Η Γιουγκοσλαβία του Τίτο και η σημερινή Σερβία

Δημοσιεύτηκε στην Κατιούσα

Ο Τίτο ήταν ένας Κροάτης με Σλοβένα μητέρα, που κράτησε ενωμένη όσο ζούσε τη Γιουγκοσλαβία και λατρεύτηκε από τους Σέρβους, για αυτόν ακριβώς το λόγο. Το μαυσωλείο του βρίσκεται στο Βελιγράδι, σε ένα μικρό δάσος έξω από το κέντρο της πόλης, όπου στεγάζεται σήμερα το Μουσείο της Γιουγκοσλαβίας.

Σε αντίθεση με άλλες πρώην σοσιαλιστικές χώρες της ΚΑ Ευρώπης, οι Σέρβοι δεν έχουν κάποιο “Μουσείο Τρόμου” ή της αντίστοιχης μυστικής υπηρεσίας τους, για να καταγγείλουν τα “εγκλήματα του κομμουνιστικού καθεστώτος”. Πιθανότατα έχουν απομακρύνει κάποια μνημεία κι αγάλματα, παραμένουν όμως πολλά ονόματα δρόμων (όπως της Παρισινής Κομμούνας και του σοβιετικού Στρατηγού Τολμπούχιν, που απελευθέρωσε τα Βαλκάνια) κι ο οβελίσκος που ανεγέρθηκε για την ιδρυτική συνδιάσκεψη του Κινήματος των Αδεσμεύτων στο Βελιγράδι, το 1961.
Ίσως, από μια άποψη, οι Γιουγκοσλάβοι οικοδόμησαν λιγότερα -με ένα sui generis αυτοδιαχειριζόμενο σοσιαλισμό της αγοράς- και είχαν λιγότερα να γκρεμίσουν, για να ολοκληρώσουν την καπιταλιστική παλινόρθωση, συνεπώς δε χρειάστηκε να δαιμονοποιήσουν τα σύμβολα και τους πρωταγωνιστές του προηγούμενου καθεστώτος. Και στη σημερινή αστική Ρωσία εξάλλου -που είναι επίσης συγκαλυμμένος ο αντικομμουνισμός των επίσημων αρχών ως προς το σοβιετικό παρελθόν της χώρας- τιμούν πχ τον Κοσίγκιν που ήταν στέλεχος του ΚΚΣΕ, αλλά οι μεταρρυθμίσεις του άνοιξαν το δρόμο στη σταδιακή επικράτηση καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής.

Η σημερινή κυβέρνηση δε διάκειται προφανώς θετικά προς το γιουγκοσλαβικό παρελθόν και τον Τίτο -και ας είναι αμφιλεγόμενος. Κι αυτό ακριβώς εξηγούσε μια Σέρβα υπάλλληλος στην υποδοχή ενός από τα κτίρια του χώρου, σε έναν “αγανακτισμένο τουρίστα” από τη Δύση, που περίμενε προφανώς να συναντήσει τον ωμό αντικομμουνισμό που έχει συνηθίσει και μια σαφή, κατηγορηματική καταδίκη για τα “σημεία και τέρατα” στα χρόνια του Τίτο. Για να προσθέσει στη συνέχεια ότι προσπαθούν στη χώρα της να δουν αντικειμενικά το παρελθόν τους. Αυτό το τελευταίο μεταφράζεται στη μέση οδό του μέσου όρου -κάτι σαν τον “τρίτο δρόμο” του Τίτο: ούτε συμπάθεια και προβολή, ούτε απέχθεια και καταδίκη για το -ούτε σοσιαλιστικό ούτε τυπικά καπιταλιστικό- γιουγκοσλαβικό μοντέλο.
Έτσι μες στο μουσείο, υπάρχουν διαδραστικές οθόνες με συνεντεύξεις διάφορων δημόσιων προσώπων, ιστορικών, οικονομολόγων κτλ, στην πλειοψηφία τους μάλλον αρνητικά διακείμενων στην “ημι-σοσιαλιστική Γιουγκοσλαβία”. Παράλληλα όμως υπήρχαν συνεντευξιαζόμενοι που αναγνώριζαν πχ πως οι λαοί της πρώην Γιουγκοσλαβίας έχουν πολύ περισσότερα κοινά που τους δένουν μεταξύ τους -μολονότι είναι δύσκολο να συνυπάρξουν ξανά σε ένα κράτος.
Ένας εξ αυτών μάλιστα σημείωνε μια μικρή λεπτομέρεια, το δώρο που είχε στείλει ένα νηπιαγωγείο του Σεράγεβο για το πρώτο Συνέδριο των Αδεσμεύτων, και μια ζωγραφιά που απεικόνιζε κορίτσια και αγόρια όλων των φυλών, εκκινώντας από αυτήν για να ξετυλίξει το νήμα της ειδοποιού διαφοράς και υπεροχής των αξιών που δίδασκε στα παιδιά εκείνο το σύστημα. Σε ποιο αστικό σχολείο θα μπορούσε άραγε να συμβεί αυτό σήμερα, όταν τα παιδιά στη Βοσνία κοιτάζουν καχύποπτα όποιον δεν έχει την ίδια θρησκεία και το όνομά του παραπέμπει στην “αντίπαλη” πλευρά;
Στις καπιταλιστικές χώρες, η διαφημιζόμενη ενότητα δεν είναι παρά τα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης, που ντύνονται με το μανδύα του εθνικού συμφέροντος και ένα ψευδεπίγραφο “όλοι μαζί”. Στις σοσιαλιστικές χώρες -ακόμα και στη Γιουγκοσλαβία ως ένα βαθμό- το αντίστοιχο ιδανικό ήταν η ενοποίηση της ανθρωπότητας και η φιλία των λαών, έστω κι αν πολιτικά μεταφραζόταν και διολίσθαινε ενίοτε προς την “ειρηνική συνύπαρξη” και τις “οικουμενικές”, αταξικές θεωρήσεις των διεθνών σχέσεων.

Με τα δεδομένα που περιγράφονται παραπάνω, αντιλαμβάνεται κανείς πως η κριτική στάση απέναντι στον Τίτο από κομμουνιστική σκοπιά δεν είναι ιδιαίτερα εύκολο καθήκον στη Σερβία. Για να το πούμε διαφορετικά, είναι πολύ λογικό -αλλά όχι αναπόφευκτο, σίγουρα- οι Σέρβοι κομμουνιστές να υπερασπίζονται (κριτικά ή όχι και τόσο) την όποια οικοδόμηση υπήρξε και να ταυτίζονται ή να αξιοποιούν πολιτικά το μαζικό κύμα νοσταλγίας για τα χρόνια του Τίτο και της Γιουγκοσλαβίας.

Στο Μουσείο μαθαίνουμε πως υπήρχε ένα έθιμο στα γενέθλια του Τίτο, όπου ο απλός λαός έστελνε μαζικά γράμματα στον ηγέτη του, και του έγραφε οτιδήποτε τον απασχολούσε και ήθελε να του πει, από ευχές μέχρι τα προβλήματα που αντιμετώπιζε, και πως πολλοί οπαδοί του Τίτο συνέχισαν να στέλνουν χιλιάδες γράμματα, ακόμα και μετά το θάνατό του (σαν σήμερα, στα 1980), όπου του έγραφαν πως νοσταλγούν τις παλιότερες εποχές, που ήταν ο ίδιος στα πράγματα.
Στις οθόνες της ίδιας πτέρυγας, πάνω από τη συλλογή με τα δώρα που λάμβανε ο Γιόζιπ (Ιωσήφ κι αυτός με το όνομα, αλλά χωρίς τη χάρη όπως φάνηκε) μπορεί να δει κανείς μαγνητοσκοπημένες συνάξεις παλιών -και όχι μόνο- κομμουνιστών, με τις γιουγκοσλαβικές σημαίες, τα σύμβολα, τις κονκάρδες, τις φορεσιές τους και τα εικονίσματα του Τίτο φυσικά, που στήνουν χορό, τραγούδι και συγκινούνται, καθώς θυμούνται τα παλιά -ή μάλλον το νέο κόσμο που έχασαν.

Στην ακριβώς διπλανή οθόνη, παίζει ένα βίντεο από τη δεκαετία του 60′ και του 70′ και τη μεταφορά της φλόγας (όχι όμως της ολυμπιακής) σε ένα μεγάλο στάδιο, στο πλαίσιο κάποιων αγώνων (ή μήπως των γενεθλίων του Τίτο, που ήταν σαν σήμερα, στις 7 του Μάη;), μέσα από κάμπη, δάση, εργοστάσια και γειτονιές, από χαμογελαστούς δρομείς με ροδαλά μάγουλα, σε στιγμές βγαλμένες από τη χειρότερη καρικατούρα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Που ωστόσο δεν ξέρεις αν πρέπει να γελάσεις ή να κλάψεις, βλέποντας κάτι μακρινό -όχι τόσο από την άποψη της χρονικής απόστασης, αλλά του απελθόντα νέου κόσμου που τα γέννησε.

Στο ίδιο μουσείο μπορεί να δει κανείς:
-αναπαράσταση από το γραφείο του Τίτο με τη βιβλιοθήκη του, όπου δυστυχώς δεν μπορούσαμε να διακρίνουμε ποια βιβλία περιελάμβανε κι αν είχε και αυτό που του είχε προλογίσει ο Ανδρέας στην Ελλάδα.
-τη “μανία” που έχουν με το σιδηρόδρομο και τα τρένα οι Σέρβοι, που έχουν μάλλον μέτριες, οδικές υπεραστικές συγκοινωνίες, αλλά διαφημίζουν τη σιδηροδρομική τους σύνδεση με τη Ρωσία!
-το βαγόνι στο περίφημο μπλε τρένο του Τίτο, που χρησιμοποιούσε για τις μετακινήσεις του σε όλη τη χώρα, και το οποίο μετέφερε το φέρετρό του από τη Λιουμπλιάνα στην πρωτεύουσα για την κηδεία του.
-μια εικόνα με τους εκατοντάδες πολιτικούς ηγέτες που παραβρέθηκαν στην κηδεία του και τον Μπρέζνιεφ κάπως παράμερα από τους υπόλοιπους.
-Το χάρτη με τις χώρες που έστειλαν κάποιον εκπρόσωπο στην κηδεία και τα λιγοστά χαρακτηριστικά κενά, όπως το λευκό χρώμα στο σημείο της Αλβανίας.

-Τα δώρα που έστελνε στον Τίτο ξεχωριστά κάθε ομόσπονδη δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας, με γλυπτά και αγάλματα, που κοσμούν τον κήπο του Μουσείου. Και τους άπειρους πυραύλους-ρουκέτες, που του έστελναν ως προσωπικά δώρα διάφοροι φίλοι κι επίσημοι καλεσμένοι, λες και έκανε συλλογή…

-Και μια περιγραφή με τη χρονική ακολουθία των ιστορικών γεγονότων, από την οποία προκύπτει πως οι φοιτητές και οι λαϊκές μάζες αντέδρασαν έντονα στις μεταρρυθμίσεις της δεκαετίας του 70′ που ενίσχυαν τις ανισότητες και τα στοιχεία της αγοράς -ενώ το κλασικό σχήμα στις επίσημες μετασοσιαλιστικές αφηγήσεις, σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι πως ο λαός αντιδρούσε γιατί ήθελε περισσότερες ελευθερίες και βασικά… περισσότερο καπιταλισμό.

Εν κατακλείδι: οι επαναστάσεις κι οι εξεγέρσεις δεν μπαίνουν σε μουσεία. Αλλά η Γιουγκοσλάβικη ίσως άξιζε όντως μια θέση σε αυτό, για τον ιδιότυπο τρίτο δρόμο της προς το σοσιαλισμό, που δε χρειάστηκε καν αντεπανάσταση για την καπιταλιστική παλινόρθωση -που όμως δεν ήταν βελούδινη, γιατί πέρασε μέσα από τον εμφύλιο (μοναδικό στο είδος του, γιατί είχε λαούς που δεν αισθάνονταν ότι είναι το ίδιο) και τη διάλυση μιας χώρας που την έλεγαν Γιουγκοσλαβία…

Χαίρε Καίσαρα, οι μελλοθάνατοι σε χαιρετούν

Το βασικό δεν είναι αν ζούμε σε μια χώρα εξαρτημένη ή ανισότιμα αλληλεξαρτημένη. Έτσι κι αλλιώς η ανισότητα κι οι αντιθέσεις οξύνονται. Κι αυτό που περιέγραφε χτες ο Ομπάμα για τις παρενέργειες της παγκοσμιοποίησης δεν είναι παρά ο ιμπεριαλισμός και η βαθιά ανισομετρία που τον διέπει -και δεν αλλάζει η ουσία της, όσο κι αν της αλλάζουν το όνομα.

Το βασικό ζήτημα είναι ο Χατζηαβατισμός του πολιτικού προσωπικού, του δημοσιογραφικού εσμού και μιας -όχι ακριβώς αμελητέας- μερίδας του κόσμου, που διαμορφώνει αυτοβούλως την άποψη που του επιβάλουν και που όλα μαζί παραπέμπουν σε προτεκτοράτο -κι ας μην είμαστε τέτοιο στην πραγματικότητα. Η υποτέλεια μπορεί να μην είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα του ελληνικού καπιταλισμού, διακρίνει όμως την πολιτική του ηγεσία και τα παπαγαλάκια που το υπηρετούν.

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο Ομπάμα δεν έχει απλούς λογογράφους με τετριμμένη έμπνευση, αλλά ολόκληρο επιτελείο σεναριογράφων. Ότι ο ίδιος είναι πολύ καλός ερμηνευτής-ηθοποιός με επικοινωνιακό χάρισμα. Κι ότι ο λόγος του ήταν προσαρμοσμένος στις ανάγκες του ελληνικού κοινού, με λεκτικές χάντρες και καθρεφτάκια που θα το εντυπωσίαζαν, από κάποιον λογογράφο με γνώση των ελληνικών και της ελληνικής πραγματικότητας.

Το αποτέλεσμα ήταν να αντιστραφούν οι τυπικοί ρόλοι με τους κλασικούς τουρίστες που θαμπώνονται από το mousaka, souvlaki, syrtaki, opa, και να μας εντυπωσιάζει-καλοπιάνει ο επισκέπτης με τις ίδιες περίπου λέξεις, επειδή μπήκε στον κόπο να τις μάθει και να τις συμπεριλάβει στην ομιλία του. Κι είναι (ή μάλλον φαίνεται) σπουδαίος επειδή είπε "φιλότιμο" -που δεν υπάρχει (;) σε καμία άλλη γλώσσα- φουστανέλα, ούζο, σπανακόπιτα και (βασικά) καλησπέρα σας. Κι ένα αστείο για τον Αντετοκούμπο, γιατί είναι φοβερός, μπασκετικός, cool τύπος.

Είναι απίστευτη η επικοινωνιακή καταιγίδα των τελευταίων ημερών που προσπαθεί να αποδείξει αυτό το τελευταίο: πόσο γαμάτος είναι ο Ομπάμα, και τι θα κάνουμε χωρίς αυτόν τώρα που χάνουμε τέτοιο φίλο-σύμμαχο.

"Αντικειμενικά ρεπορτάζ" που βάφτισαν "ιστορικό λόγο" τις κοινότυπες αμπελοφιλοσοφίες για τη δημοκρατία, την αρχαία Ελλάδα, το χρέος, την ανάπτυξη και τις ανισότητες (από τον πρόεδρο μιας χώρας, που δεν εκλέγεται καν από τη σχετική πλειοψηφία του εκλογικού σώματος και που λέει πως όλοι είμαστε κάτω από τον ίδιο ήλιο, θυμίζοντας εκείνη τη φράση για την ισότητα του άστεγου που κοιμάται κάτω από γέφυρες και του πλούσιου νοικοκυραίου που μοιράζεται τον ίδιο ουρανό).

Αφιερώματα σε αθλητικές ιστοσελίδες για την ερωτική σχέση του Ομπάμα με το μπάσκετ, τη σχέση του με διάφορους NBAers, το παράστημα και τις σπουδαίες αθλητικές του ικανότητες.
"Αυθόρμητες" εκθέσεις μαθητριών που τον εκθειάζουν -πάλι καλά που δεν μπήκε υποχρεωτικό θέμα έκθεσης στα σχολεία, όπως κάποτε η αποταμίευση.
Άρθρα "γνώμης" και βαρυασήμαντες αναλύσεις για το αντιαμερικάνικο κόμπλεξ και τα βαρίδια του παρελθόντος -πολλές φορές από τα ίδια πρόσωπα-κόμματα που σήμερα λένε υποκριτικά πως... "το Πολυτεχνείο ζει" -έξω οι Αμερικανοί. Γιατί να νιώθει κανείς ενοχές που γουστάρει τον ιμπεριαλιστή ηγέτη; Ας εκσυγχρονιστούμε σύντροφοι.

Ή έστω αυτοκινητοπομπή για να κρύψεις τις πομπές των "αριστερών"

(Τα βάζει πολύ καλά κι ο 2310net στο κείμενό του για το πόσο ανεπίκαιρο είναι σήμερα για κάποιους το μήνυμα του Πολυτεχνείου και τα συνθήματά του).
Ζωντανές συνδέσεις κι ανταποκρίσεις θαυμασμού για την αυτοκινητοπομπή του Ομπάμα, το κτήνος στο οποίο επιβαίνει, και τη χλιδή του, βγαλμένες από τα χρόνια της μαύρης αντίδρασης και τα πανηγυρικά πρωτοσέλιδα για... το γάμο της Σοφίας με το Χουάν Κάρλος.

Θα άξιζε τον κόπο να συγκεντρώσει κανείς τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα και να κάνει ένα κολάζ-αφιέρωμα στο χατζηαβατισμό. Όπως επίσης να κάνει τη σύγκριση με όσα έδειχναν τα ΜΜΕ το 99' για την επίσκεψη Κλίντον. Προφανώς υπήρχαν και τότε έμμισθα παπαγαλάκια, τσανακογλείφτες ή αγνοί (;) βλάκες σαν τον ποδοσφαιρικό Γεωργίου με αυτό το διαμάντι καφενειακής αποχαύνωσης. Και τότε πασόκοι κυβερνούσαν άλλωστε.

Δε στερούνταν εξάλλου προσωπικής γοητείας ο Κλίντον με τις ερωτικές ατασθαλίες, το σαξόφωνο και τις ρητορικές του ικανότητες. Όπως δεν ήταν και λίγοι αυτοί που ενθουσιάστηκαν -μη σου πω τσουτσούρωσαν- με την περίφημη "συγνώμη" του -ιστορική κι αυτή- για το ρόλο των ΗΠΑ στη χούντα (που ο Σύριζα την ξέχασε και η πλάκα είναι πως την ξαναθυμήθηκε στη φετινή ανακοίνωσή του, όπου μιλάει για "αμερικανοκίνητη χούντα", για να διασκεδάσει τις εντυπώσεις).

Όλη εκείνη τη χρονιά όμως μπορούσες να διαβάσεις φλογερά αντινατοϊκά (αν όχι αντιιμπεριαλιστικά) άρθρα για τους βομβαρδισμούς στη Γιυογκοσλαβία, ακόμα και στον ακραιφνώς φιλοκυβερνητικό τύπο (Νέα, Ελευθεροτυπία, κτλ). Κι όχι μόνο από τους συνήθεις υπόπτους, όπως ο Διακογιάννης κι ο Στάθης, αλλά από διάφορα συστημικά παπαγαλάκια όπως ο Τσίμας (με το αριστερό παρελθόν) και άλλοι, που κινούνταν πονηρά στο κλίμα της εποχής, και το ακολουθούσαν σκόπιμα, παρά το διαμόρφωναν (άλλο αν τελικά συνέβαλαν άθελά τους σε αυτό).

Σήμερα έχει κυλήσει αρκετό νερό στο αυλάκι της αντεπανάστασης και της διάβρωσης συνειδήσεων κι οι παλιές μάσκες τους είναι περιττές. Κάτι που απαντά εν μέρει και στο ερώτημα για τις αιτίες ενός διαφορετικού κλίματος στη σημερινή συγκυρία και το ερώτημα αν αυτό διαμορφώνεται εντέχνως ή απλά αποτυπώνεται -σαν καθρέφτισμα- στα ΜΜΕ. Κι αν έφτιαξε το αυγό την κότα ή η κότα το αυγό του φασισμού και του χατζηαβατισμού.

Υγ: εν αρχή ην το 99'. Για το ΠΑΜΕ, τον Αρσένη και το γιγάντωμα της ΚΝΕ, τις μεγάλες καθημερινές αντι-ιμπεριαλιστικές διαδηλώσεις, το πρώτο εκλογικό ξεπέταγμα, κοκ. Αλλά σήμερα γιορτάζουμε τα 98 -μαζί με τα 99 της Οχτωβριανής. Και στα εκατό...

ΕΑΑΚ και Γιουγκοσλαβία

Η συνειρμική αφετηρία είναι μια φωνή από το παρελθόν σε αμφιθέατρο να ρωτάει γεμάτη υπονοούμενο: και τι έλεγαν το 99' τα Εαακ για την Γουγκοσλαβία;
Και για όποιον δυσκολεύεται να πιάσει το υπονοούμενο, πχ γιατί είναι πολύ μικρός και δεν τα πρόλαβε: γιατί πήραν ίσες αποστάσεις στον πόλεμο και τους νατοϊκούς βομβαρδισμούς, μιλώντας για το σφαγέα Μιλόσεβιτς;
Οπότε ερχόταν συνήθως οργισμένη η απάντηση: δείξτε μας μία αφίσα-εφημερίδα-υλικό που να το έλεγε αυτό, αλλιώς μιλάτε στον αέρα.
Αλλά ήμασταν όντως μικροί, για να έχουμε τέτοιο αποδεικτικό υλικό, αφού δε σπουδάζαμε τότε.
Ευτυχισμένα χρόνια με ΑΑΔΜ vs πούρο αντικαπιταλισμό, όπου ο καθένας ήξερε το ρόλο του.

Πέρα από αυτό πάντως τα ΕΑΑΚ κι η Γιουγκοσλαβία παρουσιάζουν κάποιες εντυπωσιακές εξωτερικές ομοιότητες, που θα αναπτύξω παρακάτω. Και δεν είναι τυχαίο πως η πρώτη εμφανίστηκε στο προσκήνιο το 90-91, όταν έσβηνε το άστρο της δεύτερης και ξεκινούσε το προτσές της διάλυσής της.

Το βασικό κοινό γνώρισμα είναι η ομοσπονδιακή δομή με τα σχήματα, τις οργανώσεις που συμμετέχουν και τις (πάλαι ποτέ) σοσιαλιστικές δημοκρατίες που ενώνονται σε ένα ενιαίο σύνολο, με επιφανειακή συνοχή κι ενότητα, μπόλικη ίντριγκα και υπόγεια πάθη να σιγοβράζουν. Όπου μπορείς πχ να ακούσεις ένα ναρίτη να θάβει τους αλτουσεριανούς, που σκοτώνονται μεταξύ τους, όπως πχ στην Πάτρα με τον Αντίλογο, αλλά μπορεί να έχουν τη χειρότερη άποψη για το Ναρ, που δεν πολυσυμπαθεί ούτε το Σεκ και θα προτιμούσε μάλλον το ΕΕΚ του Σάββα, έχει όμως αδελφικούς κι ακατάλυτους δεσμούς με τα ορφανά της Νεολαίας Σύριζα, κτλ.

Περίπου σαν τη σχέση Κροατών και Σέρβων, που συμβίωσαν αρμονικά για κάποια χρόνια, όσο κρατούσε το τιμόνι ένας Κροάτης με γιουγκοσλαβική συνείδηση, αλλά κατά την περίοδο της αντεπανάστασης έγιναν από δέκα χωριά και χωριάτες και διαλύθηκαν στα εξ ων συνετέθησαν και λίγοι είχαν αναπτύξει γνήσια γιουγκοσλαβική εθνική συνείδηση, όπως πχ ο Τάνιεβιτς που δήλωνε ακόμα και μετά τη διάλυση Γιουγκοσλάβος και τίποτα άλλο.
Ενώ η Γιουγκοσλαβική Ομοσπονδία ήταν ό,τι κι η ΕΦΕΕ για τα Εαακ, που κάποιοι δεν ήθελαν από θέση αρχής να συμμετέχουν και άλλοι το συζητούσαν υπό προϋποθέσεις. Αλλά έχει να συνέλθει σε σώματα από τον εμφύλιο του 95'.

Η Γιουγκοσλαβία του Τϊτο ηγήθηκε του λεγόμενου κινήματος των Αδεσμεύτων, που με φοιτητικούς όρους είναι κάτι σαν το ακηδεμόνευτο κίνημα. Γιγάντωσε το μύθος της (και το κύρος της στη Δύση) με το "φυσικά και δε θα υπακούσω" του Τίτο στην Κομιντέρν και το Στάλιν, κι ακολούθησε ένα δικό της μοντέλο, μακριά από τη συγκεντρωτική σοβιετική δομή ,που προωθούσε την αυτοδιαχείριση και την αυτονομία των επιχειρήσεων και των φοιτητικών σχημάτων. Ο καθένας δηλ έκανε ό,τι ήθελε, χωρίς γραμμή και σχεδιασμό από τα κεντρικά και χωρίς να λογοδοτεί σε κανέναν άλλο παρά στον εαυτό του και τη συνέλευσή του.

Για εμάς βέβαια, τόσο οι Τιτοϊκοί, όσο και το εξωκοινοβούλιο, μιλούσαν στο όνομα του Κομμουνιστικού Κινήματος και χρησιμοποιούσαν μερικά (φαινομενικά) ριζοσπαστικά συνθήματα, για να καταλήξουν στην αγκαλιά του ΠαΣοΚ και της σοσιαλδημοκρατίας. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα έχουν αναπτύξει μια ρηχή πολιτική λογική Παναριστεράς, που θυμίζει κάπως το βαλκανικό πανσλαβισμό.

Η FYROM θυμίζει πολύ τα γραφικά αρκτικόλεξα που διαλέγουν για την επωνυμία τους τα διάφορα σχήματα Εαακ. Αλλά ο ντόρος γύρω από το όνομά της και τις διεκδικήσεις που απορρέουν απ' αυτό, παρέπεμπε συνειρμικά στη λεγόμενη Κνε-Ναρ, τον Οδηγητή που εξέδιδε και τη δικαστική διαμάχη για τα 'πνευματικά δικαιώματα'. Βέβαια, σε δέκα χρόνια από τότε, όπως θα έλεγε και ο επίτιμος (όχι ο Φλωράκης, ο άλλος πρωταγωνιστής του 89') κανείς σχεδόν στο Ναρ δε θα θυμόταν την Κνε και την (όποια) κουκουέ παιδεία που είχε λάβει, καθώς στράβωσαν το κλαδί από την ανάποδη και ξέπεσαν στον οργανωτικό φιλελευθερισμό, γιουγκοσλαβικού τύπου.

Οι Γιούγκοι τέλος έχουν παράδοση να βγάζουν (ειδικά στο μπάσκετ) κάτι κ*λόπαιδα, με την καλύτερη έννοια, με βρωμόχερο που σε σκοτώνει από μακρινή απόσταση, κατά (ακόμα πιο μακρινή) αντιστοιχία με τους (γι)ούγκανους Εαακίτες, που βαράνε το χέρι στο έδρανο, καθώς αγορεύουν στις συνελεύσεις και σκίζουν (σ)τις καρδιές μικρών φοιτητριών. Εκεί που εξηγούν βροντοφωνάζοντας ότι αν είχαμε ακολουθήσει τη γραμμή του Κουκουέ για κάποιο θέμα, θα είχαμε Βάρκιζα και νέες ήττες -λες κι αυτοί έχουν καταφέρει να πάρουν την εξουσία, σαν το στρατό του Τίτο.

Το κείμενο αυτό (που τελειώνει λίγο απότομα) γράφτηκε στα απόνερα της τριλογίας για το Μαϊούνη, που θα ολοκληρωθεί προσεχώς με το τρίτο και τελευταίο μέρος.

Λευκή πόλη -λευκές νύχτες- άσπρες μέρες;

Άρθρο συνεργάτη μας

Βελιγράδι στα σέρβικα, σημαίνει λευκή πόλη. Είναι στην πραγματικότητα η μετάφραση του κέλτικου ονόματος του, Σινγκιντουνουμ. Και έχει πάρει το όνομά του από τη λευκή πέτρα, από την οποία είναι χτισμένο το κάστρο της. Που όπως και ο λευκός πύργος, μόνο λευκά δεν είναι πια. Σκεφτείτε όμως, αντί για Θεσσαλονίκη να την λέγαμε Λευκόπυργο…

Βέβαια, αυτό –αν θέλαμε να ακολουθήσουμε τα πρότυπα του Βελιγραδίου- θα έφερνε μια σειρά ακόμα αλλαγές. Θα έπρεπε, ας πούμε, να τραβάμε τα παιδιά στη γέννα, μήπως και ψηλώσουν, ώστε να φτάσουν το 2,10 που πρέπει να είναι ο μέσος όρος ύψους των Σέρβων (1,92 για τις γυναίκες). Τουλάχιστον έτσι φαίνονταν στα μάτια, ενός ανθρώπου 1,70. No wonder –που λένε και στο χωριό μου- που έχουν τέτοια σχολή στο μπάσκετ, στο βόλεϊ και σε ό, τι βοηθάει το μέγεθος του κορμιού.

Στο σύντομο ταξίδι μου εκεί, κατάλαβα ότι οι όροι σερβόφατσα και μπασκετόφατσα, ταυτίζονται πλήρως αλλά και κάτι ακόμα. Το Βελιγράδι, με τις κέλτικες ρίζες του, έχει μια ομοιότητα με την Ιρλανδία. Εκτός από τις κέλτικες ρίζες.Οπότε δύο ομοιότητες. Ναι, η μια είναι οι κέλτικες ρίζες. Το άλλο είναι ότι ούτε εκεί, υπάρχει ΠΑΜΕ. Και όπου δεν υπάρχει ΠΑΜΕ και ένα λίγο σοβαρότερο από το μέσο όρο της Ευρώπης, εργατικό κίνημα, δεν υπάρχουν κι άλλα πράγματα. Ωράριο ας πούμε. Τα μαγαζιά ανοιχτά, μέχρι οι καταναλωτές να αποφασίσουν ότι ήρθε η ώρα να πέσουν για ύπνο. Τι κι αν το εμπόρευμα, ήταν απλησίαστο ακόμα και για εμάς τους Έλληνες με το ευρώ; Τι κι αν το μέσο σέρβικο εισόδημα, δεν ξεπερνά τα 250 ευρώ;

Σχεδόν 15 χρόνια μετά τους Νατοϊκούς βομβαρδισμούς, που έπληξαν κυρίως το Βελιγράδι και το Νόβι Σαντ, οι Σέρβοι έχουν διατηρήσει κάποια από τα χτυπημένα τους κτίρια, όπως το Υπουργείο Άμυνας και το κτίριο της Ραδιοτηλεόρασης, για να τα βλέπουν περισσότερο οι επισκέπτες, γιατί οι Σέρβοι πια, ούτε που γυρίζουν το κεφάλι, περνώντας μπροστά από την Kneza Milosa.

Και αφού, οι πληγές επουλώθηκαν σύμφωνα με την κυβέρνησή τους και στα βομβαρδισμένα κτίρια –το Υπουργείο Άμυνας λειτουργεί ακόμα- κυκλοφορούν ΝΑΤΟϊκοί υπάλληλοι, ήρθε η ώρα να κάνουμε το (λευκό) Βελιγράδι, μαύρο πετρόχτιστο, λυδία λίθο για την ιστορική μνήμη. Τα εν λόγω κτίρια εντός ολίγου θα έχουν αντικατασταθεί από ξενοδοχεία. Ξεχάστε ότι είχατε το μεγαλύτερο παρτιζάνικο της Ευρώπης, ξεχάστε τον σοσιαλισμό (εντάξει αυτόν τον ξεχάσανε νωρίς), ξεχάστε τους βομβαρδισμούς. Ήρθε η ώρα να ζήσουμε το όνειρο της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Άλλωστε η Λυδία λίθος –αλήθεια τώρα- έχει την ιδιότητα να… ανιχνεύει τον χρυσό! Και πράγματι είναι χρυσάφι για τη σέρβικη και όχι μόνο αστική τάξη, το αναπτυσσόμενο Βελιγράδι, με τις καλές υποδομές, την συγκλονιστική αρχιτεκτονική, τη ρυμοτομία, το μέτωπο στα ποτάμια Σάβα και Δούναβη, τη δυνατότητα για μερική ανοικοδόμηση και τα εργατικά δικαιώματα ανύπαρκτα. Στο Βελιγράδι, κάνει πάρτι και το κεφάλαιο της (εξαρτημένης) Ελλάδας. Όλες οι ελληνικές τράπεζες, έχουν παρουσία στο Βελιγράδι, στεγαζόμενες μάλιστα στα πιο επιβλητικά κτίρια της πρωτεύουσας της Σερβίας.

Κατά τα λοιπά, βέβαια, τα σουβενίρ από τη σοσιαλιστική περίοδο πάνε και έρχονται, ο Τίτο είναι αγαπημένος σε μεγάλο κομμάτι του λαού, στο βαθμό μάλλον που διατήρησε μέχρι και το θάνατό του, τη συνοχή της Γιουγκοσλαβίας και όχι για κάτι πέρα από αυτό. Το μουσείο στο οποίο βρίσκεται ο τάφος του, «το σπίτι των λουλουδιών» είναι αρκετά μακριά από το κέντρο της πόλης και αρκετά αδιάφορο ως προς τα εκθέματά του. Το μόνο που βρήκαν να για να εκθέσουν ήταν τα κοστούμια, τα σκαρπίνια και τον ίδιο, για την αγάπη του στη χλιδή.

Και ανάμεσα στα σουβενίρ του μουσείου και ένα βιβλίο μαγειρικής, με τις συνταγές των αγαπημένων φαγητών του Γιουγκοσλάβου ηγέτη, ο οποίος -παρότι ο τάφος του βρίσκεται στο Βελιγράδι- ήταν συμπατριώτης του Κούκοτς και του Ράντζα, Κροάτης. (Γι αυτό μάλλον πούλησε τον ΔΣΕ, δεν ήταν ορθόδοξος αδερφός.) Άκης Πετρετζίκης και Τίτο σε ένα, για να δέσει ο πολιτικός χυλός και να φάει ο γιουγκοσλάβικος λαός, το «αστικό πατατάκι» -που λέει ο Λαϊκός Στρώμα(ς) και αναπαράγει ο σφυροδρέπανος- του «και διηγώντας τα να κλαις», αλλά τώρα «πάμε ΕΕ».

Το δίχως άλλο, η αμνησία, φαίνεται πως είναι παγκοσμίου κλίμακας μάστιγα. Πως αλλιώς να εξηγήσεις, ότι οι Σέρβοι καίγονται να μπουν στη συμμαχία, της οποίας ο (σοσιαλδημοκρατικός) πυρήνας, τους βομβάρδιζε το 1999; Ότι έχουν τρεις κεντροαριστερούς (του ΝΑΤΟ συνεργάτες και των λαών σφαγείς), πίσω από το πλειοψηφικό εθνικίζον Προοδευτικό Κόμμα και πουθενά τα «κομμουνιστικά» τους κόμματα;

Τα οποία –φτάνοντας σε αυτήν την κουβέντα είναι δύο- με εντελώς μανιχαϊστικούς όρους: Το κακό και το καλό. Το κακό, είναι ένα μόρφωμα που επινόησε το 2010, ο εγγονός του Τίτο, Γιόσιπ Γιόσκα Μπροζ. Δέχεται το απαράδεχτο εκλογικό σύστημα της Σερβίας, στο οποίο χρειάζονται κάποιες χιλιάδες υπογραφές για να κατεβάσεις συνδυασμούς, είναι φιλοευρωπαϊκό και μεταρρυθμιστικό. Τιτο-συριζαιϊκο δηλαδή, με τη διαφορά ότι στις τελευταίες εκλογές συγκέντρωσε 0,72% και περίπου 23 χιλιάδες ψήφους, όσες οι μετατοπίσεις ΠΑΣΟΚοστελεχών προς το ΣΥΡΙΖΑ μόνο την τελευταία ώρα.

Από την άλλη, αγνό και… αμόλυντο το Νέο Κομμουνιστικό Κόμμα Γιουγκοσλαβίας. Μαρξιστικό-Λενινιστικό (και σταλινικό λέει το ίδιο) και απεχθανόμενο τον Τίτο, όπως ο διάολος το λιβάνι. Από το 1990 που υπάρχει, έψαξα αλλά δεν βρήκα εκλογές προεδρικές ή κοινοβουλευτικές που να έχει πάρει μέρος. Μποϊκοτάρει τις εκλογές, λόγω του προαναφερθέντος νόμου με τις υπογραφές, είναι σε γραμμή ΚΚΕ, συμμετέχει σε όλες τις διεθνείς συναντήσεις Κομμουνιστικών και Εργατικών κομμάτων, ενώ η νεολαία του μας τιμά με την παρουσία της στο Φεστιβάλ της ΚΝΕ, ανελλιπώς.

Για το τέλος, κράτησα αυτό που με εντυπωσίασε περισσότερο. Που δεν ήταν άλλο, από τον Τέσλα και το Μουσείο του. Που αν βρεθείτε προς Βελιγράδι μεριά, μην τολμήσετε και δεν πάτε. Και όταν πάτε, μην τολμήσετε και δεν κάνετε την ξενάγηση. Ούτως ή άλλως η τιμή είναι η ίδια, όμως χωρίς την ξεναγό γρανάζι δεν γυρνά και κυριολεκτώ γιατί το μουσείο είναι διαδραστικό.

Ο Τέσλα, που σε γενικές γραμμές, γεννήθηκε στην τότε Αυστροουγγαρία και δεν πάτησε το πόδι του, παρά μόνο μια φορά στο Βελιγράδι, τα μόνα που δεν ανακάλυψε στη ζωή του, ήταν ο τροχός και η φωτιά. Οφείλουμε σε εκείνον το εναλλασσόμενο ρεύμα και κάθε ασύρματη σύνδεση, τις ακτίνες Χ, όμως το έργο ζωής του ήταν «η ελεύθερη ενέργεια» μέσω ηλεκτρομαγνητισμού (χιλιάδες φυσικοί χτυπούν το κεφάλι τους στον τοίχο με το πόσο απλοϊκά το γράφω - το ξέρω). Το εν λόγω project δεν προχώρησε, γιατί ο τότε χρηματοδότης του J.P Morgan, σταμάτησε να επενδύει σε εκείνον, γιατί αυτό που είχε ανακαλύψει, δεν αναμενόταν να του φέρει κέρδος. Ίσα-ίσα, μπορεί και να βοηθούσε στην εξαφάνισή του. (Όπως μας είπε και η ξεναγός.)

Ο εξηλεκτρισμός ήταν βασικός στόχος της Οχτωβριανής επανάστασης. Πόσο προωθημένος θα ήταν ο δωρεάν και ασύρματος εξηλεκτρισμός; Σε κάθε περίπτωση και σύμφωνα με τη Wikipedia, «από το 1936 ως το θάνατό του, το FBIπαρακολουθούσε τις συνομιλίες και τις κινήσεις του Τέσλα, φοβούμενο ότι είχε αναπτύξει φιλικές σχέσεις με τη σταλινική (sic) Σοβιετική Ένωση». Και έπειτα τον χτύπησε αμάξι, στο δρόμο. Η υγεία του κλονίστηκε σοβαρά και 7 χρόνια αργότερα, με τον Ναζισμό να προελαύνει στην Ευρώπη, ο Τέσλα βρέθηκε νεκρός στο δωματιό του. Και εν τω μεταξύ, του είχε κλέψει το νόμπελ για την εφεύρεση του ραδιοφώνου ο Μαρκόνι (μπάτσοι-γουρούνια-δολοφόνοι). Κάτι που τελικώς, αποδείχτηκε βολικό για την ανθρωπότητα, γιατί αν για παράδειγμα, το ραδιόφωνο αποδιδόταν εξ αρχής στον Τέσλα και οι ασύρματοι στα πλοία, απόρροια της ανακάλυψης του πρώτου, πιστώνονταν και αυτοί στον Σερβοκροάτη, τότε οι ασυρματιστές θα έπρεπε αντί για μαρκονιστές να λέγονται τεσλιστές. Διόλου εύηχο.

Η λευκή πόλη, φτιαγμένη για καταναλωτές που δεν μπορούν να καταναλώσουν, προσφέρεται για βόλτες, ιστορικές αναδρομές, ανηφορικές διαδρομές και σε τελευταία ανάλυση σκέψη και προβληματισμό για το πώς σκατά, εκτός από λευκές νύχτες, θα δούμε και άσπρες μέρες. Και βέβαια, αν δεν καταλήξετε σε κάποιο συμπέρασμα, μπορείτε κάλλιστα να το ρίξετε στο ποτό μέχρι τελικής πτώσης, καθώς τα αλκοολούχα προσφέρονται στο ¼ της ελληνικής τιμής.

Ζήτω η επανάσταση και ο αλκοολισμός!

Ρένα Δουρου-τι

Γιουγκοσλαβία – H εργατική αυτοδιαχείριση στην υπηρεσία του καπιταλισμού

Το ιστορικό ένθετο της κε του μπλοκ φιλοξενεί σήμερα μια (ακόμα) πολύ αξιόλογη και προσεγμένη δουλειά του Άναυδου, που έρχεται κατά κάποιον τρόπο ως συνέχεια μιας προηγούμενης μελέτης του για την κίνα και το δικό της «μοντέλο οικοδόμησης». Αυτή τη φορά εξετάζει τον «τρίτο δρόμο» της γιουγκοσλαβίας του τίτο, θεωρητικά κι ιστορικά, τη σχέση του με το σοσιαλιστικό στρατόπεδο και τον.. υπαρκτό καπιταλισμό Το κείμενο έχει αρκετά μεγάλη έκταση, αλλά αξίζει κατά τη γνώμη μου να διαβαστεί ως το τέλος. Καλή ανάγνωση και κάθε καλόπιστη παρατήρηση στα σχόλια είναι κάτι παραπάνω από ευπρόσδεκτη.

 ‘Ο Τίτο επιβίωσε με τη βοήθεια των Δυτικών δημοκρατιών’ … ‘Κάθε Ανατολικοευρωπαϊκή χώρα που έρχεται σε ρήξη με τη Μόσχα … μπορεί να βασίζεται στην Αμερικάνικη βοήθεια’… ‘Για να δικαιούται την Αμερικάνικη βοήθεια μια Ανατολικοευρωπαϊκή χώρα δεν χρειάζεται να είναι δημοκρατική, ήταν αρκετό να ακολουθήσει το μοντέλο του Τίτο και να φύγει από το Σύμφωνο της Βαρσοβίας’[1]

                   

1.      Εισαγωγή

Η φράση τι θα γινόταν αν ή αλλιώς η εναλλακτική ιστορία δεν είναι δημοφιλής ανάμεσα στους ιστορικούς. Ωστόσο ανάμεσα στους αντικομουνιστές της αριστεράς υπάρχει η βεβαιότητα ότι αν στο μπολσεβίκικο κόμμα είχαν επικρατήσει οι αντίπαλοι του Στάλιν η ΕΣΣΔ θα είχε μετατραπεί περίπου σε επίγειο  παράδεισο. Παρόλα αυτά στην ιστορία υπάρχουν το παράδειγμα της Κίνας (εδώ η ανάλυση) αλλά και της Γιουγκοσλαβίας όπου οι απόψεις της Εργατικής Αντιπολίτευσης (και του Προυντόν) για τον έλεγχο των εργοστασίων από τους εργάτες, του Μπουχάριν για το σταδιακό και ειρηνικό πέρασμα των κουλάκων στο σοσιαλισμό αλλά και του Τρότσκι ενάντια στη γραφειοκρατική παραμόρφωση του εργατικού κράτους  εφαρμόστηκαν στην πράξη. Με άλλα λόγια η Γιουγκοσλαβία του Τίτο ήταν ο ‘παράδεισος’ που σήμερα προτείνουν στην χώρας μας οι μικροαστοί της Ανταρσυα, της αναρχίας και ορισμένες συνιστώσες του Σύριζα ανεξάρτητα αν αναγνωρίζουν τον εαυτό του στον γιουγκοσλαβικό καθρέφτη. Το τραγικό τέλος της Γιουγκοσλαβίας έχει την ρίζα του ακριβώς στην εφαρμογή της εναλλακτικής  ‘σοσιαλιστικής’ οικοδόμησης.

Επιπρόσθετα η περίπτωση της Γιουγκοσλαβίας είναι άλλη μία απόδειξη ότι αν και τα λαϊκά μέτωπα μπορεί να θεωρηθούν μία επιτυχημένη στρατηγική ενάντια στον φασισμό και την υπεράσπιση της ΕΣΣΔ από την άλλη αδυνατούσαν από την φύση τους να μετασχηματίσουν σοσιαλιστικά μία χώρα.

2.      Το τέλος του πολέμου

Ο Κόκκινος Στρατός διέσχισε τα ρουμανο-γιουγκοσλαβικά σύνορα την 1^η Οκτωβρίου του 1944 και μαζί με δυνάμεις του γιουγκοσλαβικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΛΑΣ) απελευθέρωσε το Βελιγράδι στις 20 του ίδιου μήνα. Ο Κόκκινος Στρατός ωστόσο δεν παρέμεινε στη Γιουγκοσλαβία αλλά συνέχισε την προέλαση του στην Ουγγαρία και μετά στη Γερμανία κι έτσι η υπόλοιπη χώρα απελευθερώθηκε από τις δυνάμεις του ΛΑΣ . Στις 7 Μαΐου του 1945 ο Τίτο σχημάτισε την προσωρινή κυβέρνηση της Γιουγκοσλαβίας όπου το Λαϊκό Μέτωπο κατέλαβε τα περισσότερα υπουργία.  Στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1946 το Λαϊκό Μέτωπο απέσπασε το 96% των ψήφων.

Το Λαϊκό Μέτωπο στο οποίο συμμετείχαν εκτός από το ΚΚΓ και μια σειρά άλλων κομμάτων ήταν μια κοινωνική συμμαχία της εργατικής τάξης με την αγροτιά, τους μικροαστούς και μικρό μέρος της αστικής τάξης. Στο πρόγραμμα του μετώπου του 1943 αναφερόταν η ατομική ιδιοκτησία σαν ιερή και αναγνωριζόταν η σημασία της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στη βιομηχανία το εμπόριο και τη γεωργία. Το μεγαλύτερο βάρος του αντιφασιστικού αγώνα το σήκωσε η ύπαιθρος ενώ η συμμετοχή των πόλεων ήταν ασήμαντη σε αντίθεση με άλλες ανατολικοευρωπαϊκές χώρες όπου το αντιφασιστικό κίνημα έδρασε κυρίως στις πόλεις και στα εργοστάσια. Σαν αποτέλεσμα της αποφασιστικής συμβολής της υπαίθρου στον αντιστασιακό αγώνα η αστική και μικροαστική τάξη του χωριού βρέθηκαν επικεφαλής στην προσπάθεια για την ανόρθωση της χώρας  Μετά την απελευθέρωση η ηγετική ομάδα του ΚΚΓ και οι  θεωρητικοί του (Τζίλας. Πιγιάντε) υποστήριζαν ότι η ηγετική τάξη της γιουγκοσλάβικης κοινωνίας είναι η αγροτιά γεγονός που επιβεβαίωνε και η σύνθεση του ΚΚΓ. Από τα 12.000 προπολεμικά μέλη του τα 8.000 σκοτώθηκαν στη διάρκεια του αντιστασιακού αγώνα. Το 1948 το ΚΚΓ έφτασε περίπου τα 460.000 μέλη.  Η στρατολογία περιελάμβανε χιλιάδες αστούς μικροαστούς και κουλάκους ενώ το ποσοστό των εργατών μειώθηκε σημαντικά (10% περίπου αρκετοί εκ των οποίων ήταν αυτοαπασχολούμενοι και όχι εργάτες) Συνεπώς η ηγεσία του ΚΚΓ όχι μόνο αρνούταν τον πρωτοπόρο ρόλο της εργατικής τάξης στον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό αλλά και ερμήνευε την συμμαχία αγροτιάς και προλεταριάτου σαν συμμαχία με όλη την αγροτιά και όχι μόνο με τα φτωχό και μεσαίο τμήμα της. Σαν απόρροια της πολεμικής προσπάθειας το ΚΚΓ είχε μετατραπεί σε ένα αγροτικό κόμμα.

3. Η ανοικοδόμηση (1945-1948).

Το πρώτο καθήκον της νέας κυβέρνησης ήταν η ανόρθωση της χώρας. Ο αριθμός των θυμάτων του πολέμου ήταν τεράστιος: οι νεκροί ξεπέρασαν το 1,7 εκατομμύριο 3,5 εκατομμύρια είχαν χάσει τα σπίτια τους ενώ η παραγωγή έφτανε το 30% του προπολεμικού επιπέδου. Το 36% των παγίων της βιομηχανίας και το μεγαλύτερο μέρος των υποδομών είχε καταστραφεί. Συνεπώς το βασικότερο πρόβλημα της Γιουγκοσλαβικής ηγεσίας μετά το 1944 ήταν ο τρόπος με τον οποίο θα προχωρούσε η ανοικοδόμηση και η εκβιομηχάνιση της χώρας με δεδομένη τη χαμηλή κεφαλαιακή επάρκεια που την καθιστούσε ευάλωτη στις πιέσεις των άλλων κρατών.

Με δεδομένο ότι η βαριά βιομηχανία βρισκόταν στα χέρια είτε των Γερμανών και των συνεργατών τους είτε στα χέρια των αγγλόφιλων υποστηρικτών του πρώην βασιλιά ήταν σχεδόν μονόδρομος για την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου να προχωρήσει στην εθνικοποίηση της περιουσίας των εχθρών της. Έτσι από τον Νοέμβριο του 1945 ως τον Απρίλιο του 1948 εθνικοποιήθηκε σταδιακά η περιουσία όσων χαρακτηρίστηκαν εχθροί του καθεστώτος. Οι εθνικοποιήσεις ξεκίνησαν με τη δήμευση της περιουσίας του Γερμανικού κράτους, των εγκληματιών πολέμου και των δοσίλογων. Η διαδικασία ήταν σχετικά εύκολή μιας και οι δυνάμεις του Άξονα είχαν δημεύσει τα περισσότερα ορυχεία και βιομηχανικές μονάδες της χώρας για να ενισχύσουν την πολεμική τους προσπάθεια. Οι Γερμανοί έλεγχαν τα ορυχεία μολύβδου και ψευδάργυρου (προπολεμική ιδιοκτησία των Βρετανών) τα ορυχεία χαλκού (Γαλλία) κλπ και μαζί με τους συνεργάτες τους συνολικά περίπου το 55% της Γιουγκοσλαβικής βιομηχανίας αλλά και το 6% της αγροτικής γης.  Στον αγροτικό τομέα ήδη από το 1944 η γη που άνηκε στον εχθρό και τους συνεργάτες του δημεύθηκε όπως επίσης και κάθε ιδιοκτησία άνω των 1.000 στρεμμάτων που άνηκε είτε σε ιδιώτες είτε σε μοναστήρια τράπεζες κλπ. Εθνικοποιήθηκε επίσης το μέρος της  βιομηχανίας (27%) που άνηκε στο φιλοβασιλικό και αγγλόφιλο μέρος της αστικής τάξης της χώρας.   Εκπονήθηκε το πρώτο πεντάχρονο πλάνο (1946) το οποίο όμως ήταν το άθροισμα των αντίστοιχων πεντάχρονων των δημοκρατιών.

Η οικονομική πολιτική του Λαϊκού Μετώπου  συνοψιζόταν στον  έλεγχο των επενδύσεων και των δημοσιοοικονομικών στο εσωτερικό ενώ η οικονομία παρέμενε ανοικτή αναζητώντας βοήθεια και εμπορικές σχέσεις με τις καπιταλιστικές χώρες.  Ωστόσο η πολιτική των εθνικοποιήσεων δεν μπορούσε να είναι αποτελεσματική  αν δεν συνοδευόταν από την άνοδο της παραγωγικότητας στο αγροτικό τομέα. Η άνοδος της παραγωγικότητας όμως ήταν εφικτή μόνο μέσω της γρήγορης κολεκτιβοποίησης της γης. Ο έλεγχος του εμπορίου από μόνος του δεν ήταν αρκετός για να αποκτηθεί πρόσβαση στο αγροτικό πλεόνασμα και να περιοριστεί ο πληθωρισμός που δημιουργούσε ο χαμηλότερος ρυθμός αύξησης της βιομηχανικής παραγωγής αποτέλεσμα της χαμηλής κεφαλαιακής επένδυσης.

Η αντιπολίτευση στο κόμμα και το μέτωπο (Χεμπράντ, Ζούγιοβιτς) πίστευε ήδη από το 1946 ότι η εξάρτηση από το νόμο της αξίας και ο ονομαστικός μόνο έλεγχος του δημόσιου τομέα χωρίς ριζικές αλλαγές στις σχέσεις  παραγωγής δεν ήταν παρά κρατικός καπιταλισμός με όλες τις συνέπειες του. Ο έλεγχος των  πόρων που ήταν απαραίτητοι για  τις επενδύσεις βρισκόταν  στα χέρια των ομόσπονδων δημοκρατιών και όχι της κεντρικής κυβέρνησης με αποτέλεσμα να μην προχωρεί με ταχύτητα η ανασυγκρότηση της οικονομίας. Η άρνηση της ηγεσίας της Γιουγκοσλαβίας να προχωρήσει σε ριζικές αλλαγές στην αγροτική οικονομία και στη συγκέντρωση των πόρων σε κεντρικό επίπεδο άφηνε άλυτο το πρόβλημα της προτεραιότητας μεταξύ κατανάλωσης και επένδυσης. Χωρίς αλλαγή στις σχέσεις παραγωγής μόνο δύο εναλλακτικές υπήρχαν για ανάπτυξη: η απλήρωτη ή φτηνή  εργασία και η ξένη βοήθεια.  Η εθελοντική απλήρωτη εργασία αναστήλωσε κυρίως τις κατεστραμμένες υποδομές η ξένη βοήθεια όμως ήταν αυτή που καθόρισε τις μετέπειτα εξελίξεις. Η αύξηση της παραγωγικότητας και ο περιορισμός των μισθών είχε να αντιμετωπίσει την αντίδραση των συνδικάτων η οποία κάμφθηκε  με την εισαγωγή των εργατικών συμβουλίων και της αυτοδιαχείρισης  Επίσης πέρασαν νόμους που έδεναν τον εργαζόμενο σε συγκεκριμένη επιχείρηση και εξασφάλιζαν στο τομέα της ατομικής ιδιοκτησίας ένα συγκεκριμένο επίπεδο διαβίωσης σύμφωνα με τα πιστεύω του αγροτικού σοσιαλισμού που πρέσβευε ότι αν ο ατομικός ιδιοκτήτης αφεθεί απερίσπαστος να δουλέψει στην ιδιοκτησία του θα παράγει θαύματα βοηθούμενος φυσικά από το κέρδος που θα του παρέχει η ελεύθερη αγορά.

Ο ρόλος του εξωτερικού εμπορίου ήταν κεντρικό θέμα στις συζητήσεις σχετικά με τη στρατηγική της εκβιομηχάνισης στην Σοβιετική Ένωση κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920. Ήταν επίσης ένα θέμα που διαχώρισε τους μπολσεβίκους από τους τροτσκιστές που αρνήθηκαν τη δυνατότητα οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε μία μόνο χώρα ακριβώς γιατί η οικοδόμηση αυτή θα ήταν αδύνατη χωρίς την εξωτερική βοήθεια Η ηγετική κλίκα της Γιουγκοσλαβίας βάσισε τη στρατηγικής της στην πεποίθηση  ότι ο διεθνής συσχετισμός είχε αλλάξει μετά το τέλος του Β΄ΠΠ. Η ΕΣΣΔ καταρχήν σαν σύμμαχος και σοσιαλιστική χώρα ήταν η πρώτη υποψήφια πηγή βοήθειας και ενίσχυσης  από την άλλη όμως η ΕΣΣΔ βγήκε από τον πόλεμο με σημαντικές απώλειες συνεπώς οι δυνατότητες της για ουσιαστική βοήθεια ήταν περιορισμένες. Από την άλλη έστω και με δυσκολίες υπήρχε η αναγνώριση από ΗΠΑ-Βρετανία ότι η Γιουγκοσλαβία ήταν ο κύριος σύμμαχος στα Βαλκάνια που άξιζε βοήθεια. Ήδη στην περιγραφή της διεθνούς κατάστασης από τη γιουγκοσλάβικη ηγεσία η έννοια της  καπιταλιστικής περικύκλωσης αντικαταστάθηκε από την έννοια της ειρηνικής συνύπαρξης.  Η αρχική αίτηση της Γιουγκοσλαβίας τον Ιούνιο του 1945 για βοήθεια ύψους 300 εκ.$ αναβαλλόταν επ’ αόριστο γιατί οι ΗΠΑ απαιτούσαν αποζημιώσεις για τις εθνικοποιήσεις, ενίσχυση του ρόλου των αντιδραστικών κομμάτων και μετά το 1946 να σταματήσει η Γιουγκοσλαβία να ενισχύει τον ΔΣΕ. Η Γιουγκοσλαβία αν και ιδρυτικό μέλος του ΔΝΤ αδυνατούσε να πάρει δάνειο από την Παγκόσμια Τράπεζα. Η μόνη πηγή εξωτερικής βοήθεια ήταν  η βοήθεια της UNRRA . Στα δύο χρόνια που είναι ανάμεσα (1945-1947) δόθηκαν στη χώρα περίπου 415 εκ$ σε τρόφιμα και σπόρους αλλά και μηχανολογικό εξοπλισμό.

Η δήθεν διεύρυνση του σοσιαλιστικού τομέα στο χωριό το 1948 περιορίστηκε στη δημιουργία κυρίως προμηθευτικών και καταναλωτικών συνεταιρισμών και όχι παραγωγικών. Αφού στον αγροτικό τομέα η ιδιωτική πρωτοβουλία είχε αφεθεί περίπου ανενόχλητη θα έπρεπε να βρεθεί τρόπος η παραγωγικότητα στο δευτερογενή τομέα να αυξάνεται γρηγορότερα από την κατανάλωση των εργατών και αυτό έπρεπε να επιτευχθεί με το ελάχιστο κοινωνικό και πολιτικό κόστος.

Στις 5 Μαΐου 1948 ο Τίτο ανακοινώνει την απομάκρυνση των Χέμπραγκ και Ζουγιοβιτς από τις θέσεις τους στην κυβέρνηση και εκκαθάρισε τα υπουργία Οικονομικών Βιομηχανίας και την  επιτροπή προγραμματισμού από τους οπαδούς τους. Συνελήφθησαν και οι δύο τους τέσσερις ημέρες μετά και δικάστηκαν για προδοσία. Στις 8 Οκτωβρίου ελαττώνει σημαντικά τη ροή βοήθεια προς τον ΔΣΕ. Τον Σεπτέμβριο, 1948  καταφθάνει στο Βελιγράδι μία ομάδα από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και της Παγκόσμιας Τράπεζας για να επανεκκινήσει τις διαπραγματεύσεις σχετικά με τις πιστώσεις και δάνεια που ζητούσε η κυβέρνηση ενώ  το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ επιτρέπεται σε δύο αμερικανικές εταιρείες να υποβάλουν αιτήσεις για έκδοση πιστοποιητικών εξαγωγής μηχανημάτων προς τη Γιουγκοσλαβία  με αντάλλαγμα μετάλλευμα. Ήδη από τον Απρίλιο του 1948 η Γιουγκοσλαβία συνάπτει διμερείς συμβάσεις με τις Βρετανία, Αργεντινή, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Σουηδία, Ελβετία, Τουρκία και Γαλλία.

Δεν είναι τυχαίο ότι η απομάκρυνση από τις αρχές του σοσιαλισμού συνοδεύτηκε από την εισαγωγή των εργατικών συμβουλίων στην βιομηχανία την εγκατάλειψη της κολεκτιβοποίησης αλλά και τη μετονομασία του κομμουνιστικού κόμματος σε Λίγκα των Κομμουνιστών σηματοδοτώντας την παραίτηση του από την άμεση διοίκηση της κοινωνίας και της οικονομίας.

Για μία σύντομη περίοδο μετά τον Β’ ΠΠ η Γιουγκοσλαβική οικονομία βάδισε στα χνάρια της Σοβιετικής Ένωσης. Υιοθέτησε τον κεντρικό σχεδιασμό, την κρατικοποίηση των επιχειρήσεων (εκτός από την γεωργία όπου το μεγαλύτερο μέρος έμεινε στα χέρια των ιδιωτών) και επέβαλε το κρατικό μονοπώλιο στις κυριότερες σφαίρες της οικονομίας (επένδυση, τραπεζικός τομέας, εξωτερικό εμπόριο) καθώς και το διοικητικό έλεγχο στις τιμές των περισσότερων αγαθών.

4. Η ρήξη με την Κομινφόρμ.

Στις 27 Μάρτη του 1948 η ΚΕ του ΠΚΚ(μπ) απέστειλε μια επιστολή στον Τίτο και την ΚΕ του ΚΚΓ. Στην επιστολή αυτή η ΕΣΣΔ εξηγούσε τους λόγους που την οδήγησαν στην απόσυρση των σοβιετικών ειδικών από τη Γιουγκοσλαβία. Υπογράμμισε τη σκαιά συμπεριφορά των γιουγκοσλαβικών αρχών απέναντι στους σοβιετικούς ειδικούς που η ίδια η γιουγκοσλαβική κυβέρνηση είχε ζητήσει σαν μέρος της βοήθειας για την ανόρθωση της χώρας. Διαμαρτυρόταν για τις συκοφαντικές κατηγορίες που εξαπέλυσε εναντίον των ειδικών ο Μ. Τζίλας αλλά και για την ανοικτή αντισοβιετική προπαγάνδα από ηγετικά στελέχη του ΚΚΓ. Εξέφραζε την ανησυχία της και τον προβληματισμό της σχετικά με το γεγονός ότι το ΚΚΓ τέσσερα χρόνια μετά την απελευθέρωση δρούσε σε μια ημι-παράνομη μορφή χωρίς να δημοσιεύονται οι αποφάσεις στον τύπο.  Πιο σημαντική ωστόσο ήταν η κατηγορία ότι

(…) Στο Γιουγκοσλάβικο Κομμουνιστικό Κόμμα δε γίνεται αντιληπτό το πνεύμα της ταξικής πάλης. Η ενίσχυση των καπιταλιστικών στοιχείων στα χωριά και στις πόλεις προχωράει και παράλληλα η καθοδήγηση του Κόμματος δεν παίρνει μέτρα για το περιορισμό των καπιταλιστικών στοιχείων. Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Γιουγκοσλαβίας βαυκαλίζεται με τη σάπια οπορτουνιστική θεωρία της ειρηνικής ενσωμάτωσης των καπιταλιστικών στοιχείων στο σοσιαλισμό, που την πήραν από τους Μπερνστάιν, Φόλμαρ, Μπουχάριν

Σύμφωνα με τη θεωρία του μαρξισμού-λενινισμού το Κόμμα θεωρείται η βασική καθοδηγητική δύναμη της χώρας, έχει το πρόγραμμά του και δε διαλύεται στις ακομμάτιστες μάζες. Στη Γιουγκοσλαβία αντίθετα βασική καθοδηγητική δύναμη θεωρείται το Λαϊκό Μέτωπο και το κόμμα τείνουν να το διαλύσουν στο Λαϊκό Μέτωπο. Στην ομιλία του στο δεύτερο συνέδριο του Λαϊκού Μετώπου της Γιουγκοσλαβίας ο σύντροφος Τίτο είπε:

«Εχει άραγε το Κομμουνιστικό Κόμμα της Γιουγκοσλαβίας κάποιο άλλο πρόγραμμα, το οποίο να διαφέρει από το πρόγραμμα του Λαϊκού Μετώπου; Οχι! Το Κομμουνιστικό Κόμμα δεν έχει άλλο πρόγραμμα. Το πρόγραμμα του Λαϊκού Μετώπου είναι το πρόγραμμά του»[2]. (…)

Τέλος εξέφραζε την απορία αλλά και την ανησυχία της σοβιετικής κυβέρνησης γιατί ο πράκτορας των άγγλων Βέλεμπιτ παρέμενε στη θέση του αναπληρωτή υπουργού εξωτερικών.

Στην απάντηση της η γιουγκοσλαβικής πλευρά απέφυγε να αναφερθεί στις συγκεκριμένες κατηγορίες των σοβιετικών και περιορίστηκε να τις αρνηθεί γενικά  ορκιζόμενη πίστη στον μαρξισμό-λενινισμό και στη φιλία με την ΕΣΣΔ.

Στη δεύτερη επιστολή της περίπου ένα μήνα μετά η ΚΕ του ΠΚΚ(μπ) αναφέρθηκε σε όλα τα ζητήματα της πρώτης αλλά και στο πρόβλημα της Τεργέστης λέγοντας στους Γιουγκοσλάβους ότι παρά τις διπλωματικές προσπάθειες οι ιμπεριαλιστές

(…)κατέλαβαν την Τεργέστη με τα στρατεύματά τους τα οποία βρίσκονταν στην Ιταλία. Και έτσι εξαντλήθηκαν όλα τα άλλα μέσα για απόδοση της Τεργέστης στη Γιουγκοσλαβία, για τη Σοβιετική Ένωση δεν έμενε τίποτε άλλο παρά να αρχίσει τον πόλεμο ενάντια στους Αγγλο-Αμερικάνους για την Τεργέστη και να την καταλάβει δυναμικά. Οι Γιουγκοσλάβοι σύντροφοι θα έπρεπε να γνωρίζουν ότι η ΕΣΣΔ μετά το τέλος του αιματηρού πολέμου δεν μπορούσε να πάει σε νέο πόλεμο. Και παρ’ όλα αυτά, αυτή η περίπτωση προκάλεσε τη δυσαρέσκεια των Γιουγκοσλάβων συντρόφων, η οποία εκφράστηκε και στην ομιλία του συντρόφου Τίτο (…)

Αναφορικά με την αντισοβιετική προπαγάνδα μέσα στη Γιουγκοσλαβία η επιστολή ανέφερε ηγετικά στελέχη του ΚΚΓ που μιλούσαν ανοικτά  για «εκφυλισμό» της ΕΣΣΔ σε ιμπεριαλιστικό κράτος, το οποίο τείνει «να υποτάξει οικονομικά τη Γιουγκοσλαβία», αλλά και τη συκοφαντική καμπάνια των καθοδηγητών του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας για «εκφυλισμό» του ΠΚΚ (μπ) το οποίο τείνει «μέσω της Κομινφόρμ να κατακτήσει τα άλλα κόμματα», για το ότι «ο σοσιαλισμός στην ΕΣΣΔ έπαψε να είναι επαναστατικός».

Η επιστολή αναφέρθηκε στο ζήτημα της οικοδόμησης του σοσιαλισμού στη χώρα εκφράζοντας σοβαρές αμφιβολίες για το δρόμο που είχε επιλέξει η γιουγκοσλαβικής ηγεσία:

(…) Η υποτίμηση της εμπειρίας του ΠΚΚ (μπ) στο ζήτημα της εξασφάλισης των βασικών όρων οικοδόμησης του σοσιαλισμού στη Γιουγκοσλαβία είναι γεμάτη από επικίνδυνες συνέπειες και ανεπίτρεπτη για μαρξιστές, καθώς είναι αδύνατον να οικοδομηθεί ο σοσιαλισμός μόνο στην πόλη, μόνο στη βιομηχανία, είναι αναγκαίο να οικοδομηθεί και στο χωριό, και στην αγροτική οικονομία.  Δεν είναι τυχαίο που οι Γιουγκοσλάβοι σύντροφοι προσπερνούν το ζήτημα της ταξικής πάλης και του περιορισμού των καπιταλιστικών στοιχείων στο χωριό. Πολύ περισσότερο στις ομιλίες τους οι Γιουγκοσλάβοι καθοδηγητές σχεδόν πάντα αποσιωπούν το ζήτημα της ταξικής διαφοροποίησης στο χωριό, εξετάζουν την αγροτιά σαν ένα ενιαίο όλο, και το κόμμα δεν κινητοποιείται στο ξεπέρασμα των δυσκολιών οι οποίες είναι συνδεδεμένες με την άνοδο των εκμεταλλευτικών στοιχείων στο χωριό(…)

Στο τέλος αναφέρθηκε  στη σύνθεση του Λαϊκού μετώπου σαν υπεύθυνη για την πορεία των γεγονότων στη χώρα:

(…) Δεν είναι δυνατό να διαφεύγει από το οπτικό πεδίο ότι στο Λαϊκό Μέτωπο της Γιουγκοσλαβίας συμμετέχουν διάφορα στοιχεία με την ταξική έννοια, συμμετέχουν κουλάκοι, έμποροι, μικροί εργοστασιάρχες, αστική διανόηση καθώς και ανακατεμένες πολιτικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένων και μερικών αστικών κομμάτων. Αυτό το γεγονός, ότι στο πολιτικό σκηνικό της Γιουγκοσλαβίας εμφανίζεται μόνο το Λαϊκό Μέτωπο και το κόμμα και οι οργανώσεις του δεν εμφανίζονται εξ ονόματός τους ανοικτά μπροστά στο λαό, όχι μόνο υποτιμά το ρόλο του κόμματος στην πολιτική ζωή της χώρας αλλά και υποσκάπτει το κόμμα σαν αυτοτελή πολιτική δύναμη, που είναι υποχρεωμένη να κατακτά όλο και περισσότερο την εμπιστοσύνη του λαού, να κατακτάει υπό την επιρροή του όλο και πιο πλατιές μάζες εργαζομένων με την ανοικτή πολιτική δραστηριότητα, με την ανοικτή προπαγάνδα των απόψεων του και του προγράμματός του.(…)

Στη συνάντηση των κομμάτων της Κομινφόρμ στο Βουκουρέστι στις 28 Ιουνίου 1948 στην οποία αρνήθηκε να παραστεί το ΚΚΓ αποφασίστηκε ομόφωνα η έξωση του ΚΚΓ από την οργάνωση. Στο κοινό ανακοινωθέν επαναλαμβάνονται τα περισσότερα σημεία που έθιγαν οι επιστολές του ΚΚΣΕ και χαρακτηριζόταν το ΚΚΓ σαν ένα λαϊκίστικο κουλάκικο κόμμα. Επιπλέον προειδοποιούσε την ηγεσία της Γιουγκοσλαβίας ότι η προσπάθεια τους να βρουν στήριξη από τους Αγγλοαμερικάνους ιμπεριαλιστές θα μετέτρεπε τη χώρα τους σε αποικία.

Αν και η ρήξη με την Κομινφόρμ έμοιαζε με κεραυνό εν αιθρία ωστόσο δεν ήταν καθόλου τέτοια. Όπως αναφέραμε πιο πάνω ήδη από τα μέσα του 1947 η ηγετική ομάδα του ΚΚΓ είχε απορρίψει την κολεκτιβοποίηση της αγροτικής οικονομίας  Οι κουλάκοι έλεγαν ότι αφού πήραν μέρος στον αντιφασιστικό αγώνα δεν είναι όμοιοι με τους κουλάκους τους ΕΣΣΔ και συνεπώς σαν μη δογματικοί δεν θα τους εξόντωναν. Ένας από τους λόγους της ρήξης που δεν αναφέρεται στις επιστολές ήταν η προσπάθεια της Γιουγκοσλαβίας να προσαρτήσει την Αλβανία σε μία προσπάθεια να λύσει αυτόματα το πρόβλημα της αλβανικής μειονότητας  στο Κόσσοβο

Η ρήξη με την Κομινφόρμ είχε σαν αποτέλεσμα ο Τίτο και η κλίκα του να εξαπολύσουν έναν ανηλεή διωγμό ενάντια στα μέλη του ΚΚΓ που δεν συντάχθηκαν μαζί τους. Επιφανή μέλη της ηγεσίας του ΚΚΓ (όπως ο Χέμπραντ και ο Ζούγιοβιτς) δολοφονήθηκαν στις φυλακές του καθεστώτος καθώς και ο επικεφαλής του επιτελείου των παρτιζάνων Α. Γιοβάνοβιτς.  Πάνω από 200.000 ήταν τα μέλη του ΚΚΓ (σε σύνολο 460.000) που διώχτηκαν από το κόμμα (ολόκληρες κομματικές επιτροπές κυρίως σε Σερβία και Μαυροβούνιο). Μεταξύ 1948 και 1953 η χώρα έζησε σε συνθήκες εμφυλίου πολέμου, 200.000 άνθρωποι συνελήφθησαν στη Γιουγκοσλαβία με την κατηγορία ότι συντάσσονταν  με το ψήφισμα της Κομινφόρμ, εκ των οποίων περίπου το ένα τρίτο καταδικάστηκε σε κάποια ποινή. Πολλοί υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί δραπετεύσαν ακολουθούμενοι από απλούς στρατιώτες.  Πάνω από 30,000 άτομα φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν[3]. Η Γιουγκοσλαβική εκδοχή της Μακρονήσου ονομαζόταν Γκόλι Οτόκ (Γυμνό Νήσι) για τους άνδρες και Σβέτι Γεργκούρ (Αγ. Γεώργιος) για τις γυναίκες και τα δύο νησιά της Αδριατικής όπου μαρτύρησαν χιλιάδες κομμουνιστές οι περισσότεροι παλιοί παρτιζάνοι. Περίπου 3.200 από τους κρατούμενους πέθαναν εκεί[4]. Πολλοί άλλοι αναγκάστηκαν να αυτοεξοριστούν στις λαϊκές δημοκρατίες. 

Η πιο αποτρόπαιη πράξη των τιτοϊκών ήταν η προδοσία του αγώνα του ΔΣΕ. Έδωσε άδεια στον μοναρχοφασιστικό στρατό να κτυπήσει τον ΔΣΕ περνώντας μέσα από το έδαφος της Γιουγκοσλαβίας  ενώ με το κλείσιμο των συνόρων τον Ιούνιο του 1949  απέκοψε τον ΔΣΕ από πολύτιμα εφόδια και εφεδρείες. Ωστόσο η υπονομευτική πολιτική τους είχε ξεκινήσω αρκετά πιο νωρίς με την ενθάρρυνση των λιποταξιών των ένοπλων ομάδων των Κεραμιτζίεφ, Μιτροβσκι και Γκότσε . Η κινητήρια δύναμη πίσω από την αρχική υποστήριξη του ΔΣΕ δεν ήταν ο προλεταριακός διεθνισμός αλλά ο επεκτατισμός της Γιουγκοσλαβίας προς την ελληνική Μακεδονία αλλά και προς την Αλβανία με το πρόσχημα της επίθεσης του μοναρχοφασιστικού στρατού.

Ο Τίτο και οι συνεργάτες του κατηγόρησαν τον Στάλιν ότι μετά τη ρήξη σχεδίαζε  στρατιωτική εισβολή για την ανατροπή τους. Συνένοχους στη συκοφαντία αυτή βρήκαν τον αρχηγό των χερσαίων δυνάμεων του Ουγγρικού στρατού Μπέλα Κίραλι που αποσκίρτησε στη Δύση το 1956 και φυσικά τον Χρουστσόφ στον περίφημο μυστικό του λόγο το 1956. Ωστόσο η σύγχρονη έρευνα απέδειξε ότι τα δήθεν στοιχεία που παρουσιάστηκαν επρόκειτο για μυθεύματα και αντισοβιετική προπαγάνδα.[5]  Όπως ο ίδιος ο Στάλιν έγραφε στον Κλιμέντ Γκόντβαλντ στις 12/6/1948 χρειάζεται υπομονή και ότι το καθεστώς του Τίτο αναπόφευκτα θα καταρρεύσει.[6]  Η Γιουγκοσλαβία αθέτησε τις οφειλόμενες πληρωμές αλλά και παραδόσεις για τα αγαθά που έλαβε μέχρι και το 1949 από τις υπόλοιπες λαϊκές δημοκρατίες.

Αρκετά νωρίς οι τιτοϊκοί προσπάθησαν να διεισδύσουν στα άλλα κομμουνιστικά κόμματα των χωρών της  Ανατολικής Ευρώπης υπονομεύοντας τα και προωθώντας τον αποκαλούμενο ‘εθνικό κομμουνισμό’ δηλ. τον ιδιαίτερο ανά χώρα δρόμο προς το σοσιαλισμό. Μόνο το 1949  εξέχουσες πολιτικές προσωπικότητες, όπως ο υπουργός άμυνας και εσωτερικών της Αλβανίας Κότσι Τζότζε, ο υπουργός εξωτερικών της Ουγγαρίας Λάζλο Ράικ αλλά και ο αναπληρωτής πρωθυπουργού της Βουλγαρίας  Τράικο Κοστόφ δικάστηκαν, καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν σαν πράκτορες του Τίτο. Μεταξύ 1948 και 1955 έγιναν πάνω από σαράντα αντιτιτοϊκές δίκες  στις Λαϊκές Δημοκρατίες.

Μετά την αποπομπή της από την Κομινφορμ η Γιουγκοσλαβία ξεκίνησε μυστικές επαφές και συνομιλίες  με τις ΗΠΑ με σκοπό να γίνει και αυτή παραλήπτης της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας. Η πρώτη επίσημη και δημόσια συμφωνία στρατιωτικής βοήθειας Γιουγκοσλαβίας-ΗΠΑ υπεγράφη στις 14 Νοεμβρίου 1951 και επιβεβαίωσε ότι η Γιουγκοσλαβία και η ηγεσία της είχε μετατραπεί σ’ ένα από τα σημαντικότερα περιουσιακά στοιχεία της προπαγάνδας της Δύσης στο ιδεολογικό πόλεμο κατά των Σοβιετικών, αλλά και ένα ζωτικό στρατηγικό στοιχείο της δυτικής συμμαχίας. Μεταξύ 1950 και 1955, η Γιουγκοσλαβία έλαβε περίπου 1,5 δισεκατομμύρια δολάρια οικονομικής και στρατιωτικής βοήθειας, κυρίως από της ΗΠΑ και Μ. Βρετανία περισσότερη από πολλά άλλα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ. Αμερικάνικες εξορυκτικές εταιρίες πήραν την άδεια για την εκμετάλλευση των ορυχείων χαλκού της χώρας. Ορισμένοι  αμερικάνοι υποστήριζαν ότι ενώ για την καταστολή στην Ελλάδας ξόδεψαν 1 δις$ η βοήθεια στο Τίτο ήταν πιο φθηνός τρόπος περιορισμού του κομμουνισμού [7].

5. Επαναπροσέγγιση.

Ο Β’ΠΠ είχε αφήσει μια εκκρεμότητα μεταξύ Γιουγκοσλαβίας και Ιταλίας την περιοχή της Τεργέστης.  Η διαφιλονικούμενη αυτή περιοχή επρόκειτο να δοθεί από τους Αγγλοαμερικάνους στην Ιταλία τον Μάρτη του 1948 με σκοπό να επηρεάσουν το εκλογικό αποτέλεσμα προς όφελος των χριστιανοδημοκρατών. Ωστόσο έχοντας ήδη πληροφορηθεί ότι οι σχέσεις της Γιουγκοσλαβίας με την ΕΣΣΔ βρίσκονταν σε κρίση και θέλοντας να μην δημιουργήσουν προβλήματα στον Τίτο έθεσαν το όλο ζήτημα στον πάγο ζητώντας από τους Ιταλούς να κάνουν το ίδιο. Ωστόσο το καλοκαίρι του 1953 πάλι ενόψει εκλογών η Ιταλική κυβέρνηση ανακινεί το θέμα απειλώντας με αποχώρηση από το ΝΑΤΟ. Τον Οκτώβριο του 1953 οι Αγγλοαμερικάνοι παραδίδουν την Τεργέστη στην Ιταλία Στη Γιουγκοσλαβία ξεσπούν μεγάλες αυθόρμητες διαδηλώσεις ενώ οι πρεσβείες τα προξενεία αλλά και τα μορφωτικά ιδρύματα των Αγγλοαμερικάνων δέχτηκαν την επίθεση του οργισμένου πλήθους. Η Γιουγκοσλαβία βρέθηκε στο χείλος του πολέμου με την Ιταλία και στράφηκε στην ΕΣΣΔ για υποστήριξη. Η ΕΣΣΔ από τη μεριά  της προσπάθησε να εκμεταλλευτεί τη σύγκρουση αυτή για να ματαιώσει τις συνέπειες της συμφωνίας της Άγκυρας που μετέτρεπαν τη Γιουγκοσλαβία σε προτεκτοράτο του ΝΑΤΟ.

Το Ιανουάριο του 1954 ο Μιλοβαν Τζιλας μέχρι τότε ο επιφανέστερος θεωρητικός της Λίγκας και στενός συνεργάτης του Τίτο απομακρύνεται από όλα του τα αξιώματα. Η βασικότερη αιτία ήταν η επιμονή του για μετατροπή του συστήματος σε πολυκομματικό αλλά και για περισσότερες οικονομικές ελευθερίες . Αν και η επιτροπή που συστάθηκε από το προεδρείο της ΚΕ του ΚΚΣΕ μετά τον θάνατο του Στάλιν αποφάνθηκε ότι η Γιουγκοσλαβία παρέμενε μία  χώρα φασιστική  οι Σοβιετικοί  εκτίμησαν  ότι η αποπομπή Τζίλας  σηματοδοτούσε κάποια στροφή της Γιουγκοσλαβίας. Στην επαναπροσέγγιση αντιδρούσαν τόσο ο Μολότοφ όσο και οι Σουσλόφ, Βοροσίλοφ μέλη του ΠΓ.  Ωστόσο ο Χρουστσόφ εκμεταλλευόμενος τη μακρά απουσία του Μολότοφ σε διπλωματικά ταξίδια επέβαλε την επαναπροσέγγιση και την απόρριψη των συμπερασμάτων της επιτροπής. Έστειλε μια επιστολή στον Τίτο επιζητώντας προσέγγιση και ρίχνοντας το φταίξιμο για τη ρήξη του 1948 στον Λ. Μπέρια (είχε ήδη εκτελεστεί) και Β. Αμπακούμοφ (ήδη στη φυλακή) οι οποίοι φυσικά δεν είχαν καμία σχέση με την υπόθεση. Από ότι φαίνεται δεν ήταν ακόμη η ώρα για την ευθεία επίθεση στον Στάλιν.  Οι Γιουγκοσλάβοι αν και προβληματίστηκαν από την πιθανότητα της διακοπής της δυτική στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας αποφάσισαν να συζητήσουν με τους Σοβιετικούς.

 Επιπλέον λόγοι που οδήγησαν τους; Γιουγκοσλάβους στην επαναπροσέγγιση ήταν η άθλια κατάσταση της οικονομίας τους μετά από μια σειρά ετών ξηρασίας αλλά και το δυσβάσταχτο πλέον εξωτερικό χρέος της χώρας.  Παρόλα αυτά τον Αύγουστο του 1954 η Γιουγκοσλαβία υπέγραψε με την Ελλάδα και την Τουρκία το Βαλκανικό Σύμφωνο.  Οι Σοβιετικοί σαν ένδειξη καλής θέλησης πρότειναν τη διάλυση της Ένωσης των Γιουγκοσλάβων Πατριωτών τη μόνη κομμουνιστική αντιπολίτευση στον Τίτο και έκλεισαν τους ραδιοφωνικούς σταθμούς της  (Ελεύθερη Γιουγκοσλαβία).  Τον Οκτώβριο του1954 λύνεται το θέμα της Τεργέστης αφού οι Γιουγκοσλάβοι λαμβάνοντας περί τα 30 εκ. δολάρια από τους Αγγλοαμερικάνους αφήνουν την πόλη στους Ιταλούς  Σαν πληρωμή για το Βαλκανικό Σύμφωνο έλαβαν περί το 1 εκ τόνους σιτάρι από της ΗΠΑ και διευθέτηση μέρους του χρέους τους με την εξαγορά του από αμερικάνικη τράπεζα. Η ομαλοποίηση των σοβιετογιουγκοσλαβικών σχέσεων που επισφραγίστηκε από την επίσκεψη του Χρουστσόφ στο Βελιγράδι τον Μάιο του 1955 αποτέλεσε την αρχή της επίθεσης στην εξωτερική πολιτική του Στάλιν που επεκτάθηκε στην εσωτερική πολιτική του με το 20^ο συνέδριο του ΚΚΣΕ.

Ο Χρουστσόφ αφελώς πίστευε ότι μπορούσε να αποσπάσει τη Γιουγκοσλαβία από το ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο. Στην ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΣΕ τον Ιούλιο του 1955 ο Μολότοφ καταδίκασε ανοικτά τις προσπάθειες ομαλοποίησης με τη Γιουγκοσλαβία και τις χαρακτήρισε σαν προδοσία   στις αρχές του μαρξισμού-λενινισμού. Ωστόσο στη μάχη αυτή βρέθηκε μόνος στο ΠΓ. Αν και ο Χρουστσόφ απέρριψε το νεοφανή για την εποχή θεωρητικό ακροβατισμό για τον γιουγκοσλαβικό δρόμο προς το σοσιαλισμό ωστόσο η ολομέλεια κατέληξε ότι ορισμένα συγκεκριμένα προβλήματα μπορεί να λυθούν με βάση ιστορικές και εθνικές ιδιαιτερότητες.

Το 1955 η Γιουγκοσλαβία έλαβε βοήθεια και από τα δύο στρατόπεδα. Η συνολική αμερικάνικη βοήθεια προς τη Γιουγκοσλαβία έφτασε το μισό δις$ (κυρίως επιχορηγήσεις αλλά και αγαθά),  επιπλέον 80 εκ.$ ήρθαν από Γαλλία και Μ. Βρετανία. Η στρατιωτική βοήθεια έφτασε το  788 εκ.$. Τον Ιούλιο του 1955 η ΕΣΣΔ ακύρωσε το Γιουγκοσλαβικό χρέος των 77εκ$ ενώ έδωσε νέο δάνειο ύψους 110εκ$ με επιτόκιο 2%.  Ωστόσο ο αμερικάνος ΥπΕξ αλλά και η CIA πίστευαν ότι ο Τίτο δεν υπάρχει περίπτωση να επανενταχθεί στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο και παρέμενε αξιόπιστος στο να αποσπάσει κι άλλες χώρες από τη σφαίρα επιρροής της ΕΣΣΔ. Ο Καρντέλι έλεγε στον βρετανό πρέσβη ότι ο Χρουστσόφ και η ομάδα του πρέπει να υποστηριχθούν ενώ δυο αντίγραφα από την περίφημη ‘μυστική’ έκθεση στο 20^ο συνέδριο στάλθηκαν προσωπικά από τον ίδιο τον Χρουστσόφ στον Τίτο.

Οι ψευδαισθήσεις των σοβιετικών κατέρρευσαν όταν αντιλήφθηκαν την  ενεργή υποστήριξη της Γιουγκοσλαβίας στον Β. Γκομούλκα αλλά κυρίως στον Ι. Νάγκυ. Τον Ιούνιο του 1956 ο Μολότοφ παραιτείται από ΥπΕξ. Ωστόσο η ομάδα γύρω από τον Χρουστσόφ  αντιλήφθη  ότι οι καπιταλιστές ήθελαν να διασπάσουν το σοσιαλιστικό στρατόπεδο ώστε μετά να ασχοληθούν με την κάθε μία χώρα ξεχωριστά. Ο ίδιος ο Χρουστσόφ υποστήριξε ότι μέση θέση μεταξύ σοσιαλισμού και καπιταλισμού είναι αδύνατη. Η Γιουγκοσλαβία τόσο φανερά όσο και κρυφά υποστήριξε μέχρι τέλους τον Ι. Νάγκυ και μόνο όταν έγινε φανερό ότι οι φασίστες είχαν πλέον το πάνω χέρι στην αντικομουνιστική εξέγερση συναίνεσαν στη δεύτερη επέμβαση του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Έδωσαν ωστόσο πολιτικό άσυλο στη μαριονέτα τους και σε 52 συνεργάτες του.  Σε συνδυασμό με την παρουσία στην Γιουγκοσλαβία μεγάλης στρατιωτικής αποστολής των ΗΠΑ ο Χρουστσόφ απέστειλε μια επιστολή στις 29/12/1956 ακυρώνοντας το μεγαλύτερο μέρος των εμπορικών συμφωνιών και την επαναπροσέγγιση.  Αντίθετα από το 1948 ωστόσο οι διπλωματικές σχέσεις των δύο χωρών δεν διακόπηκαν ενώ και η οικονομική συνεργασία συνεχίστηκε αν και σε μικρότερη έκταση.

Ήδη το 1955 στην ομιλία του στη Ραγκούν όπου άνοιξε το δρόμο για τη δημιουργία του κινήματος των Αδεσμεύτων μαζί με το Νεχρού και το Νασέρ ο Τίτο  πρόλαβε τον Μάο κατά 8 περίπου χρόνια αποκαλώντας την ΕΣΣΔ  ιμπεριαλιστική χώρα λέγοντας:

(…) Σήμερα υπάρχουν δύο παγκόσμιες δυνάμεις σήμερα - η Σοβιετική Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Μεταξύ τους έχουν αναλάβει να χωρίζουν τον κόσμο. Από την αμερικανική πλευρά, αυτό γίνεται με το πρόσχημα και συνθήματα του αγώνα κατά της εξάπλωσης του κομμουνισμού από την άλλη πλευρά, αυτό γίνεται στο όνομα του αγώνα για την επανάσταση, για την κοινωνική αλλαγή στην οποία, φυσικά, η Σοβιετική Ένωση έχει να διαδραματίσει τον ηγετικό ρόλο. Και οι δύο είναι εξίσου επικίνδυνο. Εγώ δεν γνωρίζω ποια στην πραγματικότητα είναι η πιο επικίνδυνη για τα μικρά έθνη(…)[8]

Το Σεπτέμβριο του 1961 21 χώρες του ‘τρίτου’ κόσμου υπέγραψαν την ιδρυτική διακήρυξη του κινήματος των αδεσμεύτων στο Βελιγράδι.

Η αλήθεια είναι στο (Μουντο)μπάσκετ

Άντε να δούμε αναρχοτέτοιε, ποιον άλλο εκτός από εμένα κι εσένα μπορεί να αφορά το σημερινό κείμενο για το μουντομπάσκετ.
Το οποίο πλέον λέγεται world cup –παγκόσμιο κύπελλο- κι ας μην το λέει κανείς παγκοσμίως έτσι. Αλλάζουν όμως ονόματα σε ό,τι αγαπήσαμε ως παιδιά, θαρρείς για να μας το στερήσουν. Γιατί κανείς δε θα απατήσει πχ την παλιά αγαπημένη άλφα εθνική για το χάλι της σημερινής σούπερ λιγκ και το άθλιο όνομά της. Και πώς θα βγει άλλωστε η ρίμα στα συνθήματα για την καζούρα: εκεί-εκεί στη βήτα εθνική;

Ευτυχώς πάντως τις παιδικές μας αναμνήσεις δεν μπορούν να τις πειράξουν (ακόμα τουλάχιστον) κι ειδικά τις μουντομπασκετικές. Την τρομερή ανατροπή των σοβιετικών απέναντι στους γιούγκους το 86’, εννιά πόντοι σε 45 δεύτερα, η μεγαλύτερη μέχρι τις επόμενες (της αντεπανάστασης) –όπως θα έλεγε και ο γκάλης, που βγήκε πρώτος σκόρερ σε εκείνο το μουντομπάσκετ. Η διοργάνωση του 90’ στην αργεντινή, που είχε, λέει, μουσειακό χαρακτήρα, λόγω της παλαιότητας των γηπέδων, κι ήταν όντως τέτοια, αν αναλογιστεί κανείς την τελευταία παρουσία της μεγάλης σοβιετικής ομάδας, της ενιαίας γιουγκοσλαβίας και των ερασιτεχνών-κολεγιόπαιδων των ηπα. Οι δύο συνεχόμενες τέταρτες θέσεις της εθνικής σε καναδά κι αθήνα, με το σιγάλα να μην μπορεί να αστοχήσει επίτηδες σε μια βολή (που μας βγήκε τελικά σε καλό) και τον παπανικολάου, τέσσερα χρόνια αργότερα, να μην μπορεί να βάλει μία για δείγμα απέναντι στους γιούγκους. Που όσο συμπαθής και κατατρεγμένος λαός ήταν πολιτικά, άλλο τόσο «λαομίσητοι» ήταν ως μπασκετικό κατεστημένο.

Υπάρχει επίσης μια παλιότερη ιστορία από τη δεκαετία του 50, που δεν ανήκει στις δικές μου τουλάχιστον παιδικές αναμνήσεις, οπότε τη διηγούμαι παρεμπιπτόντως, γιατί έχει και πολιτικό ενδιαφέρον. Το 59’ λοιπόν η σοβιετική ομάδα, που ήταν το απόλυτο φαβορί για την κατάκτηση του τίτλου, επέλεξε να μην αγωνιστεί απέναντι στην ταϊβάν-φορμόζα, με αποτέλεσμα να μηδενιστεί και να αποκλειστεί αήττητη από τη διοργάνωση. Στη συνέχεια μάλιστα, στην εσσδ κυκλοφόρησε, λέει, μια σειρά γραμματοσήμων, όπου αναγραφόταν: ηθικοί νικητές του 3^ου μουντομπάσκετ. Κι όλα αυτά στα χρόνια του ρεβιζιονιστή νικήτα, έτσι;

Αλλά κι οι πιο πρόσφατες γεω-αθλητικές αναμνήσεις από την περασμένη δεκαετία δεν υστερούν σε λάμψη και συγκινήσεις. Καταρχάς το μπάσκετ μας δίνει πλέον περισσότερους λόγους κι ερείσματα, για να σταθεί αυτός ο μυστήριος, ανεκπλήρωτος συλλογικός έρωτας προς την αργεντινή, που κρατά από τα χρόνια του ντιέγκο στο ποδόσφαιρο. Με μια φοβερή πεντάδα, πριτζιόνι, τζινόμπιλι (ή μήπως πριχιόνι, χινόμπιλι;), ντελφίνο, νοσιόνι, σκόλα, που κανονικά θα έπρεπε να τη βάζουν σε μαυσωλείο στη φορμόλη (και όχι στη φορμόζα) και να τους βγάζουν φρέσκους κι αγέραστους κάθε δυο χρόνια για να παίζουν μπάσκετ στις μεγάλες διοργανώσεις. Και με την πρώτη νίκη (σχετικά άνετη μάλιστα) επί των ηπα, από καταβολής ντριμ-τιμ, στο μουντοπάσκετ της μπασκετομάνας ιντιανάπολης, μόλις ένα χρόνο μετά το σοκ της 11^ης σεπτέμβρη, σαν ένα είδος μπασκετικής επανάληψής της. Εκεί όπου κανονικά άξιζε το χρυσό η αργεντινή, αλλά ας όψεται ο πιτσίλκας κι οι γιούγκοι.

Οι οποίοι γιούγκοι είχαν δώσει το τελειωτικό χτύπημα σε εκείνη την ομάδα των ηπα, αφήνοντάς την εκτός τετράδας. Και ο αντι-ιμπεριαλιστικός θρίαμβος (με ενδιάμεσο σταθμό τους ολυμπιακούς της αθήνας και το χρυσό της αρχεντίνας) κορυφώθηκε το 06’ στη σαϊτάμα, μία μέρα σαν και χτες, με το τρομερό 101-95 της ελλάδας, που είναι κι η τελευταία ήττα των αμερικανών σε μεγάλη διοργάνωση –μέχρι την επόμενη, όπως θα μας βεβαίωνε ο αμερικανοθρεμμένος στο νιου τζέρσεϊ νικ γκάλης.

Στον τελικό μετά βέβαια μας περίμενε η κατραπακιά από τους ισπανούς κι έκτοτε έχουμε περίπου ως εθνικό χόμπι να τους μισούμε φανατικά. Αλλά είναι οι μόνοι που έχουν κοιτάξει -και μπορούν να το ξανακάνουν- στα μάτια τους αμερικάνους. Συνεπώς δεν μπορούμε να παραμένουμε σε θέσεις ιδεολογικής καθαρότητας, με τακτική ίσων αποστάσεων στο διαγραφόμενο τελικό μεταξύ ηπα και ισπανίας. Χρειάζεται συγκεκριμένη ανάλυσης της συγκεκριμένης κατάστασης, χωρίς να μπλέξουμε βέβαια και στη λογική να επιλέξουμε τον «καλό» ιμπεριαλιστή. Όπως δηλ και στην περίπτωση της ουκρανίας..

Εκείνη η διοργάνωση του 02’ πάντως (που ‘χε έρθει σαν οξυγόνο, μετά το αθλιότερο μουντιάλ της πρόσφατης ιστορίας στην άπω ανατολή, κι έδειξε πως η αλήθεια είναι στο μουντομπάσκετ –γκέγκε;) ήταν παραδόξως και το κύκνειο άσμα της μεγάλης ομάδας των πλάβι, που δεν παρουσίασαν κάτι ιδιαίτερο στη συνέχεια (με εξαίρεση μια μικρή αναλαμπή τη διετία 09-10’), θαρρείς κι έπαιζαν για να αποδείξουν κάτι, ότι κουβαλούσαν μέσα τους ως κίνητρο και μαγικό ζωμό τον πόνο για τα βάσανα και τα δεινά της πατρίδας τους. Κι αφού γκρέμισαν τους αμερικάνους μες στο σπίτι τους, εκτέλεσαν την αποστολή τους και γκρεμίστηκαν κι αυτοί από την κορυφή. Ενώ οι επόμενες γενιές δεν είχαν το ίδιο κίνητρο ή το ίδιο μέταλλο από το ατσάλι της ιστορίας.

Χώρια βέβαια που τότε ήταν ακόμα οδγ, γιουγκοσλαβική ομοσπονδία, μαζί με το μαυροβούνιο, που στην πορεία ανεξαρτητοποιήθηκε. Φαντάσου δηλ τους σέρβους σήμερα να είχαν και πέκοβιτς στη σύνθεσή τους..

-.-.-

Λέγαμε και σε ένα πρόσφατο κείμενο πως η ελλάδα είναι η χώρα του κουβά κι αυτό εξηγεί εν μέρει την αγάπη της για την καλαθοσφαίριση, όπως η σημερινή στενωπός καθιστά εύλογη τη νοσταλγία για τα καλά της μεταπολιτευτικής παρένθεσης και τις κατακτήσεις της δεκαετίας με τις βάτες. Τότε δηλ που ήταν στα ντουζένια του το μπάσκετ και τα φεστιβάλ της οργάνωσης –αλλά και η ενσωμάτωση, ο εκφυλισμός της αισθητικής, η βιντεοταινίας και ο πετρόχειλος με την ατάκα του τίτλου του κειμένου για τους σεξ πίστολς, πριν βρει πρόσφατα την αλήθεια στους χρυσαυγίτες).

Διαβάζω παράλληλα το αφιέρωμα του ριζοσπάστη στα φεστιβάλ της εποχής, με την κριτική υποσημείωση πως το καλλιτεχνικό πρόγραμμα παρέμενε πολύ πιο φτωχό, με ελάχιστα ξένα συγκροτήματα αλλά ακόμα και την ερασιτεχνική δημιουργία να υποεκπροσωπείται. Είχαμε όμως το 86’, έναν χρόνο πριν από το ευρωμπάσκετ, τις πρώτες εμφανίσεις της γλυκερίας (που επανεμφανίζεται φέτος μετά από τόσο καιρό) και του λεωνίδα βελή! Με το στόμα γεμάτο φιλιά... Με τον γκάλη, το γιαννάκη, το φασούλα και τα άλλα παιδιά. Ή εναλλακτικά για την εποχή: με το μίμη, το μαράκι, λαφαζάνη και τα άλλα παιδιά…

Και σκέφτομαι συνειρμικά τον γκέγκε πετρόχειλο, τους χρυσαυγίτες, τους φουσκωτούς με τα αναβολικά που βρέθηκαν δολοφονημένοι, την εθνική και τον αντετοκούμπο που, λόγω χρώματος, κάθεται στο λαιμό των φασιστών της άριας φυλής, τη γλυκερία που θα ξανάρθει φέτος... Και για κάποιο λόγο μου ‘ρχεται συνεχώς στο μυαλό αυτό το κλιπάκι από το εθνοσωτήριο 1987 (που είναι απερίγραπτο, και δεν χρειάζεται να εμβαπτιστεί στο καλτ, για να απενοχοποιηθεί).

Τα σκέφτομαι όλα αυτά, βλέποντας στο μουντομπάσκετ αμερικάνους δεύτερης διαλογής (γιατί οι περισσότεροι πρωτοκλασάτοι προέταξαν την καριέρα τους κι απείχαν) να πηδάνε στο θεό και να κερδίζουν κυρίως χάρη στα εξωπραγματικά αθλητικά τους προσόντα, που κάνουν τη διαφορά. Και την εξέλιξη του σύγχρονου μπάσκετ που από ένα πρωτίστως εγκεφαλικό παιχνίδι –φαίνεται και από μια απλή σύγκριση με τους περισσότερους ποδοσφαιριστές, που δεν ξέρουν να αρθρώσουν ούτε μια λέξη σωστά- με τακτική, πικ εν ρολ και διάβασμα της αντίπαλης άμυνας, επιστρέφει στη δύναμη, την ταχύτητα, τον αιφνιδιασμό, το λεγόμενο transition game, με τη γρήγορη μετάβαση από την άμυνα στην επίθεση και το σοσιαλισμό..

Κι ένιωσα να μου λείπει, όσο ποτέ άλλοτε, ένα γλυκό γιουγκοσλάβικο σουτάκι κι η αρχεντίνα μαγκιά του σκόλα, που είναι μεγάλη λατρεία, από αυτές που λες πως θα μείνουν άφθαρτες στον χρόνο και δε θα γεράσουν ποτέ, αλλά το μπασκετικό καντήλι του τρεμοπαίζει και ο πανδαμάτωρ χρόνος τελειώνει εδώ..

It’ s the final countdown

Υγ1: κι έφυγε κι ο αντώνης βαρδής. Τιρινίνι και πάσης ελλάδος.

2: και έδινε λέει ο ρίζος το 86’ ειδική έκδοση για το τσέρνομπιλ! Και πού θα μπορούσαμε να τη βρούμε αυτή τώρα σφε αναγνώστη, μου λες;