Δύο δικοί μας λευκοφρουροί

Πριν από κάνα μήνα (και κάτι παραπάνω), που η κε του μπλοκ βρισκόταν μακριά από τη βάση της, το αρχείο της και τη δυνατότητα να σχολιάσει άμεσα τα γεγονότα, συνέπεσαν την ίδια ακριβώς μέρα οι θάνατοι δύο ανδρών, που κάποτε τους νομίζαμε για δικούς μας, αλλά αποδείχτηκε τελικά ότι ήταν λευκοφρουροί. Ο λόγος για τους αλφρέντο ντι στέφανο και έντβαρντ (ή έντουαρντ) σεβαρντνάτζε.

Ο αργεντίνος ποδοσφαιριστής συνέδεσε το όνομά του με τρεις διαφορετικές εθνικές ομάδες (φορώντας τα χρώματα της κολομβίας και της ισπανίας εκτός από τη φανέλα της χώρας του) και με τη μεταγραφή που καθόρισε την ιστορία του κυπέλλου πρωταθλητριών, δίνοντας στη ρεάλ πέντε τίτλους σε ισάριθμες χρονιές στα πρώτα βήματα της διοργάνωσης. Μια μεταγραφή που πέρασε από σαράντα κύματα για να ολοκληρωθεί και μια σολομώντεια λύση που επιχείρησε να κόψει τον παίκτη στη μέση για να το μοιράσει, εναλλάξ ανά μία χρονιά, στις δύο ομάδες που τον διεκδικούσαν: τη ρεάλ (όπου κι έπαιξε τελικά) και την μπαρτσελόνα, που τον είχε κλείσει πρώτη κι αρνήθηκε να δεχτεί το συμβιβασμό και το μοντέλο μιας σύγχρονης περσεφόνης (έξι μήνες στον πάνω κι άλλους έξι στον κάτω κόσμο), οπότε παραιτήθηκε περήφανα των δικαιωμάτων της. Ενώ κατά μια άλλη εκδοχή, που ίσως να απηχεί πιο πιστά την πραγματικότητα (γιατί κανείς μύθος δεν παίρνει τα αληθινά γεγονότα τοις μετρητοίς, παρά μόνο ως βάση για να χτίσει την ιστορία του), η διοίκηση των μπλαουγκράνα ήρθε έναντι ανταλλαγμάτων σε συνδιαλλαγή με το φρανκικό καθεστώς, για να συναινέσει στην τελική λύση. Ο ντι στέφανο έφυγε πλήρης ημερών, λίγες μόλις μέρες μετά την κατάκτηση της δέκατης μεγάλης ευρωπαϊκής κούπας για τη ρεάλ –που οι μερένχες την κυνηγούσαν εμμονικά σαν το ιερό δισκοπότηρο- λες και είχε βάλει τάμα να δει αυτό το όνειρο να εκπληρώνεται, προτού κλείσει τα μάτια του και φύγει γεμάτος κι ευτυχισμένος.

 Ο σεβαρντνάτζε αντιθέτως ήταν γκεσέμι του γκορμπατσόφ και της περεστρόικα και δεν χρειάστηκε να περιμένει τόσο πολύ για να εκπληρώνεται το δικό του έργο ζωής: η διάλυση της εσσδ και η καπιταλιστική παλινόρθωση. Διάδοχος του γηραιού γκρομίκο στο υπουργείο εξωτερικών, έγινε ίσως ο πρώτος σοβιετικός πολιτικός που αποκήρυξε ανοιχτά και όχι υπόγεια και συγκαλυμμένα την αρχή της ειρηνικής συνύπαρξης (όχι γενικά, αλλά) ως ειδική μορφή ταξικής πάλης. Θέση που υπήρχε στις αναλύσεις των μπολσεβίκων από τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια, για να διαστρεβλωθεί σταδιακά μεταπολεμικά και μετά από την οπορτουνιστική στροφή στο 20ό συνέδριο του κκσε. Και είναι μια τραγική ειρωνεία της τύχης και των ιστορικών συγκυριών που αυτή η βασική αρχή ξεθεμελιώθηκε με τον πλέον επίσημο κι εκκωφαντικό τρόπο –σε μια γενική συνέλευση του οηε, αν θυμάμαι καλά- από ένα συμπατριώτη του γεωργιανού συντρόφου με το μουστάκι, ο οποίος (σεβαρντνάτζε) διακήρυσσε τη «νέα σκέψη» και την «αποϊδεολογικοποίηση» των διεθνών σχέσεων, τονίζοντας την προτεραιότητα των «οικουμενικών πανανθρώπινων αξιών» έναντι των «στενών» ταξικών συμφερόντων.

Το 91’, λίγο μετά από την παραίτησή του από το αξίωμα του υπουργού και λίγο πριν από την τελική εκδήλωση της αντεπανάστασης, με τη διάλυση της σοβιετικής ένωσης, εκδόθηκε (μεταξύ άλλων και στα ελληνικά από τις εκδόσεις international aquarius) το βιβλίο του σεβαρντνάτζε «το μέλλον ανήκει στην ελευθερία», που είναι ένα σύντομο, ενδιαφέρον και αρκετά αποκαλυπτικό χρονικό για κάποια αποφασιστικά βήματα προώθησης της περεστρόικα και της ταξικής της ουσίας. Ο σεβαρντνάτζε λέει πχ (κι έχει απόλυτο δίκιο) πως η ομόφωνα ψηφισμένη εισήγηση για το 27^ο συνέδριο (που ξεκίνησε ακριβώς τριάντα χρόνια μετά το εικοστό και τη μυστική έκθεση του χρουτσόφ) είχε σαφές πολιτικό στίγμα, για να μην καταλαβαίνουν τι ψηφίζουν αυτοί που διαμαρτύρονταν κι εναντιώθηκαν στην πορεία των πραγμάτων.

Μα είναι δυνατόν να μη συνειδητοποιούσαν ότι οι ιδέες της εισήγησης συνεπάγονταν την αποσυναρμολόγηση του συστήματος; Τείνω μάλλον να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι πολλοί χειροκροτούσαν εκ βαθέων, συνεπαρμένοι από την επιθυμία των αλλαγών, χωρίς ωστόσο να συνειδητοποιούν ότι οι αλλαγές αυτές θα υπονόμευαν και τη θέση τους.

Ο σεβαρντνάτζε καρφώνει τη στάση των στελεχών και των συνέδρων που επιδοκίμαζαν και συμφωνούσαν εθιμοτυπικά με τις θέσεις της εισήγησης, αλλά αποκρύπτει επιμελώς το δισάκι με τις δικές του πολιτικές αντιφάσεις και την ανέλιξή του κατά τη διαβόητη μπρεζνιεφική «περίοδο της στασιμότητας» που στοχοποιήθηκε στα χρόνια της περεστρόικα. Αναγκάζεται ωστόσο να αναφερθεί ακροθιγώς στα γεγονότα, δίνοντας κάποια άκρως αποκαλυπτικά για τη στάση του στοιχεία.

Την ημέρα που παραιτήθηκα από το υπουργείο Εξωτερικών στα παρασκήνια του Κογκρέσου των Λαϊκών Αντιπροσώπων κυκλοφόρησαν τυπωμένα αποσπάσματα από ομιλίες μου για τον Μπρέζνιεφ.

Επειδή ο σεβαρντνάτζε δε μας λέει περισσότερα, μπορούμε να πάρουμε μια γεύση αυτών των ομιλιών από το γεγκόρ κουζμίτς λιγκατσόφ (επικεφαλής της «ύστερης μπρεζνιεφικής αντιπολίτευσης» στην πολιτική περεστρόικα, για να το πούμε έτσι σχηματικά, που σήμερα παραμένει, παρά τα χρόνια του, πολιτικά ακμαίος, ασκώντας κριτική «εξ αριστερών» στο σύγχρονο κκρο) κι ένα απόσπασμα από το βιβλίο του «το αίνιγμα γκορμπατσόφ», που αναφέρεται σε έναν τέτοιο λόγο του σεβαρντνάτζε από το μάρτη του 81’.

«Με την εισήγηση του σ. Μπρέζνιεφ ξεδιπλώθηκε μπροστά σε ολόκληρο τον κόσμο το πανόραμα της προόδου που σημειώνει η χώρα μας στους τομείς της οικονομίας, της επιστήμης και του πολιτισμού. Ήταν η ενσάρκωση όλης της δύναμης του Κόμματος, της ενότητάς του, της συσπείρωσής του. Με την εισήγηση αυτή εκφράστηκε η σιγουριά για τη θριαμβευτική πορεία της μεγάλης μας πατρίδας στο μέλλον, προς τις φωτεινές κορυφές του κομμουνισμού… Η κάθε θέση και το κάθε συμπέρασμα της εισήγησης του Λεονίντ Ιλίτς, η κάθε λέξη της εκπέμπει λενινιστική ενεργητικότητα, λενινιστική προσήλωση στο στόχο, λενινιστική αντικειμενικότητα, πνεύμα αυτοκριτικής, αυθεντικά λενινιστική, βαθιά επιστημονική προσέγγιση στην ανάλυση της σύγχρονης εποχής. Στο βήμα στεκόταν ο Λεονίντ Ιλίτς Μπρέζνιεφ, ο τόσο οικείος κι αγαπητός σε όλους μας. Και ο καθένας μας έβλεπε, ένιωθε με όλη τη δύναμη της καρδιάς του ό,τι εκείνος σκεφτόταν και έπραττε στο Συνέδριο».

Ο σεβαρντνάτζε περιορίζεται σε μια επιβεβαίωση των παραπάνω λέγοντας πως «θα μπορούσαν να έχουν συμπεριλάβει βέβαια κι άλλα σημεία, όπου του έλεγα πολλά δυσάρεστα πράγματα» και πως «αυλοκόλακες διέθετε στο περιβάλλον του [ο μπρέζνιεφ] και χωρίς εμένα». Για να ομολογήσει λίγο παραπάνω πως «δε μου έμενε κανένα άλλο όπλο από το να αξιοποιήσω τους ίδιους τους κανόνες λειτουργίας του συστήματος και, συγκεκριμένα, να πετύχω την υποστήριξη των χωροδεσποτών».

Θα σταθούμε ενδεικτικά σε δύο ακόμα σημεία. Το ένα έχει να κάνει με τη διαχείριση του πρώτου πολεμικού επεισοδίου στην κρίση του κόλπου και την πλήρη χρεοκοπία της εξωτερικής πολιτικής της περεστρόικα, με τη συναίνεση της εσσδ στα σχέδια των ηπα για στρατιωτική επέμβαση στο ιράκ. Είναι ενδιαφέρον να συγκρίνει κανείς αυτή τη στάση με τη θέση του συνασπισμένου χ. κεφαλή που είδαμε στην προτελευταία ανάρτηση (σωστά επενέβησαν, αλλά έπρεπε να ρίξουν και το σαντάμ στα πλαίσια του εκδημοκρατισμού) και να θαυμάσει την ταύτιση απόψεων με τη νέα τάξη πραγμάτων. Είναι επίσης εντυπωσιακό πως ο νεοταξίτης σεβαρντνάτζε κάνει λόγο για εισβολή του ιράκ στο κουβέιτ και (σε ένα παρεμφερές θέμα) εισβολή των σοβιετικών στρατευμάτων στο αφγανιστάν (που τερματίστηκε επί των ημερών του) αλλά αποφεύγει συνειδητά και συστηματικά να χρησιμοποιήσει παρόμοιες φράσεις και χαρακτηρισμούς για την αμερικανική επίθεση στο ιράκ.

 Το δεύτερο σημείο αφορά το μίσος του σεβαρντνάτζε απέναντι στη σοβιετική εξουσία. Στα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου του αναφέρεται στην «φεουδαρχική καθετοποίηση» της και τις διώξεις της δεκαετίας του 30’, που θύμιζαν τις πρακτικές της ιεράς εξέτασης (οπότε τοποθετούμαστε χρονικά στο μεσαίωνα). Αλλά πιο πριν έχει κάνει λόγο για «ιμπεριαλιστική εξουσία» (…) «που βασίζεται στο πολιτικό μονοπώλιο» (γιατί ως γνωστόν στον πυρήνα της εμφάνισης του ιμπεριαλισμού βρίσκονται τα μονοπώλια). Προς επίρρωση των παραπάνω, σε μια συνομιλία του με τον γκορμπατσόφ (πριν ακόμα ο τελευταίος γίνει γγ του κκσε) παρουσιάζει την κατάσταση στη σοβιετία περίπου ως… σοσιαλισμό που σαπίζει. (Σάπισαν όλα. Πρέπει να αλλάξουν άρδην τα πράγματα).

Παρόλα αυτά, ακόμα κι αυτός ο ορκισμένος εχθρός της επανάστασης είναι υποχρεωμένος να αναγνωρίσει κάποιες στοιχειώδεις αλήθειες, που σήμερα ωστόσο, με την εδραίωση και το περαιτέρω ξεδίπλωμα της αντεπανάστασης, μπαίνουν στο στόχαστρο της ιστορικής αναθεώρησης.

Οι κριτικοί του συστήματος δίνουν έμφαση στο στοιχείο των διώξεων και της βίας και αποσιωπούν παντελώς το ζωντανό «σώμα της ψυχής» που ενέπνεε τις μάζες για την οικοδόμηση της κοινωνίας, την αντίσταση κατά του εισβολέα και την ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης χώρας.

Όπως και να είχε η κατάσταση, το αναθεματιζόμενο σήμερα από πολλούς διοικητικό-αυταρχικό σύστημα κατάφερε να κινητοποιήσει εκείνη την τεράστια εφεδρεία και θα ήταν απλώς παράλογο να υποστηρίξει κανείς ότι το μοναδικό του έρεισμα ήταν η βία.

Σταματάμε προσωρινά εδώ την καταγραφή, με την υποσημείωση μιας πιθανής επιστροφής στο ίδιο θέμα, με άλλα σημεία του βιβλίου, στο απώτερο μέλλον.

Τι μου προτείνεις να διαβάσω για την ΕΣΣΔ;

Μετά από τη σχετικά θετική υποδοχή που έτυχε από τη βάση του μπλοκ η προηγούμενη αντίστοιχη προσπάθεια, η κε του μπλοκ αποφάσισε να αξιοποιήσει την ευκαιρία της χτεσινής επετείου και να επαναλάβει το εγχείρημα, αυτή τη φορά με θεματική τη σοβιετική ένωση. Θα προσπαθήσω λοιπόν να ταξινομήσω με ορισμένα κριτήρια κάποιες κλασικές –ή και λιγότερο συνηθισμένες- προτάσεις για να φτιάξουμε έναν ενδεικτικό κατάλογο, που μπορεί να εμπλουτιστεί στα σχόλια με τις δικές σας κριτικές και προτιμήσεις.

Μια βασική κατηγορία από την οποία μπορούμε να ξεκινήσουμε είναι τα έργα των ίδιων των ηγετών της σοβιετικής ένωσης. Από τους τόμους των απάντων του λένιν, θα μπορούσαμε να ξεχωρίσουμε τη συλλογή κειμένων «για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση», όπου αναλύονται διάφορα ειδικά ζητήματα θεωρητικής και πρακτικής φύσης, που προκύπτουν από τη σοβιετική πείρα των πρώτων χρόνων. Πολύ χρήσιμες είναι κι οι υποδείξεις του λένιν στα τελευταία του έργα (πχ το κάλλιο λιγότερα αλλά καλύτερα), μετά το πρώτο εγκεφαλικό που υπέστη, αρκεί να διαβάσει κανείς προσεκτικά, κάτω από τη σκουριά που επισυσσώρευσαν κάποιες κατοπινές αναγνώσεις τους –πχ στα χρόνια της περεστρόικα για να δικαιολογήσουν το ιδεολόγημα του σοσιαλισμού της αγοράς, μέσω της αναφοράς του βλαδίμηρου στη νεπ.

Από το έργο του στάλιν, το έργο που ξεχωρίζει είναι η μπροσούρα του για τα οικονομικά ζητήματα στην εσσδ. Το βιβλιαράκι αυτό είναι μια αξιόλογη θεωρητική δουλειά, που παρουσιάζει με απλό τρόπο σύνθετα ζητήματα πολιτικής οικονομίας του σοσιαλισμού (όπως τη μερική ισχύ και το ρυθμιστικό ρόλο του νόμου της αξίας) και έχει επιπρόσθετο ενδιαφέρον αν συνυπολογίσει κανείς πως αποτελεί τη βάση και της πρόσφατης προγραμματικής επεξεργασίας του κκε για το σοσιαλισμό –αν και δεν ταυτίζεται πλήρως με την ανάλυση του στάλιν για τις εμπορευματικές σχέσεις.

Από εκεί και πέρα η παραγωγή βιβλίων και θεωρητικού έργου γενικότερα είναι απογοητευτική και ενδεικτική για το επίπεδο της εκάστοτε ηγεσίας.

Το πιο γνωστό γραπτό έργο του νικήτα είναι αναμφίβολα η μυστική έκθεση στο εικοστό συνέδριο του κκσε, που κυκλοφόρησε πρώτα στις ηνωμένες πολιτείες κι από εκεί το έφερε και στην ελλάδα ο μετεμφυλιακός τύπος της εποχής. Το βραβευμένο συγγραφικό ταλέντο του λεονίντ μπρέζνιεφ τέθηκε σε αμφισβήτηση όχι μόνο ως προς την αξία του αλλά και ως προς το γνήσιο της υπογραφής του στη «μικρή γη» -υπονοώντας πως (του) το έγραψαν άλλοι. Ο αντρόποφ εξ όσων γνωρίζω δεν πρέπει να μας έχει αφήσει κάποιο δείγμα γραφής (στην κυριολεξία) ενώ απ’ τον τσερνιένκο έχει κυκλοφορήσει από τη σύγχρονη εποχή ένα πολιτικό άρλεκιν με κάποιες σημαντικές ομιλίες του.

Για να φτάσουμε στον γκόρμπι…

Το ελληνικό κοινό είχε την ευτυχία να δει σημαντικά έργα του γκορμπατσόφ να κυκλοφορούν στη γλώσσα μας από τις εκδόσεις λιβάνη –μόνο που τότε υπήρχε γενικώς το ακαταλόγιστο και δεν του έγινε κριτική από το κόμμα για αυτή την κίνηση. Έτσι, εκτός από τη ρηξικέλευθη σοσιαλδημοκρατική νέα σκέψη του μιχάλη για την πολιτική της περεστρόικα στο ομώνυμο βιβλίο του, είδαμε λίγα χρόνια αργότερα το οριστικό πολιτικό του στριπτίζ, στο «πραξικόπημα του αυγούστου», όπου ο μόλις συγκαλυμμένος πανηγυρικός τόνος του συνδυάζεται με μια πολύ πρόχειρη, τσαπατσούλικη γραφή, σε μια προσπάθεια του μιχαήλ να προλάβει μια τελευταία αρπαχτή, πριν πεταχτεί στο περιθώριο ως στυμμένη λεμονόκουπα.

Δεν έχω υπόψη μου κάποια συνολική ιστορία της σοβιετικής ένωσης, που να γράφτηκε μετά τις ανατροπές και τη διάλυσή της. Έτσι εκτός από τα επίσημα σοβιετικά εγχειρίδια ιστορίας της χώρας και του κόμματος των μπολσεβίκων, τα πιο γνωστά ίσως έργα είναι του άγγλου καρ και η δίτομη ιστορία της σοβιετικής ένωσης του γάλλου κομμουνιστή ελενστάιν –που φέρει όμως αναπόφευκτα τη σφραγίδα του ανερχόμενου ρεβιζιονισμού της εποχής της και μια νότα πρώιμου ευρωκομμουνισμού (ο ελενστάιν έχει στο ενεργητικό του και τη μελέτη για το "φαινόμενο του σταλινισμού". Αυτό που είναι πιο βολικό από μεθοδολογική άποψη είναι να πάρουμε τμηματικά κάποιες περιόδους της σοβιετικής ιστορίας και να τις εξετάσουμε ξεχωριστά, μαζί με τα βιβλία που φωτίζουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της καθεμιάς.

Το καλύτερο ρεπορτάζ για την επανάσταση του οκτώβρη είναι καταγραμμένο στο βιβλίο του αμερικανού τζόνι ριντ «οι δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο». Όσοι όμως πιστεύουν πως το πράγμα άρχισε να στραβώνει ήδη από την ενδέκατη μέρα και πετάνε στα σκουπίδια της ιστορίας τα επόμενα εβδομήντα χρόνια (τις εμμονές μας περιμαζεύουνε τα σκουπιδιάρικα, όπως λέει ο στίχος από το ανεμολόγιο), μπορούν να διαβάσουν κάποιο από τα βιβλία του maurice brinton από αναρχική σκοπιά, για να δουν πώς επαναλαμβάνονται διαχρονικά, ήδη από την πρώτη περίοδο, κάποιες κατηγορίες, που έχει επικρατήσει με κάποιο άγραφο εθιμικό δίκαιο να αποδίδονται αποκλειστικά στον τρισκατάρατο σφο με το μουστάκι (συγκεντρωτισμός, εκκαθαρίσεις, τρομοκρατία, κτλ).

Μια ενδιαφέρουσα σύνοψη των ιστορικών γεγονότων της εποχής μπορεί να βρει κανείς και στην πρόσφατη έκδοση της σύγχρονης εποχής «οκτώβρης 1917, η πορεία των μπολσεβίκων προς τη νίκη» με επιμέλεια της ιδεολογικής επιτροπής της κετουκε. Από τροτσκιστική σκοπιά υπάρχει η «ιστορία της οκτωβριανής επανάστασης» γραμμένη από τον ίδιο τον τρότσκι (που έχει γενέθλια την ίδια μέρα με την επανάσταση του 17') αλλά αυτά θα τα δούμε αναλυτικά σε άλλη κατηγορία στο δεύτερο μέρος

Ανοίγουμε λογοτεχνική παρένθεση για να προχωρήσουμε στα πρώτα χρόνια ύπαρξης της σοβιετικής ένωσης. Ο πολύτομος ήρεμος ντον του μιχαήλ σολόχοφ σκιαγραφεί τα χρόνια του εμφυλίου πολέμου και τη στάση της φυλής των κοζάκων –που ήταν παραδοσιακά στο πλευρό του τσάρου και πολέμησε με τους λευκούς στην πλειοψηφία της. Η ξεχερσωμένη γη του ίδιου συγγραφέα είναι η καλύτερη αποτύπωση των δυσκολιών του ηρωικού αγώνα της κολεκτιβοποίησης στην ύπαιθρο. Το κλασικό (κι εν μέρει αυτοβιογραφικό) «πώς δενότανε το ατσάλι» του νικολάι οστρόφσκι δίνει μια πολύ δυνατή απεικόνιση των πρώτων χρόνων της οικοδόμησης, μέχρι τα πρώτα πεντάχρονα πλάνα και το σταχανοβίτικο κίνημα, κάνοντας πολλές νεαρές συντρόφισσες να ψάχνουν ένα σύγχρονο πάβελ κορτσάγιν στη ζωή τους.

Το αριστουργηματικό «παιδαγωγικό ποίημα» του μακάρενκο, μπορεί να μην ανήκει στη σφαίρα της λογοτεχνίας και της φαντασίας αλλά περιγράφει με μοναδικό τρόπο τη μυθιστορηματικού μεγαλείου μεταμόρφωση ενός αναμορφωτηρίου ‘χαμένων’ παιδικών ψυχών σε πρότυπη εκπαιδευτική και παραγωγική μονάδα-κολεκτίβα.

Στον αντίποδα των παραπάνω προτάσεων στέκει το βιβλίο του βίκτορα σερζ «αναμνήσεις ενός επαναστάτη», που παρουσιάζουν την πρώτη σοβιετική δεκαετία ως μια πορεία σταδιακού εκφυλισμού της επανάστασης και διάψευσης των ελπίδων που γέννησε ο οκτώβρης. Αλλά το χειρότερο σημείο ίσως του βιβλίου είναι η πολύ κακή μετάφρασή του στα ελληνικά.

Τα παραπάνω έργα μας εισάγουν στην περίοδο του συντρόφου με το μουστάκι, για τον οποίο έχουν γραφτεί πάρα πολλά, ίσως περισσότερα απ’ ό,τι για όλες τις άλλες περιόδους μαζί. Απ’ τις βιογραφίες του στάλιν ξεχωρίζει ίσως αυτή του τροτσκίζοντα ισαάκ ντόιτσερ, που είναι σαφώς πιο αντικειμενική από την αντίστοιχη τρίτομη βιογραφία που έγραψε ο τρότσκι και κατέληγε στο αήττητο συμπέρασμα πως ο στάλιν ήταν ο δολοφόνος του λένιν, γιατί είδε λέει το μίσος στα κίτρινα μάτια του ασιάτη.

Από τη δική μας σκοπιά, το πιο γνωστό έργο στο ελληνικό κοινό (που είχε μπει στο στόχαστρο και του ρούση στον προσυνεδριακό του 18^ου) είναι το «μια άλλη ματιά στο στάλιν» του βέλγου λούντο μάρτενς, που όταν είχε κυκλοφορήσει προ εικοσαετίας στην χώρα μας, σηματοδοτούσε μια αρκετά σημαντική αλλαγή στην ιστορική μας θεώρηση, μετά τον ντροπαλό αντισταλινισμό κατά τη δεκαετία με τις βάτες, που αποτυπώθηκε και σε έργα όπως το «θρίαμβος και τραγωδία» του βολγογκόνοφ, που κυκλοφόρησε εκείνα τα χρόνια.

Από την ελληνική βιβλιογραφία προσωπικά ξεχωρίζω την μπροσούρα του σαμαρά από το πίσω μ-λ «η ιστορία διδάσκει κι εμπνέει, 1917-53», που όπως γίνεται φανερό και στον τίτλο καταπιάνεται με την (πρώτη) περίοδο της οικοδόμησης, πριν τη μοιραία στροφή του 56’ στην.. ταμπουρέλο.

Για το μεγάλο πατριωτικό πόλεμο κατά των μαζί, εκτός από την ομώνυμη έκδοση της σύγχρονης εποχής από τη δεκαετία με τις βάτες, μπορεί να διαβάσει κανείς το «ποιος βοήθησε τον χίτλερ» του ιβάν μάισκυ, του πάλαι ποτέ μενσεβίκου, που έγινε σοβιετικός πρέσβης τα χρόνια που ξέσπασε ο β’ παγκόσμιος. Ενώ στο λογοτεχνικό πεδίο συναντάμε το χρονικό της αντρειοσύνης με τα άρθρα και τις ανταποκρίσεις του ιλία έρενμπουργκ στον τύπο εκείνης της περιόδου, καθώς και το μυθιστόρημα του μπεκ «η δημοσιά του βολοκολάμσκ», αμφότερα από το δικό μας εκδοτικό.

Για τις δίκες της μόσχας, εκτός από την περιβόητη μαρτυρία του αμερικάνου πρέσβη ντέιβις, υπάρχει –πάντα σε λογοτεχνικό επίπεδο- το «μηδέν και το άπειρο» του άρθουρ καίσλερ, με βασικό πρόσωπο έναν κομισάριο που ενσαρκώνει πιθανότατα τον μπουχάριν από την πραγματική ζωή. Στην ίδια κατηγορία μπορούν να συμπεριληφθούν πολλά αντικομμουνιστικά βιβλία, που θα εξεταστούν αναλυτικά στο δεύτερο μέρος.

Εύκολο κι ευχάριστο ανάγνωσμα είναι και το ρώσικο ημερολόγιο του στάινμπεκ, που κατάφερε να ταξιδέψει στη σοβιετία στο μεσοδιάστημα μεταξύ του δεύτερου παγκοσμίου και του ‘ψυχρού πολέμου' και μετέφερε αντικειμενικά τις εντυπώσεις του στους συμπατριώτες του, χωρίς ωστόσο να δικαιώνει τη φήμη του στρατευμένου λογοτέχνη, όπως θα υπέθετε ο αναγνώστης των σταφυλιών της οργής. Παρόμοιες σκηνές με αυτές που περιγράφει ο στάινμπεκ, περιέχει και το βιβλίο του μπάμπη ιωάννου για την εσσδ «1968-93, με το χέρι στην καρδιά» που στην πραγματικότητα περιορίζονται κυρίως στην πρώτη πενταετία –ενώ πολλοί σφοι δεν ενθουσιάστηκαν ακριβώς με την πρόζα και το ταλέντο του συγγραφέα.

Προσπερνάμε τροχάδην τα γκρίζα μπρεζνιεφικά χρόνια και τις ενδορεβιζιοντικές ανακατατάξεις, για να περάσουμε στη δεκαετία με τις βάτες, όπου ξεχωρίζουμε καταρχάς δυο ελληνικά βιβλία. Την εργασία του νεαρού πασόκου τότε εργατολόγου αλέξη μητρόπουλου για την αυτοδιαχείριση στην εσσδ επί αντρόποφ (που έκανε και τη σχετική μεταρρύθμιση). Και τις συνεντεύξεις σοβιετικών αξιωματούχων που πήρε ο ανδρουλάκης επί τσερνιένκο και τις συγκέντρωσε στην μπροσούρα «ο σοσιαλισμός στο κατώφλι του 2000». Διαβάζοντας κανείς πχ τη συνέντευξη του αγκαμπεκιάν (υπεύθυνος οικονομικών επί περεστρόικα) και τις τάσεις που διαφαίνονταν ήδη στο βιβλίο, καταλαβαίνει γιατί τελικά η εσσδ ήταν απλώς στο κατώφλι της περεστρόικα και δεν έφτασε ποτέ στο μιλένιουμ.

Αξίζει να διαβαστεί επίσης και το βιβλίο «η νίκη» του σβάιτσερ για τα πλούσια στοιχεία που δίνει σχετικά με την τακτική των ηπα επί ρίγκαν, προκειμένου να εξαντλήσουν οικονομικά την εσσδ και να αποκτήσουν σαφές στρατηγικό πλεονέκτημα. Πιστεύω ότι το βιβλίο μπορεί να αλλάξει την αντίληψη του αναγνώστη για αρκετά ζητήματα που σήμερα του φαίνονται σχεδόν θεωρίες συνωμοσίας (σχετικά με τους χρηματοδότες της αλληλεγγύης στην πολωνία, το φυσικό αέριο, τα παιχνίδια του οπεκ με την τιμή του πετρελαίου, και τον πόλεμο των άστρων.

Κι έτσι φτάνουμε στην περεστρόικα, με το «τα παιδιά του αρμπάτ» να αναφέρονται στις… μαύρες κηλίδες του σταλινικού παρελθόντος και να είναι το εμβληματικό λογοτεχνικό έργο της εποχής. Από τις διάφορες αναλύσεις που έχουν γραφτεί στον καιρό της περεστρόικα για αυτήν, ξεχωρίσει ίσως το βιβλίο «η δυναμική γκορμπατσόφ» από ένα στέλεχος-δημοσιογράφο του γαλλικού κκ, με αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία.

Από σοβιετικά στελέχη της εποχής μπορεί να διαβάσει κανείς το «αίνιγμα γκορμπατσόφ» του τίμιου οπορτουνιστή γίγαντα γεγκόρ λιγκατσόφ, που προσφάτως βγήκε από τα αριστερά στην πολιτική πλατφόρμα του κκρο.

Ένα βιβλίο του σεβαρντνάτζε (που ήταν υπουργός εξωτερικών) με τίτλο που δεν έχω πρόχειρο, αλλά μιλάει σίγουρα για την ελευθερία.

Και την «άλλη άποψη» του γέλτσιν, πριν ακόμα αναρριχηθεί στην εξουσία –οπότε κυκλοφόρησε το βιβλίο «οι σημειώσεις του προέδρου». Σε αυτό το πρώτο ο γέλτσιν διηγείται (πιθανότατα από την κοιλιά του) το επεισόδιο με ένα διαγώνισμα που έπρεπε να περάσουν τα υποψήφια στελέχη για να δείξουν τη μαρξιστική τους κατάρτιση κι αυτός απάντησε στους εξεταστές κάτι που του ήρθε εκείνη τη στιγμή, για να κερδίσει τον έπαινό τους. (Πχ, -ο μαρξ το λέει αυτό στον τάδε τόμο, τάδε σελίδα. –Μπράβο σύντροφε, σωστά απάντησες).

Από την πλούσια ελληνική βιβλιογραφία θα σταθούμε σε μια ‘τριλογία’:

Τη μελέτη του αντισταλινικού ρούση «σοσιαλισμός και περεστρόικα», για την οποία ο ίδιος είχε γράψει παλιότερα στο μπλοκ του άθλιου ότι παρέλειψε επίτηδες το κεφάλαιο για τις διεθνείς σχέσεις, γιατί τον προβλημάτιζε η νέα σκέψη με τα οικουμενικά προβλήματα που προηγούνται των ταξικών.

Την καλτ ανάλυση του σάββα μιχαήλ «περεστρόικα και οικονομία», όπου βλέπει στην τελευταία την ενσάρκωση της αντιγραφειοκρατικής επανάστασης κατά του θερμιδώρ για την οποία έκανε λόγο ο τρότσκι.

Κι ένα ακόμα εγκώμιο προς την ανανέωση της περεστρόικα από τον πέτρο ανταίο με το ακόμα πιο φοβερό δίπολο στον τίτλο: περεστρόικα ή ολοκαύτωμα.

Θα κλείσουμε το πρώτο μέρος με μια σύντομη αναφορά στο ελληνικό στοιχείο της σοβιετίας, για το οποίο δίνει πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία ο (πολυγραφότατος για το νεαρό της ηλικίας του) ιστορικός αναστάσης γκίκας στη μελέτη του «οι έλληνες στη διαδικασία οικοδόμησης σοσιαλισμού στην εσσδ». Ο κώστας μπόσης στο μυθιστόρημά του «το τρένο τραβούσε για τα ξεχερσώματα» σκιαγραφεί πολύ καλά μερικούς χαρακτηριστικούς τύπους των ελλήνων της υπερορίας στην τασκένδη (από τον εργάτη με την αγροτική καταγωγή και την αντιφατική συνείδηση, μέχρι το φιλόδοξο πονηρό γραφειοκράτη) στα πρώτα χρόνια μετά τον εμφύλιο, χωρίς να επεκτείνεται όμως στα γνωστά γεγονότα του 55’ και όσα ακολούθησαν.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν κι οι (φανερά μεροληπτικές) εντυπώσεις του αστού έλληνα πρέσβη άγγελου βλάχου, όπως καταγράφονται στο βιβλίο «πράσινη μόσχα». Ενώ συλλεκτικό είναι και ένα βιβλιαράκι του πάνου γεραμάνη, αν θυμάμαι καλά, όπου διηγείται τις εμπειρίες του από ένα σπάνιο οδοιπορικό του ελληνοσοβιετικού συνδέσμου φιλίας στη σιβηρία και το μακρινό βλαδιβοστόκ –που ήταν κι εκεί πατρίδα με σοσιαλισμό. Αν δεν κάνω λάθος ο τίτλος του βιβλίου είναι ρεπορτάζ από τη σιβηρία.

Εντός των επόμενων ημερών (καλώς εχόντων των πραγμάτων) θα ολοκληρώσουμε το αφιέρωμα με το δεύτερο και τελευταίο μέρος, με κάποιες πιο θεωρητικές προτάσεις και τις συλλογικές επεξεργασίες διαφόρων πολιτικών χώρων για τα γεγονότα και την κοινωνική φύση της εσσδ. Συνεπώς ας το έχουν υπόψη τους, όσοι θελήσουν να αφήσουν σε αυτή την ανάρτηση κάποιο σχόλιο με δικές τους προτάσεις.

Σοσιαλισμός και Περεστρόικα

Συνεχίζοντας τη στήλη «βιβλία για το καλοκαίρι» η κε του μπλοκ συνεχίζει τις προτάσεις της με ένα σχετικά ελαφρύ ανάγνωσμα, που θα μπορούσε να ενταχθεί στην ευρύτερη κατηγορία πολιτικό άρλεκιν, όχι τόσο λόγω των προθέσεων του συγγραφέα, όσο του θέματος και των καλτ προεκτάσεων που έχει. Πρόκειται για τη μελέτη του γιώργου ρούση, σοσιαλισμός και περεστρόικα, γραμμένη τη σωτήρια σεζόν 1987-88. Εδώ παρουσιάζουμε ένα σπάνιο αρχειακό υλικό, με τη συνέντευξη που έδωσε ο συγγραφέας στον τότε διευθυντή της κομεπ, δήμο τσακνιά, και συμπεριλήφθηκε στο έκτο τεύχος της κομμουνιστικής επιθεώρησης, που κυκλοφόρησε ιούνη του 88’.

-Κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις σύγχρονη εποχή το βιβλίο σου σοσιαλισμός και περεστρόικα. Επειδή πολλά έχουν γραφτεί για την περεστρόικα κι έχουν κυκλοφορήσει αρκετά βιβλία σχετικά με αυτήν, μπορείς να μας προσδιορίσεις σε τι το ιδιαίτερο αποσκοπεί το βιβλίο σου;

-Είναι αλήθεια ότι πολλά έχουν γραφτεί και πολλά θα γραφτούν ακόμα για την ανασυγκρότηση στη σοβιετική ένωση. Κι επίσης είναι γεγονός ότι γράφτηκαν και κυκλοφόρησαν στην ελλάδα βιβλία που αντιμετωπίζουν την ανασυγκρότηση από τη σκοπιά της υπεράσπισης του σοσιαλισμού και των προοπτικών του κι όχι για να κάνουν πολεμική στο σοσιαλισμό. Τα βιβλία της σύγχρονης εποχής που εκδόθηκαν μαζί με το δικό μου, αυτά που προηγήθηκαν από τον ίδιο εκδοτικό οίκο, ασφαλώς η έκδοση του βιβλίου του μ. γκορμπατσόφ και άλλα εντάσσονται σε αυτήν την κατηγορία.

Είναι λοιπόν εύλογο το ερώτημά σου τι το ιδιαίτερο αποσκοπεί να προσφέρει το βιβλίο μου.

Το σκεπτικό που οδήγησε στη συγγραφή του, η αναγκαιότητα, αν θέλετε που το γέννησε ήταν η ακόλουθη. Στη σοβιετική ένωση, πρώτη χώρα του σοσιαλισμού πραγματοποιείται ένα ποιοτικό άλμα στο ζιγκ-ζαγκ της εξέλιξης του σοσιαλισμού που σημαίνει ταυτόχρονα συνέχεια και τομή στη μέχρι τώρα θετική συνολικά αλλά και με αδυναμίες, στρεβλώσεις και παραβιάσεις στην πορεία του.

Το ζητούμενο λοιπόν ήταν να αντιμετωπιστεί αυτό το άλμα από τη σκοπιά του μαρξισμού-λενινισμού. Από τη σκοπιά δηλαδή των τοποθετήσεων των κλασικών του μαρξισμού για το σοσιαλισμό έτσι όπως αυτές θα πρέπει να μετουσιωθούν σε πράξη, να μετατραπούν από επιστημονική αφαίρεση σε συγκεκριμένη εφαρμογή στη σημερινή πραγματικότητα.

Μέσα από αυτήν την αναζήτηση το βιβλίο ασκεί και πολεμική σε απόψεις που ταυτίζουν το σοσιαλισμό με τις στρεβλώσεις του, που τον θεωρούν αποτυχημένο ενώ αντιμετωπίζει κριτικά τις διάφορες τοποθετήσεις γύρω από πτυχές της ανασυγκρότησης ακόμα και σοβιετικών θεωρητικών.

Πρόκειται λοιπόν για ένα βιβλίο επιστημονικής πολεμικής που στόχο του έχει όχι να περιγράψει την ανασυγκρότηση, ούτε να την εκλαϊκεύσει, αλλά να την τοποθετήσει σε σχέση με τη μαρξιστική-λενινιστική θεωρία και από αυτή τη σκοπιά να την κρίνει.

Ο στόχος αυτού του βιβλίου προσδιορίζει και τη δομή του. Έτσι στο πρώτο μέρος, που αποτελεί περίπου το ένα τρίτο του βιβλίου αναλύονται οι πτυχές εκείνες του σοσιαλισμού που θίγονται πιο άμεσα από την ανασυγκρότηση ακριβώς για να γίνει κατανοητή η σχέση της με το σοσιαλισμό και το στόχο του, την χωρίς κράτος αυτοδιοικούμενη κοινωνία.

-Πώς λοιπόν από τη σκοπιά που μας ανέφερες, μπορούμε να εκτιμήσουμε την ανασυγκρότηση;

-Η απάντηση σε ένα τέτοιο ερώτημα δε μπορεί παρά να είναι σύνθετη. Είναι ξεκάθαρο ότι και λόγω αλλαγής των αντικειμενικών συνθηκών και χάρη στο γεγονός ότι είχαμε παραβιάσει των αρχών του σοσιαλισμού επιβαλλόταν στα πλαίσιά του να πραγματοποιηθεί μια τέτοια αλλαγή που να αξιοποιεί καλύτερα το τεράστιο δυναμικό του. Από την άποψη αυτή η ανασυγκρότηση αποτελούσε μια αναγκαιότητα. Ταυτόχρονα η κατεύθυνση που είχε η ανασυγκρότηση ιδιαίτερα όσον αφορά τη διεύρυνση της σοσιαλιστικής δημοκρατίας, την αντιμετώπιση κάτω από τις νέες συνθήκες του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, το συνδυασμό της συγκεντρωτικής σχεδιοποίησης με την ιδιοσυντήρηση των επιχειρήσεων, την εφαρμογή της αρχής στον καθένα ανάλογα με την εργασία του κλπ εντάσσεται στην πορεία προς την κομμουνιστική αυτοδιοίκηση της κοινωνίας, μέσα από την ολόπλευρη ανάπτυξη του ανθρώπου.

Στην πράξη, πέρα από τις δυσκολίες προσαρμογής στις νέες συνθήκες, πέρα από τις αντιδράσεις όσων έχουν συμφέροντα από τη διατήρηση της παλιάς κατάστασης πραγμάτων, πέρα από το μόνιμο κίνδυνο εμφάνισης γραφειοκρατικών στρεβλώσεων –ίσως με πιο οικονομικό απ ό,τι πολιτικό πρόσωπο- αυτό που τελικά θα κρίνει την ανασυγκρότηση είναι το κατά πόσο θα γίνει κατορθωτό να απεγκλωβίσει τι τεράστιο δυναμικό των λαϊκών μαζών από τη μια και να το κατευθύνει στον κομμουνισμό από την άλλη.

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε πως η ανασυγκρότηση αποτελούσε μια αναγκαία αλλαγή που πραγματοποιείται σε σωστή κατεύθυνση, που η επιτυχία της εξαρτάται, κατά κύριο λόγο, από το κατά πόσο θα κατορθώσει να αξιοποιήσει τα πλεονεκτήματα του σοσιαλισμού και να περιορίσει τις στρεβλώσεις του.

-Ποια η σημασία της ανασυγκρότησης για το προοδευτικό κίνημα της χώρας μας, πιο ειδικά για τους έλληνες κομμουνιστές;

-Το πρώτο δίδαγμα που βγαίνει από την ανασυγκρότηση είναι ότι απαραίτητη προϋπόθεση, θεμέλιό της, αποτελεί η εξουσία της εργατικής τάξης και των συμμάχων της και συνεπώς όποιος πράγματι συμφωνεί με την ανασυγκρότηση θα πρέπει πριν απ’ όλα να αποδέχεται την αναγκαιότητα της σοσιαλιστική επανάστασης, δηλαδή του περάσματος της πολιτικής εξουσίας –κι αυτό άσχετα από τη μορφή- στα χέρια της εργατικής τάξης και των συμμάχων της. για παράδειγμα είναι αδιανόητο να γίνεται λόγος για εκλογή των διευθυντών από τους εργαζόμενους σε μια επιχείρηση σα πλαίσια του καπιταλισμού ή για εφαρμογή της αρχής στον καθένα ανάλογα με την εκμετάλλευση που ασκεί, ανάλογα με το κεφάλαιο που διαθέτει.

Κατά δεύτερο λόγο η ανασυγκρότηση δείχνει πόση σημασία έχει η τήρηση των θεμελιακών αρχών οικοδόμησης του σοσιαλισμού και η σωστή εφαρμογή τους στις συνθήκες κάθε χώρας σε μια δοσμένη περίοδο.

Η εμπειρία που προέρχεται τόσο από τη σοβιετική ένωση όσο και από τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες δείχνει το τεράστιο κόστος που μπορεί να έχει τόσο η εγκατάλειψη των αρχών του μαρξισμού-λενινισμού και η αναθεώρησή τους όσο και η μη ορθή ανανέωσή τους, η δογματική αντιμετώπισή τους. από την άποψη αυτή είναι σημαντικό να κατανοηθεί πως στη διάρκεια της οικοδόμησης του σοσιαλισμού είναι αναγκαία η συνεχής συνειδητή παρέμβαση για τη διαμόρφωση τέτοιων παραγωγικών σχέσεων που να ανταποκρίνονται στην παραπέρα ανεμπόδιστη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων.

Τέλος η ανασυγκρότηση όπως και όλη η μέχρι τώρα πορεία της σοβιετικής ένωσης αποτελεί για μας, για όλους όσους αγωνίζονται για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της πατρίδας μας ένα μεγάλο πλεονέκτημα σε σχέση με την εμπειρία που διέθετε η ίδια η σοβιετική ένωση, χώρα πρωτοπόρα στη σοσιαλιστική οικοδόμηση, από την άποψη ότι αποτελούν συνολικές εμπειρίες του επαναστατικού κινήματος που μακριά από κάθε μηχανιστική αντιγραφή το πλουτίζουν πολύπλευρα.

-Πολλοί είναι εκείνοι που ιδιαίτερα στον οικονομικό τομέα βλέπουν στην ανασυγκρότηση στοιχεία επιστροφής στον καπιταλισμό. Τι συμβαίνει στην πραγματικότητα;

-Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δίνεται αναλυτικά στο βιβλίο, ιδιαίτερα μέσα από τα κεφάλαια που αναφέρονται στην εμπορευματική παραγωγή στο σοσιαλισμό, την ιδιοσυντήρηση των επιχειρήσεων, στην εφαρμογή της αρχής στον καθένα ανάλογα με την εργασία του.

Η αξιοποίηση των εμπορευματικών σχέσεων με το νέο περιεχόμενο και μορφή που αυτές έχουν στα πλαίσια της σχεδιοποιημένης σοσιαλιστικής οικονομίας, η ταυτόχρονη ενίσχυση του κεντρικού σχεδιασμού και της αποκέντρωσης και ιδιοσυντήρησης, όχι μόνο δεν αποτελούν στοιχεία επιστροφής στον καπιταλισμό αλλά αντίθετα στο βαθμό που αξιοποιηθούν όπως πρέπει ενισχύουν παραπέρα το διαχωρισμό του σοσιαλισμού από τον καπιταλισμό. Παράλληλα με την αυτοκατάργηση του σοσιαλιστικού κράτους, παράλληλα δηλαδή με την εξάλειψη των συνθηκών που καθιστούν αναγκαία την τήρηση των κανόνων του «αστικού δικαίου» ως προς τη διανομή των προϊόντων και στο σοσιαλισμό όπως υπογράμμιζε ο μαρξ στην κριτική του προγράμματος στη γκότα και ο λένιν στο κράτος κι επανάσταση, εξαλείφονται και τα στοιχεία, τα απομεινάρια εκείνα του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής που επιβιώνουν στη σοσιαλιστική οικονομία. Αυτή είναι η κυρίαρχη τάση στο σοσιαλισμό και κάθε προσπάθεια διαστρέβλωσής της δε μπορεί παρά να υποδηλώνει είτε άγνοια είτε συνειδητή παραχάραξη της πραγματικότητας. Από μια άλλη σκοπιά η άρνηση της χρησιμοποίησης των εμπορευματικοχρηματικών σχέσεων στο σοσιαλισμό ή η ταύτιση της σχεδιοποίησης με τον υπερσυγκεντρωτισμό αποτελούν δογματικές απλουστευτικές αντιμετωπίσεις, που αντί να διευκολύνουν παρεμποδίζουν τη σοσιαλιστική οικοδόμηση και μάλιστα στο όνομα της καθαρότητας του σοσιαλισμού.

-Πολλά γράφονται από αφορμή την ανασυγκρότηση για την περίοδο που γενικός γραμματέας της κε του κκσε ήταν ο στάλιν. Υπάρχουν σχετικές εκτιμήσεις στο βιβλίο σου;

-Πιστεύω πως η ορθή εκτίμηση της περιόδου που ηγέτης της σοβιετικής ένωση ήταν ο στάλιν, για να είναι αντικειμενική απαιτεί ορισμένες προϋποθέσεις.

Η πρώτη και η πιο σημαντική είναι να μην πραγματοποιείται με κύριο και πολλές φορές μοναδικό άξονα τη συναισθηματική, θετική είτε αρνητική, φόρτιση που υπάρχει γύρω από το πρόσωπο του στάλιν. Η δεύτερη είναι να μην κρίνεται αυτή η περίοδος αποκλειστικά και μόνο μέσα από το πρίσμα της ίδιας της προσωπικότητας του στάλιν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τέτοιας προσέγγισης είναι το βιβλίο του ανατόλι ριμπακόφ τα παιδιά από το αρμπάτ. Αυτό που χρειάζεται είναι να γίνει μια κριτική αυτής της περιόδου, πιο ειδικά της δεκαετίας του 1930 κύρια μέσα από την ανάλυση των αντιθέσεων της σοβιετικής κοινωνίας και ταυτόχρονα να αποφεύγονται η αναγωγή κάθε θετικού ή αρνητικού στον καλό ή κακό στάλιν.

Το γεγονός για παράδειγμα ότι την περίοδο εκείνη μόνο ένα μικρό ποσοστό από τα μέλη του κόμματος ήταν προλετάριοι με μακρόχρονο προλεταριακό είναι και η πλειοψηφία ήταν μέχρι πρότινος αγρότες δεν αποτελεί ίσως στοιχείο για την επικράτηση της προσωπολατρίας; Ή ακόμα η ανάγκη γρήγορης εκβιομηχάνισης και άμεσης επίλυσης θεμελιακών αναγκών επιβίωσης δεν εξηγεί σε ένα βαθμό τον υπερσυγκεντρωτισμό;

Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία κι αυτό γίνεται προσπάθεια, αν και όχι συστηματικά, μια και δεν πρόκειται για ιστορική μελέτη, να φανεί στο βιβλίο είναι ακριβώς ποιες είναι οι αντικειμενικές συνθήκες που εξηγούν τις τάσεις της περιόδου του στάλιν. Ταυτόχρονα αυτή η περίοδος εντάσσεται σε μια αναμφίβολα θετική συνολικά πορεία του σοσιαλισμού, αν και σε αυτήν ακριβώς βρίσκουν τη ρίζα τους πολλές πληγές από αυτές που πάει να γιατρέψει σήμερα η ανασυγκρότηση, όπως οι παραβιάσεις των αρχών της σοσιαλιστικής δημοκρατίας.

-Μια τελευταία ερώτηση. Όπως αναφέρεις και στην εισαγωγή και από τη δική μου προσωπική εκτίμηση, υπάρχουν ορισμένα κεφάλαια που μπορεί να χαρακτηριστούν κάπως δύσκολα για έναν αναγνώστη που δεν έχει ιδιαίτερη τριβή με τη μαρξιστική σκέψη. Μήπως το βιβλίο σου τελικά απευθύνεται σε ένα ειδικό αναγνωστικό κοινό;

Η όποια συνθετότητα του βιβλίου προκύπτει από την επιλογή των ζητημάτων που αντιμετωπίζει και που από την ίδια τους τη φύση είναι αρκετά σύνθετα. Τόσο εγώ όσο και το κμε και η σύγχρονη εποχή συνειδητά επιλέξαμε όχι την εύκολη λύση. Αντί του καθαρά περιγραφικού βιβλίου, αντί του βιβλίου-εγχειρίδιο της περεστρόικα, προτιμήσαμε τη λύση βιβλίου που να δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να κρίνει μόνος του την περεστρόικα, να την αξιοποιήσει στο δικό του αγώνα για το σοσιαλισμό. Είναι ξεκάθαρο πως κάτι τέτοιο απαιτεί μια ορισμένη πνευματική προσπάθεια και κόπωση από τον αναγνώστη, ιδιαίτερα από αυτόν που δεν είναι αρκετά εξοικειωμένος με το μαρξισμό-λενινισμό, τις ιδέες των κλασικών, όμως αυτό δε σημαίνει ότι το βιβλίο απευθύνεται σε ένα ορισμένο κοινό. Κάθε άλλο. Απευθύνεται στο ευρύτερο κοινό θεωρώντας πως τόσο σημαντικές διαδικασίες, όπως η ανασυγκρότηση πρέπει να αντιμετωπίζονται όχι μόνο δημοσιογραφικά, προπαγανδιστικά, αλλά επιστημονικά. Βέβαια εδώ κρίνεται και η δυνατότητα του συγγραφέα, σύνθετα ζητήματα να τα αποδίδει με απλό τρόπο. Αν το πετύχαμε αυτό ας το κρίνουν οι αναγνώστες.

Οι αναγνώστες θα κρίνουν κι όλα τα υπόλοιπα, μαζί με τη στάση και το πολιτικό κριτήριο του καθενός. Το μόνο που έχω να πω από πλευράς μου είναι ότι αν ο ρούσης ακολουθούσε είκοσι χρόνια μετά, όσα είπε εδώ, στην απάντησή του για το στάλιν, νομίζω ότι δε θα είχαμε αυτήν την ατέρμονη ρουσολογία, στον τελευταίο προσυνεδριακό του κόμματος. Το ίδιο ισχύει, σε ένα άλλο επίπεδο, και για το βιβλίο του με την κριτική στο ιδεολόγημα περί ασιατικού τρόπου παραγωγής στην εσσδ. Αλλά αυτή είναι μια άλλη βιβλιοπαρουσίαση…

Το πραξικόπημα του Αυγούστου

Ένα δημοσιογραφικό κλισέ λέει ότι ο αύγουστος είναι μήνας νεκρός, χωρίς ειδήσεις. Ακόμα κι ο ρίζος κυκλοφορεί λεπτός σαν τσιγαρόχαρτο, με 24 μόλις σελίδες. Αλλά είκοσι χρόνια πριν, τον αύγουστο του 91’, συνέβαιναν κοσμογονικά γεγονότα, ή μάλλον... –ποιο είναι το αντίθετο της κοσμογονίας; Ας πούμε το τέλος της ιστορίας, αν και είναι όρος αντιδρ-αστικός.- Τέλος πάντων γεγονότα που δεν τα χωράει συντρόφου νους. Πόσο μάλλον μια 24σέλιδη εφημερίδα.

Πέρα από τη μόσχα και το βλαδιβοστόκ, στα θλιβερά απομεινάρια της σοσιαλιστικής πατρίδας, γραφόταν η τελευταία πράξη του σοβιετικού κράτους και του δράματος της περεστρόικα. Που είχε χάπι εντ για τους αστούς, με ανατροπή στο φινάλε –κι όχι κατάρρευση-, ένα νόμπελ ειρήνης για το γκόρμπι στο ρόλο του κομμουνιστή ηγέτη, κι ενθουσιώδη υποδοχή από τις κριτικές επιτροπές των περισσότερων κκ.
Το πραξικόπημα του αυγούστου ήταν ουσιαστικά η ταφόπλακα. Κι ό,τι μεσολάβησε ως το δεκέμβρη με τη διάλυση της εσσδ και την υποστολή της κόκκινης σημαίας από το κρεμλίνο, ήταν τα τυπικά, μέχρι να πέσει οριστικά η αυλαία και να βγει η ληξιαρχική πράξη θανάτου. Κι εμείς εισπράτταμε απ' την εξέδρα βροχή δεκάρικα.

Τα γεγονότα με την αποτυχημένη απόπειρα της επιτροπής σωτηρίας για πραξικόπημα είναι γνωστά σε γενικές γραμμές. Κι είχαν ιδιαίτερη σημειολογία για τους αστούς, καθώς θεωρούσαν ανέκαθεν την οκτωβριανή επανάσταση ως ένα πραξικόπημα των μπολσεβίκων. Έτσι ο επίλογος στην χώρα των σοβιέτ, γράφτηκε όπως ακριβώς άρχισε. Με ένα πραξικόπημα των κομμουνιστών.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα, και βασικά ως τραγωδία, λίγο πριν το τέλος –όπου μοιάζει η σιωπή με αγάπη μεγάλη. Τέτοια ήταν κι η αμήχανη σιωπή των κομμουνιστών. Άλλο αν μετά σε κάποιους έγινε αντεστραμμένη αγάπη κι εκδηλώθηκε ως μίσος κι αναδρομικός αντισοβιετισμός.

Αυτό που έχει σημασία ωστόσο, είναι η ερμηνεία των γεγονότων. Και πρώτα απ’ όλα της χρονικής συγκυρίας. Το πραξικόπημα του αυγούστου συνέπεσε με τις διαπραγματεύσεις στο νόβο ογκάρεβο και τη συμφωνία δέκα σοβιετικών δημοκρατιών (πλην των βαλτικών που είχαν ήδη αποσχιστεί και μερικών ακόμα) για τη μετεξέλιξη της ένωσης κι έγινε μία μέρα πριν να υπογραφεί η συμφωνία. Τον απρίλη του ίδιου έτους είχε προηγηθεί δημοψήφισμα, όπου το 90% των λαών της σοβιετικής ένωσης (και 75% επί του συνολικού πληθυσμού, αν συμπεριλάβουμε τις βαλτικές δημοκρατίες που απείχαν από τη διαδικασία) ψήφισε υπέρ της διατήρησης της ένωσης. Οι ιθύνοντες έγραψαν το αποτέλεσμα στα κατάστιχά τους και συνέχισαν στη ρότα διάλυσης της εσσδ. Το πραξικόπημα έβαλε ουσιαστικά ταφόπλακα στις διαπραγματεύσεις κι επέσπευσε το τέλος της σοβιετίας. Οι δυνάμεις της αντεπανάστασης βγήκαν με ενισχυμένο κύρος, ως υπερασπιστές της δημοκρατίας ήθελαν να καταλύσουν οι κομμουνιστές.

Θεωρητικά οι δυνάμεις της παλινόρθωσης θα μπορούσαν να κρατήσουν μια αστικοποιημένη εκδοχή των σοβιέτ εν είδει κοινοβουλίου, και τη μορφή της ένωσης για να εξυπηρετεί καλύτερα τα μεγαλορωσικά, ιμπεριαλιστικά συμφέροντα. Στην πράξη όμως η παλινόρθωση προσέκρουε στην ένωση και τα θεσμικά της όργανα. Δύο χρόνια μετά τη διάλυση της εσσδ, τον οκτώβρη του 93’, ο γέλτσιν έβαλε στο στόχαστρο ό,τι είχε απομείνει από τα σοβιέτ, βομβαρδίζοντας το κτίριο της βουλής των αντιπροσώπων, που είχαν κλειστεί μέσα σε αυτό.

Παρά την προεργασία των ρεβιζιονιστών επί τρεις και πλέον δεκαετίες, η σοβιετική ένωση δεν ήταν κίνα για να προχωρήσει ομαλά η αντεπανάσταση υπό την καθοδήγηση ενός μεταλλαγμένου κκ. Το σοβιετικό παρελθόν έπρεπε να ξηλωθεί και να μη μείνει τίποτα που να τη θυμίζει, έστω και σε επίπεδο συμβολισμών. Ο ιστός του σοσιαλιστικού κράτους έπρεπε να καταστραφεί ολοσχερώς.

Το δεύτερο σημαντικό ζήτημα είναι τα ακριβή κίνητρα των «πραξικοπηματιών». Οι ενέργειες της επιτροπής σωτηρίας είχαν δύο βασικά χαρακτηριστικά. Καταρχάς τυπική γραφειοκρατική λογική. Κινήθηκαν αποκλειστικά σε επίπεδο κρατικών θεσμών και μηχανισμών, αντί να απευθυνθούν στο σοβιετικό λαό και να κινητοποιήσουν τις μάζες –τις μόνες που θα μπορούσαν να ανατρέψουν την κατάσταση και να υπερασπιστούν το σοσιαλιστικό σύστημα.

Αφετέρου τελείως ερασιτεχνικό χαρακτήρα. Είχαν κακό συντονισμό, έλλειψη οργάνωσης, δεν κινήθηκαν γρήγορα κι αποφασιστικά, και δε συνέλαβαν τον γέλτσιν που κλείστηκε με κάποιους υπερασπιστές του στο λευκό οίκο της μόσχας –τι σου είναι η σημειολογία- κι έγινε ήρωας. Κι ένα τρίτο στοιχείο ήταν η σύνθεση και το ποιόν της επιτροπής σωτηρίας, που αποτελούταν στο σύνολό της από πρωτοκλασάτα στελέχη της περεστρόικα.

Με τον τρόπο που έγινε, η προσπάθεια της επιτροπής ήταν καταδικασμένη εξ αρχής σε αποτυχία. Κατάφερε μόνο να επιταχύνει αυτό που θεωρητικά ήθελε να αποτρέψει. Κι αυτό είναι που κάνει πολλούς συντρόφους καχύποπτους για τις πραγματικές της προθέσεις. Όχι γιατί τους αρέσουν οι συνωμοσιολογίες. Αλλά όποιος καεί στον γκορμπατσόφ, φυσάει και τους σωτήρες. Κι αν υπάρχει μία θεωρία συνωμοσίας που να πλησιάζει περισσότερο στην αλήθεια, είναι αυτή. Ήταν τέτοιες οι συνέπειες του πραξικοπήματος, που οι προθέσεις στην τελική μικρή σημασία έχουν. Είναι σαν την περίπτωση της αντικειμενικής προβοκάτσιας, όπου τα υποκειμενικά κίνητρα δεν αλλάζουν κάτι επί της ουσίας.

Ποιος ήταν όμως ο ρόλος του γκόρμπι σε αυτή την υπόθεση;
Ο γκορμπατσόφ τήρησε στάση αναμονής, περιμένοντας να δει προς τα πού θα παν τα πράγματα. Επί χρόνια αξιοποιούσε τα δύο «άκρα», ανανεωτές και συντηρητικούς, για να ενισχύει τη θέση του, παίζοντας το ρόλο του ισορροπιστή που πρεσβεύει το σώφρον κέντρο. Όταν είδε πού γέρνει η πλάστιγγα, έπαιξε το χαρτί του 'αντιστασιακού' που αρνήθηκε να παραιτηθεί υπέρ της επιτροπής για 'λόγους υγείας'. Αλλά η δυναμική των πραγμάτων τον είχε ήδη ξεπεράσει.

Λίγες μέρες μετά, το πρώτο δεκαήμερο του σεπτέμβρη, έκανε κοινή εμφάνιση με τον γέλτσιν στον φακό του σι εν εν, που έμοιαζε με τελετή παραλαβής-παράδοσης κι επισημοποιούσε την νέα τάξη πραγμάτων στη ρωσία. Το ίδιο χρονικό διάστημα ο γκόρμπι κράτησε κάτι σημειώσεις της πλάκας για το πραξικόπημα του αυγούστου, που κυκλοφόρησαν σε βιβλίο με τον ίδιο τίτλο κι υπότιτλο η αλήθεια και το μέλλον. Μάλλον σκεφτόταν ήδη τη μελλοντική του καριέρα και τα δικαιώματα από τους εκδοτικούς οίκους.

Στην ελλάδα το βιβλίο κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις λιβάνη, που είχαν εκδώσει και το άλλο, μεγάλο του πόνημα, όπου επεξηγούσε τις αρχές της νέας σκέψης και της περεστρόικα. Δεν έχει κάτι αξιόλογο ή βαθυστόχαστο, αλλά ήταν αποκάλυψη για όσους είχαν ακόμα αυταπάτες, αφού έκανε λόγο –μεταξύ άλλων- για τα 70 χρόνια απολυταρχικού καθεστώτος κι απομόνωσης από τον υπόλοιπο κόσμο. Ας δούμε τρία ακόμη αποσπάσματα.

Μια απάντηση στους ‘κίτρινους’ επικριτές της περεστρόικα..
Τον τελευταίο καιρό οι επικρίσεις έχουν φτάσει στο ζενίθ τους. Όπως κάποτε είχαν κατηγορήσει το λένιν για κατάσκοπο των γερμανών (σήμερα άρχισαν πάλι να ψελλίζουν αυτές τις ασυναρτησίες), έτσι και σήμερα ο κίτρινος τύπος μας «ανακαλύπτει» μεταξύ των εμπνευστών της περεστρόικα, πράκτορες του ιμπεριαλισμού και των δυτικών μυστικών υπηρεσιών (σελ 129-30).
Ο κόκκινος τύπος είχε αλωθεί από μέσα και κοιμόταν τον ύπνο του δικαίου.

Μια καθαρή ομολογία για την ουσία της ιστορικής στροφής στο εικοστό συνέδριο.
Το κυριότερο είναι μα μην κάνουμε πίσω τώρα, να μη σταματήσουμε, να μην αναζητήσουμε τη σωτηρία στο παρελθόν. Αυτό θα ήταν ανεπανόρθωτο λάθος. Θα ήταν καθαρή αυτοκτονία, αν κι αυτή τη φορά διστάσουμε και σταματήσουμε στα μισά του δρόμου –όπως στις δεκαετίες του 50’ και του 60’ (σελ 155).

Και το στιβαρό ιδεολογικό περίγραμμα ενός γνήσιου σοσιαλδημοκράτη.
Ανήκω σε εκείνη την κατηγορία των ανθρώπων που ποτέ δεν κρύβουν τις απόψεις τους. (!!) Είμαι εκ πεποιθήσεως οπαδός της σοσιαλιστικής ιδέας. Υπάρχουν διάφορα παρακλάδια του σοσιαλιστικού κινήματος, γιατί δεν είναι κάποιο μοντέλο στο οποίο προσαρμόζεται η εκάστοτε κοινωνία. Όχι, είναι ιδέα, μόνο ιδέα, με αξίες που διαμορφώθηκαν στην πορεία αναζήτησης μιας πιο δίκαιας κοινωνίας. Ιδέα που τροφοδοτείται κι από πολλά επιτεύγματα του χριστιανισμού, κι άλλων φιλοσοφικών ρευμάτων.
Όταν αναφερόμαστε στο σοσιαλισμό, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι απέτυχε το μοντέλο του σοσιαλισμού που εφαρμόστηκε στην χώρα μας κι όχι η ίδια η σοσιαλιστική ιδέα (σελ 51).

Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι όλα αυτά γράφτηκαν τρεις μόλις τρεις μήνες μετά την επίσκεψη του κλιμακίου του πγ της κετουκε στη μόσχα για να πάρουν από το γκόρμπι την ευχή του ως προς την εσωκομματική διαμάχη εκείνης της περιόδου. Εκεί δηλ που του δώσαμε το αγαλματάκι του ηρακλή ως δώρο για το ηράκλειο έργο που επιτελούσε.

Η κε του μπλοκ έχασε την εικοστή επέτειο αυτής της καλτ επίσκεψης, αλλά επιφυλάσσεται να επανορθώσει στο προσεχές μέλλον. Κι έκανε αυτή την ανάρτηση μία εβδομάδα πριν την εικοστή επέτειο του αυγουστιανού πραξικοπήματος, γιατί φεύγει για διακοπές και δε θα έχει πρόσβαση στο δίκτυο τις επόμενες ημέρες. Ίσως μεσολαβήσει κάποια έκτακτη ανάρτηση-κονσέρβα, από το αρχείο της κε του μπλοκ. Καλό υπόλοιπο καλοκαιριού.

Σοσιαλισμός και Περεστρόικα

Μια βαθύτατα αντιθετική σχέση. Το πρόβλημα είναι ότι πολλοί κομμουνιστές διανοούμενοι μπερδεύτηκαν και την πέρασαν για διαλεκτική (αντίθεση) όπου υπάρχει ενότητα και πάλη των αντιθέτων και πολλές φορές το ένα μετατρέπεται στο αντίθετό του. Ενώ στην πραγματικότητα είχαμε μια απλή τυπική αντίθεση. Κι έτσι πολλοί μαρξιστές σαν τον γκοσβάιλερ αναστοχάζονταν και σκέφτονταν: μα καλά, πώς μπόρεσα εγώ σοβαρός μαρξιστής άνθρωπος να πιστέψω τέτοια πράγματα; Η θέληση να πιστέψεις πολλές φορές είναι παντοδύναμη κι αήττητη σαν τη βλακεία. Πώς λέμε, η πίστη σου σέσωκέ σε; Καμία σχέση.


Ο κόσμος χρειαζόταν να πιστέψει ότι θα ήταν αυτός που θα έσωζε τη σοβιετική ένωση που είχε φτάσει ένα βήμα πριν το γκρεμό. Ότι θα έβγαζε τη σοβιετία από το τέλμα στο οποίο είχε κολλήσει και θα την οδηγούσε μπροστά, εκ του ασφαλούς στο γκρεμό.

Ο γκοσβάιλερ λέει ότι η εποχή απαιτούσε έναν λένιν, όχι έναν γκόρμπι. Αλλά οι εποχές κι οι ανάγκες τους δεν είναι ποτέ μονοσήμαντες. Κι είναι μάλλον μηχανιστικό να πάρουμε το σχήμα του πλεχάνοφ για την προσωπικότητα και το παράδειγμα με τον ναπολέοντα (αν δεν ήταν αυτός, θα ήταν κάποιος άλλος που θα εξέφραζε την ιστορική αναγκαιότητα) και να το εφαρμόσουμε πχ στον οκτώβρη και στον λένιν.

Εβδομήντα χρόνια έψαχνε η ιστορική αναγκαιότητα κι άλλον όμοιό του δε βρήκε (εξαιρούνται οι τροτσκιστές που τον είχαν βρει από το 1905 ακόμα, αλλά...). Και τελικά κατέληξε στο γκόρμπι. Πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία, πώς η ιστορία γίνεται σιωπή. Τι με κοιτάζεις ρόζα μουδιασμένο. Συχώρα με που δεν καταλαβαίνω τι λένε τα κομπιούτερ και η ετε.

Ο καραφλός πράκτωρ της δύσης, ο θου-βου του κρεμλίνου, που ανέλαβε την αποστολή της διάσωσης και πήρε σε όλα: μηδέν-μηδέν-μηδέν, κλείνει σήμερα 80 χρόνια ζωής. Οκτώ δεκαετίες αγώνα και θυσία (λέμε τώρα)… και όλα τα ξεπούλησες για μία... Έλα ντε! Γιατί ακριβώς ξεπουλήθηκε; Ο ιούδας το έκανε για τριάντα αργύρια. Ο εφιάλτης κάτι θα πήρε κι αυτός, μπορεί να είχε αρχηγικές φιλοδοξίες. Αλλά ο γκόρμπι για τι ακριβώς ξεπουλήθηκε; Αφού αρχηγός ήταν ήδη! Όπως γράφει κι ο θεοχαράτος στη βιογραφία του φλωράκη, είναι ο μόνος αρχηγός κράτους στην ιστορία που υπέγραψε οικειοθελώς τη διάλυσή του.

Σήμερα ο γκόρμπι ζει στην αφάνεια, ξεζουμισμένη λεμονόκουπα. Γιατί την προδοσία πολλοί αγάπησαν, αλλά τον προδότη κανείς. Τα δικά του τριάντα αργύρια ήταν η διαφήμιση της πίτσας χατ (πίτσα φάγαμε, που λέει κι ο θυμόσοφος λαός). Έχει μετανιώσει για μια σειρά πράγματα, αλλά δεν είχε το φιλότιμο του ιούδα να πάει να κρεμαστεί. Αποδεικνύει αντιθέτως πως κακό σκυλί ψόφο δεν έχει.

Γιατί τον εκλέξανε όμως; Πώς μπόρεσαν τα γκεσέμια του ορθόδοξου μπρεζνιεφισμού, σαν τον γκρομίκο, να τον προτείνουν, αντί να υποστηρίξουν τα δικά μας παιδιά, σαν τον γκρίσιν;

Μια απάντηση είναι ότι είχαν ωριμάσει πλέον οι συνθήκες για την τελική μετάλλαξη του καθεστώτος και δεν χρειαζόταν να κρατάν άλλο τα προσχήματα. Μια άλλη πιο ρηχή, αλλά όχι –απαραίτητα- πιο μακριά από την αλήθεια, είναι ότι είχαν κουραστεί να εκλέγουν ψοφάλογα που πέθαιναν πάνω στον χρόνο από την εκλογή τους κι έτσι έβγαλαν τον μόλις 54χρονο γκόρμπι που είχε όλο το μέλλον μπροστά του –σε αντίθεση με τη σοβιετία.

Κι αν σας αρέσει να κρατάτε σημειολογίες, ο γκόρμπι ήταν ο πρώτος σοβιετικός ηγέτης που δεν ήταν εν ζωή το 17. Μόνο αυτός δηλ γεννήθηκε μετά την οχτωβριανή επανάσταση, αλλά ήταν ο μόνος που πρόλαβε να δει το τέλος της. Φρόντισε προσωπικά γι’ αυτό, ίσως κι από εκδίκηση για τα δύσκολα παιδικά του χρόνια. Η γέννησή του συνέπεσε με τα δύσκολα χρόνια της κολεκτιβοποίησης και τα μικράτα του με τις δίκες της μόσχας και τον πόλεμο με τους ναζί.

Πριν από αυτόν ήταν ο τσερνιένκο που ελάχιστοι μπορούν να ανακαλέσουν στη μνήμη τους και ο οποίος αρρώστησε βαριά πάνω στο πρώτο εννιάμηνο και στο τέλος διοικούσε την χώρα από το ωνάσειο. Και πιο πριν ήταν ο αντρόποφ που ανέλαβε αμέσως μετά τον μπρέζνιεφ, αρρώστησε πάνω στον χρόνο και τους τελευταίους του μήνες τους έβγαλε στην εντατική.
Όσοι γουστάρουν ιστορίες συνωμοσίας και βλέπουν πού πήγε το πράγμα με τον μιχάλη, βάζουν με το μυαλό τους διάφορα γι’ αυτούς τους θανάτους.

Ειδικά ο αντρόποφ ήταν μυστήρια περίπτωση. Ο μίσσιος τον έλεγε απαντρόποφ. Ο χαρίλαος που τον επισκέφτηκε στη σοβιετία, λέει ότι τον είχε προειδοποιήσει για τους κινδύνους και τα αδιέξοδα. Το σόι του μπρέζνιεφ, γαμπροί, κουμπάροι και σία, τον είχε πάρει από φόβο, γιατί είχε τη φήμη αδιάφθορου και θητεία στην KGB. Κι αυτοί που ξέρουν πιο πολλά, λένε ότι ήταν ο πρόδρομος του γκορμπατσόφ που τον ανέβασε στα υψηλά κλιμάκια και του έστρωσε το δρόμο.

Όπως δικός του πρόδρομος ήταν το (άλλο) καραφλό καθίκι, ο νικήτας. Ακόμα και με αυτόν όμως, ο γκόρμπι ήταν η μέρα με τη νύχτα. Ο νικήτας πέρασε κι ένα στάλιγκραντ. Χτύπησε και ένα παπούτσι στου οηε τα έδρανα. Έχτισε στην τελική κι ένα τείχος στο βερολίνο. Ο γκόρμπι μονάχα γκρέμισε (το τείχος και γενικώς). Βλέπε αναλυτικά και μπλοκ σπαρίλα, στην κατηγορία έχτισαν-γκρέμισαν.

Ο προηγούμενος φαλακρός σε αυτή την αλυσίδα ήταν ο σύντροφος με το μουσάκι. Κι αν μπορούσε να δει από το μαυσωλείο όπου είναι κλεισμένος, πώς τα έκαναν οι επίγονοι, θα του έπεφταν κι αυτά τα λίγα μαλλιά που του απέμειναν.

Αυτή η σημειολογία για την φαλάκρα, θυμίζει συνειρμικά τους μύθους για την Πόλη. Καραφλός την έχτισε, καραφλός την έχασε, καραφλός θε να την πάρει. Οπότε ο κλήρος πέφτει στο ζιουγκάνοφ, που αν δείτε το διάγγελμά του στο ρωσικό λαό για την πρωτοχρονιά του 11’, είναι κατευθείαν βγαλμένο απ’ την χρυσή σοβιετική εποχή. Ντα ζβιντάνια.
http://www.youtube.com/watch?v=10NOwCRJhEo&feature=player_embedded

Αν πάλι είστε –και είμαστε- οπαδοί του τιούλκιν, που έχει μουστάκι και μαλλιά, μπορούμε να πάρουμε άλλη εκδοχή του μύθου, που έχει ως βάση το σύντροφο με το μουστάκι. Σε κάθε περίπτωση, σώπασε κυρά-δέσποινα και μην πολύ-δακρύζεις. Πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικά μας θα ‘ναι.

Για τον σημαδεμένο, υπάρχουν και μια σειρά καλτ αποσπάσματα από τις γραφές του –πχ το αλήστου μνήμης πόνημά του Περεστρόικα που κυκλοφόρησε στην ελλάδα από το λιβάνη. Αυτά τα κρατάω όμως ως φόρο τιμής για τη μέρα που θα πεθάνει, την τελευταία χαρά που μπορεί μάλλον να δώσει στους κομμουνιστές.

Θεωρίες για αγρίους

Η κρίση της θεωρίας. Η θεωρία της κρίσης. Η κρίση της αριστεράς. Η αριστερά της θεωρίας. Αυτά. Τι άλλο μπορεί να πει κανείς για το θέμα;

Ότι η σημερινή είναι μια κατεξοχήν αντιθεωρητική εποχή. Ο κόσμος ενθουσιάζεται με σύγχρονους διανοητές χωρίς να καταλαβαίνει τι λένε, ή χωρίς να του λένε κάτι καινούριο ή σημαντικό. Πολιτικοί μαϊντανοί δανείζονται αποσπασματικά κάποια τσιτάτα τους και τα ενσωματώνουν στο λόγο τους για να δείξουν πόσο τρέντι κι ανήσυχα πνεύματα είναι.

Κι εμείς λένε είμαστε καλά κλεισμένοι στην ιδεολογική μας φορμόλη. Που αν είναι έτσι θ’ αρχίσω να την παίρνω για σημάδι υγείας. Μέσα της νιώθεις ένα είδος ασφάλειας κι ανοσίας από όλα αυτά. Η θεωρία μας είναι τόσο παλιά που όλα τα μικρόβια πάνω της έχουν πεθάνει με πρώτο απ’ όλα τον ιό της παιδικής αρρώστιας.

Κάνεις συγκρίσεις με άλλες εποχές και σε πιάνει θλίψη και μελαγχολία. Εμείς κάνουμε τους ερασιτέχνες παλεύοντας να μάθουμε πέντε πράγματα. Κι οι άλλοι στο λομονόσοφ το είχανε κάνει επιστήμη. Και έδιναν υποτροφίες στο κόμμα να στείλει τα καλύτερα παιδιά του για να μελετήσουν συστηματικά το μαρξισμό.

Μεταξύ μας τους απόφοιτους του λομονόσοφ τους λέμε συνθηματικά λεμόνια.
Κάποια εξ αυτών βγάζουν αναδρομικά ξινίλα για το χέρι που τους τάισε. Άλλα υπέστησαν το σοκ των ανατροπών και πήγαν σπίτι τους, υπακούοντας στο σύνδρομο της στυμμένης λεμονόκουπας που έχει τσακίσει αυτή τη γενιά. Κάποια ήταν εξ αρχής πεταμένα λεφτά, σαν τους πασόκους που έπαιρναν κι αυτοί υποτροφίες στα χρόνια της περεστρόικα.
Κάποια άλλα όμως άφησαν καρπούς και περιμένουν ακόμα να τα ζουλήξουμε.

Οι σοβιετικοί λέει ο ιβάν μάισκι –παλιός μενσεβίκος που επί στάλιν έγινε πρεσβευτής των σοβιέτ στο λονδίνο- διάβαζαν αγόγγυστα τα πάντα. Όσο μεγάλα κι αν ήταν, όσα στοιχεία κι αν είχαν. Οι φιλοσοβιετικοί διάβαζαν κι ήξεραν τα πάντα γύρω από στατιστικές, νόρμες και την αύξηση της παραγωγικότητας στο τάδε εργοστάσιο του ντόνετσκ, αλλά δεν γνώριζαν τίποτα για την πολιτική κατάσταση στην χώρα των σοβιέτ (αυτό δεν το λέει ο μάισκι, εγώ το έβαλα). Κι οι άγγλοι πάλι δε μπορούσαν τα πολλά στοιχεία και τα νούμερα. Συχώρα με που δεν καταλαβαίνω τι λένε τα κομπιούτερς κι οι αριθμοί.

Κι είναι κι αυτοί σήμερα που δε μπορούν να διαβάσουν τίποτα αν δεν είναι σε ηλεκτρονική μορφή. Κείμενα μικρά κι εύπεπτα, προσαρμοσμένα στην οικογένεια κλικλίκου που θέλει να κάνει ζάπινγκ στα παράθυρα του υπολογιστή και κουράζεται αν μείνει πολλή ώρα στο ίδιο.
Το μέσο είναι το μήνυμα.

Μεταμοντέρνα αντίληψη της πραγματικότητας από ένα μυαλό που είναι χίλια κομμάτια κι άντε να τα μαζέψει για να σχηματίσει εικόνα. Αλλού το μάτι, αλλού το φρύδι. Γι’ αυτό έχει τόση επιτυχία κι ο σουρεαλισμός του πικάσο με τη γκουέρνικα -που κανονικά στα ισπανικά είναι γκερνίκα.

Μια μικρή γκερνίκα και το μυαλό μας. Μισεί τις συνολικές αφηγήσεις και τα μεγάλα κείμενα που είναι εξ ορισμού ολοκληρωτικά, όπως και οι αναλύσεις εξάλλου. Το πολύ που δεχόμαστε είναι ατάκες κι εξυπνάδες. Το σφυροδρέπανο να δεις πόσο φασιστικό είναι με όλα αυτά τα κατεβατά. Η γνωστή ιστορία, χίτλερ και στάλιν, μαύρος και κόκκινος φασισμός. Άλλο αν η κε του μπλοκ πάει να κρυφτεί πίσω από ατάκες, ιδεολογικούς μανδύες και μικρές παραγράφους.

Κι είναι και τα απλά μαθήματα πολιτικής οικονομίας, κείνο το ασπροκόκκινο βιβλιαράκι στο ράφι των γονιών μου, που ούτε αυτά δε γίνονται πλέον στις κόβες. Ή έστω, να μας έδιναν απ’ την οργάνωση ένα σι-ντι με τα τραγούδια του κηλαηδόνη, που κι αυτά σαν μάθημα είναι.

Το διάβασμα έχει αρχίσει να γίνεται είδος υπό εξαφάνιση. Κάτι σαν τους παππούδες του εαμ και το πλέξιμο. Θυμάμαι όταν πήγα στρατό, ξυρισμένος και κουρεμένος, λογικά θα έμοιαζα με παιδάκι. Οι άλλοι όμως με έκαναν 30άρη γιατί κυκλοφορούσα με ένα βιβλίο στο χέρι.

Οι σύντροφοι παλιά έπρεπε να διαβάζουν περισσότερο για να τη λέμε στους ρηγάδες με επιχειρήματα. Όχι παιδιά του μπόμπολα κι άλλα δροσερά. Κι έπρεπε να στύβουμε μυαλό και βιβλιοθήκες να βρούμε να δικαιολογήσουμε το γκόρμπι, το παλλαϊκό κράτος και το ειρηνικό πέρασμα απέναντι στους μουλάδες.

Εδώ με τόσους διαβασμένους συντρόφους και την πατήσαμε τη μπανανόφλουδα. Αλλαγή και τζανετάκης, κοινό πόρισμα, 13ο συνέδριο, ο ρούσης υμνούσε το γκόρμπι στο σοσιαλισμός και περεστρόικα. Φαντάσου να μην ήμασταν διαβασμένοι τι είχε να γίνει. Ή ακόμα χειρότερα να γινόντουσαν τώρα όλα αυτά.

Κι είναι που όλα τρέχουν κι οι σύντροφοι ξωπίσω τους να τα προφτάσουν. Και δεν τους μένει χρόνος και κουράγια για διάβασμα και θεωρίες. Και που σε κάθε αχτίφ ή εκδήλωση μετά την τρίτη ερώτηση κάποιος σφος έχει την αγωνία να το μαζεύουμε, λες και ξεχείλωσε. Και κάθε φορά στο κλείσιμο λέει, καλά όλα αυτά σύντροφοι, αλλά εδώ δεν είμαστε λέσχη συζητήσεων και από αύριο μας περιμένει...

Σα να το παρακάναμε δηλ και ψάχνουμε εξιλέωση για τις τύψεις μας. Λες και μετά από κάθε εξόρμηση με ρίζο πχ έρχεται ο επικεφαλής σφος και λέει, καλά όλα αυτά σύντροφοι, αλλά τώρα πρέπει να πάμε σπίτι μας να μελετήσουμε το όργανο, να το διαβάσουμε συλλογικά, να αξιοποιήσουμε τα άρθρα του. Αμ δε, που το λέει.

Κι αν μιλήσεις για την κρίση πρέπει να πεις πολλά ακόμα. Ότι είναι κρίση υπερσυσσώρευσης θεωριών που ψάχνουν κοινό να αυξήσουν την απήχησή τους και το μερίδιό τους στην πίτα. Όσοι χάνουν βγαίνουν εκτός παιχνιδιού. Μέχρι να έρθουν οι αστοί και να κηρύξουν το τέλος της ιστορίας και των ιδεολογιών. Και βασικά του μαρξισμού γιατί αυτό τους τσούζει.

Παράλληλα εξακολουθεί να ισχύει ο αδυσώπητος νόμος της πτωτικής τάσης του μέσου ποσοστού θεωρητικής κατάρτισης, που οξύνει στο έπακρο τις αντιφάσεις κι ευθύνεται για το μέτριο θεωρητικό επίπεδο των καιρών μας.

Πρέπει να πεις και για την χυδαία απολογητική των σοβιετικών που ερχόταν εκ των υστέρων να δώσει θεωρητικά φύλλα συκής στις πράξεις της ηγεσίας για να τις δικαιολογήσουν αντί να τις φωτίσουν απ’ τα πριν. Να μιλήσεις και για τα πολιτικά άρλεκιν της χρυσής μπρεζνιεφικής εποχής που σε κάθε δεύτερη σελίδα είχαν παραπομπές στο πιο πρόσφατο συνέδριο του κκσε και τα τσιτάτα του μπρέζνιεφ για να εξασφαλίσουν την έγκριση.

Για τα εμπόδια στη διαπάλη των ιδεών όταν κάτι δε συμφωνούσε ή παρεξέκλινε λίγο από την επίσημη γραμμή. Για την αυτοκτονία του ιλιένκοφ. Και για το βιβλίο του βαζιούλιν που βγήκε μόλις επί γκορμπατσώφ που διαλυόταν το σύμπαν, γιατί πιο πριν του το ‘κοβε η γραφειοκρατία.

Και για αυτό που είπε ο λένιν για το κεφάλαιο. Ότι κανείς δεν το κατάλαβε πραγματικά. Και δε μπορεί να το καταλάβει αν δεν έχει διαβάσει τη λογική του χέγκελ.
Κανείς τώρα, τρόπος του λένιν. Κατά βάση εννοεί τη μέθοδό του. Αυτό δηλ που απασχόλησε τους σοβιετικούς τα κατοπινά χρόνια με το ρόζενταλ και άλλους. Ο σοβιετικός μαρξισμός έχει σπουδαία επιτεύγματα κι αν δεν καταπιαστεί το κόμμα με αυτά, δεν ξέρω ποιος άλλος μπορεί να τα πάρει και να τα αξιοποιήσει.

Ακόμα και τα στραβά όμως είναι περασμένα μεγαλεία και διηγώντας τα να κλαις. Μακάρι να είχαμε σήμερα ένα σουσλόφ να δίνει γραμμή και να αρθρογραφεί. Και να απαντά με τον υπαρκτό στον υπαρξισμό και στα περί ανύπαρκτου.

Θα μου πεις βέβαια, το τελευταίο συνέδριο μια χαρά τα έβαζε. Έμφαση στη θεωρία, αλλά να μην αυτονομούνται απ’ την πράξη τα ιδεολογικά στελέχη. Χρυσά κι άγια όλα αυτά, κι ακόμα καλύτερα άμα γίνουν και πράξη.

Αλλά η θεωρία δεν είναι μόνο το ιδεολογικό και το κομμάτι της εκλαΐκευσης. Είναι και το κομμάτι της περαιτέρω ανάπτυξης. Η θεωρία πρέπει να επικαιροποιείται, να προχωρά και να αναπτύσσεται. Κι αυτό απαιτεί πολλά πράγματα, σαν τη διεθνή διημερίδα που είχαμε κάνει πριν το τελευταίο συνέδριο. Να γίνουνμία, δύο, πολλές διημερίδες.

Και το κμε; Τι να κάνει άραγε αυτή η ψυχή; Δεν πρέπει κάποτε να πάψει να φυτοζωεί; Γιατί σε τελευταία ανάλυση το μεγάλο πρόβλημα της εποχής μας είναι ότι ο κόσμος δεν έχει κρίση. Κι αυτό ακριβώς είναι το βασικό αίτιο της κρίσης.
Τι θεωρία να αναπτύξουμε άμα δεν έχουμε κριτική ικανότητα;

Σοβιετικό απολίθωμα

Είναι παράνοια να συμπαθεί κανείς -κριτικά έστω- τη σοβιετία και την ίδια στιγμή να στήνει το κόμμα απέναντι και να το βρίζει. Αφού είναι το ίδιο πράγμα!

Το κάνουν αυτό αρκετοί αναγνώστες, που μια χαρά σύντροφοι είναι, δεν τους τη λέω. Αλλά σα σκεπτικό θυμίζει λίγο τα κριτήρια που έχουμε στο κίνημα για αλληλεγγύη.
Ό,τι είναι μακριά το στηρίζουμε εύκολα κι ανώδυνα. Το ίδιο πράγμα εντός των τειχών, αν δεν είναι δικό μας, είναι από ύποπτο έως προδοτικό.

Αν υπήρχε μετεμψύχωση το κόμμα στην επόμενη ζωή του θα ήταν ο μιχαήλ σουσλόφ. Με όσα καλά και κακά συνεπάγεται αυτό. Ηρωικό και γραφειοκρατικό. Δημιουργικό και δογματικό. Λύση και πρόβλημα μαζί.

Το κόμμα έζησε και μεγάλωσε μαζί με τη σοβιετία. Αν και προς λύπη πολλών δεν πέθανε μαζί της. Που είναι το ιδανικό τέλος για έναν μεγάλο έρωτα.

Μαζί της πέρασε όλα τα στάδια ανάπτυξης κι όλες τις αρρώστειες, παιδικές και γεροντικές. Σαν το ανδρόγυνο που είναι μαζί από το δημοτικό.
Γεννήθηκαν με ένα χρόνο διαφορά κι έχουν δέκα μέρες διαφορά στα γενέθλια.
Έφτασαν στην κορύφωσή τους την ηρωική δεκαετία του 40. Να έχουν κάτι επαναστατικό να διηγούνται στα εγγόνια τους για να τα πείθουν.

Μετά, το κόμμα έζησε τη δική του αποσταλινοποίηση με το ζαχαριάδη. Τη δική του μπρεζνιεφική στασιμότητα στα ποσοστά του μεταπολιτευτικά, με τις απαραίτητες αυταπάτες(;) για ειρηνικό πέρασμα με τις δυνάμεις της αλλαγής. Την περεστρόικά του με τον ανανεωτή ανδρουλάκη που ήταν το παιδί θαύμα του περισσού. Σαν τον μπουχάριν ένα πράγμα. Ο οποίος αποκαταστάθηκε το 88, 50 χρόνια μετά το θάνατό του (από μη φυσικά αίτια). Την χρονιά του πορίσματος κκε-εαρ, έργο ζωής για τον μίμη.

Κόμμα και μαμά πατρίδα έζησαν μαζί τις διπλές ανατροπές το 89 και το 91, ο καθένας με το δικό του τρόπο. Αυτές της σοβιετίας σφράγισαν και τις εγχώριες.
Το αντίστροφο δυστυχώς δεν κατέστη δυνατό. Η κομσομόλ-ναρ κι ο λιγκατσόφ που διαφώνησε με τον τζανετάκη ήταν η μόνη μας ελπίδα. Αλλά τους έφαγαν νωρίς.

Ο ράφα (ένας είναι ο ράφα) λέει ότι ο μπρεζνιεφισμός ήταν σταλινισμός χωρίς αίμα. Και κάποιοι άλλοι λένε ότι η αλέκα είναι σαν τον στάλιν χωρίς μουστάκι. Απ' τα καλύτερα κοπλιμέντα που μπορείς να πεις σε συντρόφισσα παλιάς κοπής.

Δεν έφταιγε όμως ο σύντροφος με το μουστάκι στην κορυφή. Αυτός καλός άνθρωπος ήτανε κατά (πολύ) βάθος.
Οι διάφοροι ζντάνοφ από τα κάτω [Του] και δεξιά φταίγανε. Που βγάλαν τις μάζες απ' το προσκήνιο κι εφαρμόζαν σοσιαλισμό χωρίς αυτές. Από τα πάνω και κεντρι(στι)κά.

Σήμερα το κόμμα έμεινε χωρίς μαμά πατρίδα, το τελευταίο μπρεζνιεφικό απολίθωμα στην ευρώπη. Αλλά από τότε που ορφανέψαμε, μάλλον καλύτερα πατάμε. Καμία σχέση με την παιδική χαρά του 91.

Όποιος του ασκεί κριτική σήμερα πρέπει να τα 'χει όλα αυτά κατά νου. Κι ας πει μετά ό,τι θέλει.
Ας μας πει κομμουν-προδότες ή κομμουν-φασίστες. Ας γράψει το αρχιπέλαγος κολοζόφ και τη λιμνοθάλασσα γόντικα. Ας πει ότι συνεργαζόμαστε με ακροδεξιούς και φασίστες, όπως έκαναν οι σοβιετικοί στο μολότοφ-ρίμπεντροπ. Ή πιο μετά με βιντέλα και αμίν νταντά.
Ας πει ότι η σοβιετία είχε κρατικό καπιταλισμό κι ότι το κκε είναι αστικά υπεύθυνο κόμμα. Ας κάνει διασκευή τον μπεζαντάκο τραγουδώντας: οι αστοί τρομάξανε και κόμμα φτιάξανε να κλείσουν τα παιδιά των εργατών.
Ας αγαπήσει ή ας μισήσει το κόμμα μαζί με τη σοβιετία.
Αλλά όχι να τα διαχωρίζει μετά θάνατον (ο μόνος που τα χώρισε) και να κρατάει δύο μέτρα και δύο σταθμά. Αφού το ίδιο πράγμα είμαστε!

Αν είναι συνεπής σε αυτό, ας πει μετά ό,τι θέλει.
Πολλοί από όσους μας βρίζουν εξάλλου, κατά βάθος μας αγαπάνε. Το μίσος είναι η άλλη όψη της αγάπης.
Αν δε μας αγαπούσαν θα αδιαφορούσαν.

Κομμουνιστές και χιούμορ

Κλασικό δίπολο διαλεκτικής αντίφασης.
Οι κομμουνιστές συνήθως δεν έχουν χιούμορ. Αλλά έχουν πλάκα. Ή αλλιώς το χιούμορ έχει κομμουνιστές (και με το παραπάνω). Οι ιστορίες μας είναι μακράν οι πιο ξεκαρδιστικές.

Ενότητα και πάλη των αντιθέτων. Μόνο με διαλεκτική υπέρβαση μπορούν να αρθεί η αντίθεση και να μετεξελιχθούν οι δυο πόλοι. Οι κομμουνιστές σε επαναθεμελιωτές και το χιούμορ σε ανέκδοτα για τη σοβιετική ένωση.

Όποιος λέει πως δεν έχουμε χιούμορ μας αδικεί. Ή δεν έχει διαβάσει κομματικά ντοκουμέντα.
Πχ τις θέσεις του 12ου συνεδρίου το 87 στο σεφ, με κεντρικό σύνθημα αριστερή προοδευτική κυβέρνηση και αλλαγή με κατεύθυνση το σοσιαλισμό.
Που ήταν αδύνατη στο μαρξισμό και τελικά άλλαξε κατεύθυνση. Πήγε τεχνολογική.
Μια πορεία που κορυφώνεται στο 13ο όπου έχουμε το απαύγασμα της ελληνικής θεωρητικής κομμουνιστικής σκέψης.
Αλλά και το 14ο δεν πάει πίσω. Αν και συνέδριο ανασυγκρότησης, είχε ακόμα κατάλοιπα κι επιρροές.

Σε διεθνές επίπεδο δεσπόζει η περεστρόικα του γκορμπατσόφ του οποίου τα κείμενα από ετυμολογικής άποψης είναι σωστές γελοιογραφίες (γελοία γραπτά κατά το κοινώς λεγόμενον).
Υπήρχε όμως ήδη παράδοση από πριν. Με κορυφαίες θεωρητικές αναλύσεις του στάλιν για το κομμουνιστικό κράτος κι επί μπρέσνιεφ για το παλλαϊκό, που μπήκε και στο σύνταγμα το 77!
Από μαρξιστική σκοπιά πάντα.
Τα διαβάζεις με τη σιγουριά του εκ των υστέρων και απορείς πώς κρατιόντουσαν και δεν τους πιάναν τα γέλια όταν τα έλεγαν.

Τον τελευταίο καιρό γίνεται μια προσπάθεια στο διαδίκτυο να καταρριφθεί ο αστικός μύθος περί χιούμορ και κομμουνιστών. Υπάρχει κι η ιδέα να συλλέξουμε υπογραφές σχετικά στο ριζοσπάστη.
Την προσπάθεια τη σηκώνουν κυρίως κάποιοι σφοι μπλόγκερς, με έμπνευση και καλό χιούμορ.
Δεν υπάρχει ανησυχία όμως. Αποτελούν απλώς την εξαίρεση που επιβεβαιώνει την εξαίρεση και τίποτα παραπάνω.

Για να προσπαθούν βέβαια πάει να πει έχουν κάτι να αποδείξουν.
Κυρίως ότι τους κάνει η πλάκα η ίδια η ζωή. Τη ρεβάνς την παίρνουν ξεσπώντας στα μπλοκς. Το διαδικτυακό χιούμορ είναι καταφύγιο για πολύ κόσμο που δεν την παλεύει.

Υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις επί του θέματος.
Ας δούμε τις βασικότερες:
-οι κομμουνιστές έχουν χιούμορ. Πιστεύουν ότι μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο.
Μέχρι να αλλάξουν οι ίδιοι τόσο ώστε να μην το προσπαθούν πλέον.
-Οι κομμουνιστές έχουν χιούμορ. Φαίνεται εξάλλου κι από τους ηγέτες που εκλέγουν.
Μην το πάρτε πατριωτικά για στελέχη του εσωτερικού. Σκεφτείτε ηγέτες του εξωτερικού (δεν εννοώ τον φλωράκη).
Ας πούμε την τελευταία σύνθεση του πολιτμπιρό του ΚΚΣΕ.
Κι ακόμη πιο πριν τον τσερνιένκο.

Οι κνίτες έχουν άθλιο χιούμορ.
Στις εκδηλώσεις γελάνε με άθλια κρύα αστεία που πετάν οι ομιλητές για να ευθυμήσουμε.
Ναι, αλλά εκεί πηγαίνει περίπου ως γραμμμή.
Χωρίς γραμμή ο κνίτης δε γελεί.
(Πάει δεν πάει... το 'γραψα. Εξάλλου και το άλλο ρήμα απ' το σύνθημα, συνηρημένο σε άω-ώ είναι κανονικά).

Έχουμε χιούμορ αλλά το κρατάμε μεταξύ μας.
Που να τρέχεις να λες παραέξω τα καλά αστεία που σκέφτεσαι. Και άμα δεν είναι κομματικά σωστό (κοματίκαλυ κορέκτ) και βρεις το μπελά σου;

Ο διαχωρισμός πάει όπως στη σκηνή με το ανέκδοτο στις ζωές των άλλων (που είναι ωραία ταινία, αλλά αισχρή).
Ο απλός κόσμος σαρκάζει και γελάει με ανέκδοτα σαν αυτό με τον χόνεκερ και τον ήλιο.
Η νομενκλατούρα γελάει με τον φόβο των άλλων μετά το ανέκδοτο. Κι επίσης με τις κρυάδες του αποπάνω.

-Εννοείται ότι έχουν.
Για τη γενιά μου (γενιά του απολιθώματος κι όχι γενιά των 700) ζωντανή απόδειξη είναι η ελληνοφρένεια.
Για μένα που είμαι αποστάτης (και) της γενιάς μου, είναι ο χάρρυ κλυνν.
Προς λαού, όχι τώρα βέβαια. Έχει χρόνια να πει κάτι αστείο. Εννοώ παλιά, στα θρυλικά 80 'ς, που έκανε αξεπέραστη αριστοφανική σάτιρα. Θα κάνουμε προσεχώς και αφιέρωμα.

Βεβαίως έχουν. Οι σοβιετικοί πχ έχασαν το τρένο της επιστημονικο-τεχνικής επανάστασης (οι φίλοι μας φωνάζουν ετε) λέγοντας ότι το βινύλλιο βγάζει καλύτερο ήχο από τον ψηφιακό.
Κι άντε αυτοί ξέραν γιατί το λέγαν. Εμείς που τους πιστέψαμε στα αλήθεια πόσο χιούμορ κουβαλάμε;

Αυτή είναι μια από τις λίγες γραμμές που τηρώ ακόμα απαρέγκλιτα.
Αν δεν ακούγεται σκρατς δε μου αρέσουν κάποια κομμάτια.
Και σε άλλα ξενερώνω αν δεν υπάρχει μάσημα κασέτας, όπως στην αρχική μορφή στην οποία τα πρωτάκουσα και τα θυμάμαι.

-Εννοείται πως είχαν.
Το γελαστό παιδί πρέπει να γράφτηκε για τον μπέρια αν δεν κάνω λάθος.

-Πηγαίνει και συγκριτικά. Όπου εννοείται ότι (υπερ)έχουμε.
Τουλάχιστον η σιωπηρή πλειοψηφία των σφων που δεν έχει δε βαυκαλίζεται περί του αντιθέτου. Σε αντίθεση με τον υπόλοιπο κόσμο που συνεχίζει απτόητος.

Προσωπικά αν ακούσω άλλη μια φορά το ανέκδοτο με τον γάιδαρο που πετάει και το ριζοσπάστη θα αρχίσω να γκαρίζω εγώ ο ίδος. Αν δε, ο χιουμορίστας που το λέει το πιστεύει για έξυπνο και πρωτότυπο, ίσως προσπαθήσω να πετάξω κιόλας.

Το αυτό ισχύει και με το άλλο ανέκδοτο με τον σούπερμαν, το μωρό, το γορίλα και τον μπογιόπουλο. Την επόμενη φορά σκέφτομαι να αρχίσω να χτυπάω τα στήθια μου.
Που δεν είναι ερωτικό κάλεσμα. Έτσι ειδοποιείς την περιφρούρηση που καταφτάνει με κοντόξυλα.

Κατά τα άλλα τη τη γλυκιά μας σοβιετία και τους πολίτες της τη διέκριναν ανέμελα γέλια και χαρά.
Ίσως όχι χιούμορ βέβαια. Ή τουλάχιστον όχι τόσο έξυπνο.
Το πικρόχολο είναι πιο καυστικό. Κι έχω σοβαρούς λόγους να πιστεύω ότι στον καπιταλισμό έχεις πιο πολλά ερείσματα για να βγάλεις χολή και πίκρα.

Τελικώς τα ανέμελα γέλια το 89-91 μας βγήκαν ξινά. Και γίναν γέλια μέχρι δακρύων το 89-91.

Όπως λέει και μια θρυλική ατάκα -στην παραφρασμένη εκδοχή της:
Σύντροφοί μου μας γέλασαν.

Πράγματι. Η ιστορία μας πέταξε ένα ειρωνικό χα! κατάμουτρα.
Κι εμείς ακόμα ψάχνουμε να της απαντήσουμε.

Επιμύθιο: ρωτήστε τον κνίτη της γειτονιάς σας αν πιστεύει ότι οι κομμουνιστές έχουν χιούμορ.
Ο μέσος κνίτης θα σου πει ότι όσα λέγονται περί του αντιθέτου είναι αστικός μύθος. Εννοείται πως έχουμε.
Δύο τινά συμβαίνουν λοιπόν.
Ή έχει δίκιο, οπότε πράγματι έχουμε χιούμορ (σενάριο που συγκεντρώνει και τις λιγότερες πιθανότητες).
Ή λέει εν γνώσει του κάτι που ολοφάνερα δεν ισχύει. Δείχνοντας πως ξέρει να λέει πετυχημένα χωρατά.

Το άλλο με τον τσερνιένκο το ξέρετε...;

Γροθιά στο κατεστημένο

Μια εικόνα δέκα εισηγήσεις λεν οι κινέζοι κομμουνιστές (που είναι άλλο πράγμα από τα μέλη του ΚΚΚ. Το οποίο εν παρόδω έχει τα αρχικά της κου κλουξ κλαν. Και της παρένθεσης του ακελ επίσης).
Οπότε φαντάζεστε πόσες λέξεις. Για να μην πω για ιδεογράμματα.

Ακολουθεί σε συνέχειες ένας δεκάλογος με εικόνες που έχουν πολλά να πουν, με προχωρημένους συνειρμούς που είναι κι η πεμπτουσία της τέχνης άλλωστε.
Ένα ποτ πουρί με τις καλύτερες σκηνές, όχι απλώς του καλτ διαμαντιού Rocky IV, αλλά του παγκόσμιου κινηματογράφου εν γένει και του ρεύματος του σοσιαλιστικού σουρεαλισμού ειδικότερα.

Εικόνα υπ' αριθμόν 1

Έναρξη, πρώτη σκηνή.
Η αδρεναλίνη και οι τρίχες των χεριών υπακούουν στο πρόσταγμα για εγερτήριο που δίνεται υπό τους κορυφαίους ήχους της αρχής του eye of the tiger.
Δυο γάντια πυγμαχίας περιστρέφονται κι ευθυγραμμίζονται για να έρθουν σε θέση μάχης το ένα απέναντι από το άλλο. Σιγά-σιγά το σχέδιο πάνω τους αποκαλύπτεται.

Το γάντι από τα δυτικά (η λήψη του πλάνου γίνεται νοτιόθεν) έχει τη γελοία φανταχτερή τριχρωμία με την αστερόεσσα.
Το άλλο εξ ανατολών, σε πορφυρό φόντο αλά βυζάντιο, φέρει το αστροσφυροδρέπανο, το ένδοξο έμβλημα της τρισένδοξης σοβιετικής αυτοκρατορίας.
Τα δυο γάντια έρχονται τετ α τετ κι εκτοξεύονται με φόρα (έλα με φόρα που λένε). Ακολουθεί η μοιραία σύγκρουση και το πλάνο χάνεται μες στον καπνό.
Τρόμος...

Αυτή είναι, μακράν της δεύτερης, η απόλυτη κινηματογραφική απεικόνιση του ψυχρού πολέμου.
Αν ξέρετε κάποια καλύτερη εγώ κατεβάζω πάραυτα το μπλοκ (να έχουν και κάτι να ασχολούνται μερικοί που το ονειρεύονται).
Βλέποντας αυτή τη σκηνή ξεχνάς και χαμηλούς τόνους και τη γραμμή για ειρηνική συνύπαρξη και τα πάντα. Η ψυχολογία ανεβαίνει σε επίπεδο γιούργια να πάρουμε την πόλη.

Κάπου πιο κάτω ακούγεται η κομματάρα Burning Heat που δημιουργεί σκηνικό γουέστερν. Μονομαχία ένας εναντίον ενός. Κι όποιος δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας.
"Can any nation stand along?" αναρωτιέται o στίχος.

Έλα ντε;
Μόνο ο παπανδρέου του τρίτου δρόμου και της κίνησης των αδέσμευτων θα μπορούσε να απαντήσει θετικά σε αυτή την ερώτηση. Που ως γνωστός παπατζής τα είχε καλά με όλους. Κι οι σοβιετικοί στέλναν τον πονομαριόφ στην ελλάδα και στήριζαν πασοκ στα πλαίσια του μπλοκ της αλλαγής και του ειρηνικού περάσματος στο σοσιαλισμό.
Κούνια που μας κούναγε...

Το τραγούδι βέβαια θέτει σε γεωγραφική βάση το όλο ζήτημα. East vs West κτλ λες και είναι ολ σταρ γκέιμ.
Βέβαια, πέρα από την όποια προπαγάνδα, η φράση "βασική αντίθεση μεταξύ ιμπεριαλιστικού και σοσιαλιστικού συστήματος" είναι αντικειμενικά δύσκολο να χωρέσει σε στίχο και να ταιριάξει στο μέτρο. Ακόμα και στα αγγλικά όπου τα πάντα γίνονται.
Ωστόσο η συνταγή αυτή είναι δοκιμασμένη και διόλου τυχαία.

Λειτούργησε στην εντέλεια στην περίπτωση των δύο γερμανιών. Ο πολύς κόσμος στενοχωριόταν απλώς επειδή ήταν χωρισμένες σε ανατολική και δυτική. Σα να ήταν κράμερ εναντίον κράμερ στο σινεμά. Το λαοκρατική στο ΛΔΓ ήταν πάνω από τρεις συλλαβές και τον δυσκόλευε σαν έννοια.
Η ένωση των γερμανιών βέβαια μπορούσε να γίνει μόνο με ήττα της μιας. Όπως κι έγινε τελικά. Ουσιαστικά με όρους προσάρτησης, όχι επανένωσης.

Το ΕΣΣΔ-ΗΠΑ, ήταν ο υπέρτατος αγώνας πυγμαχίας.
Κατηγορία βαρέων βαρών και μέχρι τελικής πτώσης.
Το απόλυτο ντέρμπι μαζί με το μπάρτσα-ρεάλ μαδρίδ.
Αλλά όπως όλα τα μεγάλα γεγονότα ελαφρώς σικέ.

Εμείς από ένα σημείο και μετά τους δίναμε απλώς χαστουκάκια γιατί βασικά μας ενδιέφερε να κάνουμε εμπόριο.
Κι αυτοί μας δίναν μόνο πισώπλατα χτυπήματα κι ακολουθούσαν την τακτική του ώριμου φρούτου. Μας έδιναν δάνεια, μετά κόντρα δάνεια για να ξεπληρώσουμε τα προηγούμενα δάνεια και περίμεναν να πέσουμε από μόνοι μας κάτω από το βάρος των χρεών και της στάσιμης σαν έλος οικονομίας.
Το ίδιο ακριβώς κάνουν κι εντός των τειχών, όπου κάθε μέσος αμερικάνος που σέβεται τον εαυτό του και τις αξίες της πατρίδας του είναι χρεωμένος στις τράπεζες σε χρονικό βάθος τριών γενεών.

Για να μην απογοητευθεί το κομματικό κοινό και για να κρατηθούν τα προσχήματα η επίσημη εκδοχή λέει άλλα.
Πάνω που κερδίζαμε στα σημεία και είχαμε τον θείο σαμ ζαλισμένο στα σχοινιά κι ετοιμόρροπο λόγω βιετνάμ και πετρελαϊκής κρίσης, ήρθε ο πολυμήχανος πράκτορας γκόρμπι και μας έριξε νοκ άουτ με το δούρειο ίππο της περεστρόικα.

Στο Rocky IV όμως πέφτουν οι μάσκες.
Ο γκόρμπι στο τέλος χειροκροτάει όρθιος τον δεκάρικο λόγο του ρόκι μπαλμπόα περί αλλαγής (του έκλεισε συνωμοτικά και το μάτι, αλλά αυτό κόπηκε στο μοντάζ).
Ο ρόκι έκανε το διπλό μέσα στη μόσχα παίρνοντας ρεβάνς για το διπλό του ιβάν ντράγκο στις ηπα επί του απόλο κριντ. Οι δυο έδρες έσπασαν, οι μπουκ κονόμησαν και όλοι έζησαν καλύτερα.
Η διεθνής ομοσπονδία μάλιστα πήρε πρέφα την υπόθεση κι έβγαλε την ουρά της εκτός. Βρήκε ένα αστείο πρόσχημα κι αρνήθηκε να αναγνωρίσει το παιχνίδι. Όποιο και να 'ταν δηλ το αποτέλεσμα ο ρόκι θα κρατούσε τον τίτλο του παγκόσμιου πρωταθλητή.
Βρώμα η δουλειά...

Ας μη βιαστούμε όμως να κατηγορήσουμε τους σοβιετικούς για στήσιμο. Η εσσδ χρειαζόταν απεγνωσμένα "ζεστό" συνάλλαγμα. Και η ταξική πάλη μπορεί να πάρει απρόβλεπτες μορφές όσο (ο)ξύνεται η παγκόσμια διαμάχη ιμπεριαλισμού-σοσιαλισμού.

Σε όλα αυτά υπάρχει κι η εκτίμηση-τομή του ΚΟ του κκε μ-λ, δηλ ομόφωνη απόφαση του βασίλη σαμαρά.
Ο αγώνας πυγμαχίας έγινε για τα μάτια του κόσμου.
Αλλά η ρεβιζιονιστική ηγεσία του κκσε είχε και κρυφό σκοπό. Να αγαπήσει τον ρόκι και τις ηπα ο σοβιετικός λαός για να κάνει αυτή πιο άνετα μπίζνες και άνοιγμα προς τη δύση...

(Συνεχίζεται...)

Προθέρμανση

Ξεκινάμε την ανάλυση πάνω στο φαινόμενο ΝΑΡ.
Κορωνίδα αυτής της θεωρητικής μας αναζήτησης θα αποτελέσουν οι θέσεις του ΝΑΡ για την Σοβιετική Ένωση. Για να μη μας πέσουν όμως απότομες και βαριές στο στομάχι κι επειδή δεν είμαστε έτοιμοι να αντικρίσουμε κατάματα τέτοια μεγαλειώδη επεξεργασία χωρίς την κατάλληλη ψυχική και σωματική προεργασία, θα το πάμε με στάδια λίγο-λίγο.

Ξεκινάμε την προθέρμανση με το πριν, την εφημερίδα της ανεξάρτητης αριστεράς, όπως γράφει και η προμετωπίδα της.
Πολλές εφημερίδες της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς ακολουθώντας το παράδειγμα του ριζοσπάστη, δεν κρύβουν ότι είναι όργανα συγκεκριμένου πολιτικού χώρου/συλλογικότητας. Στο Πριν αρθρογραφούν στελέχη και μέλη του ναρ, δημοσιεύονται συνεχώς οι αποφάσεις της ΠΕ του, διαφημίζονται τα φεστιβαλ της νΚΑ, το πράγμα δε θέλει κολαούζο. Έχει βέβαια ευρύτερη θεματική, δημοσιεύει κι άλλες απόψεις, συνεντεύξεις με προσωπικότητες από πολλούς χώρους. Στο παρελθόν είχαν πάρει ακόμα κι από τον κατηφόρη της "αριστερής" πτέρυγας του πασοκ, ρίχνοντας έτσι νερό στο μύλο της σχετικής σπέκουλας περί πασόκων σοσιαλδημοκρατών κι άλλα τέτοια δροσερά που τα αναπαράγουμε κι εμείς πολλές φορές αβασάνιστα (κυρίως παλιότερα και στα πανεπιστήμια).
Η αλήθεια είναι ότι τέτοια πράγματα σε ένα όργανο κόμματος, δεν βρίσκεις. Αλλά η ουσία δεν αναιρείται. Κι η αυγή παίρνει συνεντεύξεις κι από νεοδημοκράτες ακόμα, αλλά τη σχέση της με τον Συνασπισμό ούτε την αρνείται, ούτε την κρύβει.

Αυτά σε πρώτο επίπεδο. Σε ένα δεύτερο όμως τι μπορεί να εννοεί ο ποιητής με αυτό το ανεξάρτητη αριστερά;
Καταρχήν ανεξάρτητη σε αντιπαράθεση με ποιον; Οι εξαρτημένοι δηλ ποιοι είναι; Εμείς, του κκε; Από ποιον άραγε; Από καμιά ουσία που πίνουν και δε μας δίνουν;
Αυτό μου θυμίζει εν παρόδω ένα από τα πλέον εκπληκτικά πράγματα που έχω ακούσει ποτέ. Ότι το ναρ είναι κατά του διαχωρισμού σε σκληρά και μαλακά (βάλτε όσα θαυμαστικά θέλετε όσοι δεν το ξέρατε). Κι όχι με την έννοια ότι τα εγκρίνει όλα.
Βέβαια συζητώντας με ναρίτες για τη δίμηνη καμπάνια που είχε κάνει προ 5ετίας η κνε ενάντια στα ναρκωτικά (συνολικά και με κύριο θέμα την πρόληψη, όχι τον διαχωρισμό ή μη) μου είπαν ότι δεν χρειαζόταν ολόκληρη καμπάνια κι ότι δίναμε υπερβολική σημασία ανοίγοντας μέτωπο για αυτό το θέμα.
Σωστά, το θέμα είναι να διαφωνείς φιλολογικά με κάτι, να το βάζεις και στις θέσεις σου για να είσαι καλυμμένος, όχι όμως να ανοίγεις και μέτωπο για αυτό. Και προπαντός μεταξύ μας παιδιά, μη τυχόν πάρουν χαμπάρι τη θέση σας και παραέξω και φανείτε αναντίστοιχοι, ή σας πάρουν στο ψιλό, πχ στα σχήματα της εαακ.
Στο τέλος βέβαια μένει η απορία πώς ακριβώς ανοίγεται μέτωπο ενάντια σε κάτι με το οποίο στην πράξη ούτε διαφωνία υπάρχει ούτε απόρριψη. Κατά βάση μάλλον αποδοχή, αλλά ντροπαλή, χωρίς να ομολογείται ανοιχτά.

Πέρα από την πλάκα όμως. Τι μπορεί να σημαίνει στα αλήθεια αυτό το ανεξάρτητη;
Εντάξει, όταν το ακούς σε γενικές συνελεύσεις να το λένε τα εαακ, υπονοούν ότι αυτή είναι ακομμάτιστοι, δεν παίρνουν γραμμή κτλ. Οπότε τους ρωτάς στο καπάκι πού βγάζουν αυτοί τις αφίσες τους και ακολουθεί μια γόνιμη πολιτική αντιπαράθεση.
Όταν το ακούς όμως από κόμμα, έστω ρεύμα, οργάνωση, συνασπισμό, οτιδήποτε τέλος πάντων, τι μπορεί να σημαίνει;

Το μόνο πράγμα στο οποίο πηγαίνει το μυαλό μου είναι η σοβιετική ένωση. Η γνωστή ιστορία με το εσωτερικού και εξωτερικού και την εξάρτηση από το διεθνές καθοδηγητικό κέντρο.
Έλα όμως που όσοι πήγαν στο ναρ, έφυγαν το 89 που η σοβιετική ένωση ήταν στα τελειώματα. Και ο λόγος ήταν η κυβέρνηση τζανετάκη, δηλ καμία -άμεση- σχέση με τα τεκταινόμενα στην εσσδ. Ίσα-ίσα που κάποιοι από αυτούς φεύγαν καταγγέλλοντας σταλινικές πρακτικές που έρχονταν σε ευθεία αντίδραση με το πνεύμα της γκλάσνοστ και της περεστρόικα.
Απ' όσο ξέρω αυτή είναι και η μόνη διάσπαση στην ελλάδα που δεν υπαγορεύτηκε, ή να στιγματίστηκε έστω από τη διεθνή συγκυρία (ακόμα και το 91 με τον Συν η τάση της σοσιαλδημοκρατικής μετάλλαξης των ΚΚ ήταν διεθνής).
Το ναρ λοιπόν είναι απόλυτα ελληνική ιδιαιτερότητα, χωρίς συγκεκριμένες διεθνείς ιδεολογικές αναφορές, όπως οι τροτσκιστές και οι μουλάδες με το νεπάλ. Για αυτό πρέπει να το προσέχουμε και να το διατηρούμε σαν κόρη οφθαλμού.

Τέλος πάντων εμείς τα "τζάνκια" της εξαρτημένης αριστεράς μπορούμε να θυμηθούμε κάποια πατροπαράδοτα κλισέ που αναδεικνύουν ότι βρισκόμαστε σε απόλυτη εξάρτηση από τον αγώνα της εργατικής τάξης, τα λαϊκά συμφέροντα κτλ.
Και θα μπορούσαμε να προβοκάρουμε το όλο θέμα λέγοντας ότι το ναρ συγκλίνει σε κάποια ζητήματα με σοσιαλδημοκρατικής απόχρωσης μαργαριτάρια και επεξεργασίες.
Η θέση περί εξαρτημένης αριστεράς, ο τρόπος οργάνωσης βιντάλ σασούν (δύο κόμματα σε ένα) που βγαίνει σαν εικόνα και στον τύπο τους, ακόμα και η άποψη για την εσσδ (ιδιότυπος καπιταλισμός) την οποία θα αναλύσουμε αργότερα, είναι ορισμένα από αυτά.

Αν ήμουν προβοκάτορας θα ασπαζόμουν και θα αναπαρήγαγα όλη την παραπάνω προσέγγιση.
Δεν είμαι όμως. Για αυτό απλώς την αναπαράγω...

(Συνεχίζεται...)