συνεχίζουμε με κάποια στοιχεία για τη διαβόητη διεθνή επιτροπή μη-επέμβσης εξωτερικών δυνάμεων στον ισπανικό πόλεμο.

Στις 9 Σεπτεμβρίου επίσης συνεδρίασε για πρώτη φορά στο Λονδίνο η επιτροπή μη επεμβάσεως.
(...) Ο Γκράντι είχε λάβει οδηγίες από τον Τσιάνο "να κάνει ό,τι είναι δυνατόν για να λάβει όλη η δραστηριότητα της επιτροπής απόλυτα πλατωνικό χαρακτήρα". Αργότερα ο Ρίμπεντροπ παραδεχόταν ασύστολα ότι καλύτερο όνομα για την επιτροπή μη-επεμβάσεως θα ήταν το "επιτροπή επεμβάσεως".
(...) Σχετικά με τους κομμουνιστές, ο Τορέζ στις 7 Σεπτεμβρίου προσπάθησε να πείσει τον Μπλουμ να αλλάξει την τακτική του σχετικά με τη βοήθεια στην Ισπανία. Παρόλο που απέτυχε, ανέλαβε την υποχρέωση να μην ψηφίσουν οι κομμουνιστές εναντίον της κυβερνήσεως στην Εθνοσυνέλευση.

Τα παρακάτω στοιχεία αφορούν το τεχνικό κομμάτι του πολέμου, που στη συγκεκριμένη περίπτωση αποδείχτηκε καθοριστικό, καθώς έμπλεκε με διάφορες πολιτικές ιδεοληψίες.

Στο τέλος του πρώτου δεκαημέρου του Οκτωβρίου η Δημοκρατία αντιμετώπισε για μια ακόμη φορά ήττες σε όλες τις πλευρές. Ο Λάργκο Καμπαγιέρο αρνήθηκε να κινητοποιήσει τη μεγάλη οικοδομική βιομηχανία της Μαδρίτης για να ανοίξουν χαρακώματα, με την πρόφαση ότι δεν υπήρχαν ούτε φτυάρια ούτε συρματοπλέγματα. Πρόσθεσε ότι οι Ισπανοί πρέπει να πολεμούν πίσω από τα δέντρα και ποτέ μέσα από τα χαρακώματα. Η Γαλλίδα δημοσιογράφος Σιμόν Τερύ έγραφε την παρατήρηση του Καμπαγιέρο: "Μα τι λοιπόν; Μήπως νομίζετε ότι οι Ισπανοί μπορούν συνεχώς να πολεμούν κάτω από τη γη; Σαν αρουραίοι;"
Με την αποτελεσματικότητα του καλά οργανωμένου κομμουνιστικού Πέμπτου Συντάγματος, οι κομμουνιστές πίεσαν τον Λάργκο Καμπαγιέρο να οργανώσει κανονικό στρατό, εκείνος όμως επέμενε ότι οι Ισπανοί είναι πολεμιστές - guerillas. Στρατολόγησε στις 30 Σεπτεμβρίου τις κλάσεις 1932 και 1933, αλλά προς μεγάλη οργή των κομμουνιστών, επέτρεψε στους στρατευομένους, εφόσον πρόκειται για αναρχικούς, να κατατάσσονται στις μονάδες της Εθνικής Συνομοσπονδίας Εργατών. Οι κομμουνιστές ηγέτες κατέκριναν δριμύτατα τον πρωθυπουργό για τη σχολαστικότητά του, τη γραφειοκρατία ματαιοδοξία του, την προσήλωσή του στους παλιούς αναξιόπιστους στρατηγούς.

(...)

Πάντως, η πιο αξιοθαύμαστη από τις δημοκρατικές δυνάμεις στις Σιέρρες ήταν αυτή που ιδρύθηκε από το κομμουνιστικό κόμμα: το Πέμπτο Σύνταγμα. Ονομάστηκε έτσι από το γεγονός ότι οι κομμουνιστές ήθελαν να το οργανώσουν επάνω σε στρατιωτικές βάσεις, εμπνευσμένες από αυτές των τεσσάρων συνταγμάτων που αποτελούσαν τη φρουρά της Μαδρίτης, και να μη στηριχθούν στην επαναστατική και ενθουσιώδη απειθαρχία των μαχητικών οπαδών.
(....) Το Πέμπτο Σύνταγμα υιοθέτησε το σύστημα των πολιτικών κομισάριων, τους οποίους είχε χρησιμοποιήσει ο Κόκκινος Στρατός κατά το Ρωσικό εμφύλιο πόλεμο. Έργο τους βασικό ήταν να κατατοπίζουν ακριβώς τους στρατιώτες για ποιο λόγο πολεμούσαν.

Αν κρίνει κανείς από τα αποσπάσματα, μπορεί να σχηματίσει την εντύπωση πως ο συγγραφέας διάκειται θετικά απέναντι στους κομμουνιστές. Κάτι που δεν ισχύει ούτε κατά προσέγγιση, καθώς ο Τόμας στερείται της στοιχειώδους έστω αντικειμενικότητας και αξιοπιστίας σε κάποια σημεία. Κατά την περιγραφή της τακτικής στροφής των Λαϊκών Μετώπων πχ επιλέγει ως χαρακτηριστικό σημείο της θέσης του Ντιμιτρόφ το παρακάτω απόσπασμα, που μπορεί να πείθει τους Άγγλους αναγνώστες του, αλλά αμφιβάλλω αν έχει ειπωθεί πραγματικά ποτέ από το Βούλγαρο κομμουνιστή ηγέτη.

Είναι αναγκαία η δημιουργία ενός Λαϊκού Μετώπου, που θα συντονίσει μια κοινή δράση με τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα. Δεν μπορούμε άραγε να επιδιώξουμε την ένωση κομμουνιστών, σοσιαλδημοκρατών και καθολικών με τους υπόλοιπους εργάτες; Θυμηθείτε τον παλιό μύθο για την κατάκτηση της Τροίας. Οι πολιορκητές είχαν βρεθεί σε αδυναμία να πετύχουν τη νίκη, ως τη στιγμή που με τη βοήθεια του Δούρειου Ίππου κατόρθωσαν να φτάσουν στην καρδιά του εχθρικού στρατοπέδου. Κι εμείς λοιπόν, εργάτες-επαναστάτες, ας μη διστάσουμε να ακολουθήσουμε την ίδια τακτική.

Αντί επιλόγου, συμπεριλαμβάνω ένα απόσπασμα από τις ταξιδιωτικές εντυπώσεις του Ουράνη με τον τίτλο "Ισπανία". Ο Ουράνης περιγράφει όσα είδε σε ένα ταξίδι του στα χρόνια της δεύτερης ισπανικής δημοκρατίας, λίγο πριν τον εμφύλιο, και αποδίδει πολύ εύστοχα την κατάσταση στην οποία ζούσε η συντριπτική πλειοψηφία του αγροτικού πληθυσμού της χώρας.

Όσοι έχουν ένα μικροχώραφο κουτσοζούν, ίσαμε την ημέρα που μια καταστροφή συγκομιδής τους αναγκάζει να καταφύγουν στους τοκογλύφους για να αγοράσουν νέα σπορά. Από την ημέρα εκείνη το χωράφι τους είναι ξεγραμμένο. Το διατηρούν ονομαστικά κάμποσο καιρό, μοχθώντας να απαλλαγούν από το χρέος τους, χωρίς τοις εκατό, προσθέτονται ολοένα στο κεφάλαιο, μια νέα καταστροφή μεγαλώνει περισσότερο το χρέος, και φτάνει μια ημέρα που ο Καστιγιάνος χωρικός, όχι μόνο χάνει το χωράφι του, αλλά είναι κι αναγκασμένος να δίνει τα παιδιά του στον τοκογλύφο, για να τον δουλεύουν στην εποχή του θερισμού... Οι άλλοι, εκείνοι που δεν είχαν ποτέ τους χωράφι, δεν ξέρουν άλλη ζωή από το ξενοδούλεμα, με το μεροκάματο στα μεγάλα κτήματα. Το μεροκάματο αυτό είναι μεγαλύτερη από τη ζήτηση κι οι επιστάτες βρίσκουν πάντα λίγο που τους δίνουν με το άλλο. Συχνά όμως κι αυτό το λίγο οι καταστροφές της συγκομιδής το κάνουν προβληματικό.Στα άθλια καλύβια των πουέμπλος εγκαθίσταται η πείνα - η πραγματική πείνα.

Ένα κείμενο της Πασιονάρια

Σήμερα συμπληρώνονται 26 χρόνια από το θάνατο της Ντολόρες Ιμπαρούρι, της θρυλικής Πασιονάριας του ισπανικού εμφυλίου και η κε του μπλοκ επέλεξε, τιμής ένεκεν, να μεταφράσει κάποιο δικό της κείμενο από τα ισπανικά. Η αρχική σκέψη ήταν για το συγκινητικό αποχαιρετιστήριο μήνυμά της προς τους μαχητές των Διεθνών Ταξιαρχιών, που πολέμησαν στο πλευρό των Δημοκρατικών, αλλά αυτό έχει ήδη μεταφραστεί στα ελληνικά και μπορείτε να το βρείτε με μια πρόχειρη αναζήτηση στο δίκτυο. Διάλεξα συνεπώς ένα κείμενο από την ιστοσελίδα της Ελ Παΐς, γραμμένο τη δεκαετία του 70', λίγο πριν το 9ο Συνέδριο του Κόμματος, που μπορεί να μην είναι τόσο ηρωικό, λόγω και της εποχής, αλλά μεταξύ άλλων αποτυπώνει ανάγλυφα κάποια προβληματικά στοιχεία στην πολιτική του (ευρωκομμουνιστικής κατεύθυνσης) ΚΚΙ, αλλά και του κομμουνιστικού κινήματος της εποχής συνολικά.

Τα παραπάνω προφανώς δε μειώνουν στο παραμικρό την ακτινοβολία της προσωπικότητας της Πασιονάρια(ς), που ενσαρκώνει την ένδοξη αλλά κι αντιφατική διαδρομή όλου του κομμουνιστικού κινήματος. Παραμένει στο ΚΚΙ και μετά από το 20ό Συνέδριο, περνώντας όμως σταδιακά σε δεύτερο πλάνο, και φεύγει πλήρης ημερών, στα 94 χρόνια της, τρεις μόλις μέρες μετά την πτώση του τείχους, πιθανόν για να μην προλάβει να δει τη συνέχεια και να φύγει ευτυχισμένη. Άντε να πεις μετά πως το χρονικό σημείο ήταν απλή σύμπτωση.

Καλή ανάγνωση και προφανώς καλή απεργία (αν είναι δόκιμη αυτή η ευχή).

Στο κατώφλι του 9ου συνεδρίου μας

Πρόεδρος του ΚΚΙ

Εντός μερικών ημερών θα ξεκινήσει στη Μαδρίτη το 9ο συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Ισπανίας –πρώτο νόμιμο συνέδριο που διοργανώνουμε στη χώρα μας, μετά από 46 χρόνια (το τελευταίο, το τέταρτο, έγινε στη Σεβίλλη, το 1932).

Είναι εύλογο που η προετοιμασία του Συνεδρίου μας –μέσω συγκεντρώσεων και διασκέψεων σε όλο το πλάτος της ισπανικής επικράτειας- προκαλεί το ενδιαφέρον κι άφθονα σχόλια στον τύπο της χώρας μας. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ισπανίας είναι μια αδιαμφισβήτητη πολιτική δύναμη, με σοβαρή επιρροή στην εργατική τάξη και σε όλα τα τμήματα της κοινωνίας μας.

Μόλις πριν από δώδεκα μήνες, το κόμμα μας κατέκτησε τη νομιμοποίησή του, μετά από σχεδόν σαράντα χρόνια αγώνα και παράνομης ζωής. Και δώδεκα μήνες είναι ένα σύντομο χρονικό διάστημα στο πολιτικό γίγνεσθαι. Πολλούς τους εκπλήσσει ότι οι κομμουνιστές κατέκτησαν τόσο σύντομα την κυριότητα και την πολιτική δύναμη που απολαμβάνουν σήμερα, να θεωρείται το κόμμα μας ως ένα από τα πολιτικά κόμματα με τη μεγαλύτερη απήχηση, που την υπολογίζουν οι πολιτικές αρχές της χώρας, για τα ουσιαστικά ζητήματα.

Μερικοί εκπλήσσονται, όπως είπαμε. Και δεν είναι λίγοι αυτοί στους οποίους δεν αρέσει το πολιτικό βάρος του ΚΚΙ. Ας μην ξεχνάμε ότι ορισμένες δυνάμεις ονειρεύονταν μια δημοκρατία χωρίς κομμουνιστές, και σπεκουλάριζαν με τη μη νομιμοποίηση του κόμματός μας.

Τα πράγματα ήρθαν αλλιώς. Αλλά οι μάχες που άνοιξαν από το ΚΚΙ δεν ήταν εύκολες και τα εμπόδια που υπερνικήσαμε κι έχουμε μπροστά μας δεν είναι μικρά.

Η εδραίωση κι η αυξανόμενη απήχηση του ΚΚΙ έχουν προκαλέσει βαθιά δυσαρέσκεια σε αντιδραστικούς κύκλους, εντός και εκτός συνόρων. Γι’ αυτό και σε ορισμένες στιγμές, όπως τώρα, συνεργάζονται για να σπείρουν σύγχυση, διαστρεβλώνοντας και φουσκώνοντας τη διαπάλη στις γραμμές μας.

Αυτούς τους τελευταίους μήνες διαμορφώνουμε τη συλλογική δουλειά των κομμουνιστών στην επεξεργασία της πολιτικής τους γραμμής, κάνοντας μια προσπάθεια να την επικαιροποιήσουμε, να την προσαρμόσουμε στις συγκεκριμένες συνθήκες της χώρας μας και της εποχής μας. Γι’ αυτό, η Κεντρική Επιτροπή ετοίμασε ένα προσχέδιο με πολιτικές θέσεις και νέο καταστατικό, που τέθηκε σε συζήτηση σε όλες τις οργανώσεις. Αυτή η συζήτηση αναπτύσσεται σε όλα τα επίπεδα, ανοιχτά και δημοκρατικά, όπως σε λίγα κόμματα μέχρι τώρα, κατά τη γνώμη μου, κι όπως δεν είχε γίνει πριν στο δικό μας, δεδομένης της μακρόχρονης παρανομίας και των σεχταριστικές «ζωνών» σε προγενέστερες περιόδους.

Οι διαμάχες στο δικό μας κόμμα είναι δημόσιες κι η δράση του διαφανής.

Το ΚΚΙ παρουσιάζεται με ανοιχτό κι ειλικρινές πρόσωπο. Κάθε μέλος λέει αυτό που σκέφτεται και το υπερασπίζεται ελεύθερα. Με τη δημόσια κι ανοιχτή πολιτική μας δράση, δείχνουμε ότι είμαστε ένα δημοκρατικό κόμμα. Και με αυτό διαψεύδονται οι κατηγορίες περί αντιδημοκρατισμού, που συχνά μας προσάπτουν.

Κι αν υπάρχουν ακόμα κάποιοι που θεωρούν ότι δε συζητάμε αρκετά στο ΚΚΙ, είναι πιθανότατα γιατί αγνοούν ότι ένα πολιτικό κόμμα δεν είναι ακαδημία ούτε λέσχη συζητήσεων. Πρέπει επίσης να δείξουμε κατανόηση σε ορισμένες εκρήξεις υπερβολικού «δημοκρατισμού», μιας κι η πλειοψηφία των μελών μας είναι αρκετά νέα και πρόσφατα στρατολογημένη. Η πείρα και η πράξη θα βάλουν τα πράγματα στη θέση τους.

Δεν είναι περιττό να θυμηθούμε ότι η προσπάθεια των κομμουνιστών να προσαρμοστούν στη σύγχρονη πραγματικότητα δεν ξεκίνησε χτες. Εδώ και είκοσι χρόνια το ΚΚΙ υποστηρίζει την πολιτική της εθνικής συμφιλίωσης και αργότερα, τη συμφωνία για την ελευθερία, που κατέστησαν δυνατή τη συνεργασία δυνάμεων διαφορετικού στίγματος, που στόχευαν να βάλουν τέλος στη δικτατορία του Φράνκο και να εγκαθιδρύσουν τη δημοκρατία στην Ισπανία.

Και μολονότι τα πράγματα δεν εξελίχτηκαν ακριβώς όπως σκεφτόμασταν, οι προτάσεις μας επιβεβαιώθηκαν ως προς την ουσία τους, και συνεισέφεραν σημαντικά στους δημοκρατικούς μετασχηματισμούς που ζούμε.

Σε αυτές τις λίγες αράδες, θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι κάνουν λάθος όσοι ισχυρίζονται ότι η πολιτική μας θέση σημαίνει εγκατάλειψη του λενινισμού. Αυτός είναι ένας φτηνός ισχυρισμός που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Οι Ισπανοί κομμουνιστές διατηρούμε την κληρονομία του Λένιν και των συναγωνιστών του, που ηγήθηκαν της σοσιαλιστικής επανάστασης του Οκτώβρη και εγκαινίασαν μια νέα, παγκόσμια επαναστατική διαδικασία. Αυτό αναφέρεται και στα τωρινά, πολιτικά μας ντοκουμέντα.

Εμείς θεωρούμε το Λένιν ως το μεγάλο επαναστάτη ηγέτη του αιώνα μας, και συνεχίζουμε να μελετάμε τα διδάγματά του, όπως επίσης και τα διδάγματα άλλων θεωρητικών του μαρξισμού.

Παρόλα αυτά, ούτε οι περιστάσεις ούτε τα προ εβδομηκονταετίας γεγονότα, είναι, όπως είναι φανερό, τα ίδια με πριν. Και δε θα ήμασταν επαναστάτες μαρξιστές, αλλα δογματικοί, εάν δεν προσαρμόζαμε τη συγκεκριμένη πολιτική μας στη συγκεκριμένη πραγματικότητα των τελών του εικοστού αιώνα. Για αυτό και δεν επιμένουμε σε ό,τι έχει λήξει, σε ό,τι δεν ισχύει πια, γιατί το έχει ξεπεράσει η ιστορία.

Το Κομμουνιστικό μας Κόμμα είναι ένα Κόμμα επαναστατικό, μαρξιστικό, δημοκρατικό, αλληλέγγυο με όλους τους λαούς, τα κινήματα και τα κόμματα που αγωνίζονται για την εθνική ελευθερία τους και το σοσιαλισμό. Είναι ένα κόμμα μαζών κατάλληλο για να μετασχηματίσει την καπιταλιστική κοινωνία και να προχωρήσει σε μια δημοκρατία πολιτική κι οικονομική που θα ανοίγει το δρόμο για το σοσιαλισμό.

Έχω την πίστη ότι από το 9^ο Συνέδριό μας, που ανοίγει τις εργασίες του στις 19 του μηνός, το κόμμα μας θα βγει ενισχυμένο.

Η περίπτωση των Λαϊκών Μετώπων

Στο τρέχον τεύχος της κομμουνιστικής επιθεώρησης (το πρώτο για το καινούριο έτος) υπάρχει ένα ενδιαφέρον άρθρο του αναστάση γκίκα, μέλος του τμήματος ιστορίας της κετουκε, για τη στάση της σοσιαλδημοκρατίας απέναντι στο φασισμό κατά την περίοδο του μεσοπολέμου και το β’ παγκόσμιο πόλεμο. Στα πλαίσια του άρθρου εξετάζεται συνοπτικά η περίπτωση της ιταλίας, της γερμανίας και του β’ παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού πολέμου (όπως αναφέρεται στο άρθρο) ενώ ενδιάμεσα υπάρχει και μια πρώτη κριτική προσέγγιση της περίπτωσης των λαϊκών μετώπων. Η κε του μπλοκ αντιγράφει κι αναδημοσιεύει αυτό το τελευταίο κομμάτι, που το θεωρεί ιδιαίτερης σημασίας. Επαναλαμβάνω ότι η αναδημοσίευση γίνεται με σκοπό να κερδίσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και να τον παροτρύνει να αγοράσει την κομεπ –κι όχι αντίστροφα.

Στο πλαίσιο της αντιμετώπισης του φασισμού στα μέσα της δεκαετίας του 1930, το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα επιδίωξε τη συμμαχία με τη σοσιαλδημοκρατία (βλέπε το 7^ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, 1935). Έτσι, σε μια σειρά χώρες σχηματίστηκαν «Λαϊκά Μέτωπα», που στην περίπτωση της Ισπανίας και της Γαλλίας κατάφεραν να κερδίσουν την κοινοβουλευτική πλειοψηφία και να σχηματίσουν κυβέρνηση.

Στην Ισπανία το Λαϊκό Μέτωπο συγκροτήθηκε –με πρωτοβουλία των κομμουνιστών- στις 15 Γενάρη 1936. Σ’ αυτό έλαβαν μέρος το Κομμουνιστικό και το Σοσιαλιστικό Κόμμα, η Δημοκρατική Αριστερά, η Αριστερά της Καταλονίας, κ.ά. κόμματα, καθώς και η ενιαία Γενική Ένωση Εργαζομένων (που, όπως και στη Γαλλία, προήλθε από τη συγχώνευση της αντίστοιχης ταξικής και ρεφορμιστικής Συνομοσπονδίας). Στις εκλογές της 16^ης Φλεβάρη και 4^ης Μάρτη 1936 το Λαϊκό Μέτωπο κέρδισε οριακή πλειοψηφία έναντι του Εθνικού Μετώπου που είχαν συγκροτήσει μια σειρά συντηρητικά αστικά κόμματα (47,03% έναντι 46,48%). Πρώτος πρωθυπουργός της κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου έγινε ο Μ. Αθάνα (του Σοσιαλιστικού Κόμματος), που στη συνέχεια (10 Μάη) εκλέχτηκε πρόεδρος και αντικαταστάθηκε στην πρωθυπουργία από το Σ. Κ. Κιρόγα (της Δημοκρατικής Αριστεράς).

Αμέσως ενεργοποιήθηκαν ζυμώσεις μεταξύ των τμημάτων εκείνων της ισπανικής αστικής τάξης που προσανατολίζονταν πλέον στην επιβολή ανοιχτής, φασιστικής δικτατορίας. Το Κομμουνιστικό Κόμμα, που διέβλεπε αυτή την εξέλιξη, ζητούσε επίμονα από την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου να προβεί στην εκκαθάριση των σωμάτων ασφαλείας και του στρατού από τα φασιστικά στοιχεία και να οπλίσει την εργατική τάξη. Η απάντηση της κυβέρνησης, ωστόσο, ήταν κατηγορηματική. «Αφήστε το στρατό ήσυχο, μην μπάζετε την πολιτική στο στρατό», έλεγαν. Όσον αφορά δε τον εξοπλισμό της εργατιάς –ως το αποτελεσματικότερο μέσο για τη συντριβή ενός ενδεχόμενου φασιστικού πραξικοπήματος εν τη γενέσει του- η  εντολή που δόθηκε δεν έδινε πολλά περιθώρια παρερμηνείας: «Όποιος δώσει όπλα στους εργάτες θα παραπεμφθεί στο στρατοδικείο!». Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Ντολόρες Ιμπαρούρι (η θρυλική Πασιονάρια) «και σαν αυτόπτης μάλιστα μάρτυς (…) πολλοί ηγέτες του ΛΜ κινήθηκαν, αν και χωρίς επιτυχία, για να εμποδίσουν ακόμα και την απελευθέρωση των “30.000”, δηλαδή των κρατουμένων από την εξέγερση των Αστουριών του Οκτώβρη του 1934, που αποτελούσαν και το βασικό προεκλογικό σύνθημα του ΛΜ» (35).

Τελικά η στρατιωτική φασιστική κίνηση εκδηλώθηκε στις 17 με 18 Ιούλη 1936, με επικεφαλής το στρατηγό Φ. Φράνκο. Η αναποφασιστικότητα, αναβλητικότητα, έως και τάση συμβιβασμού με τους φασίστες από την πλευρά της κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου επέδρασαν καταλυτικά στην αρχική προέλαση των κινηματιών. Με την έκρηξη της στάσης «ο Κιρόγα παραιτήθηκε κι ο Αθάνα έδωσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στο Μαρτίνες Μπάριο (αρχηγός της Δημοκρατικής Συμμαχίας), στην κατεύθυνση συμβιβασμού με τους φασίστες στασιαστές, δηλαδή υποταγής σε αυτούς. Ένα έντονο κύμα λαϊκής οργής απέτρεψε αυτό το σχέδιο. Έτσι στις 19 Ιούλη κυβέρνηση σχημάτισε ο Χοσέ Γκιράλ του Αριστερού Δημοκρατικού Κόμματος. Όμως οι τρεις μέρες που χάθηκαν σε άσκοπες συζητήσεις για το αν θα έπρεπε να εξοπλιστεί ο λαός ή όχι, έδωσαν στους φασίστες τη δυνατότητα να καταλάβουν 23 πόλεις» (36).

Στις 4 Σεπτέμβρη 1936 σχηματίστηκε και πάλι νέα κυβέρνηση υπό το σοσιαλιστή Λάργκο Καμπαλέρο (στην οποία μετείχαν για πρώτη φορά όλα τα κόμματα του Λαϊκού Μετώπου –μεταξύ αυτών και το ΚΚ- ενώ στη συνέχεια εντάχθηκαν επίσης του Βάσκικο Εθνικό Κόμμα και εκπρόσωποι της αναρχικής CNT). Κρίσιμο θέμα διαπάλης στη φάση αυτή του αγώνα κατά του Φράνκο: η συγκρότηση τακτικού στρατού. «Τόσο οι σοσιαλιστές όσο και οι αναρχικοί», σημειώνει ο Θ. Παπαρήγας, «αντιδρούν στη δημιουργία τακτικού στρατού. Οι αναρχικοί κατηγορούν τους κομμουνιστές σαν… αντεπαναστάτες επειδή το προτείνουν. Η ανίερη αυτή συμμαχία σοσιαλιστών – αναρχικών έχει σαν αποτέλεσμα την πτώση της Μάλαγα (8 Φλεβάρη 1937), όπου οι φρανκικές δυνάμεις επιτίθενται ακριβώς με τον τρόπο που είχαν προβλέψει και λεπτομερώς “προπεριγράψει” οι κομμουνιστές» (37).

Όσον αφορά τις διεθνείς διαστάσεις του ισπανικού εμφυλίου, ενώ θα περίμενε κανείς το «αδελφό» Λαϊκό Μέτωπο της Γαλλίας, υπό τον επίσης σοσιαλιστή πρωθυπουργό Λ. Μπλουμ, να είναι το πρώτο που θα έσπευδε σε βοήθεια της Δημοκρατικής Ισπανίας, συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Στη Γαλλία ανήκε η διπλωματική πρωτοβουλία για τη διεθνή απομόνωση της Δημοκρατικής Ισπανίας, που πραγματοποιήθηκε μέσα από την πολιτική της δήθεν «μη επέμβασης». Ήταν δε η πρώτη χώρα που έκλεισε τα σύνορά της, στερώντας από τους μαχητές κατά του φασισμού κάθε δυνατότητα να προμηθευτούν όπλα και πολεμοφόδια μέσω του γαλλικού εδάφους. Το γεγονός αυτό υπήρξε καταλυτικό πχ στην πτώση της συνοριακής πόλης του Ιρούν (λίγες μόνο μέρες αφότου είχαν κλείσει τα γαλλοϊσπανικά σύνορα), όπου οι εργάτες των ορυχείων αναγκάστηκαν –ελλείψει πυρομαχικών- να πολεμούν με δυναμίτη και πέτρες τις στρατιές του Φράνκο, οι οποίες είχαν στη διάθεσή τους τανκς και αεροπλάνα που τους είχε προμηθεύσει η ναζιστική Γερμανία). Το εμπάργκο τελικά ίσχυσε μόνο για την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου. Αμερικανικά και βρετανικά μονοπώλια έκαναν χρυσές δουλειές με το Φράνκο (38), ενώ Γερμανία και Ιταλία συνέδραμαν τους Ισπανούς ομοϊδεάτες τους, τόσο σε πολεμικό υλικό όσο και σε άνδρες (με 16.000 και 50.000 στρατιώτες αντίστοιχα). Η μόνη χώρα που στάθηκε στο πλευρό του αγωνιζόμενου ισπανικού λαού ήταν η Σοβιετική Ένωση (39).

Σε κουφά αυτιά έπεσαν επίσης οι επανειλημμένες εκκλήσεις της Κομμουνιστικής Διεθνούς για τη Σοσιαλιστική Διεθνή για την ανάληψη κοινής δράσης υπέρ της Δημοκρατικής Ισπανίας. Ο Ντιμιτρόφ (ΓΓ της ΚΔ) απευθύνθηκε ξανά και ξανά για αυτό το ζήτημα στον ομόλογό του Μπρούκερ (στις 3 Ιούνη 1937, στις 26 Ιούνη 1937, 17 Ιούλη 1937, κοκ), για να λάβει πάντοτε την ίδια απάντηση, πως, δηλαδή, «ο πρόεδρος της ΣΔ "δεν έχει πλήρεις εξουσίες” για να πάρει πρωτοβουλία. Δεν ήταν βεβαίως θέμα «αρμοδιοτήτων», αλλά καθαρά πολιτικής ουσίας. «Μόλις γίνονται γνωστές οι επαφές των δύο Διεθνών, το καλοκαίρι του 1937, το Εργατικό Κόμμα {της Βρετανίας} παρεμβαίνει και αφαιρεί τις εξουσιοδοτήσεις του από την ηγεσία της ΣΔ. Δεν ήταν όμως το μόνο πρόβλημα. Στην Ολλανδία και την Τσεχοσλοβακία, τα σοσιαλιστικά κόμματα απειλούν με αποχώρηση από τη ΣΔ αν οι επαφές συνεχιστούν. Τα πράγματα παίρνουν ιδιαίτερα σοβαρή τροπή στο Βέλγιο, έδρα της ΣΔ, όπου μια ομάδα σοσιαλιστών ηγετών φέρεται να δηλώνει ότι “προτιμά τη ναζιστική Γερμανία από την ΕΣΣΔ”». Την ίδια στιγμή, διάφοροι επιφανείς ηγέτες της διεθνούς σοσιαλδημοκρατίας, όπως οι Άντλερ, Άτλι και Σκέβελενς, επισκέπτονταν τη Δημοκρατική Ισπανία εκφωνώντας βαρύγδουπους υποκριτικούς λόγους. «Σύντροφοι» διαβεβαίωνε ο Σκέβελενς, απευθυνόμενος στη γαλλοβελγική ταξιαρχία «σας ορκίζομαι ότι θα πάρετε όπλα!» (40).

Αρχές του 1939 οι διεθνείς πιέσεις προς την κυβέρνηση του ισπανικού Λαϊκού Μετώπου (επικεφαλής της οποίας ήταν από τις 17 Μάη 1937 ο σοσιαλιστής Χ. Νεγκρίν) έγιναν ακόμα πιο ασφυκτικές. Στις 10 Φλεβάρη, με τη διαμεσολάβηση των Βρετανών, οι δυνάμεις του Φράνκο κατέλαβαν τη νήσο Μινόρκα (η παράδοση μάλιστα έγινε πάνω στο βρετανικό θωρηκτό Ντεβονσάιρ), ενώ στις 14 Φλεβάρη η γαλλική κυβέρνηση αξίωσε με τελεσίγραφο την παράδοση της Μαδρίτης. Στις 27 Φλεβάρη, Γαλλία και Βρετανία αναγνώρισαν τη φασιστική Ισπανία διακόπτοντας τις διπλωματικές τους σχέσεις με την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου. Το ίδιο έπραξαν και μια σειρά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, όπως το Εργατικό Κόμμα του Βελγίου. Στις 4-5 Μάρτη εκδηλώθηκε πραξικόπημα με επικεφαλής το ηγετικό στέλεχος των σοσιαλιστών Χ. Μπεστέιρο και το συνταγματάρχη Σ. Κασάδο. Με κεντρικό σύνθημα «κυβέρνηση χωρίς τους κομμουνιστές» οι Μπεστέιρο και Κασάδο σχημάτισαν μια «Εθνική Χούντα Άμυνας» η οποία, υπό το πρόσχημα της «έντιμης ειρήνης», άνοιξε τις πύλες της ισπανικής πρωτεύουσας στα φασιστικά στρατεύματα. Η Μαδρίτη έπεσε στις 28 Μάρτη 1939. Τρεις μέρες αργότερα – κι ενώ συντρίβονταν κι οι τελευταίοι θύλακες αντίστασης- οι σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις της Σκανδιναβίας αναγνώρισαν «de jure» το φασιστικό καθεστώς.

Ούτε όμως στη Γαλλία το Λαϊκό Μέτωπο (41) απέτρεψε την πορεία προς το φασισμό και τον πόλεμο. Σε διεθνές επίπεδο η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου έπαιξε πρωταγωνιστικό ενεργό ρόλο στην υπονόμευση –και εν τέλει την ήττα- του αγώνα του ισπανικού λαού κατά του φασισμού (όπως είδαμε ήδη πιο πάνω). Η πολιτική του λεγόμενου «κατευνασμού», δηλαδή της συνεννόησης και συμβιβασμού με τις δυνάμεις του Άξονα (με κορυφαία έκφραση τη συμφωνία του Μονάχου), που ακολούθησε, εφαρμόστηκε επίσης από τις δυνάμεις του Λαϊκού Μετώπου. Η Βουλή του 1939-40, της περιόδου δηλαδή κατά την οποία η Γαλλία οδηγήθηκε στην εντυπωσιακή ήττα και συνθηκολόγηση με τη ναζιστική Γερμανία (σε μόλις έξι εβδομάδες), δεν ήταν άλλη από τη Βουλή που αναδείχτηκε το 1936 μέσα από την εκλογική νίκη του Λαϊκού Μετώπου.

Αλλά και στο εσωτερικό η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου υπήρξε το λιγότερο ανεκτική προς τις δυνάμεις του φασισμού. Ενδεικτική είναι η περίπτωση της φασιστικής οργάνωσης «Cagoule», που το 1937 έγινε γνωστό ότι σχεδίαζε τη διενέργεια πραξικοπήματος και την επιβολή της φασιστικής δικτατορίας στη Γαλλία. Έως τότε, η εν λόγω οργάνωση είχε προβεί σε μια σειρά δολοφονίες (κομμουνιστών, Ιταλών αντιφασιστών που είχαν καταφύγει στη Γαλλία, κτλ), βομβιστικές ενέργειες και δολιοφθορές (πχ σε φορτία που προορίζονταν για τη Δημοκρατική Ισπανία), ενώ προμηθεύονταν όπλα από τη φασιστική Ιταλία. Παρόλα αυτά, η αστυνομία του σοσιαλιστή υπουργού Εσωτερικών του Λαϊκού Μετώπου M. Dormoy συνέλαβε μόλις 71 εξ αυτών και «έκλεισε» την υπόθεση. Όλοι τους αποφλυακίστηκαν το 1939, παραμονές του πολέμου. Την ίδια χρονιά η γαλλική Βουλή έθεσε εκτός νόμου το Κομμουνιστικό Κόμμα (με πρωτοβουλία μάλιστα του Σοσιαλιστικού Κόμματος σύμφωνα με τον Χ. Λαρούζ), ενώ στη συνέχεια έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης στο στρατηγό Φ. Πετέν και τη δωσιλογική κυβέρνηση του Βισί (στο νότιο τμήμα της Γαλλίας, που ως τα τέλη του 1942 δεν ήταν μεν υπό ναζιστική κατοχή, αλλά ουσιαστικά υπήρξε δορυφόρος του άξονα (42).

Σημειώσεις – Παραπομπές

35. Βλ. αντίστοιχα Ουίλιαμ Φόστερ: «Ιστορία των τριών Διεθνών», εκδ. «Γνώσεις», Αθήνα, σελ 525 και Θανάση Παπαρήγα: «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1996, σελ 38-39. Η εξέγερση των Αστουριών ξεκίνησε ως απεργία των εργαζομένων στα ορυχεία και τελικά καταπνίγηκε στο αίμα έπειτα από επέμβαση του στρατού (συντονιστής της οποίας υπήρξε ο μετέπειτα φασίστας δικτάτορας Φ. Φράνκο). Ως αποτέλεσμα, σχεδόν 3.000 εργάτες δολοφονήθηκαν, ενώ άλλοι 30.000-40.000 φυλακίστηκαν.

36. «Κομμουνιστική Διεθνής, 1919-1943», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2009, σελ. 192.

37. Θανάση Παπαρήγα: «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1996, σελ 39.

38. «Σύμφωνα με τα στοιχεία της πρεσβείας στη Μαδρίτη», αναφέρει ο Θ. Παπαρήγας, «οι ΗΠΑ έδωσαν συνολικά 1.886.000 τόνους καυσίμων, ενώ τρεις εταιρείες (η Φορντ, η Στουντεμπέικερ και η Τζένεραλ Μότορς) έδωσαν12.000 φορτηγά.» (Θανάση Παπαρήγα: «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1996, σελ 50). Για τη Βρετανία βλ. R. Fraser, «Blood of Spain: An Oral History of the Spanish Civil War», εκδ. Pantheon, New York, 1979, σελ 279, 410

39. Το σπάσιμο του εμπάργκο δεν ήταν απλή υπόθεση: Χιλιάδες φορτία κατασχέθηκαν στα σύνορα με τη Γαλλία, ενώ πολλά σοβιετικά πλοία δέχτηκαν επίθεση και βυθίστηκαν στην προσπάθειά τους να μεταφέρουν βοήθεια στο μαχόμενο ισπανικό λαό. Η ΕΣΣΔ κινδύνεψε να χάσει το μισό εμπορικό της στόλο σ’ αυτήν την προσπάθεια. Παρόλ’ αυτά, η σοβιετική βοήθεια υπήρξε πολύτιμη, μετρώντας συνολικά 806 αεροπλάνα, 362 τανκς και 1.555 πυροβόλα όπλα (χώρια τη βοήθεια σε τεχνική υποστήριξη και ανθρώπινο δυναμικό). Βλ. Academy of the USSR “International Solidarity with the Spanish Republic, 1936-1939”, εκδ. Progress, Moscow, 1974, σελ 329-330.

40. Θανάση Παπαρήγα: «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1996, σελ 41-42.

41. Το Λαϊκό Μέτωπο στη Γαλλία συγκροτήθηκε στις 30.5.1935 από το Κομμουνιστικό, το Σοσιαλιστικό, το Ριζοσπαστικό, το Ριζοσπαστικό-Σοσιαλιστικό και το Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα. Την επόμενη χρονιά το Μέτωπο κέρδισε τις εκλογές και σχημάτισε κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον ηγέτη του Σοσιαλιστικού Κόμματος Λ. Μπλουμ. Το ΚΚΓ δε μετείχε στην κυβέρνηση, στήριξε όμως την κοινοβουλευτική πλειοψηφία του Λαϊκού Μετώπου έως την έκρηξη του ισπανικού εμφυλίου, όταν και διαφώνησε με τη στάση των Σοσιαλιστών-Ριζοσπαστών και ήρε την υποστήριξή του. Ο Λ. Μπλουμ παρέμεινε πρωθυπουργός έως τις 10 Απρίλη 1938 (παρεμβλήθηκε η πρωθυπουργία του Κ. Σοτά του Ριζοσπαστικού Κόμματος, 22 Ιούνη 1937 – 13 Μάρτη 1938), όταν τον διαδέχτηκε ο Ε. Νταλαντιέ (ηγέτης του Ριζοσπαστικού-Σοσιαλιστικού Κόμματος).

42. Χ. Λαρούζ: «Ο οπορτουνισμός στο ενιαίο μέτωπο ενάντια στο φασιμό: Οι διεθνείς πηγές του», στην ΚΟΜΕΠ, τ. 1/2009, σελ 86, Θανάση Παπαρήγα: «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1996, σελ 35, «Κομμουνιστική Διεθνής, 1919-1943», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2009, σελ 183-184.

Βαρκελώνη - Μέρες Μάη του 37'

Σήμερα το κυριακάτικο ιστορικό ένθετο της κε του μπλοκ περιλαμβάνει μία ακόμα δουλειά του Άναυδου, για άλλο ένα επίμαχο θέμα του κομμουνιστικού κινήματος της δεκαετίας του 30'. Ο ισπανικός εμφύλιος, ο "εμφύλιος μες στον εμφύλιο" και οι μάχες στη βαρκελώνη το μάη του 37'.
Το κείμενο ανήκει στην κατηγορία που ο ρίζος καταχωρεί ως "άρθρα συνεργάτη μας". Απηχεί τις απόψεις και τα συμπεράσματα του δικού του συγγραφέα, αλλά προφανώς δε βρήκε τυχαία φιλοξενία στο μπλοκ. Καλή ανάγνωση και καλό σχολιασμό, για όσους τυχόν θελήσουν.
Εάν τυχόν αντιμετωπίζετε κάποιο πρόβλημα με τη συγκεκριμένη εφαρμογή της ετε στο μπλοκ, μπορείτε για δική σας ευκολία να διαβάσετε το κείμενο του άναυδου και στην εξής διεύθυνση: https://docs.google.com/open?id=1GB1whtihq37kB-qNBGkbwxSIOvXXx8MRwi4rcSHGutg_2dCqcDSQcNTaCYXJ

1984

Πρώτο μέρος:
Τα τρία βασικά έργα του όργουελ μας δείχνουν την εξελικτική πορεία του ανδρός και των πολιτικών του πιστέυω.

Στο πεθαίνοντας/φόρος τιμής στην καταλονία, ο όργουελ περιγράφει τις εμπειρίες του από τον ισπανικό εμφύλιο, όπου πολέμησε ως εθελοντής στο πλευρό του λαϊκού μετώπου και πιο ειδικά του POUM.
To Poum ήταν η πολιτοφυλακή που είχαν συστήσει οι τροτσκιστές/τροτσκίζοντες. Τέτοιος έγινε κι ο όργουελ μετά από όσα έζησε στο μέτωπο της αραγονίας.
Τα όσα γράφει στο βιβλίο του όμως δεν έχουν καμία σχέση με την επιθετική (ή και χυδαία) πολεμική που ασκούν εναντίον μας οι τροτσκιστές ή κι οι αναρχικοί σε αυτό το θέμα (ως ένα βαθμό δικαιολογημένα κατά τη γνώμη μου). Ούτε καν με την ταινία του κένι λόουτς "γη και ελευθερία" που βασίστηκε εν πολλοίς στο βιβλίο αυτό (μέχρι να τη δω είχα σε μεγάλη εκτίμηση τον λόουτς. Μετά κλονίστηκα).
Ο όργουελ κάνει μια αρκετά αντικειμενική περιγραφή των γεγονότων και θεωρεί τους πάντες καλοπροαίρετους. Δεν ψάχνει για ενόχους να στήσει στον τοίχο, προχωρά απλώς σε κάποιες μετριοπαθείς εκτιμήσεις εκφράζοντας περισσότερο κάποιους προβληματισμούς.

Οι βάσεις για να γίνει τροτσκιστής μπήκαν όντως στην ισπανία. Απέχει πολύ όμως από το να είναι πράκτορας. Τώρα αν για κάποιους αυτές οι ιδιότητες είναι πάνω-κάτω το ίδιο, λυπάμαι, δε μπορώ να βοηθήσω.

Δεύτερο στη σειρά βιβλίο είναι η φάρμα των ζώων.
Ίσως η πιο έξυπνη αλληγορία που έχει γραφτεί ποτέ.
Πραγματικά ιδιοφυής. Κι αυτό άσχετα από τους χυδαίους παραλληλισμούς που κάνει ο όργουελ με τη σοβιετική ένωση: από τον ανεμόμυλο της εκβιομηχάνισης -που σύμφωνα με το βιβλίο ήταν κατά βάθος ιδέα του τρότσκι που την έκλεψε ο στάλιν- μέχρι το όνομα του αγροκτήματος, το οποίο από φάρμα των ζώων ανέκτησε σταδιακά το παλιό του όνομα (ρωσία δηλ). Είναι τόσο πολλά τα σημεία που προσφέρονται για συνειρμούς που κάθε φορά ανακαλύπτεις και κάτι καινούριο που δεν είχες προσέξει πριν.

Η προπαγάνδα είναι φτηνή, αλλά σε πολύ καλό περιτύλιγμα και καταναλώνεται απνευστί (τόσο καλογραμμένη είναι). Προσωπικά συνιστώ ανεπιφύλακτα να διαβάσετε το βιβλίο.

Κάτι που δεν θα έκανα για το 1984, το τρίτο κατά σειρά βιβλίο.
Εκεί η προπαγάνδα είναι πιο ωμή κι οι έξυπνοι συνειρμοί πολύ λιγότεροι. Εκτός κι αν θεωρείται τέτοιος το ότι ο μεγάλος αδερφός έχει μουστάκι κι ότι ο βασικός αντίπαλος του καθεστώτος λέγεται γκόλντστάιν -για να παραπέμπει στο μπρονστάιν που ήταν το πραγματικό επίθετο του τρότσκι. Έχει τέτοια αγωνία ο όργουελ να καταφέρει να καταλάβουν άπαντες περί τίνος πρόκειται που καταφεύγει σε πολύ φτηνά κόλπα που θυμίζουν τη σάτιρα του μητσικώστα για τον καρατζαφέρη: το πιάσατε το υπονοούμενο έτσι;

Αν υπάρχει κάτι που να αξίζει στο βιβλίο είναι η αρκετά επίκαιρη προειδοποίηση του συγγραφέα για τον κίνδυνο να γίνει η κοινωνία μας σαν σπίτι του μπιγκ μπράδερ (που αν γίνει έτσι εγώ προτιμώ χίλιες φορές τον στάλιν από τον μικρούτσικο). Ένα αυταρχικό βασίλειο του φόβου, με κάμερες παρακολούθησης και χαφιεδισμό σε ημερήσια διάταξη. (Αν και αυτό μάλλον παρεμπιπτόντως ενδιέφερε τον όργουελ στο συγκεκριμένο έργο, που είχε άλλα... υψηλά νοήματα να δώσει).

Ακόμα μεγαλύτερη αξία όμως έχει η απαισιοδοξία του όργουελ σχετικά με τις ανθρώπινες σχέσεις οι οποίες επηρεάζονται και αλλοτριώνονται σε αυτό το πλαίσιο. Κεντρικοί του ήρωες είναι ένας άντρας και μια γυναίκα που μισούν το καθεστώς αλλά αγαπιούνται μεταξύ τους. Βρίσκουν τρόπο να ξεφύγουν από τις κάμερες και να χαρούν τον έρωτά τους αναπτύσσοντας μια ιδιαίτερη συντροφικότητα μεταξύ τους. Αλλά αυτό δεν κρατάει για πολύ. Το καθεστώς τους ανακαλύπτει, τους συλλαμβάνει, τους υποβάλλει σε βασανιστήρια και τότε ο βασικός ήρωας υποκύπτει μπροστά στον πιο μεγάλο του φόβο και προδίδει την αγαπημένη του (δεν δίνεται, αλλά υπονοείται ότι κι αυτή έκανε το ίδιο).
Όταν ξανασυναντιούνται συμπεριφέρονται σαν δυο ξένοι. Μέσα τους έχουν χρεωκοπήσει. Ο άνθρωπος φάνηκε ανίσχυρος μπροστά στους φόβους του. Το ίδιο κι η αγάπη μπροστά στην εξουσία.

Αυτό είναι και το βασικό απαισιόδοξο μήνυμα που δίνει ο όργουελ για την ανθρώπινη φύση. Όταν το πρωτοδιάβασα μου είχε φανεί μίζερο, αισχρό και ψεύτικο, καθόλου ρεαλιστικό.
Σε δεύτερη σκέψη πάλι...

Επιμύθιο: ο όργουελ πέθανε σχετικά νωρίς, πριν καν συμπληρώσει τα 50. Όπως αποδείχτηκε μετά τον θάνατό του (αν δεν κάνω λάθος από μια λίστα μισθοδοσίας του BBC όπου δούλευε) δούλευε για λογαριασμό των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών. Δεν γνωρίζω κάποιον αντίλογο από κάποιον υπερασπιστή του που να το αμφισβητεί αυτό.

Επομένως;
Επομένως χάπι εντ.
Ο όργουελ ήταν πληρωμένος πράκτορας. Ό,τι έγραψε ήταν κατασκευάσματα ενός ξεπλυμένου πράκτορα του ιμπεριαλισμού και δεν αξίζει τον κόπο να μας απασχολήσουν περαιτέρω.
Και ζήσαμε εμείς καλά κι οι σοβιετικοί καλύτερα...

Υγ: σχετικό με το 1984 για την κατανόηση του δεύτερου μέρους.
Οι εχθροί του καθεστώτος του μεγάλου αδερφού σβήνονταν από τα αρχεία, τα βιβλία της ιστορίας και γενικώς κάθε γραπτή πηγή που μπορούσε να δώσει πληροφορίες σχετικά (οι προφορικές πηγές δεν είχε καταστεί ακόμη εφικτό να ελεγχθούν πλήρως).
Σε αυτό το σημείο πέφτουν οι μάσκες και ξεσκεπάζεται η φτηνή προπαγάνδα του τροτσκιστή πράκτορα τζορτζ όργουελ ο οποίος ψευδώς αναφέρει το σβήσιμο ονομάτων επικηρυγμένων προσώπων από κρατικά αρχεία και ιστορικά βιβλία. Ως γνωστόν εμείς περιοριστήκαμε απλώς στο να αφαιρέσουμε τη φιγούρα του τρότσκι από μια φωτογραφία με τον λένιν κι ακολούθως τη ζωή του ίδιου του τρότσκι στο μεξικό.
Τα χαλκεία της αντισοβιετικής προπαγάνδας παραδίδονται στην χλεύη της κοινής γνώμης και του κινήματος.

Δεύτερο μέρος:
Τρίτη πρωί στην πορεία. (Εντάξει μεσημέρι).
Αποξένωση, απομόνωση, καραντίνα.
Το 1984 θριαμβεύει. Δεν υπήρξα ποτέ.
Σβησμένο το όνομά μου (και το μπλοκ) από τα αρχεία.
Σβησμένη η ύπαρξή μου από τη μνήμη των άλλων.
Σβησμένη η φιγούρα μου από το βλέμμα τους.
Νομίζεις ότι υπάρχεις; Άντε βρες έναν δεύτερο να στο επιβεβαιώσει αν μπορείς...
Δεν υπάρχω κι είμαι εδώ.

Παίζω τον πρωταγωνιστή στο τρούμαν σόου.
Ο κόσμος γύρω μου συνεννοημένος. Άτομα που δε με ξέρουν, δε με είδαν, δεν τους θυμίζω τίποτα.
Οι λιγοστοί που μου μιλάνε είναι κι αυτοί στο κόλπο. Το κάνουν βάση ρόλου. Όπως στο τρούμαν.
Αν είχα μάνατζερ θα κλείναμε και διαφημίσεις. Μπας και βγάλουμε τίποτα να ζήσουμε από αυτή την ιστορία τουλάχιστον.

Μήπως τα παραλές ρε απολίθωμα; Την έχεις ψωνίσει;
Τι νομίζεις δηλ ότι ο κόσμος περιστρέφεται γύρω από σένα;
Όχι βέβαια. Το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει.
Ο κόσμος με αγνοεί, γυρίζει σα να μην υπάρχω, λειτουργεί πιο απρόσωπα από ποτέ. Κι αυτό είναι πολύ πιο ψυχοφθόρο.

Κι ο άνθρωπός σου;
Ο άνθρωπος που πίστευα δικό μου δεν υπάρχει ούτε αυτός.
Δεν υπήρξε ποτέ.
Τον πρόδωσα και με απαρνήθηκε.
Κικιρίκου γαμώ το χριστό μου. Τρις.

Δε θέλει να με βλέπει, να με χαιρετήσει, να δείξει ότι με ξέρει.
Είναι κάτι άλλο, κάτι ξένο, από αυτό που είχα γνωρίσει κι αγάπησα. Όπως κι εγώ άλλωστε.
Το σύστημα μας νίκησε. Μας τσαλάκωσε ηθικά, μας αχρήστεψε, δε νιώθουμε πια.
Ντρεπόμαστε να θυμόμαστε. Πονάμε να σκεφτόμαστε.
Ό,τι νιώσαμε είναι πλέον βαρύ φορτίο. Το πετάμε στα σκουπίδια γιατί μας εμποδίζει να συνεχίσουμε.

Κι η ζωή (η ποια;) συνεχίζεται...