Η εξέγερση της Δράμας

Κάποια βασικά εισαγωγικά στοιχεία, που χρειάζεται να ξέρει κανείς για την εξέγερση της Δράμας, μπορείτε να διαβάσετε σε αυτό το κείμενο στο Ατέχνως. Εδώ η κε του μπλοκ επαναλαμβάνει κάποια βασικά σημεία κι εμβαθύνει στην ουσία και τις προεκτάσεις τους.

Ο γεωγραφικός προσδιορισμός Δράμα (δίπλα από την εξέγερση) αναφέρεται σε όλο το νομό κι όχι τόσο στην πόλη, που δεν βρισκόταν στην καρδιά των γεγονότων. Αυτή χτυπούσε στο Δοξάτο, τη Χωριστή, την Προσοτσάνη, κ.α., που δέχτηκαν και τα περισσότερα αντίποινα.

Η εξέγερση αυτή δεν είναι η πρώτη αντιστασιακή ενέργεια στον ελληνικό χώρο. Είχαν προηγηθεί πολλές τέτοιες μεμονωμένες ενέργειες, μικρής εμβέλειας (πιο γνωστή είναι το κατέβασμα της ναζιστικής σημαίας από τον ιστό της Ακρόπολης, από τους Σάντα και Γλέζο) που αποδεικνύουν ότι η αντίσταση στον κατακτητή εκδηλώθηκε από την πρώτη αρχή κι όχι αφότου ξεκίνησε η επιχείρηση Μπαρμπαρόσα κι η ναζιστική επίθεση στη Σοβιετική Ένωση, όπως ισχυρίζονται οι αστοί ιστορικοί, για να μειώσουν το μεγαλείο της.

Είναι όμως το πρώτο οργανωμένο αντιστασιακό κίνημα και το δεύτερο χρονικά σε ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη. Ουσιαστικά δηλαδή άνοιξε το κεφάλαιο της εποποιίας της Αντίστασης, που γιγαντώθηκε τα επόμενα χρόνια, συσπειρώνοντας τη συντριπτική πλειοψηφία του εργαζόμενου λαού. Στην περιοχή της Δράμας ανήκει η τιμή για την πρώτη σπίθα που άναψε αυτό το φιτίλι και έκανε τα σκοτάδια φως.

Η εξέγερση εκδηλώθηκε μόλις μία μέρα μετά από τη συγκρότηση του ΕΑΜ. Δεν είχε προφανώς -και δεν ήταν δυνατόν να έχει- επαφή με τα κεντρικά όργανα κι αποφασίστηκε χωρίς να ειδοποιηθεί (πόσο μάλλον να την εγκρίνει) το Μακεδονικό Γραφείο του ΚΚΕ, που -είχε δεχτεί λιγότερα χτυπήματα από τη μεταξική δικτατορία και- είχε θέσει ως στόχο την ενίσχυση της ένοπλης, αντάρτικης δράσης.

Ένας βασικός παράγοντας που καθόρισε την εκδήλωση της εξέγερσης ήταν τα κομματικά στηρίγματα και στελέχη της περιοχής που μπήκαν στην πρωτοπορία της αντίστασης. Αλλά η εξέγερση πνίγηκε στο αίμα κι αυτό καθόρισε αποφασιστικά τις κατοπινές εξελίξεις: την ανάπτυξη και δράση των τμημάτων του Τσαούς Αντόν και των δοσίλογων, καθώς και την αναιμική παρουσία του εαμικού κινήματος τα επόμενα χρόνια.
Πιθανότατα ο ίδιος παράγοντας καθόρισε εν μέρει και τη (μεταπολιτευτική) χαμηλή εκλογική καταγραφή του ΚΚΕ στην περιφέρεια Δράμας, όπου προπολεμικά συγκέντρωνε πολύ υψηλά ποσοστά. Από την άλλη υπάρχει το παράδειγμα της Χωριστής, που μολονότι βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα και της εκδίκησης των φασιστών, είναι μέχρι σήμερα το εκλογικό προπύργιο του ΚΚΕ, με αγωνιστική παράδοση, που δεν έσβησε, αλλά ενισχύθηκε από τα βαριά αντίποινα.

Η εξέγερση ήταν κατά γενική ομολογία ηρωική αλλά πρόωρη και καταδικασμένη σε ήττα, με βαριές συνέπειες για τους ντόπιους -πολλοί προσπάθησαν να περάσουν στην άλλη όχθη του Στρυμόνα, έξω από τα όρια της βουλγαροκρατούμενης περιοχής, για να γλιτώσουν τα αντίποινα- και τις προοπτικές ανάπτυξης του κινήματος. Πέτυχε όμως κάτι πολύ σημαντικό: να διατρανώσει το αδούλωτο πνεύμα και τη θέληση του λαού, ματαιώνοντας ουσιαστικά τους φασιστικούς σχεδιασμούς για τεμαχισμό και αναδιανομή εδαφών. Το ακριβώς αντίθετο δηλ από τις κατηγορίες που της απέδωσαν κατά καιρούς, εχθροί και "φίλοι".

Το (μετ)εμφυλιακό κράτος αξιοποίησε το βαρύ φόρο αίματος που πλήρωσαν οι Δραμινοί, επιχειρώντας να ξαναγράψει την ιστορία και να φορτώσει αλλού τις ευθύνες και τα κρίματα του δικού του δωσιλογικού παρελθόντος. Έτσι τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου, κρίνοντας εξ ιδίων τα αλλότρια, ο Έλληνας γενικός επιθεωρητής νομαρχιών Γενικής Διοικήσεως Μακδεδονίας το 41' Αθανάσιος Χρυσοχόου, ο συνεργαζόμενος δηλ με τους Γερμανούς και τους Βούλγαρους κατακτητές της Μακεδονίας διοικητής της, εισηγείται την άποψη ότι οι βουλγάρικες κατοχικές αρχές συνεργάστηκαν με τους Έλληνες κομμουνιστές της Δράμας για να ξεσπάσει εξέγερση και να δικαιολογήσουν σφαγές κατά του ελληνικού πληθυσμού της περιοχής με σκοπό την αλλοίωση της εθνολογικής σύστασής της.

Η εκδοχή της συνεργασίας των κομμουνιστών με τον κατακτητή καταρρίπτεται από μια σειρά γεγονότα. Οι Βούλγαροι είχαν πολλές απώλειες, που δεν μπορούν να προκληθούν-δικαιολογηθούν από μια στημένη επίθεση, που γνώριζαν και την υποδαύλισαν οι ίδιοι. Και τα κομματικά στελέχη που βρέθηκαν στην ηγεσία της (στημένης υποτίθεται) εξέγερσης, έπεσαν στο πεδίο της μάχης ή πέρασαν στην παρανομία και έχασαν τη ζωή τους μες στους αμέσως επόμενους μήνες.

Η θεωρία της παγίδας και των υποβολιμαίων ιδεών που καλλιέργησαν τεχνηέντως οι Βούλγαροι και οι μυστικές τους υπηρεσίες, δεν τεκμηριώνεται με στοιχεία και δεν επιβεβαιώνεται από τα γεγονότα. Η οργάνωση του κινήματος και τα ταυτόχρονα, συντονισμένα χτυπήματα σε αρκετά σημεία του νομού μαρτυρούν την ύπαρξη ενός επιτελικού σχεδίου κι όχι σπασμωδικές ενέργειες υπό τη μέθη ενός στιγμιαίου ενθουσιασμού.

Είναι γεγονός πάντως ότι υπήρξε λανθασμένη εκτίμηση της κατάστασης, για τις δυνατότητες και τις προοπτικές του κινήματος, ως προς την αντιστοίχηση του σχεδίου και των μέσων με τα πραγματικά δεδομένα. Κι αυτό είναι που καθόρισε και την (αυτο)κριτική του κόμματος τα επόμενα χρόνια, κατά τον απολογισμό της εξέγερσης και των πυκνών γεγονότων της δεκαετίας.

Αν εξαιρέσει κανείς το επίμαχο ζήτημα των υποβολιμαίων διαδόσεων -που επέδρασε παλιότερα σε αρκετές, προσεγγίσεις κι από τη δική μας σκοπιά- νομίζω πως δεν υπάρχουν πολλές διαφορές ως προς την ουσία. Η εξέγερση ήταν ηρωική, αλλά πρόωρη. Η βασική διαφορά βρίσκεται μάλλον στα συμφραζόμενα και τον απολογητικό τόνο παλιότερων προσεγγίσεων (που καλούνταν επιπλέον να επιπλεύσουν στα κύματα της λαθολογίας), σε αντίθεση με τη θαρραλέα υπεράσπιση της εξέγερσης τα τελευταία χρόνια -και αποκορύφωμα την πρόσφατη εκδήλωση τιμής στην πόλη της Δράμας, στα πλαίσια των εορταστικών εκδηλώσεων για τα εκατόχρονα του κόμματος. Κανένας αγώνας δεν πάει χαμένος, αλλά είναι το σκίρτημα του νέου που παλεύει να γεννηθεί και εκτοπίσει το παλιό.

Στο σύνδεσμο που έδωσα στην αρχή του κειμένου, θα βρείτε μερικές πληροφορίες για την εκδήλωση αυτή και για τη λοιπή βιβλιογραφία-αρθογραφία σχετικά με την εξέγερση.
Εδώ θα παραθέσω ένα ακόμα απόσπασμα από την εισηγητική ομιλία της Θ. Καπέτη (μέλος της κετουκε) και το κρατάμε για μελλοντική αξιοποίηση-σχολιασμό.

Στη βιβλιογραφία προηγούμενων δεκαετιών, από στελέχη του Κόμματος γίνεται κριτική στο Μακεδονικό Γραφείο.
Ο Πέτρος Ρούσσος χαρακτηρίζει την ενέργεια της καθοδήγησης της Δράμας πρόωρη, που όπως λέει: δεν μπορεί να 'ναι άσχετη με τις μονόπλευρες αντιλήψεις και τα πρόωρα συνθήματα που επικρατούσαν στην παλιά καθοδήγηση του ΜΓ του ΚΚΕ...
Επίσης, ο Ανδρέας Τζήμας έγραψε σε έκθεσή του για το Μακεδονικό Γραφείο: Παρά το ζηλευτό πνεύμα οργάνωσης... που τους διέκρινε, κατάφερε με αυτήν του την οργανωτική πολιτική και με εξίσου εσφαλμένη πολιτική γραμμή (σοβιετική Ελλάδα, σοβιετική εξουσία) να μείνει μια οργάνωση σεχταριστική...
Η δράση του Μακεδονικού Γραφείου δεν επιβεβαιώνει την κριτική περί σεχταρισμού. Όπως φάνηκε και στις προηγούμενες αναφορές μας, το Μακεδονικό Γραφείο επέδειξε ετοιμότητα και εγρήγορση, τόσο στη γρήγορη συγκρότηση των ΚΟ και τη μαζική δουλειά, όσο και στην προσπάθεια συγκρότησης ένοπλων ομάδων που θα πρωτοστατούσαν στην αντίσταση κατά των κατακτητών. Λειτουργούσε με αίσθημα ευθύνης και πρωτόβουλο πνεύμα. Αξιοσημείωτη επίσης είναι και η ξεκάθαρη άποψη που είχε διατυπώσει από τις πρώτες μέρες του ιταλοελληνικού πολέμου, ότι πρόκειται για πόλεμο ιμπεριαλιστικό και από τι δύο πλευρές. Επιπλέον είχε αφουγκραστεί σωστά τις διαθέσεις και τη δυσαρέσκεια του λαού της περιοχής, κι αυτό γιατί ήταν ισχυροί οι δεσμοί του με την εργατική τάξη και το λαό της.

Δράμα η Καβάλα… στην Κομοτηνή

Η σημερινή ανάρτηση βασίζεται σε μια ανταπόκριση μικρού μήκους, σαν τις ταινίες που φιλοξενεί το φεστιβάλ που διοργανώνεται κάθε χρόνο στην πόλη της Δράμας, τη βορειότερη πρωτεύουσα νομού στην ελληνική επικράτεια. Και οι θερμοκρασίες τον χειμώνα δεν είναι το μόνο μέγεθος που κινείται υπό το μηδέν, σε μια περιοχή που όταν ακούνε οι κάτοικοί της παχιά λόγια περί ανάπτυξης και ευρωπαϊκού οράματος –της μεγάλης ιδέας της εποχής μας, η οποία τέλειωσε άδοξα με μια εξίσου οδυνηρή (μικροαστική) καταστροφή- θα σκέφτονται ίσως συνειρμικά αλλαγμένο εκείνο το γηπεδικό σύνθημα που λέει: εμείς Ευρώπη κι εσείς στο Νευροκόπι.

Η δράμα είναι ο φτωχός συγγενής μιας έτσι κι αλλιώς υποβαθμισμένης περιφέρειας, που συναγωνίζεται επάξια την Ήπειρο και τη φτώχια της, στα δεύτερης κατηγορίας γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδας. Εκτός κι αν η πολιτεία θεωρεί πως κατοικούνται ακόμα από Σκύθες και Ιλλυριούς –χώρια η μουσουλμανική μειονότητα- οπότε έτσι εξηγούνται και οι διακρίσεις εις βάρος των βάρβαρων πληθυσμών. Η Δράμα επιπλέον παραμένει η μοναδική πόλη της περιφέρειας (και από τις λίγες πρωτεύουσες νομών σε ολόκληρη τη Βόρεια Ελλάδα) χωρίς πρόσβαση στην περίφημη Εγνατία Οδό, ενώ στην πρόσφατη απογραφή υποχώρησε στην τελευταία θέση από άποψη πληθυσμού, πίσω ακόμη και από την Ξάνθη, καθώς η κατάσταση έχει γίνει δραματική για τη νεολαία που εγκαταλείπει τον τόπο και στρέφεται μαζικά στη λύση(;) της (εσωτερικής κι εξωτερικής) μετανάστευσης.

Από πολιτικής άποψης η Δράμα είναι μια τυπική Δεξιούπολη του Βορρά, που της είχαν δώσει το προσωνύμιο «Λακωνία της Μακεδονίας». Αλλά δεν είναι έτσι απλά τα πράγματα, καθώς το Πα.Σο.Κ. επί αλλαγής είχε αποκτήσει προβάδισμα, το νέο Πα.Σο.Κ. του Σύριζα εξέλεξε τον πρώτο βουλευτή της… (χάριν συνεννόησης και με την πολύ ευρεία έννοια) Αριστεράς από το ‘58 και την εποχή της ΕΔΑ ως αξιωματικής αντιπολίτευσης, ενώ από το ‘10 έσπασε και το γαλάζιο μονοπώλιο στο Δήμο από την παράταξη του νυν δημάρχου Χαρακίδη (με στήριξη τότε Πα.Σο.Κ. και ΔημΑρ) που είναι κάτι σαν το μικρό αδερφάκι της «κίνησης των πέντε» και πηγαίνει λογικά για εύκολη επανεκλογή.

Και η ΛΑΣΥ; Η ΛΑΣΥ πάει για να κρατήσει την έδρα που είχε στο δήμο, ενώ βάση του εκλογικού συστήματος, θα εκλέξει μάλλον από άλλους νομούς τους δικούς της περιφερειακούς συμβούλους. Τα στηρίγματα και τα προπύργια του κόμματος μες στην πόλη και το υπόλοιπο του νομού δεν είναι και πολλά. Θυμάμαι π.χ. τη συζήτηση με μια φίλη να μου λέει πως το κόμμα θα έκανε στην Χωριστή προεκλογική συγκέντρωση, που είναι ένα από λιγοστά μας κάστρα στην περιοχή (διατηρεί ακόμη το προσωνύμιο της «μικρής Μόσχας»). Κι εγώ παράκουσα και νόμιζα πως μου είπε ότι κάνουμε «ξεχωριστή προεκλογική συγκέντρωση». Κι αναρωτιόμουν γιατί το σημειώνουμε αυτό λες κι αποτελεί κάποια είδηση και από πότε η φιλολογία περί ενότητας απαιτεί να κάνουμε όλοι μαζί ενωτικές (προ)εκλογικές συγκεντρώσεις.

Περνάμε τώρα στην περιφέρεια ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, που σχηματίζει το αρκτικόλεξο (ΠΑΜΘ). Κι οι κάτοχοί της είναι σίγουρα παθόντες, όχι όμως και μαθόντες, αν κρίνει κανείς από την εκλογική τους συμπεριφορά –και όχι μόνο.

Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της περιοχής; Καταρχάς ότι μιλάμε ουσιαστικά για δύο διαφορετικές περιοχές και την τεχνητή τους συγκόλληση σε μία. Οι νομοί της ανατολικής Μακεδονίας (Δράμας, Καβάλας) δεν έχουν την παραμικρή ιδέα τι γίνεται στη Θράκη και ποια είναι π.χ. τα δεδομένα που επικρατούν στη μουσουλμανική μειονότητα.

Οι νομοί της Θράκης βασίζονται οικονομικά σχεδόν εξ ολοκλήρου στο φοιτητικό στοιχείο του Δημοκρίτειου και τα δεκάδες στρατόπεδα με τους φαντάρους, τους ΕΠΟΠ και τους αξιωματικούς, που αν πλακώσουν όλοι μαζί σε ένα μαγαζί, ο ιδιοκτήτης αρχίζει να διώχνει παρέες (φαντάρων εννοείται) για να μην έχει πελατεία μόνο τους κρεμανταλάδες που (του) χαλάνε την πιάτσα. Χωρίς αυτά, ο Έβρος ειδικά, θα μπορούσε να βάλει απλά ένα λουκέτο και να κλείσει επισήμως.

Αυτό που κάνει όμως τη διαφορά σε κάθε εκλογική αναμέτρηση είναι η στάση της μουσουλμανικής μειονότητας, που ψηφίζει μονοκούκι τους εκλεκτούς της. Και την οποία όλοι σχεδόν διατείνονται ότι έχουν με το μέρος τους, από τους (πάλαι ποτέ) δύο πόλους του παραδοσιακού δικομματισμού μέχρι το Σύριζα με τις γνωστές, πρόσφατες παλινωδίες (το ‘12 μάλιστα είχε εκλέξει μουσουλμάνο βουλευτή στη Ροδόπη, αλλά στο ενδιάμεσο ήρθαν σε ρήξη και τελικά τα έσπασαν), εκτός από τον εξ Αθηνών ορμώμενο Τέρενς Κουίκ των ΑΝΕΛ, που προβάλλει ως δυνατό χαρτί την αντίθεσή του με το τουρκικό προξενείο. Στην πραγματικότητα, το ΚΚΕ είναι το μοναδικό κόμμα που δεν παίζει παιχνίδια με τη μειονότητα, ούτε επιχειρεί να την αξιοποιήσει πολιτικά προς όφελός του.

Τα προγνωστικά λένε ότι ο Κουίκ θα παλέψει με τον υποψήφιο του Σύριζα για την τρίτη θέση, ενώ το δίπολο του παλιού πρασινογάλαζου δικομματισμού δύσκολα θα σπάσει. Το ωραίο της υπόθεσης πάντως είναι πως ενώ όλα (σχεδόν) τα κοινοβουλευτικά κόμματα κατεβάζουν δικό τους υποψήφιο περιφερειάρχη –και έτσι μαζί με τους Οικολόγους και την ΑΝΤΑΡΣΥΑ (από τις εξωκοινοβουλευτικές δυνάμεις) φτάνουμε τους εννιά διαφορετικούς συνδυασμούς- το Πα.Σο.Κ. δεν τόλμησε να δώσει ανοιχτά κάποιο χρίσμα και στηρίζει στα μουλωχτά τον απερχόμενο, Πασοκογενή περιφερειάρχη Γιαννακίδη. Ο οποίος με τη σειρά του έβαλε υποψήφιους με το συνδυασμό του και δύο αντιπεριφερειάρχες από τον χώρο της ΝΔ, για να πουλήσει υπερκομματικό προφίλ –εφόσον το Πα.Σο.Κ. είναι καμένο χαρτί και δε νιώθει πια την παραμικρή ανάγκη να διαχωριστεί τυπικά έστω από τη ΝΔ, όπως προ τετραετίας.

Η ΛΑΣΥ ρεαλιστικά πάει για να κρατήσει τις έδρες που έχει στο περιφερειακό συμβούλιο, ενώ σε επίπεδο δήμων δεν έχει μάλλον ιδιαίτερες πιθανότητες να περάσει κάπου στο δεύτερο γύρο και να διεκδικήσει τη διοίκηση. Τα μεγαλύτερα ποσοστά της τα καταγράφει παραδοσιακά στο κόκκινο νησί της Θάσου –που είναι από τις αδυναμίες της ΚΕ του μπλοκ και όποιος θέλει μπορεί να θυμηθεί εδώ το γιατί.

Απέναντι από τη Θάσο, στο δήμο Καβάλας, είχαμε ίσως και την πιο σημαντική εξέλιξη στα καθ’ ημάς στο μεσοδιάστημα από τις τελευταίες δημοτικές εκλογές του 10’, καθώς ο προηγούμενος υποψήφιός μας θέλησε να γίνει πρόεδρος στο τεχνικό επιμελητήριο Ανατολικής Μακεδονίας συμμαχώντας με τη ΝΔ, ήρθε σε ρήξη με το Κόμμα και απομακρύνθηκε από τις γραμμές του, γιατί κανείς δεν μπορεί να βάζει την προσωπική του διαδρομή-ανέλιξη πάνω από τις πολιτικές αρχές του ΚΚΕ. Σήμερα στο δήμο Καβάλας παρατηρείται η ευρύτατη διασπορά υποψηφίων, με νέο ρεκόρ συνδυασμών, που είχαμε σημειώσει και στην Πάτρα –εξ αυτών μάλιστα κάποιοι είναι επιχειρηματίες και εκδότες, σε ένα στιλ Μπερλουσκόνι των φτωχών.

Στο τέλος των εκλογών, μπορεί να μην υπάρχουν πολλά στοιχεία που να κεντρίζουν το κόκκινο ενδιαφέρον, θα ‘χει πλάκα να δούμε όμως αν ο ελληνομάχος Τέρενς Κουίκ ακολουθήσει το παράδειγμα της Χαράς Νικοπούλου και έρθει να εγκατασταθεί και αυτός στη Θράκη και το παραμελημένο Μέγα Δέρειο.