Η κατάληψη της Νομικής

Αν ο Φλεβάρης του 17' προετοίμασε κι ήταν προϋπόθεση για τον κόκκινο Οχτώβρη την ίδια χρονιά, τότε τηρουμένων των αναλογιών -σε μια δυσθεώρητη κλίμακα χίλια προς ένα ή μάλλον 1917 προς 1- η κατάληψη της Νομικής το 73' ήταν η γενική δοκιμή για το Πολυτεχνείο. Και θα μπορούσε να βγει μια μπροσούρα "από το Φλεβάρη στο Νοέμβρη" που να εκθέτει τα βασικά συμπεράσματα για την εξέλιξη του φοιτητικού κινήματος κι αυτά που κατάφερε να πετύχει.

Η χτεσινή εκδήλωση της Σπουδάζουσας στο ιστορικό κτίριο της Σόλωνος είχε: ένα κατάμεστο αμφιθέατρο και κόσμο κάτω στο φουαγιέ να την παρακολουθεί ζωντανά από μια συνδεμένη οθόνη. Ένα υπόγειο κόχλασμα που γινόταν σε κάποιες στιγμές εκρηκτικός ενθουσιασμός και οφειλόταν εν μέρει στην ατμόσφαιρα που μύριζε Μεταπολίτευση κι εν μέρει στο προεκλογικό κλίμα, εν όψει των φοιτητικών εκλογών, στις 17 του μήνα. Μια αφίσα με ένα κλασικό στιγμιότυπο της κατάληψης και το σύνθημα "ελευθερία', που για εμάς είναι μια ωραία γυναίκα, για άλλους ένα ωραίο @ (παπάκι), αγνώστου φύλου και ταξικότητας, και για άλλους μια κοινή γυναίκα, ελεύθερη να εκδίδει το σώμα της και να το χρησιμοποιεί, όπως θέλει.

Είχε έναν ενθουσιώδη χαιρετισμό από το μικρό Κωτσαντή, που είπε σωστά πως δεν πρέπει να βλέπουμε μόνο τις μεγάλες ηρωικές στιγμές και τις κορυφώσεις της ταξικής πάλης, αλλά και τα μεσοδιαστήματα που τις προετοιμάζουν -αργά και βασανιστικά, αλλά μεθοδικά. Και μας θύμισε μια φράση του Ένγκελς, πως το μέλλον ανήκει στους καινοτόμους και τη νεολαία.

Κι είχε έναν ακόμα πιο ενθουσιώδη ομιλητή-ρήτορα, με θεατρική σχεδόν επαφή με το κοινό του, που παίρνει δύναμη απ' αυτό και την επιστρέφει πίσω πολλαπλάσια, ιδίως όταν μιλάει εκτός κειμένου -νομικός γαρ. Αν και δεν πρέπει να ήταν στην Αθήνα εκείνο τον καιρό, και δεν είπε πολλά πράγματα για αυτό καθαυτό το ιστορικό γεγονός της κατάληψης, αλλά κάποιες γενικές εκτιμήσεις για την περίοδο της χούντας και τη σύνδεση με το σήμερα.
(Μπορεί να φανεί παράδοξο, αλλά μια πολύ ενδιαφέρουσα μαρτυρία-ιστορικό για την κατάληψη της Νομικής το 73' μπορεί να διαβάσει κανείς στο βιβλίο "προχωρώντας κι αναθεωρώντας" του Νίκου Μπίστη, που τότε ήταν δικός μας).

Την ομιλία του Παφίλη, μπορείτε να τη δείτε ολόκληρη στο βίντεο που ακολουθεί. Εδώ στέκομαι επιλεκτικά σε κάποια σημεία και τα παρουσιάζω κωδικοποιημένα.



Το κόμμα μελετά αυτήν την περίοδο (1967-74) όχι μόνο για να φωτίσει τα γεγονότα που διαστρεβλώνουν διάφορα αστικά παπαγαλάκια, αλλά για να βγάλει πολύτιμα συμπεράσματα, όπως ότι η αστική τάξη δε διστάζει να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο (όπως τη χούντα) για να θωρακίσει την εξουσία της.
Δεύτερο και άκρως σημαντικό συμπέρασμα ότι οι λαϊκές μάζες μπορούν να αντιδρούν, παρά την ωμή βία και καταστολή. Κι αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία στις μέρες μας που στο όνομα κάποιων δυσκολιών και του αρνητικού συσχετισμού, καλλιεργείται η μοιρολατρία, η λογική "τίποτα δε γίνεται".
Αλλά η ιστορία δε σταματά, και το κόμμα καλείται να οργανώσει τις αντιστάσεις, όπως έκανε και τότε, παρά τα προβλήματα (η απουσία παράνομων οργανώσεων, τα προβλήματα στρατηγικής), πόσο μάλλον στις σημερινές -λιγότερο δυσμενείς- συνθήκες.

Στην ταξική της ουσία, η χούντα ήταν δικτατορία του κεφαλαίου, κι αυτό μόνο το κόμμα το σημειώνει σήμερα (οι όποιοι δισταγμοί μιας μερίδας της αστικής τάξης κάμφθηκαν μετά από τα οικονομικά μέτρα της δικτατορίας που μεγάλωναν την κερδοφορία τους). Η μεταπολίτευση ήταν μια εναλλαγή, κι αυτό δεν το λέμε γιατί αδιαφορούμε για τη μορφή του πολιτεύματος, τις δημοκρατικές ελευθερίες, κτλ, αλλά για να εστιάσουμε στο κύριο και την ουσία.

Η χούντα δεν έγινε γιατί υπήρχε σοβαρός κομμουνιστικός κίνδυνος (εξάλλου η στρατηγική του κόμματος, παρά τους ηρωικούς αγώνες και τους νεκρούς που έπεσαν στο πεδίο της μάχης, προσανατολιζόταν σε δημοκρατικές αλλαγές του καθεστώτος). Ούτε έγινε από μερικούς επίορκους αξιωματικούς, όπως ισχυρίζονται απλοϊκά οι δεξιοί, ξεχνώντας ότι ο ίδιος ο Καραμανμλής μιλούσε ανοιχτά το 66' για ένα πιθανό πραξικόπημα. Ούτε φυσικά για να αποτρέψει την επικείμενη εκλογική νίκη της Ένωσης Κέντρου, όπως έλεγε το ΠαΣοΚ.

Έγινε για να επιλύσει τις αντιθέσεις του αστικού κόσμου και ενός παρωχημένου πολιτικού συστήματος, που χρησιμοποιούσε πχ ως σύμβολο της "δημοκρατίας" κατά του κομμουνισμού τη Φρειδερίκη, που ήταν μέλος της ναζιστικής νεολαίας. Το πραξικόπημα ανέτρεψε πχ τον παραδοσιακό έλεγχο του παλατιού στο στρατό κι έθεσε ντε φάκτο στο χρονοντούλαπο της ιστορίας το βασιλιά και τα παλιά αστικά κόμματα.

Ο Παφίλης στηλίτευσε όσους προσπαθούν να βγάλουν έξω από το κάδρο των ευθυνών τις ΗΠΑ, που έδειξαν ανοχή αν όχι ενεργό στήριξη στο πραξικόπημα και είχαν έντονο γεωστρατηγικό ενδιαφέρον για την Ελλάδα, που ήταν προκεχωρημένο φυλάκιό τους στα Βαλκάνια, ενάντια στις σοσιαλιστικές χώρες.

Ανέλυσε το σημαντικό, πρωτοπόρο ρόλο που έπαιξε το φοιτητικό κίνημα και τις αιτίες που τον καθόρισαν.
-Το φοιτητικό κίνημα είχε τις δικές του μαχητικές παραδόσεις, που δεν ήταν ξεκομμένες από τους μεγάλους λαϊκούς αγώνες των περασμένων δεκαετιών (Μάης 36', Αντίσταση, ΔΣΕ). Και είχε επίσης εξεγερσιακό πνεύμα και πείρα σκληρών αγώνων για ελευθερίες στα Πανεπιστήμια, που είναι από τη φύση τους χώρος διακίνησης και ζύμωσης ριζοσπαστικών ιδεών.
Η χούντα αντιμετώπισε τους φοιτητές με την τακτική του καρότου (φοιτητικά δάνεια, συγγράμματα και παροχές) και του μαστιγίου: υποχρεωτικές στρατεύσεις, αναβολή αρχαιρεσιών, απολύσεις καθηγητών (αν και η πλειοψηφία των τελευταίων σιωπούσε ή ανεχόταν το καθεστώς).
-Στα παραπάνω βάρυναν οι χιλιάδες συλλήψεις που άφησαν αποκεφαλισμένο το εργατικό κίνημα, αλλά και τα προβλήματα στρατηγικής του κόμματος.

Παρά τα προβλήματα αυτά, το ΚΚΕ ήταν η ψυχή της αντιδικτατορικής πάλης. Αντιτάχθηκε στο μασκάρεμα της δικτατορίας και το τυράκι της φιλελευθεροποίησης κι έβλεπε τον οργανωμένο λαϊκό παράγοντα ως καθοριστικό για να ανατραπεί η δικτατορία, χωρίς να περιμένει την πτώση της από το εξωτερικό ή από τις αστικές δυνάμεις. Έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επώδυνη ανασύνταξη και το συντονισμό του κινήματος (από εκείνη την εποχή έμεινε και το σύνθημα: "έρχονται οι οικοδόμοι"), αξιοποίησε κάθε μέσο, όπως τους τοπικούς συλλόγους (αφού οι άλλοι ήταν παράνομοι), καλώντας το λαό ακόμα και σε ένοπλη πάλη.

Έπαιξε σπουδαίο ρόλο, με τις δυνάμεις της ΚΝΕ, στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, παρά τις χυδαίες προβοκατόρικες επιθέσεις που δέχεται από συγκεκριμένους χώρους -τους ξέρετε εσείς καλύτερα, είπε- για τη στάση της. Το κόμμα έχει αποδείξει ότι δε διστάζει να κάνει αυτοκριτική, διαπιστώνοντας πως έπρεπε να είναι πολύ καλύτερα προετοιμασμένο, ανεξάρτητα από τις δυσκολίες, και βγάζοντας διαχρονικά συμπεράσματα:

-για τη σημασία της αυτοτελής του δράσης και της οργανωτικής του αυτοτέλειας σε οποιεσδήποτε συνθήκες
-για την καθυστέρηση στην αφομοίωση της επαναστατικής θεωρίας, που φέρνει αναπόφευκτα λάθη στρατηγικής, παρά τις καλές προθέσεις.
-να μην αιφνιδιάζεται από τις εξελίξεις, να αντέχει σε μη επαναστατικές συνθήκες, στον ανήφορο και τον κατήφορο, για να μπορεί να τρέξει στο ίσιωμα.
-χωρίς γερές οργανώσεις σε εργοστάσια, χώρους δουλειάς και βασικούς τομείς της παραγωγής, το κόμμα δεν μπορεί να επιτελέσει τον ιστορικό του ρόλο..

Το δεύτερο μέρος της ομιλίας ήταν κάτι μεταξύ πολιτικής εισήγησης και τοποθέτησης στη Βουλή -αλλά μπορεί να μείνει κάβα, για να αξιοποιηθεί σε επόμενη ανάρτηση.
Ως δικό μου επίλογο, βάζω τον προβληματισμό για το πόσο δύσκολη μπορεί να είναι η συγκεκριμένη ανάλυση κι ο χειρισμός μιας κατάστασης, η χάραξη επαναστατικής τακτικής στη δοσμένη συγκυρία της χούντας, όπου δεν αρκούσε προφανώς να μπουν συνθηματολογικά πιο προωθημένοι στόχοι, και όπου πολλές φορές, τα προωθημένα συνθήματα (πχ κάτω το κράτος) χρησιμοποιούνταν και από τους μηχανισμούς της ασφάλειας, για να φοβίσουν τον αμύητο κόσμο και να απομονώσουν τους φοιτητές που πάλευαν να μαζικοποιήσουν τον αγώνα τους.

Όλοι οι αστοί κρεμασμένοι

-Ταξικό χιπ-χοπ σημαίνει;

(...;)

-Ρεμπέλιον κονέξιον σημαίνει;

(Ο Άρης δεν πεθαίνει; -Όχι).

-Όλοι οι αστοί κρεμασμένοι!

Τι έγινε ρε παιδιά; Πότε το αγκαλιάσαμε έτσι ασφυκτικά το καινούριο στη μορφή και μου ξέφυγε εμένα;

Την πρώτη μέρα στο Φεστιβάλ πρέπει να πας από νωρίς για αναγνώριση, να το γυρίσεις με την άνεσή σου, να τσεκάρεις πως όλα είναι όπως τα είχες αφήσει, να τα μαρκάρεις ξανά για του χρόνου, να αναλογιστείς τι έχει αλλάξει μες στο χρόνο που πέρασε.

Όλα τριγύρω αλλάζουνε κι όλα πεντέμισι μένουν.

Μα τότε τι ψηφίζουν όλοι αυτοί που συρρέουν κατά χιλιάδες κάθε χρόνο στο Φεστιβάλ;

-Γεια σου ρε Βασίλη, ζήτω η αναρχία! Φωνάζει πίσω μας ένας σουρωμένος πενηντάρης στη συναυλία του Παπακωνσταντίνου.

Ό,τι πεις μεγάλε, αλλά να σε δούμε κι από βδομάδα στο δρόμο, ε;

Ξέρω κάτι επαναστάτες που δε δούλεψαν ποτέ

Κι αν τους ρωτήσεις τι φταίει, θα σου πουν: το Κουκουέ

Φαντάσου δηλ να βλέπαμε σε κάθε πορεία ή έστω την άλλη βδομάδα τόσο κόσμο και στους δρόμους (κι ας μη μας ψηφίζει). Και δε σου λέω για την τρίτη μέρα, που γίνεται ο απόλυτος πανικός, αλλά για τον κόσμο της πρώτης (που λιγοστό, μια φορά, δεν το λες). Που μπορείς ακόμα να βρεις σήμα, καρέκλες, μικρές ουρές στα ταμεία, να κινηθείς με σχετική άνεση απ’ τη μία σκηνή στην άλλη. Κάτσε τώρα που μπορείς, γιατί αύριο θα το αναζητάς και δε θα το ‘χεις...

Πρώτα τελείωσαν τα σουβλάκια. Δε μίλησες, γιατί ήσουν μπουκωμένος με ένα κεμπάπ στο στόμα. Ύστερα μας τελείωσαν οι καρέκλες. Δε μίλησες, ούτε τότε, γιατί χτυπιόσουν στους Ρεμπέλιον Κονέξιον. Κι όταν βρήκες την παρέα σου και είπατε να καθίσετε και να τα πείτε, δεν είχε μείνει καμία καρέκλα και κανένα σουβλάκι να σε παρηγορήσει.

Παρεμπιπτόντως, το Φεστιβάλ είναι από τα λίγα μέρη στην Αθήνα, όπου το σουβλάκι είναι σουβλάκι, το καλαμάκι πουρουφάν, και δε χρειάεται διερμηνέας για την παραγγελία.

Κι ας λένε πως το χιπ-χοπ δεν έχει ιδεολογία

Έχουμε όμως εμείς και τελειώνει η ιστορία

Την πρώτη μέρα του Φεστιβάλ πρέπει να πας από νωρίς, για να σταμπάρεις τι καινούριο παίζει φέτος, σε σχέση με άλλες φορές. Έχουμε και λέμε:

-ότι η νεανική σκηνή γύρισε ανάποδα, για να μην σκοντάφτουν οι νότες της στους ήχους της κεντρικής, κι αντίστροφα.

-ο στρατηγικός ελιγμός των ταξικών λουκουμάδων της οργάνωσης, που έστησε και δεύτερο πάγκο στην είσοδο της λαϊκής, απ’ όπου μπαίνει κι ο κύριος όγκος των επισκεπτών Από τη λεωφόρο Δημοκρατίας, σε μια πολιτεία-μικρογραφία του σοσιαλισμού. Ειδυλλιακό σαν τη θεωρία των σταδίων.

-Τα κόκκινα, ταξικά καπελάκια που φορούσαν οι ζαχαροπλάστες σύντροφοι.

-Τα panoladas, κάτι σαν καουμπόικα μαντίλια, και το λεύκωμα για τα εκατό χρόνια του Κκε που πωλούνταν στους πάγκους της οργάνωσης.

-Το παιχνίδι γνώσεων (Quizdom) που στήθηκε στο μαθητικό στέκι, όπου η ηττημένη ομάδα έπρεπε για τιμωρία να βγάλει σέλφι με τη Ζωή Κωνσταντοπούλου να λέει: τι είπατε;

Παράδειγμα: Κατηγορία celebrities.

Πού τραγούδησε φέτος ο Νότης Σφακιανάκης;

Α. Στο φεστιβάλ της Χρυσής Αυγής;

Β. Στο κλαμπ Δύο Τρομάρες;   Γ. Στο Χλωρό κλαρί;

Η σωστή απάντηση ήταν το Βήτα.

-Η υποβλητική έκθεση (που είχε κι ένα διαδραστικό τμήμα, δίπλα στη νεανική σκηνή) για τους ήρωες της ταξικής πάλης και του ΚΚΕ, την αυτοθυσία και την αυταπάρνησή τους, τις αντοχές τους στους τόπους εξορίας και βασανιστηρίων. Δεν ήταν ένας μα χιλιάδες.

Ξεχώρισα ένα γραπτό απόσπασμα από έργο του Κ. Μπόση για ένα μελλοθάνατο που δε θα υπέγραφε καμία δήλωση, γιατί: τι θα παραλάβει ο χάρος; Αγωνιστή ή πτώμα;

-Κάποια άλλα αξιοσημείωτα, από το χώρο της Διεθνούπολης, θα χωρέσουν στην αυριανή ανάρτηση.

Αν κάνεις αφαίρεση, η πρώτη μέρα του Φεστιβάλ είναι ίσως η λιγότερο ενδιαφέρουσα, κάτι σαν ζέσταμα για τις υπόλοιπες, γι’ αυτό μπαίνει συνήθως ο Παπακωνσταντίνου, να τραβήξει μαζί και τους πιστούς του. Αλλά η πρώτη μέρα έχει πάντα το δέος και τον ενθουσιασμό της πρώτης φοράς (αριστερά), σαν την πρώτη μέρα στο σχολείο. Γι’ αυτό πρέπει να πας νωρίς, να προμηθευτείς τα βιβλία σου από τη Σύγχρονη Εποχή ή να σημειώσεις απουσίες, σαν το σπασιλάκι της τάξης. Και δεν είναι τυχαίο που το Φεστιβάλ γίνεται συνήθως το Σεπτέμβρη, που ανοίγουν τα σχολεία και τα παιδιά είναι (ακόμα) ενθουσιασμένα. Εκτός από κάποιους 30άρηδες βετεράνους της ταξικής πάλης και της Σπουδάζουσας, που κάνουν προσκλητήριο στην κλάση τους και βγαίνουν κάθε χρόνο και λιγότεροι, αν και το Φεστιβάλ είναι κάτι σαν ετήσια συνάντηση παλιών συμμαθητών, για τους πιο πολλούς. Δε θέλουμε θλιμμένους στο Φεστιβάλ μας, χρειάζεται όμως μια συγκρατημένη μελαγχολία για να αντισταθμίσουμε τον παιδικό ενθουσιασμό κάποιων συντρόφων στο τουίτερ, που έφεραν το #festival_kne μέχρι την κορυφή των θεμάτων προς συζήτηση (λες να ‘χουμε μηχανισμό και να μην το ξέρουμε;) με ατάκες του τύπου: «πω-πω, πρόγραμμα! Πού θα πρωτοπάμε...!»

Εμείς λοιπόν πήγαμε πρώτα στον Παφίλη και τη συζήτηση “who is the world?” –«εμείς είμαστε οι εργάτες, φτιάχνουμε εμείς τη λευτεριά»- από την οποία κράτησα τα σχόλια για την όξυνση των ανταγωνισμών στη Συρία, όπου οι Ρώσοι έχουν το τελευταίο πέρασμα στη Μεσόγειο και οι Αμερικάνοι (που ελέγχουν ήδη τα πετρέλαια του Ιράκ) θέλουν να βάλουν στο χέρι τα κοιτάσματα της Συρίας και να εξασφαλίσουν αποθέματα για μερικές δεκαετίες· την αποστροφή για τον καπιταλισμό που δεν μπορεί να δώσει λύσεις, γιατί δεν είναι απλά άρρωστος, αλλά σάπιος· και για τη γενική κατάσταση που θυμίζει αρκετά την εικόνα που επικρατούσε λίγο πριν το ξέσπασμα του πρώτου παγκοσμίου πολέμου.

-Έτσι δεν είναι Ελισαίο; Ρώτησε και το Βαγενά, που ήταν στο ακροατήριο.

Το μόνο κακό είναι πως οι συζητήσεις πέφτουν όλες μαζί την ίδια ώρα. Έτσι ήταν αδύνατο να ακούσουμε τι έλεγε την ίδια ώρα στο εργατικό στέκι η Κροκίδου για την οργάνωση της αλληλεγγύης στους μετανάστες.

Κάναμε ένα σύντομο πέρασμα από τους String Demons στην κεντρική, που ήταν ίσως η πιο ενδιαφέρουσα καλλιτεχνική πρόταση της βραδιάς, και φύγαμε για τη νεανική, για να δούμε τους Ρεμπέλιον Κονέξιον και τη συναυλία τους, που είχε ως πιο καλτ στιγμή, τα ποζεράδικα καπονογόνα σε ένα τραγούδι που μιλούσε για τους καπνούς στα προάστια και ως καλύτερη στιγμή το κλείσιμο, με το τραγούδι για τον Παύλο Φύσσα.

Ο Παύλος ζει, τσακίστε τους ναζί.

Το κλείσιμο της βραδιάς δεν περιελάμβανε νησιώτικα στη Λαϊκή αλλά ένα φόρο τιμής στον Παπακωνσταντίνου και τα τραγούδια που μας ανέθρεψαν σαν το μητρικό γάλα. Ένα στάδιο που άλλοι το ξεπέρασαν και τώρα το βλέπουν αφ’ υψηλού, σαν νεανικό τους σφάλμα, ενώ άλλοι μένουν κολλημένοι χρόνια στα ίδια τα λάθη και νιώθουν πως ο Βασίλης ακόμα «έχει τον έλεγχο των πιο κρυφών κυττάρων τους». Ό,τι πιο κοντινό στον Ελ Σιντ, που ακόμα και καρφωμένος σε ένα στύλο, σαν σκιάχτρο του εαυτού του, όσο κι αν σπάσει η φωνή του, θα μαζεύει πάντα ένα ποτάμι φανατικών οπαδών του. Και ίσως πρέπει το 18’, στα εκατό χρόνια του ΚΚΕ, να (του) κάνουμε μια αποχαιρετιστήρια συναυλία με τον Κροκίδη κι ύστερα να το βαλσαμώσουμε.

Σπάνε οι (φωνητικές) χορδές μου, σπάνε σα γυαλί

Μου χαρακώνουν ετούτη τη μπαλάντα.

Να, στη χαρίζω, θα ‘ναι η αμοιβή

Κάθε φορά που θα ερωτεύεσαι για πάντα

Κι αυτό το «για πάντα» χαρακτηρίζει μια σχέση έρωτα-ξενέρωτα, μαζί δεν κάνουμε και χώρια δεν μπορούμε, με το Βασίλη να πηγαίνει πχ στη συγκέντρωση του ΟΧΙ πριν από το δημοψήφισμα, αλλά να λέει «Όχι σε όλα τα μνημόνια» κι όχι πχ πως αγαπάει τον Τσίπρα, όπως η Βιτάλη. Γιατί είναι η ζωντανή ιστορία του Φεστιβάλ, και το Φεστιβάλ είναι γι’ αυτόν πια η καλύτερη σκηνή στην οποία μπορεί να παίξει, η πιο δροσερή και νεανική.

Όσο για το Θηβαίο, υπήρχε μια ισχυρή πιθανότητα να είναι ο πρώτος (;) καλλιτέχνης που θα αποδοκιμαζόταν στο Φεστιβάλ, αλλά πέρασε τελικά απαρατήρητος, ως τη στιγμή που μας αποχαιρέτησε: γεια σας σύντροφοι. Ε όχι και σφοι, Χρήστο, από πού κι ως πού σφοι;

Άλλοι νομίζανε πως ήμουνα μεγάλος

Κι από σπουργίτι θα γινόμουνα αετός

Προεκλογικές εκτιμήσεις

Σε μια προηγούμενη ανάρτηση είχε ανοίξει στα σχόλια μια εκτενής συζήτηση γύρω από τα ποσοστά, που λειτούργησε μάλλον αποπροσανατολιστικά ως προς την ουσία που ‘θελε να αναδείξει το κείμενο: ότι δηλ ένα εκλογικό αποτέλεσμα, όσο καλό κι αν είναι, δε θα έχει καμία αξία αν δε συνοδεύεται από μια αντίστοιχη κινηματική ανάταση. Κι ότι στην πραγματικότητα έχει ως βασική προϋπόθεση αυτή την ανάταση και είναι πολύ δύσκολο –έως απίθανο- να έρθει χωρίς αυτή. Όπως είπε τις προάλλες και ο κουτσούμπας στον ενικό (σηκώνοντας την τρίχα του μέσου τζήμερου) «η δική μας εκτίμηση είναι πως δε γίνονται σήμερα αρκετές απεργίες, πρέπει να γίνουν ακόμα περισσότερες».

Αυτή τη βδομάδα είχαμε τα συλλαλητήρια του παμε για την υγεία και την κάθοδο των αγροτών στους δρόμους της ελλάδας, αλλά αυτά δεν αρκούν προφανώς από μόνα τους για να αντιστρέψουν τη νηνεμία και το γενικότερο κλίμα. Παράλληλα είχαμε και την ανακοίνωση των υποψηφίων του κκε στις περιφέρειες και τους βασικούς δήμους της χώρας. Υποψιάζομαι πως η παρουσία του μαργαρίτη στην εκδήλωση στο τιτάνια συνδέεται μάλλον με το ευρωψηφοδέλτιο, αλλά καλύτερα να περιμένουμε κάποια επίσημη ανακοίνωση. Θα ‘χει ενδιαφέρον να δούμε την τελική σύνθεση του ψηφοδελτίου, όπου λογικά δε θα τεθεί πάλι επικεφαλής ο παφίλης, εφόσον θα είναι επιφορτισμένος με την προεκλογική δουλειά για την περιφέρεια αττικής.

Σήμερα λοιπόν θα δούμε μερικά πιο ειδικά εκλογικά ζητήματα και κάποιες πρώτες εκτιμήσεις, έχοντας ωστόσο ως πυξίδα την εισαγωγική επισήμανση ως προς το πού πρέπει να δοθεί βάρος και ποιο είναι το κύριο στη σημερινή συγκυρία.

Οι φετινές εκλογές της τοπικής αυτοδιοίκησης έχουν την ιδιαιτερότητα να συμπίπτουν χρονικά με τις ευρωεκλογές. Μπαίνει λοιπόν αναπόφευκτα το ερώτημα ποια μάχη είναι πιο σημαντική και έχει προτεραιότητα. Καμία και όλες μαζί, είναι η απάντηση που δίνουμε από τη δική μας σκοπιά. Μας ενδιαφέρει δηλ να έχουμε καλά αποτελέσματα τόσο τη δεύτερη κυριακή στις ευρωεκλογές, που θα γίνουν σε κλίμα οξυμένης πόλωσης, όσο και την πρώτη κυριακή με τα ψηφοδέλτια της λασυ (λαϊκής συσπείρωσης), ιδίως στις περιφέρειες που θα αποτυπώσουν και αυτές αθροιστικά έναν πανελλαδικό συσχετισμό –αν και είναι πιθανό να υπάρχει κάποια απόκλιση μεταξύ των δύο.

Μήπως σφοι ισχύουν και για τις άλλες δυνάμεις τα ίδια κριτήρια; Όχι σφοι, δεν ισχύουν. Το μαύρο μέτωπο της κυβέρνησης έχει φροντίσει να συμπέσουν οι ευρωεκλογές με τη δεύτερη κυριακή των δημοτικών-περιφερειακών, για να πέσει η συμμετοχή και να περιορίσει κάπως το μέγεθος και τη σημασία της επικείμενης ήττας του. Παραπλήσια είναι η τακτική του και στις άλλες εκλογές, που επιχειρεί να τις αποφορτίσει από το πολιτικό τους περιεχόμενο και να τις παρουσιάσουν ως επιλογή προσώπων –σε αυτή τη λογική άλλωστε κινούνταν η πρόταση για ένα μοντέλο επιλογής υποψηφίων συμβούλων από όλους τους συνδυασμούς, ανεξαρτήτως δημάρχου ή περιφερειάρχη.

Ο σύριζα προτάσσει σαφώς τις ευρωεκλογές, αφενός γιατί μπορεί να του δώσουν ευρύ προβάδισμα κι έναν αέρα νίκης για τις επόμενες εθνικές εκλογές, αφετέρου γιατί κανένα πρωτοκλασάτο στέλεχός του δε θέλει να κάψει την προοπτική μελλοντικής υπουργοποίησής του, μπλέκοντας σε κάποιο δήμο ή περιφέρεια. Εκεί όπου βρέθηκε δηλ η αγλαΐα μαζί με διάφορους «ριζοσπαστικούς» καραγκιόζηδες και γίνεται αριστερό άλλοθι σε ένα πολιτικό θέατρο σκιών, που δεν πείθει ούτε καν τους ίδιους τους ψηφοφόρους του τσίπρα. Η περίπτωση της κυρίτση αναδεικνύει βέβαια ένα πολύ σημαντικό ζήτημα για την κοντόφθαλμη λογική που επικρατεί σε μια μερίδα απολυμένων της ερτ και άλλων δημόσιων υπαλλήλων που απειλούνται με διαθεσιμότητα κι απόλυση και κυρίως για το τι αντιλαμβάνονται ως προοπτική και άμεση λύση στο πρόβλημά τους. Αλλά δεν είναι της παρούσης να αναλυθεί εδώ.

Αυτή η ιεράρχηση πάντως είναι πολύ βολική για την «αριστερή αντιπολίτευση» του σύριζα, που μπορεί να εφαρμόσει τον άτυπο συγκεντρωτισμό του σύριζα στις ευρωεκλογές, για να μη δεχτεί ισχυρό πλήγμα η προοπτική της αριστερής κυβέρνησης, αλλά να εκφράσει τη δυσαρέσκειά της στις περιφέρειες, δίνοντας πχ ψήφο διαμαρτυρίας κι υπόσταση στην ανταρσύα. Τι αστικό κόμμα θα ήταν εξάλλου ο πλήρως μεταλλαγμένος σύριζα, αν δεν φρόντιζε να βρίσκει τέτοιες βαλβίδες ασφαλείας για την εκτόνωση της δυσαρέσκειας και τον επαναπατρισμό των διαμαρτυρόμενων ψηφοφόρων στις πιο κρίσιμες μάχες. Τους λείπει ακόμα η τεχνογνωσία του κοινοβουλευτικού μασάζ για τα δύσκολα και σκληρά νομοσχέδια που καλείται να υπερψηφίσει ο κυβερνητικός λόχος, αλλά για αυτό υπάρχει και η πείρα των συνεργαζόμενων.

Ας έρθουμε τώρα στις υποψηφιότητες που στηρίζει το κόμμα και τις ανακοίνωσε ο γγ την περασμένη δευτέρα στο τιτάνια για να κάνουμε κάποιες αρχικές εκτιμήσεις. Το πρώτο σημείο στο οποίο μπορεί να σταθεί κανείς είναι ο σημαντικός βαθμός ανανέωσης με υποψηφίους που δεν έχουν κλείσει καν το τριακοστό έτος της ηλικίας τους· αναφέρω από μνήμης μια 27χρονη υποψήφιά μας στη λευκάδα και τον 29χρονο γιάννη βήτα, υποψήφιο στην περιφέρεια δυτικής μακεδονίας, απέναντι στον αμαρτωλό καριπίδη. Υπάρχουν όμως και σταθερές αξίες, όπως ο κερκυραίος γιατρός που έχει χαίρει εκτίμησης σε όλο το νησί και έχει ξεγεννήσει το μισό πληθυσμό –που λέει ο λόγος- και πολλοί άλλοι, για τους οποίους μπορεί να γίνει και ξεχωριστή ανάρτηση. Σχεδόν ίδιοι –με την ουσιαστική προσθήκη του πρωτούλη- έχουν παραμείνει οι υποψήφιοι της λασυ και στην αττική, όπου συναντάμε μερικά από τα πιο συμπαθή και δημοφιλή στελέχη του κόμματος. Τον παφίλη επικεφαλής, τον πέρρο, την μπαλλού και τον πρωτούλη για αντιπεριφερειάρχες, μανουσογιαννάκη και τζατζάνη στον πειραιά, το σοφιανό στο δήμο αθηνών, τον κουμπούρη, κτκ.

Η περιφέρεια αττικής έχει κομβική σημασία γιατί αντιστοιχεί, αν δεν κάνω λάθος, σχεδόν στο ένα τέταρτο των συνολικών ψήφων της επικράτειας. Στην προηγούμενη αναμέτρηση του 10’ ο παφίλης είχε ένα πολύ καλό αποτέλεσμα, συγκεντρώνοντας περίπου το 15% των ψήφων με ανοδικές τάσεις στις λαϊκές εργατικές περιοχές –νομίζω πως ήταν δεύτερος στη β’ αθήνας και στη β’ πειραιώς. Και αυτό παρά τη μεγάλη διασπορά ψήφων σε εννιά ψηφοδέλτια και τα ισχυρά συστημικά αναχώματα –όπως ο δημαράς, που κατέβηκε με το προφίλ του ανεξάρτητου αντιμνημονιακού κι ισχυρή μιντιακή στήριξη, ή ο αλαβάνος με τα μεγάλα λόγια για.. πρόκριση στο δεύτερο γύρο, πριν έρθει τελευταίος και καταϊδρωμένος, πίσω κι από τον χάγιο της ανταρσύα με την οποία τώρα θα συνεργαστούν.

Από εκείνη την εκλογική μάχη τον οκτώβρη του 10’ έχει μεσολαβήσει η κατάρρευση του πασόκ, που λογικά θα αλλάξει ποσοστά και θέσεις με το σύριζα, που είχε μείνει σε μονοψήφια επίπεδα με τον επίσης πασόκο μητρόπουλο. Είναι αμφίβολο όμως αν ο ροζ εκλογικός μηχανισμός αποδειχτεί εξίσου αποτελεσματικός με το πράσινο πελατειακό σύστημα, ιδίως από τη στιγμή που δεν κλείδωσε κάποια δυνατή υποψηφιότητα από τα ονόματα που κυνηγούσε (μικρούτσικος, λαζόπουλος). Μπορεί μάλιστα η υποψηφιότητα της δούρου να ενισχύσει κάποια φυγόκεντρη τάση της αριστερής τάσης (τη ριζοσπαστική τάση, ω υπέρταση), όσο κι αν το μάο εκτιμά πως η ρένα έχει μεγάλη διεισδυτικότητα στις γυναίκες ψηφοφόρους και το νεανικό κοινό –είπαμε να γίνεται καλόπιστη κριτική, αλλά όχι και με τέτοιο τρόπο που να αρχίζει κανείς να αμφιβάλλει για την προαίρεση και το σκοπό του καθενός.

Στην εκλογική εξίσωση θα μπει φέτος κι η χρυσή αυγή –που είχε κατέβει μόνο στο δήμο- μάλλον όμως με ψαλιδισμένα φτερά, ενώ βγαίνει πιθανότατα ο δημαράς –που και να κατέβει με τους ανελ, δε νομίζω να πιάσει το προηγούμενο ποσοστό του. Συμπερασματικά η σκόνη έχει αρχίσει κάπως να κατακάθεται και το σκηνικό πολώνεται γύρω από το νέο δικομματισμό, αλλά συνεχίζει να είναι θολό.

Η εκλογική δυναμική του κόμματος μπορεί να εμφανίζεται συγκριτικά μειωμένη, αλλά εγώ θα ριψοκινδυνεύσω μια πρώτη εκτίμηση και θα πω ότι ο παφίλης έχει τη δυνατότητα να πετύχει ένα καλό αποτέλεσμα με τη λασύ, πλησιάζοντας ίσως και την προηγούμενη επίδοση στις εκλογές του 10’ –κάτι που θα δώσει μεγάλη ώθηση και στο πανελλαδικό ποσοστό των συνδυασμών της λασύ, που ‘χε στις περιφέρειες προσεγγίσει το 11%.

Εξίσου κρίσιμες μάχες θα δοθούν τοπικά και σε κάποιους δήμους –πχ στο πέτρογκραντ, την ικαρία ή και την πάτρα, όπου οι πρώτες πολύ πρώιμες δημοσκοπήσεις έδιναν κάποιο προβάδισμα στο δικό μας υποψήφιο.

Όλα αυτά όμως δε σημαίνουν τίποτα και δεν πρέπει να λειτουργήσουν αποπροσανατολιστικά. Το πιο σημαντικό είναι αυτό που επισημάνθηκε εξ αρχής στο κείμενο για τον πρωτεύοντα ρόλο που έχει το κίνημα κι οι ζωντανές, συλλογικές διεργασίες.

Εξάλλου είναι ζήτημα τι περιθώρια φιλολαϊκής διαχείρισης υπάρχουν για ένα κομμουνιστή υποψήφιο σήμερα στους δήμους, που γίνονται το μακρύ χέρι του κράτους και μοχλός προώθησης μιας σειράς αντιλαϊκών μέτρων –ιδιωτικοποιήσεις, ενοικίαση ωφελούμενων χωρίς εργατικά δικαιώματα, κτλ.

Αλλά αυτό το κομμάτι θα το δούμε αναλυτικά σε κάποια από τις επόμενες αναρτήσεις.

Πόσο μ’ αρέσεις τελεβιζιόν…

Τι έχουμε μάθει φέτος από το αναγεννημένο τηλεοπτικό σκηνικό στην ελλάδα της κρίσης που γίνεται ευκαιρία; Σε τι γίναμε σοφότεροι από τις πολιτικές συζητήσεις και τις εκπομπές διαλόγου που παρακολουθήσαμε;

Καταρχάς είχαμε την επιστροφή στα τηλεοπτικά δρώμενα του χατζηνικολάουυ, που είναι έξυπνος δημοσιογράφος κι ακόμα πιο έξυπνος επιχειρηματίας, μαζεύοντας όλα τα δυνατά χαρτιά στο ‘αληθινό’ ραδιόφωνο του real, που κάνει πάρτι πρωτιάς στις ακροαματικότητες. Και δεν έχει κανένα πρόβλημα να φιλοξενεί στη συχνότητά του και δηλωμένους κομμουνιστές ή συμπαθούντες, σαν τον μπογιόπουλο, την κανέλλη και τους συντελεστές της ελληνοφρένειας, εφόσον του εξασφαλίζουν αυτά τα νούμερα, μαζί με το άλλοθι της πολυσυλλεκτικής αντικειμενικότητας. Όπως λέει και ένα γνωστό τσιτάτο, οι καπιταλιστές είναι ικανοί να μας πουλήσουν και το σχοινί με το οποίο θα τους κρεμάσουμε, προκειμένου να βγάλουν κέρδος.

Ο χατζηνικολάου αποδείχτηκε αρκετά έξυπνος, ώστε να βάλει στο περιθώριο το οννεδίτικο παρελθόν του και να πλασάρει ένα μετριοπαθή κριτικό αντιμνημονιακό λόγο, που έμοιαζε με όαση στη γενική ξεραΐλα του ειδησεογραφικού τοπίου. Κι ανάγκασε εν μέρει και τους ανταγωνιστές του να προσαρμόσουν ανάλογα το δικό τους λόγο, κρατώντας μερικά προσχήματα, για να μην εκτίθενται χειρότερα κι από κυβερνητικό εκπρόσωπο.

Η μεγάλη φετινή καινοτομία του (εκτός από τη μετατόπισή του σε θέση πολιτικού σχολιαστή του δελτίου αντί για παρουσιαστής ειδήσεων) ήταν θεωρητικά το κοινό του ενικού στο στούντιο, με τις άμεσες ερωτήσεις και τον απευθείας διάλογο με τους πολιτικούς, πέρα από την ξύλινη, καθιερωμένη δομή αυτών των εκπομπών.

Αυτό το καινούριο στοιχείο κέντρισε αρχικά την περιέργεια και το ενδιαφέρον αρκετών τηλεθεατών, που κινούνταν από διαφορετικά ελατήρια. Από το να δουν ένα τηλεοπτικό στούντιο να γίνεται αρένα και να το απολαύσουν τρώγοντας ποπ-κορν και πατατάκια ως συνοδευτικό του θεάματος. Μέχρι το να παρακολουθήσουν μια πιο ουσιαστική συζήτηση με καίρια ερωτήματα που να στριμώχνουν στον τοίχο τους κρατούντες και να επέλθει ένα είδος τηλεοπτικής κάθαρσης σε συναισθηματικό επίπεδο για τους τηλεθεατές που πλήττονται άμεσα από την πολιτική που εφαρμόζεται.

Γρήγορα βέβαια οι ελπίδες αυτές αποδείχτηκαν φρούδες κι εξανεμίστηκαν. Γιατί το αστικό πολιτικό προσωπικό είναι είτε αρκετά χοντρόπετσο, ώστε να μην το νοιάζει που εκτίθεται με όσα λέει, είτε ειδικευμένο να ξεφεύγει επαγγελματικά σα χέλι από την ουσία του πράγματος με περίτεχνες φράσεις και καταιγισμό αριθμών που ευημερούν. Και ο ενδεδειγμένος τρόπος για να ξεφύγει από τον κλοιό ένα πολιτικό παχύδερμο είναι να διαλαλήσει σε όλους τους τόνους την ευαισθησία του για το δράμα που περνά η χώρα κι οι συμπολίτες μας αυτή την περίοδο και πόσο βαθιά τον έχει συγκλονίσει.

Την περασμένη βδομάδα για παράδειγμα ο βρούτσης στον ενικό είχε ως μόνιμη επωδό σε ό,τι κι αν του έλεγαν, μια κασέτα που έλεγε: έχετε δίκιο, σας καταλαβαίνω. Κι αν ήταν πιο κοντά στο κοινό, σε απόσταση βολής, μπορεί να τους έκανε κι ένα φιλικό ταπ-ταπ στην πλάτη, ως έμπρακτο δείγμα της ενεργού συμπαράστασης της πολιτείας. Μέχρι που τον περιέλαβε κάποιος από το κοινό και ξέσπασε: δε θέλω να μου πεις ότι καταλαβαίνεις το πρόβλημα, λύση θέλω. Για να του απαντήσει ο βρούτσης «δε θα σας πω πως συμμερίζομαι το πρόβλημά σας, αφού δε θέλετε… Αν και είναι αλήθεια!».

Μπράβο ρε γίγαντα, την ατάκα σου εσύ…

Οι απαντήσεις για την ταμπακέρα δεν είχαν περισσότερη πρωτοτυπία. Παραδέχονταν μεν την ύπαρξη του προβλήματος, αλλά έβαζαν ως προοπτική το επόμενο χρονικό διάστημα, που θα εφαρμοστούν διάφορα ηλεκτρονικά προγράμματα με ωραίες ονομασίες (ήλιος, άτλας, εργάνης) και θα επιλύσουν αυτομάτως όλες τις παθογένειες, ενώ ο ουρανός θα γίνει πιο γαλανός. Με τον ήλιο τα βάζω, με τον άτλα τα βγάζω, τι έχουν οι έρμοι οι συνταξιούχοι και ψοφάνε;

Την περασμένη βδομάδα παρεμπιπτόντως βγήκαν τα μισθολογικά στοιχεία από το πληροφοριακό σύστημα εργάνης και ο ριζοσπάστης δημοσίευσε ένα διαφωτιστικό στατιστικό πίνακα, όπου φαίνεται πως το 80% των μισθωτών του ιδιωτικού τομέα αμείβεται με λιγότερα από 1500 ευρώ μικτά το μήνα –ενώ ένας στους πέντε εργαζόμενους έχει απολαβές που δε φτάνουν ούτε καν τα 500 μικτά. Κάτι που δείχνει το μέγεθος της φτώχιας και της εξαθλίωσης στη σημερινή ελλάδα, ιδίως αν συνυπολογίσουμε πως το σύνθημα που βάζει το παμε για 1500 βασικό μισθό, δε βγαίνει σαν αθηνά από το κεφάλι μας, αλλά έπαιρνε υπόψη του το όριο φτώχιας.

To 80% του ιδιωτικού τομέα παίρνει κάτω από 1500 μικτά

Αλλά το πιο απογοητευτικό κομμάτι στον ενικό είναι το ίδιο το κοινό, που σε κάνει συχνά ν’ απορείς από πού το ψωνίζει ο χατζηνικολάου (πιθανόν απ’ το κοινό του καζάκη) και γιατί δηλώνει συμμετοχή στην εκπομπή, εφόσον δεν έχει κάτι δικό του να πει και δανείζεται κλισέ που έχει αποστηθίσει απ’ τα δελτία, για να συνθέσει άποψη –γιατί ως γνωστόν, η κοινή γνώμη δεν έχει γνώμη. Δέχεται ευχάριστα, σα ζάπινγκ, τις μικρές εναλλαγές, αλλά δε σκέφτεται ποτέ να κλείσει την τηλεόραση και να αλλάξει το έργο, μένοντας προσκολλημένη με τη δύναμη της συνήθειας στον καναπέ. Υπνωτίζεται από οθόνης και παπαγαλίζει όσα άκουσε, όπως στην υπνοθεραπεία, με τις ίδιες ακριβώς κούφιες φράσεις, που δεν είναι καν ξύλινες. Αναπτύσσει τηλεοπτική συνείδηση και μαθαίνει να μιλά και να σκέφτεται με όρους τηλεοπτικούς και ελεγχόμενους, ακόμα και να αντιδρά ή να ‘εξεγείρεται’ στα πρότυπα της κοινωνίας του θεάματος, χάνοντας κάθε στοιχείο αυθεντικής λαϊκότητας.

Εδώ μπορεί να κολλήσει ένας πιο συνολικός προβληματισμός για το είδος και την ποιότητα του διαλόγου που μπορεί να γίνει στην τηλεόραση. Μια αρθρογράφος της ελευθεροτυπίας εξηγούσε την άρνησή της σε μια τηλεοπτική πρόσκληση και επικαλέστηκε μεταξύ άλλων μια πρόσφατη έρευνα που έδειχνε πως «ο μέσος όρος διακοπής καλεσμένου σε talk show στην προ εικοσαετίας κρατική ήταν περί τα τέσσερα λεπτά, ενώ σήμερα τα είκοσι πέντε δευτερόλεπτα!»

Αναρωτιέται κανείς συνεπώς πόσο εύκολο είναι να αναπτύξει έναν ολοκληρωμένο συλλογισμό σε τέτοια πάνελ και αφετέρου πόσοι σύγχρονοι τηλεθεατές θα μπορούσαν να παρακολουθήσουν μέχρι τέλους μια συζήτηση «παλαιού τύπου» από ένα κοινό που έχει διαπαιδαγωγηθεί στην κουλτούρα της ατάκας και αδυνατεί να αποκωδικοποιήσει πιο σύνθετα μηνύματα που ξεπερνούν αυτό το μέγεθος.

Τις προάλλες πχ βρέθηκαν μαζί στο πάνελ του ενικού ο παφίλης κι ο μπογιόπουλος, ως εκπρόσωπος του κουκουέ και συνεργάτης του ενικού αντίστοιχα, δηλ δύο από τους ικανότερους αγκιτάτορες του κόμματος, με ευρύτερες συμπάθειες, που τηρουμένων των αναλογιών είναι σαν απαγορευμένη φαντασίωση ή σα να έχεις πχ στο τραπέζι σου πίτσα μαζί με πιτόγυρα. Ειδικά ο παφίλης έκανε μια φοβερή κατά τη γνώμη μου εκλαϊκευτική ανάλυση, που αξίζει να τη δει κάποιος είτε τοποθετεί τον εαυτό του κοντά στο κόμμα είτε όχι. Για να ακούσει όμως κανείς ζωντανά ένα δεκάλεπτο σοβαρής ανάλυσης, έπρεπε να περιμένει ένα τρίωρο μαζί με τις διαφημίσεις και να λουστεί όλα τα υπόλοιπα, χώρια οι διακοπές του φιλελφασίστα τζήμερου.

Στο τέλος τουλάχιστον βγήκε η είδηση πως σε κάποια από τις επόμενες εκπομπές ο χατζηνικολάου θα φιλοξενήσει τον κουτσούμπα που είναι πολύ καλός όταν έχει χρόνο να αναλύσει τη σκέψη του. Το θέμα είναι τι κοινό θα έχει να αντιμετωπίσει και αν θα είναι το ίδιο επιθετικό όσο ήταν προεκλογικά και με την αλέκα, όπου κάποιοι επαγγελματίες αγανακτισμένοι σηκώθηκαν να φύγουν από το studio, πριν καν τελειώσει η εκπομπή, ενώ μετά ήταν αρνάκια στον τσίπρα και τον κουβέλη –ο τελευταίος πρέπει να τους νανούριζε κιόλας με το λόγο του.

Σε φιλικό περιβάλλον πάντως ο κουτσού πιάνει μία ώρα τουλάχιστον στις ομιλίες του. κι αν ποτέ γίνει η επανάσταση, νομίζω πως θα βάλει στο μάτι και το ρεκόρ του φιντέλ στον οηε…