Η Ματωμένη Κυριακή

Πριν περάσουμε στην ερμηνεία και τα συμπεράσματα για το δεκέμβρη του 44’, αξίζει τον κόπο να επιμείνουμε λίγο ακόμα στα γεγονότα. Η κε του μπλοκ αντιγράφει το σχετικό κεφάλαιο, με τον τίτλο της ανάρτησης, από το δεύτερο τόμο της «μεγάλης πενταετίας» του πέτρου ρούσου, στελέχους του κόμματος και μέλους του πγ της κε κατά τη διάρκεια της ηρωικής δεκαετίας του 40’.

Μετά την ιταμή προκήρυξη του Σκόμπυ, τα μέτρα του Παπανδρέου και την παραίτηση των υπουργών της εαμικής αντίστασης, η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ συνήλθε σε δυο συνεδριάσεις, μια την 1^η του Δεκέμβρη, όπως αναφέραμε κιόλας, και μια στις 2 του Δεκέμβρη. Στην πρώτη συνεδρίαση η ΚΕ αποκαλύπτει τα σχέδια των Ελλήνων αντιδραστικών – όχι όμως και των Άγγλων – και καλεί το λαό να αγωνιστεί για να εξασφαλίσει την ησυχία του τόπου, τις ελευθερίες του και την ομαλή εξέλιξη, με βάση τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης.

Την άλλη μέρα, 2 του Δεκέμβρη, η ΚΕ βλέποντας ότι τα μέτρα του Παπανδρέου έκλεινε ο δρόμος για την ομαλή δημοκρατική εξέλιξη, αποφασίζει:

1. Να απευθύνει έκκληση προς τις κυβερνήσεις των μεγάλων συμμάχων Σοβιετικής Ένωσης, Ενωμένων Πολιτειών και Μεγάλης Βρετανίας. Στην έκκληση καταγγέλνει την παρέμβαση του στρατηγού Σκόμπυ («δεν είναι δυνατό να αποτελεί θέλησιν της Μ. Βρετανίας»…)

Σε συνδυασμό μ’ αυτό στέλνεται στο εξωτερικό μεγάλη εαμική αποστολή για να διαφωτίσει τους λαούς και τις κυβερνήσεις και να οργανώσει τη συμπαράσταση στον αγώνα μας. Την αποτέλεσαν οι Π. Ρούσος (μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ) επικεφαλής της αντιπροσωπείας, Γ. Καλομοίρης (ρεφορμιστής γραμματέας της Γενικής Συνομοσπονδίας των εργατών της Ελλάδας), Δ. Στρατής (αριστερός ρεφορμιστής γραμματέας της ΓΣΕΕ), Γ. Ζωιτόπουλος (διευθυντής των υπηρεσιών της  ΠΕΕΑ), Σταμάτης Γιαννακόπουλος (ηγετικό στέλεχος της ΕΠΟΝ και των ανταρτοομάδων της), προστέθηκε στο τέλος και η Καίτη Ζέβγου (μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ).

2. Να οργανώσει παλλαϊκό συλλαλητήριο την Κυριακή 3 του Δεκέμβρη στην Πλατεία του Συντάγματος.

3. Να ανασυγκροτήσει την Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ. Την αποτέλεσαν ο Γ. Σιάντος γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ, ο Μ. Μάντακας υποστράτηγος και Μ. Χατζημιχάλης υποστράτηγος.

4. Να κηρύξει γενική απεργία σ’ όλη τη χώρα στις 4 του Δεκέμβρη.

Στις 4 του Δεκέμβρη η ΚΕ του ΕΑΜ έστειλε καινούρια έκκληση προς τους μεγάλους συμμάχους.

Την Κυριακή 3 του Δεκέμβρη 1944 από το πρωί μια λαοθάλασσα, υπακούοντας σαν ένας άνθρωπος στα συνθήματα του ΕΑΜ και στη φιλελεύθερη συνείδησή της, συνέκλινε προς το κέντρο της ελληνικής πρωτεύουσας. Ο Παπανδρέου είχε δώσει αποβραδίς την άδεια για κείνη την ειρηνική διαδήλωση και κατόπιν – ασφαλώς με υπόδειξη των Άγγλων – την ακύρωσε. Ήταν το κορύφωμα του ιστορικού ρόλου του στην κρίσιμη εκείνη στιγμή της Ελλάδας. Εκ των υστέρων (δηλώσεις του της 7 του Δεκέμβρη) πήγε να δικαιολογηθεί πως είχε πληροφορίες ότι τάχα το συλλαλητήριο θα υπήρχαν και ένοπλοι. Η δικαιολογία χρειάστηκε για να καλύψει το μεγάλο έγκλημα: Στις 3 του Δεκέμβρη η αστυνομία του Έβερτ έβαλλε από τα παράθυρα των Παλιών ανακτόρων, της Αστυνομικής Διεύθυνσης και των γύρω ξενοδοχείων κατά του πλήθους των πατριωτών. 54 νεκροί και 70 τραυματίες είναι τα θύματα που έπεσαν στους δρόμους της αντιστασιακής Αθήνας. Μα ο λαός δεν κάμπτεται. Σηκώνει και περιφέρει τους νεκρούς του ζητώντας εκδίκηση και δημοκρατία. Ο ανταποκριτής της εφημερίδας «Σαν» του Σικάγου τηλεγραφεί πως ο μεγαλόψυχος και άοπλος λαός, γυναίκες και κορίτσια, ακόμα και κείνη την τραγική στιγμή, με το χαμόγελο στα χείλη φώναζαν:

-Ζήτω ο Τσώρτσιλ, ζήτω ο Ρούζβελτ, κάτω ο Παπανδρέου, κάτω ο βασιλιάς!

Τίποτα δεν έδειχνε τραγικότερα πόσο δεν είχαμε έγκαιρα αναπροσανατολίσει το λαό.

Όπως έγραφε ο Αμερικανός δημοσιογράφος Πούλος, οι τουφεκισμοί στο συλλαλητήριο της 3 του Δεκέμβρη «ήταν η σπίθα που τόσο επιδίωκαν οι φασίστες, οι δεξιοί, οι βασιλόφρονες».

Την άλλη μέρα, 4 του Δεκέμβρη η κηδεία των θυμάτων ήταν ακόμα πιο πλατιά, μαχητική και επιβλητική. Μα πάλι οι προβοκάτορες μαίνονται. Κρυμμένοι σε χτίρια γύρω στην Πλατεία Ομονοίας δολοφονούν άλλους 70 και τραυματίζουν 150 πατριώτες. Η κηδεία των νέων θυμάτων έγινε μεμονωμένα. Το ποτήρι της οργής του λαού ξεχύλισε.

Ο άλλοτε πρωθυπουργός, αρχηγός του κόμματος των Προοδευτικών Γ. Καφαντάρης θα δηλώσει: «Αιματοκύλισαν την Ελλάδα για να σώσουν το σώμα των Πραιτωριανών»…

Με τους τουφεκισμούς της Ματωμένης Κυριακής στις διαδηλώσεις του λαού κυριάρχησε, γραμμένο σε μεγάλα πανώ, το σύνθημα: «Όταν ένας λαός βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της τυραννίας διαλέγει ή τις αλυσίδες ή τα όπλα». Και ο δημοκρατικός ελληνικός λαός της Αντίστασης διάλεξε. Τα όπλα είχαν τώρα το λόγο. Από τη στιγμή αυτή όλες οι σκέψεις, όλες οι γνώμες, όλες οι θελήσεις των στελεχών και των απλών αγωνιστών του λαού συγκεντρώθηκαν σε ένα και μόνο στόχο: να καταφερθεί χτύπημα στον αποχαλινωμένο ξένο και ντόπιο δυνάστη.

Αμέσως μετά τη λήψη της απόφασης η Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ εγκατέστησε το Στρατηγείο της στη Μονή Κλειστών, κοντά στη Χασιά της Αττικής. Η εγκατάσταση έγινε φυσικά εκ των ενόντων, ουσιαστικά η ΚΕ του ΕΛΑΣ δε διέθετε κοντά της οργανωμένο επιτελείο. Έτσι όμως αχρηστευόταν ουσιαστικά τουλάχιστο σε ό,τι αφορά το κύριο πεδίο της μάχης – την Αθήνα, το συγκροτημένο Επιτελείο του Γενικού Στρατηγείου, που βρισκόταν στη Λαμία.

Πώς και πότε πάρθηκε η απόφαση για την ανασύσταση της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ; Στον τύπο και σε άλλα δημοσιεύματα έγιναν αρκετές συσκοτίσεις γύρω στο ζήτημα. Ο Μούντριχας μάλιστα (Απογευματινή, 21.10.1958) συσχετίζει την επανασύστασή της με την άρνηση που τάχα πρόβαλε ο στρατηγός Σαράφης σε μένα σαν αντιπρόσωπο το ΠΓ του ΚΚΕ, όταν στάλθηκα στο Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ, περνώντας κατά το ταξίδι μου για το εξωτερικό – άρνηση να αναλάβει την αρχηγία των επιχειρήσεων της Αθήνας. Αμφισβητεί ο Μούντριχας την ημερομηνία της πρώτης (ιδρυτικής) διαταγής της ΚΕ του ΕΛΑΣ που παραθέτει ο Σαράφης στο βιβλίο του «Ο ΕΛΑΣ» - 1 του Δεκέμβρη. Και σημειώνει ότι ο Ρούσος έφτασε στη Λαμία το μεσημέρι της 1 του Δεκέμβρη, ενώ εγώ πιστεύω πως έφτασα στις 2 του Δεκέμβρη*. Για την ημερομηνία της διαταγής δεν μπορώ να ξέρω. Αλλά έτσι είτε αλλιώς η ΚΕ του ΕΑΜ αποφάσισε την ανασύσταση της ΚΕ του ΕΛΑΣ μόνο το βράδυ του Σαββάτου 2 του Δεκέμβρη.

{* «Έτσι το έφερε η ζωή μας στις 2 του Δεκέμβρη 1944 τις πρωινές ώρες να γυρίζω στη Μακεδονία (με τον Αναστασιάδη). Τώρα προς Μακεδονία και για τη Βουλγαρία έρχονταν μαζί μας και ο Πέτρος Ρούσος». (Από αδημοσίευτο άρθρο του Λ. Ματσούκα 16.12.1966)}

Φαίνεται όμως πως μπροστά στην όξυνση της πολιτικής κρίσης το Α’ Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ διέταξε νωρίτερα ορισμένες προληπτικές μετακινήσεις μονάδων που ανήκαν στη ΙΙ Μεραρχία. Ο Σαράφης στο έργο του «ο ΕΛΑΣ» αναφέρει ότι ο Σιάντος με τηλεγράφημά του πληροφορεί το ΓΣ του ΕΛΑΣ ότι παραιτήθηκαν οι υπουργοί μας, η κατάσταση είναι κρισιμότατη και παρακαλεί το ΓΣ να προωθήσει τάχιστα προς τη Θήβα το Σταθμό Διοίκησης της Ομάδας μεραρχιών Στερεάς, της ΧΙΙΙ μεραρχίας, το 52 σύνταγμα πεζικού και την ταξιαρχία ιππικού.

Επίσης ο Μούντριχας αναφέρει μιαν (ανεπαλήθευτη) διαταγή του Σιάντου:

«Συνταγματάρχην Παπασταματιάδην Πάτρας

Υπουργοί μας παραιτήθηκαν. Ανάγκη απόλυτος διαλύσετε αμέσως Εθνοφυλακήν με πολιτικά και εν ανάγκη με βίαια μέσα. Πολιτοφυλακή παραμένει θέσιν της. Κατάστασις κρισιμώτατη, αγόμεθα προς σύγκρουσιν. Προετοιμάσετε μεταφοράν μέρους δυνάμεών σας δια ξυράς προς Μέγαρα, είτε δια θαλάσσης προς όρμον Γερμενού. Πραγματοποιήσετε μετακίνησιν άμα πέρατι προετοιμασίας άνευ ετέρας διαταγής.

2/12/1944

Γέρος

(Το τηλεγράφημα το παραθέτει ο Μούντριχας και προσθέτει: απ’ αυτή τη μέρα ο Σιάντος διατάζει τον ΕΛΑΣ).

Ο Σαράφης γράφει ότι απάντησε στην ΚΕ του ΕΑΜ πως η μετακίνηση τμημάτων χωρίς να ξέρει το Γενικό Στρατηγείο τείνει να εξαρθρώσει τη διάταξη, πως πρέπει να γίνεται με καθορισμένο μελετημένο σχέδιο ενέργειας και έθετε ζήτημα πως αυτός που θα διευθύνει τις επιχειρήσεις πρέπει να είναι τυπικά και ουσιαστικά υπεύθυνος αλλιώς είναι αδύνατη πραγματική και ουσιαστική διεύθυνση επιχειρήσεων. Σε λίγο ο Σαράφης παίρνει την πρώτη διαταγή της ΚΕ του ΕΛΑΣ που διέταζε την υπαγωγή του Γενικού Στρατηγείου στην αρμοδιότητά της. Ο Σαράφης δεν ξεκαθαρίζει ημερομηνία. Ο Σαράφης δεν έβλεπε με καλό μάτι εκείνες τις κινήσεις που αν και επιβλήθηκαν ραγδαία από τα γεγονότα δεν έπαυαν να είναι σπασμωδικές. Ο Σαράφης προσθέτει: «ως τις 2 του Δεκέμβρη καμιά μονάδα του ΕΛΑΣ δεν είχε μετακινηθεί και κανένα μέτρο δεν είχε παρθεί που να δείχνει προπαρασκευή επίθεσης». (σελ 583)

Δεν ήμουν πια στην Αθήνα όταν ανακοινώθηκε η ανασύσταση της ΚΕ του ΕΛΑΣ που έθετε όλες τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ μαζί και το Γενικό Στρατηγείο κάτω από τις διαταγές της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ, αφαιρώντας τις από τη δικαιοδοσία της κυβέρνησης και του Σκόμπυ. Δεν έχω συνεπώς προσωπική αντίληψη. Αλλά είναι φανερό πως η ανασύσταση έγινε μετά την ιταμή προκήρυξη – διαταγή του ΣΚόμπυ της 1^ης του Δεκέμβρη, ιδιαίτερα για διάλυση της Πολιτοφυλακής και του ΕΛΑΣ, και την παραίτηση των εαμικών υπουργών την ίδια μέρα.

Τα γεγονότα κάλπαζαν σα να καιγόταν το φιτίλι σε μια βόμβα εγκαιροφλεγή.

Έπρεπε να ξεκινήσω για τα Βαλκάνια περνώντας πρώτα από το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ στη Λαμία, να μιλήσω με το στρατηγό Σαράφη και τον καπετάνιο Άρη και να τους ενημερώσω για την κατάσταση.

(…)

Στις 2 του Δεκέμβρη φτάνω στη Λαμία και έχω μια συνομιλία με το στρατηγό Σαράφη· τον ενημερώνω για την κατάσταση. Μιλώ και με τον Άρη και άλλα στελέχη μας. Ο Σαράφης δε φαίνεται ευχαριστημένος από την εξέλιξη μα ούτε από τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε την κατάσταση. Το σπουδαιότερο είναι ο διχασμός του ενιαίου της στρατιωτικής ηγεσίας και η ουσιαστική αχρήστευση του Γενικού Στρατηγείου στην κρίσιμη ώρα. Δεν μπορώ να πω πως είχε άδικο.

Η στάση του Σαράφη πάντως ήταν πατριωτική. Ζήτησε την άδεια να χτυπήσει τις διάσπαρτες στην υπόλοιπη Ελλάδα αγγλικές δυνάμεις και δέχτηκε τη διεύθυνση των επιχειρήσεων κατά του Ζέρβα. Επέστρεφε σε λίγο το αγγλικό μετάλλιο που του είχε απονεμηθεί.

Σε λίγες μέρες με διαταγή της της 5 του Δεκέμβρη η ΚΕ του ΕΛΑΣ καθόριζε σαν αποστολή του Γενικού Στρατηγείου την ασφάλεια των συνόρων, τη διάλυση των τμημάτων του Ζέρβα στην Ήπειρο και του Τσαούς Αντών στη Μακεδονία, την επιτήρηση των αγγλικών τμημάτων στις επαρχίες.

-.-.-

Ενδιάμεσα ο Ρούσος παραθέτει την αρχή του άρθρου που συνέγραψε και παρέδωσε, πριν φύγει, για την κομμουνιστική επιθεώρηση της 1^ης Δεκέμβρη. Το άρθρο έγραφε ανάμεσα σε άλλα.

Βρισκόμαστε εκεί που αρχίζουν να ξεχωρίζουν οι σκοποί και οι προθέσεις… Κανείς δεν παραγνωρίζει τις δυσκολίες μιας Κυβέρνησης σαν τη σημερινή. Μα και κανείς περισσότερο από το ΚΚΕ δεν έκαμε και δεν κάνει τόσες υποχωρήσεις για τη διατήρηση της ενότητας. Μα οι υποχωρήσεις του βασανισμένου λαού μας απέναντι σε κείνους, που δεν έχουν κανένα δικαίωμα κερδισμένο με πάλη ενάντια στους καταχτητές, τελειώνουν εκεί που αρχίζει η υπαναχώρηση στο ζήτημα των δοσίλογων, εκεί που μπαίνει υπό αμφισβήτηση η εθνική ανεξαρτησία μας, εκεί που παραβιάζονται οι δημοκρατικοί σκοποί του αγώνα μας και των συμμάχων… Πρέπει να βγει από το μυαλό οποιουδήποτε ότι μπορεί ποτέ ο λαός μας να παρατήσει το όπλο, που άρπαξε από τους καταχτητές, χωρίς να έχει προηγουμένως να κατοχυρωθεί ότι οι συνεργάτες, που τον δολοφονούσαν, τιμωρούνται, ότι η κάθαρση από κάθε τι το φασιστικό άρχισε, ότι όλοι θα σεβαστούν τη λαϊκή κυριαρχία. Αν οι μαύρες δυνάμεις που εχθρεύονται και τρέμουν την εθνική μας ενότητα εξακολουθούν ανενόχλητες να ταράζουν την ησυχία του τόπου για να επιβάλουν αντιλαϊκές πραξικοπηματικές λύσεις, και η κυβέρνηση του κ. Παπανδρέου παραμένει θεατής, δημιουργείται μια κατάσταση, που οδηγεί κατευθείαν στον εμφύλιο πόλεμο. Ξέρουμε ποιοι τον θέλουν στην Ελλάδα, ξέρουμε ποιοι τον θέλουν σ’ όλον τον κόσμο. Το κόμμα μας δεν πρόκειται ν’ αναλάβει την ευθύνη για το ξαπόλυμά του… Θα την έχουν εκείνοι που στην κρισιμότερη στιγμή της Ελλάδας και του κόσμου παραβιάζουν τη συμφωνία του έθνους και των συμμάχων μας για τη συντριβή του φασισμού και τη δημοκρατική αναγέννηση της Ελλάδας


Μπορείτε επίσης να παρακολουθήσετε σε δύο μέρη (εδώ και εδώ) ένα συγκλονιστικό φωτογραφικό αφιέρωμα στις μέρες του δεκέμβρη από το ιστολόγιο "εχθρός του ΄λαού", που αναδημοσίευσε ο οικοδόμος.

Εσείς πολεμάτε το φασισμό, εμείς πολεμάμε την Ιταλία

Ο πέτρος ρούσος (πολυχρονίδης) ήταν μέλος του πολιτικού γραφείου του κκε καθ’ όλη τη διάρκεια των ηρωικών χρόνων του σαράντα (αλλά κι αργότερα) καταγράφοντας το πρώτο μισό αυτής της διαδρομής (1940-45) στο βιβλίο του ‘μεγάλη πενταετία’. Η κε του μπλοκ αντιγράφει σήμερα αποσπάσματα από το βιβλίο και τα κεφάλαια σχετικά με την 28^η οκτώβρη 1940, που βρήκε τους περισσότερους κομμουνιστές σε φυλακές κι εξορίες. Η διήγηση του ρούσου αφορά την ομάδα εξορίστων στην κίμωλο, όπου βρίσκονταν επίσης μαζί του η συντρόφισσά του, χρύσα χατζηβασιλείου, ο πορφυρογένης, η αύρα βλάση-παρτσαλίδου, ο καραγιώργης, η βασιλεία παπαρήγα κ.ά.

Στις 5 νοέμβρη, μια βδομάδα από την εισβολή του μουσολίνι, μας έρχονται, γρήγορα τούτη τη φορά κι ύστερα από διακοπή, εφημερίδες της αθήνας, το «ελεύθερο βήμα» που δημοσίευε στο φύλλο της 2 του νοέμβρη 1940 το ανοιχτό γράμμα του φυλακισμένου, τότε γενικού γραμματέα του κκε ζαχαριάδη με ημερομηνία 31 του οχτώβρη 1940. Το γράμμα καλούσε τον ελληνικό λαό στην αντίσταση κατά του εισβολέα. (…) Η διχτατορία για να κάνει πιο πιστευτό το κείμενο του γράμματος δημοσίευσε και φωτοτυπία του πρωτότυπου χειρογράφου.

Αμέσως συνήλθε το γραφείο της κομματικής μας ομάδας για να πάρει θέση. Οι συζητήσεις περιστράφηκαν σε δύο ζητήματα: α) αν το γράμμα είναι γνήσιο και β) αν η γραμμή που καθορίζει είναι σωστή. Στο πρώτο ζήτημα η ομοφωνία ήταν απόλυτη, γνωρίζαμε αρκετοί από μας το γραφικό χαρακτήρα και το ύφος του συντάκτη. Στο δεύτερο ζήτημα ομόφωνη ήταν η γνώμη πως στην ελλάδα έχουμε να κάνουμε από τα πράματα με εθνικοαπελευθερωτικό πόλεμο, μόνο που βρισκόταν στη βράση του ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος και στην εξουσία είχαμε κυβέρνηση φασιστική. Χρέος μας ήταν να παλέψουμε να γίνει πραγματικός παλλαϊκός αντιφασιστικός πόλεμος.

(…)Άλλωστε το γράμμα του γενικού γραμματέα του κόμματος εξέφραζε την τοτινή γραμμή του κκε, που είχε ψηφιστεί στην 4^η ολομέλεια της κε (σεπτέμβρης 1935) και λίγο αργότερα στο 6^ο συνέδριο του κκε (δεκέμβρης 1935), βασισμένη στις ιστορικές αποφάσεις του 7^ου συνεδρίου της κομμουνιστικής διεθνούς (1935). Το γράμμα εναρμονιζόταν με τις θέσεις που από το 1938 ακόμα κι ιδιαίτερα από τον καιρό των προπαρασκευαστικών εξορμήσεων του χίτλερ κατά της αυστρίας, τσεχοσλοβακίας και της προδοσίας των δυτικών ιμπεριαλιστών στο μόναχο, είχαν πάρει οι περισσότερες και σπουδαιότερες ομάδες των κομμουνιστών στις φυλακές και τις εξορίες, στην κέρκυρα, ακροναυπλία, αίγινα, γαύδο, ανάφη, κ.ά. (…)

Μας ξένιζε βέβαια στο γράμμα η θέση της «δίχως επιφύλαξη» υποστήριξης του πολέμου που διευθύνει η κυβέρνηση μεταξά. Σε συζήτηση που κάναμε με το ζαχαριάδη το 1945, αμέσως μετά το γυρισμό του από το νταχάου, εξηγούσε πως έβαλε εκείνη τη φράση γιατί αλλιώς δε θα δημοσίευε το γράμμα του ο μεταξάς. Ας είναι. Αποφασίστηκε λοιπόν στο νησί να κληθεί αμέσως όλη η ομάδα των εξορίστων. Η ομάδα ενέκρινε τη βασική γραμμή του γράμματος κι αποφάσισε να κάνει αμέσως τηλεγράφημα στην κυβέρνηση που να ζητά στο όνομα της υπεράσπισης της πατρίδας και της καταπολέμησης του φασισμού, να απολυθούν όλοι οι κρατούμενοι αντιφασίστες ώστε να αφεθούν οι άντρες να πολεμήσουν τον εισβολέα, ενώ οι γυναίκες μας να καταταχτούν νοσοκόμες.

Σε δυο μέρες νομίζω μας καλεί ο αστυνόμος πανουτσόπουλος και μας εγχειρίζει τηλεγραφική απάντηση του υφυπουργού ασφαλείας μανιαδάκη. Η απάντηση απευθυνόταν προς τας ομάδας των κρατουμένων κομμουνιστών των στρατοπέδων ακροναυπλίας και κιμώλου. Από αυτό μαθαίναμε πως και οι σύντροφοί μας της ακροναυπλίας είχαν κάνει παρόμοιο με μας διάβημα, πράγμα που μας ενίσχυσε την αυτοπεποίθηση για το σωστό της ενέργειάς μας. Σχετική ενέργεια έκαμε και η ομάδα της πύλου που είχε μεταταχτεί από την ακροναυπλία.

Λοιπόν η κυβέρνηση της 4^ης αυγούστου απέρριπτε το αίτημά μας με το επιχείρημα πως εμείς ζητάμε να ελευθερωθούμε για να πολεμήσουμε το φασισμό ενώ η ελλάδα βρίσκεται σε πόλεμο όχι με το φασισμό αλλά με την ιταλία. Και μας έλεγε να κάνουμε δήλωση μετανοίας.

Η κυβέρνηση προσπάθησε να κερδοσκοπήσει στην πατριωτική θέση των κομμουνιστών. Καμώθηκε πως χαλάρωσε την πίεση πάνω στους κρατούμενους αντιφασίστες, οι χωροφύλακές της τουλάχιστο σε μας στην κίμωλο για πρώτη φορά δεν ήταν τόσο βλοσυροί. Μα το θάμα κράτησε τρεις μέρες κυριολεχτικά. Η διχτατορία ένιωθε τον κίνδυνο: έβλεπε πως η άκρη της αντιφασιστικής ρομφαίας του λαού που ορθωνόταν να λογχίσει τον ιταλικό φασισμό δε θα άφηνε στο τέλος ανέγγιχτο και τον ελληνικό φασισμό.

Αμέσως μετά την απάντηση του υπουργείου η αστυνομία άρχισε την πιο λυσσασμένη και σιχαμερή επίθεση κατά των συντρόφων μας, αντρών και γυναικών. Η επίθεση συνοδευόταν από τις πιο ύπουλες διαδόσεις σε βάρος μας. Σε αυτό εκμεταλλευόταν το πατριωτικό αίσθημα αλλά και την αμάθεια και πολιτική απειρία των κατοίκων του νησιού. Απαγορεύτηκε σχεδόν κάθε επικοινωνία μας με αυτούς. Οι χωροφύλακες έβαζαν τα παιδιά του χωριού να πετροβολούν τις γυναίκες, φωνάζοντας ξοπίσω τους «κομμουνίστρια! κομμουνίστρια!», σα να είχαν μπροστά τους το βελζεβούλ. Το επιφώνημα επεκτεινόταν και στους άντρες κι ήταν γελοίο και τραγικό μαζί να ακούς ξοπίσω σου το «κομμουνίστρια» από παιδιά που δεν μπορούσαν να καταλάβουν το νόημα της λέξης. Οι χωροφύλακες έφτασαν να ξυλοκοπήσουν τις γυναίκες μας, όπως τη βαγγελιώ σιάντου, την κλειώ ιωαννίδη, την κατίνα σαμαραδέλη, την όλγα αγγελάκη κι άλλες.

Οι βδομάδες κυλούσαν κι όσο κι αν η αστυνομία του μανιαδάκη μας έκοψε κάθε σχεδόν επικοινωνία με τον κόσμο, μαθαίναμε ωστόσο την πορεία του πολέμου. Οι προκλήσεις διαδέχονταν η μία την άλλη. Μια μέρα ο αστυνόμος πανουτσόπουλος μας καλεί, τον μιλτιάδη πορφυρογένη και μένα, στην αστυνομία και μας ανακοινώνει πως θα σταλούμε για στρατοδικείο στη σύρα με την κατηγορία πως συνεννοούμαστε με… γερμανικά υποβρύχια μέσω ενός φακού! Στο μεταξύ είχε διαδώσει αυτή την προβοκάτσια και στους χωριάτες. Διαμαρτυρηθήκαμε για την πλεκτάνη. Οι χωροφύλακες δεν μπόρεσαν να στηρίξουν κατηγορία. Δυνάμωσαν όμως τον επισιτιστικό πόλεμο. Μήνες μας κρατούσαν τα άθλια επιδόματα των δέκα δραχμών, που ισοδυναμούσαν με 1 ½ κιλό ψωμί και ο μπακάλης έκοβε την πίστωση. Σώθηκε το αλεύρι κι όπως ανάφερα πιο πάνω, είχαμε και δυο μικρά, το ένα του νεφελούδη, το άλλο του αγγελάκη και η κατάσταση εξοικονομούνταν από τα λιγοστά, τα «απαραβίαστα» αποθέματα της μαύρης ώρας.

(…)

Από τις πρώτες μέρες της αναταραχής από την εισβολή του μουσολίνι φάνηκε η πλήρης χρεωκοπία της μεταξικής πολιτικής της στρουθοκαμήλου. Ο μεταξάς απέκρυβε από το λαό τις υπονομευτικές και επιθετικές ενέργειες του μουσολίνι κατά της ελλάδας γιατί πίστευε πάντα πως θα τον προστατέψει το δαιμόνιον του χίτλερ. Η φασιστική διχτατορία έδειχνε τώρα κάτι σαν παραζάλη. Το ξεσήκωμα του λαού, που τέσσερα χρόνια είχε φιμωθεί στην έκφραση των πολιτικών του αντιλήψεων, έσπαζε τους φασιστικούς κλοιούς της ηττόπαθης κυβέρνησης.

Αυτό που ονομάστηκε έπος της αλβανίας, η πρώτη φάση της εθνικής αντίστασης, ήταν πρώτα απ’ όλα και κυρίως έργο του πατριωτισμού του λαού αυτής της γωνιάς που έμαθε από πάππου προς πάππο να υπερασπίζεται τη λευτεριά και το πάτριο έδαφος. Ο μεταξάς, όπως σημείωνε και στο ημερολόγιό του, δεν πίστευε στις δυνάμεις του λαού, δεν ήθελε και δεν μπορούσε να θέλει αντιφασιστικό πόλεμο. Ο πόλεμος έγραφε που σήμερα αναλαμβάνει το έθνος είναι μόνο και μόνο πόλεμος τιμής. Γι’ αυτό και η διχτατορία μεταξά άφησε ανέτοιμο το έθνος. Ο λαός όμως και τα στρατευμένα παιδιά του έδωσαν άλλη τροπή στον πόλεμο.

(…) Η διχτατορία εκείνη δανείστηκε ένα πλήθος μορφές κυριαρχίας από το χίτλερ και το μουσολίνι. Η επιβολή της είχε σκοπό κυρίως να πνίξει το λαϊκό αντιφασιστικό κίνημα που ανέβαινε, να αμβλύνει τους εσωτερικούς ανταγωνισμούς των μερίδων της αστικής τάξης, να εξασφαλίσει την άνετη εκμετάλλευση του εργαζομένου λαού. Η επιβολή της συνδεόταν βέβαια με τη βρετανική πολιτική στην ελλάδα και με τη γενική βρετανική πολιτική, που ενθάρρυνε και το χίτλερ στη γερμανία και τα αντιδημοκρατικά φασιστικά καθεστώτα στις χώρες που ζώνανε τη σοβιετική ένωση, χωρίς να αίρει φυσικά τον ανταγωνισμό των βρετανικών μονοπωλίων με τα γερμανικά μονοπώλια και τον αντίστοιχο ανταγωνισμό των φίλων τους μέσα στις μικρές χώρες.

Στην ελλάδα ήταν έκδηλες οι εσωτερικές αντιφάσεις της διχτατορίας της 4^ης αυγούστου, που εκφράστηκαν και σε ορισμένο καιροσκοπισμό του μεταξά, σε ακροβατισμούς της διχτατορίας, που παρέδωσε το μεγαλύτερο όγκο του εξωτερικού εμπορίου στη χιτλερική γερμανία κι άφηνε αναπάντητα τα προκλητικά χτυπήματα του μουσολίνι κατά της ελλάδας. Μα η διχτατορία δεν υπολόγισε πόσο μεγάλο ήταν το μίσος του ελληνικού λαού κατά του φασισμού γενικά. Οι προσκλήσεις του μουσολίνι τον αναστάτωσαν.

Όταν δυνάμωσε ο χίτλερ κι οι ορέξεις του προς όλες τις κατευθύνσεις και οξύνθηκαν οι αντιθέσεις του με την αγγλία και τη γαλλία, δυσκολεύτηκαν οι ακροβατισμοί της διχτατορίας στην ελλάδα. Οι χίτλερ και μουσολίνι δεν μπόρεσαν τελικά να κλονίσουν τις οικονομικές, στρατηγικές και πολιτικές θέσεις που είχε η αγγλία στην χώρα μας με κύριο στήριγμα το παλάτι. Κι έτσι στην ώρα της κρίσης ο μεταξάς τάχθηκε ανοιχτά με την αγγλία. Ως τώρα, είπε, έκαμα πολιτική του κωνσταντίνου. Τώρα κάνω πολιτική του βενιζέλου (αν και εδώ ψευδόταν και δεν ακριβολογούσε ως προς τις πραγματικές διαθέσεις του).

Έτσι σύρθηκε η φασιστική διχτατορία μεταξά στον πόλεμο κατά της ιταλίας και κατόπι κατά της χιτλερικής γερμανίας. Και απροπαράσκευη βασικά καθώς άφησε την χώρα του για τέτοιο πόλεμο, αντίθετη η ίδια με τα δημοκρατικά αισθήματα του λαού, γκρεμίστηκε μαζί με την υποδούλωση της χώρας από τις ορδές των χιτλεροφασιστών. Ο λαός, κορμός της αντίστασης, πάλεψε μα κάμφθηκε μπροστά στην αριθμητική και τεχνική υπεροχή των εχθρών του. Νικήθηκε μα δεν υποτάχθηκε. Με την κατάκτηση της χώρας από τους χιτλερικούς, το μάη του 1941, που σήμαινε και κατάρρευση της ντόπιας φασιστικής διχτατορίας, κλείνει η πρώτη φάση της εθνικής αντίστασης του ελληνικούς λαού που είχε προβληθεί –αυτό είναι το οξύμωρο- κάτω από ηγεσία φασιστική. Και αρχίζει η καινούρια φάση της κυρίως εθνικής αντίαστασης. Η ηγεσία της περνά στα χέρια της εργατικής τάξης και του κόμματός της, του κκε, συνασπισμένου με άλλα κόμματα στο εαμ. Εδώ ο λαός ξεπέρασε τον εαυτό του.