Η αλήθεια είναι πως περίμενα περισσότερα βρώμικα σχόλια για το 89' με αφορμή το θάνατο του Μητσοτάκη, του στιλ "τρώνε μαζί με το Χαρίλαο ντολμαδάκια στις γειτονιές των αγγέλων". Αλλά αυτά παραδόξως ήταν λιγοστά (δες ως εξαίρεση στον κανόνα ένα κείμενο του Καρτερού, που τα έγραψε σχεδόν στα σοβαρά, αλλά για καλό κι ένα ωραίο ξέπλυμα στο πλυντήριο της ΕφΣυν από τον άνθρωπο των ειδικών αποστολών). Και δεν είναι τυχαίο ίσως. Ποιος θα μπορούσε να μιλήσει για τα παλιά δεξιά λάθη του ΚΚΕ από το σύγχρονο αριστεροχώρι, που πάτησε συνειδητά και ολόψυχα την μπανανόφλουδα της ΠΦΑ; Με τι σκεπτικό και ποιο... ηθικό πλεονέκτημα, που θα έλεγε κι ο Καρτερός;
Εξάλλου, το κόμμα έβγαλε χρήσιμα διδάγματα, φροντίζοντας να απομακρυνθεί στην πράξη από τη λογική που οδήγησε σε αυτές τις τακτικές επιλογές. Τα υπολείμματα από τα ντολμαδάκια (σημειολογικό υπονοούμενο περί γιαλαντζί αριστεράς) στα δόντια είναι ευκρινή, και θα χτυπούσαν άσχημα στο μάτι, αν υπήρχαν ακόμα και δεν είχε γίνει καθαρισμός από την εποχή της κάθαρσης.
Αλλά... αστραφτερή οδοντοστοιχία, αστραπές δε φοβάται. Καθαρά πράγματα...
Τι μένει λοιπόν σε όσους έχουν έτοιμο το συμπέρασμα "ναι αλλά το ΚΚΕ..."; Να λυγίσουν από την ανάποδη το κλαδί και να πιάσουν την ιστορία για την ηγεσία που τσαλαπατά την ιστορία του κόμματος και τα σύμβολά της -που αυτοί θεωρητικά τα έχουν "εικόνισμα", για να θυμηθούμε ένα ιστορικό τσιτάτο του Χαρίλαου. Κι έτσι καταλήγουμε σε κωμικοτραγικά λογικά (;) σχήματα και αφηγήσεις του στυλ:
Ανάθεμα στο ΚΚΕ που προδίδει την ιστορία του ΕΑΜ, το οποίο μας πρόδωσε στη Βάρκιζα.
Ανάθεμα στους επάρατους σταλινικούς που ξεπούλησαν την παράδοση των Λαϊκών Μετώπων, που μας είχαν ξεπουλήσει στην αστική τάξη.
Ανάθεμα και στην ηγεσία που αποκαθήλωσε το Χαρίλαο (ως εικόνισμα) ο οποίος βέβαια ευθύνεται για την πατάτα (και τα ντολμαδάκια) του 89'.
Το ζήτημα δεν είναι φυσικά να σταθούμε σε προδοσίες και πρόσωπα, αλλά να κρίνουμε σφαιρικά τις αιτίες και συνολικά την πορεία που οδήγησε στην κρίση του 89-91. Αυτή τη δύσκολη (αυτο)κριτική μόνο το κόμμα επιχειρεί να την κάνει, αναλύοντας τα προβλήματα στη στρατηγική του, τη στάση του στο ζήτημα της κυβέρνησης -κι αυτό ακριβώς είναι που ξεσηκώνει τις υστερικές αντιδράσεις των... "εικονισματομάχων". Αν δεν το κάνουμε αυτό, το 89' προκύπτει ξαφνικά, μεταφυσικά, σαν κεραυνός εν αιθρία: ("Α, ένα 89! Πώς βρέθηκες εσύ εδώ;"). Και τα προβλήματα αυτά αποτυπώνονται ακόμα και στην αριστερή κριτική (εντός ή εκτός εισαγωγικών) της περιόδου, που μιλούσε πχ για το φως της Περεστρόικα και το σκοτάδι των νεοσταλινικών μεθόδων -ακόμα και σε κάποια σημαντικά κείμενα του Κάππου, που βάλλει μεν από θέση αρχής κατά του κυβερνητισμού, αλλά αφήνει ανοιχτά κάποια παραθυράκια για σχηματισμό άλλου τύπου κυβέρνησης.
Το πρόβλημα δεν ήταν ασφαλώς η αριστερή κριτική, αλλά ο τρόπος με τον οποίο εκφράστηκε και τα σημεία στα οποία εστίασε: το 89' αντιμετωπίστηκε ξεκομμένα από την προγενέστερη περίοδο και ως προδοσία, επειδή κάναμε τον "ιστορικό συμβιβασμό" και την κυβερνητική συνεργασία με τη ΝΔ και όχι για τις επεξεργασίες του 12ου συνεδρίου, τη συγκρότηση του (ενιαίου) Συνασπισμού και την αρχική αμηχανία απέναντι στο ΠαΣοΚ -όπου το αριστεροχώρι έπεσε στο "δις εξαμαρτείν".
Το ΝΑΡ ήταν στην καλύτερη περίπτωση η τιμωρία του κόμματος και το τίμημα που πλήρωσε για τα δεξιά του λάθη-απόκλιση. Αλλά η τιμωρία για ένα λάθος δεν είναι αυτομάτως σωστή και δικαιωμένη ως ανεξάρτητη πολιτική επιλογή.
Βέβαια το βασικό δεν είναι τι θα πεις στους άλλους και πώς θα τους αντιμετωπίσεις. Στον Πασόκο που μιλάει με ύφος για το "βρώμικο 89", λες πολύ απλά πως εμείς απλώς το ξεβρομίσαμε και γίναμε δυστυχώς η κολυμβήθρα που ξέπλυνε τις δικές τους βρομιές. Και αν είναι κάποιος αριστεροχωριανός -που δε φροντίζει καν λεκτικά να διαφοροποιήσει τη σπόντα του περί "βρόμικου 89", παίζεις με τις αντιφάσεις του κι αντιστρέφεις τα ερωτήματα για το σήμερα.
Το βασικό όμως είναι τι θα πούμε εμείς στον εαυτό μας. Και να προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε κάποιες επιλογές στο ιστορικό τους πλαίσιο, για να καταλάβουμε τα λάθη μας και να τα αποφύγουμε, όχι για να τα δικαιολογήσουμε.
Η αλήθεια είναι πως στη δεδομένη χρονική στιγμή, είτε έτσι είτε αλλιώς, μας την είχαν στημένη και μας περίμεναν στη γωνία. Αν δεν μπαίναμε σε κάποια κυβέρνηση συνεργασίας, θα ευθυνόμασταν για τη συγκάλυψη των πράσινων σκανδάλων και για την... ακυβερνησία που έφεραν τα πιο αναλογικά (όπως λέμε πιο έγκυος) εκλογικά συστήματα. Μπρος (αστικός) γκρεμός και πίσω (νεο-αριστερό) ρεύμα. Η μόνη διέξοδος από αυτόν το φαύλο κύκλο, θα ήταν ένας διαφορετικός πολιτικός λόγος -και βασικά λογική- με εντελώς διαφορετικό σκεπτικό, που δε θα την απασχολούσε τι είδους κυβέρνηση θα έχει ο τόπος. Κι αυτό επί της ουσίας, ήταν κάτι που το βρήκαμε μπροστά μας το 2012.
Είναι χαρακτηριστικό επίσης πως τα συγκρατημένα εγκώμια των Συριζαίων προς τον πολιτικό αντίπαλο Μητσοτάκη, του αναγνωρίζουν ότι έσπασε το ταμπού της εισόδου της Αριστεράς στην κυβερνητική εξουσία, που κατά κάποιον τρόπο λείανε το έδαφος για τη σημερινή ΔΦΑ.
Από μια άλλη άποψη, προσωπικά μπορώ να καταλάβω όσους κατάπιαν μεν την πρώτη κυβέρνηση Τζανετάκη, για να μην παραγραφούν τα σκάνδαλα, αλλά διαχώρισαν τη θέση τους από τη δεύτερη οικουμενική του Ζολώτα, όπου δε συνέτρεχε τέτοιος λόγος. Υπήρχε παρόλα αυτά μια... συνέπεια στο σκεπτικό της συμμετοχής σε μία (ακόμα) οικουμενική, χωρίς εκδικητικούς αποκλεισμούς -την οποία το ΠαΣοΚ δέχτηκε τέσσερις μόλις μήνες αφού απέρριπτε την ίδια πρόταση από... "θέση αρχής". Το λάθος ήταν στο βασικό σκεπτικό, όχι στις λεπτομέρειες.
Μιας και μιλήσαμε όμως για "θέση αρχής", ένα τελευταίο εντυπωσιακό στοιχείο είναι οι υπουργικές θέσεις που (δεν) πήρε το ΚΚΕ σε αυτές τις κυβερνήσεις, με βάση και τους εκλογικούς συσχετισμούς. Τα υπουργικά πόστα τα έπιασαν παράγοντες της "ανανεωτικής αριστεράς", όπως ο Κουβέλης και ο Κωνσταντόπουλος, ενώ το μόνο κομματικό στέλεχος που συμμετείχε σε μια υπουργική επιτροπή εν είδει τρόικας, ήταν ο Δραγασάκης, που σήμερα βρίσκεται στο Συνασπισμό. Που πάει να πει πως το κόμμα δεν "ξεπουλήθηκε" το 89' για να γλυκαθεί με τα υπουργικά πόστα και κυβερνητικές ευθύνες. Δεν ήταν έγκλημα-προδοσία, αλλά κάτι χειρότερο: ήταν λάθος. Ακόμα και στα λάθη του, όμως, το ΚΚΕ κράτησε τις αρχές του...
Εξάλλου, το κόμμα έβγαλε χρήσιμα διδάγματα, φροντίζοντας να απομακρυνθεί στην πράξη από τη λογική που οδήγησε σε αυτές τις τακτικές επιλογές. Τα υπολείμματα από τα ντολμαδάκια (σημειολογικό υπονοούμενο περί γιαλαντζί αριστεράς) στα δόντια είναι ευκρινή, και θα χτυπούσαν άσχημα στο μάτι, αν υπήρχαν ακόμα και δεν είχε γίνει καθαρισμός από την εποχή της κάθαρσης.
Αλλά... αστραφτερή οδοντοστοιχία, αστραπές δε φοβάται. Καθαρά πράγματα...
Τι μένει λοιπόν σε όσους έχουν έτοιμο το συμπέρασμα "ναι αλλά το ΚΚΕ..."; Να λυγίσουν από την ανάποδη το κλαδί και να πιάσουν την ιστορία για την ηγεσία που τσαλαπατά την ιστορία του κόμματος και τα σύμβολά της -που αυτοί θεωρητικά τα έχουν "εικόνισμα", για να θυμηθούμε ένα ιστορικό τσιτάτο του Χαρίλαου. Κι έτσι καταλήγουμε σε κωμικοτραγικά λογικά (;) σχήματα και αφηγήσεις του στυλ:
Ανάθεμα στο ΚΚΕ που προδίδει την ιστορία του ΕΑΜ, το οποίο μας πρόδωσε στη Βάρκιζα.
Ανάθεμα στους επάρατους σταλινικούς που ξεπούλησαν την παράδοση των Λαϊκών Μετώπων, που μας είχαν ξεπουλήσει στην αστική τάξη.
Ανάθεμα και στην ηγεσία που αποκαθήλωσε το Χαρίλαο (ως εικόνισμα) ο οποίος βέβαια ευθύνεται για την πατάτα (και τα ντολμαδάκια) του 89'.
Το ζήτημα δεν είναι φυσικά να σταθούμε σε προδοσίες και πρόσωπα, αλλά να κρίνουμε σφαιρικά τις αιτίες και συνολικά την πορεία που οδήγησε στην κρίση του 89-91. Αυτή τη δύσκολη (αυτο)κριτική μόνο το κόμμα επιχειρεί να την κάνει, αναλύοντας τα προβλήματα στη στρατηγική του, τη στάση του στο ζήτημα της κυβέρνησης -κι αυτό ακριβώς είναι που ξεσηκώνει τις υστερικές αντιδράσεις των... "εικονισματομάχων". Αν δεν το κάνουμε αυτό, το 89' προκύπτει ξαφνικά, μεταφυσικά, σαν κεραυνός εν αιθρία: ("Α, ένα 89! Πώς βρέθηκες εσύ εδώ;"). Και τα προβλήματα αυτά αποτυπώνονται ακόμα και στην αριστερή κριτική (εντός ή εκτός εισαγωγικών) της περιόδου, που μιλούσε πχ για το φως της Περεστρόικα και το σκοτάδι των νεοσταλινικών μεθόδων -ακόμα και σε κάποια σημαντικά κείμενα του Κάππου, που βάλλει μεν από θέση αρχής κατά του κυβερνητισμού, αλλά αφήνει ανοιχτά κάποια παραθυράκια για σχηματισμό άλλου τύπου κυβέρνησης.
Το πρόβλημα δεν ήταν ασφαλώς η αριστερή κριτική, αλλά ο τρόπος με τον οποίο εκφράστηκε και τα σημεία στα οποία εστίασε: το 89' αντιμετωπίστηκε ξεκομμένα από την προγενέστερη περίοδο και ως προδοσία, επειδή κάναμε τον "ιστορικό συμβιβασμό" και την κυβερνητική συνεργασία με τη ΝΔ και όχι για τις επεξεργασίες του 12ου συνεδρίου, τη συγκρότηση του (ενιαίου) Συνασπισμού και την αρχική αμηχανία απέναντι στο ΠαΣοΚ -όπου το αριστεροχώρι έπεσε στο "δις εξαμαρτείν".
Το ΝΑΡ ήταν στην καλύτερη περίπτωση η τιμωρία του κόμματος και το τίμημα που πλήρωσε για τα δεξιά του λάθη-απόκλιση. Αλλά η τιμωρία για ένα λάθος δεν είναι αυτομάτως σωστή και δικαιωμένη ως ανεξάρτητη πολιτική επιλογή.
Βέβαια το βασικό δεν είναι τι θα πεις στους άλλους και πώς θα τους αντιμετωπίσεις. Στον Πασόκο που μιλάει με ύφος για το "βρώμικο 89", λες πολύ απλά πως εμείς απλώς το ξεβρομίσαμε και γίναμε δυστυχώς η κολυμβήθρα που ξέπλυνε τις δικές τους βρομιές. Και αν είναι κάποιος αριστεροχωριανός -που δε φροντίζει καν λεκτικά να διαφοροποιήσει τη σπόντα του περί "βρόμικου 89", παίζεις με τις αντιφάσεις του κι αντιστρέφεις τα ερωτήματα για το σήμερα.
Το βασικό όμως είναι τι θα πούμε εμείς στον εαυτό μας. Και να προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε κάποιες επιλογές στο ιστορικό τους πλαίσιο, για να καταλάβουμε τα λάθη μας και να τα αποφύγουμε, όχι για να τα δικαιολογήσουμε.
Η αλήθεια είναι πως στη δεδομένη χρονική στιγμή, είτε έτσι είτε αλλιώς, μας την είχαν στημένη και μας περίμεναν στη γωνία. Αν δεν μπαίναμε σε κάποια κυβέρνηση συνεργασίας, θα ευθυνόμασταν για τη συγκάλυψη των πράσινων σκανδάλων και για την... ακυβερνησία που έφεραν τα πιο αναλογικά (όπως λέμε πιο έγκυος) εκλογικά συστήματα. Μπρος (αστικός) γκρεμός και πίσω (νεο-αριστερό) ρεύμα. Η μόνη διέξοδος από αυτόν το φαύλο κύκλο, θα ήταν ένας διαφορετικός πολιτικός λόγος -και βασικά λογική- με εντελώς διαφορετικό σκεπτικό, που δε θα την απασχολούσε τι είδους κυβέρνηση θα έχει ο τόπος. Κι αυτό επί της ουσίας, ήταν κάτι που το βρήκαμε μπροστά μας το 2012.
Είναι χαρακτηριστικό επίσης πως τα συγκρατημένα εγκώμια των Συριζαίων προς τον πολιτικό αντίπαλο Μητσοτάκη, του αναγνωρίζουν ότι έσπασε το ταμπού της εισόδου της Αριστεράς στην κυβερνητική εξουσία, που κατά κάποιον τρόπο λείανε το έδαφος για τη σημερινή ΔΦΑ.
Από μια άλλη άποψη, προσωπικά μπορώ να καταλάβω όσους κατάπιαν μεν την πρώτη κυβέρνηση Τζανετάκη, για να μην παραγραφούν τα σκάνδαλα, αλλά διαχώρισαν τη θέση τους από τη δεύτερη οικουμενική του Ζολώτα, όπου δε συνέτρεχε τέτοιος λόγος. Υπήρχε παρόλα αυτά μια... συνέπεια στο σκεπτικό της συμμετοχής σε μία (ακόμα) οικουμενική, χωρίς εκδικητικούς αποκλεισμούς -την οποία το ΠαΣοΚ δέχτηκε τέσσερις μόλις μήνες αφού απέρριπτε την ίδια πρόταση από... "θέση αρχής". Το λάθος ήταν στο βασικό σκεπτικό, όχι στις λεπτομέρειες.
Μιας και μιλήσαμε όμως για "θέση αρχής", ένα τελευταίο εντυπωσιακό στοιχείο είναι οι υπουργικές θέσεις που (δεν) πήρε το ΚΚΕ σε αυτές τις κυβερνήσεις, με βάση και τους εκλογικούς συσχετισμούς. Τα υπουργικά πόστα τα έπιασαν παράγοντες της "ανανεωτικής αριστεράς", όπως ο Κουβέλης και ο Κωνσταντόπουλος, ενώ το μόνο κομματικό στέλεχος που συμμετείχε σε μια υπουργική επιτροπή εν είδει τρόικας, ήταν ο Δραγασάκης, που σήμερα βρίσκεται στο Συνασπισμό. Που πάει να πει πως το κόμμα δεν "ξεπουλήθηκε" το 89' για να γλυκαθεί με τα υπουργικά πόστα και κυβερνητικές ευθύνες. Δεν ήταν έγκλημα-προδοσία, αλλά κάτι χειρότερο: ήταν λάθος. Ακόμα και στα λάθη του, όμως, το ΚΚΕ κράτησε τις αρχές του...
