Σημειώσεις για τον ουτοπικό σοσιαλισμό

Τις προάλλες στην εκδήλωση για το μπατίκα, ο μαυρουδέας είχε πει ότι το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του είναι απ’ τα καλύτερα κείμενα που έχουν γραφτεί στα ελληνικά για τους ουτοπικούς σοσιαλιστές. (Να σημειώσω παρενθετικά πως εφόσον δεν εκφράστηκε ενδιαφέρον από τη βάση του μπλοκ, η παρουσίαση εκείνης της ομιλίας εδώ ματαιώνεται. Όποιος διψούσε πάντως για περισσότερο μαυρουδέα μπορούσε να κορέσει προχθές τη δίψα του στον ίδιο χώρο, στο ακροατήριο στη σίνα, στα σεμινάρια του μαρξιστικού ομίλου, όπου η κε του μπλοκ ήθελε, αλλά δε μπόρεσε να πάει κι έτσι δε θα έχει το αντίστοιχο ρεπορτάζ. Κλείνει η παρένθεση).

Διαβάζοντας το βιβλίο του μπατίκα, καταλαβαίνεις ότι η εκτίμηση του μαυρουδέα δεν ήταν μία από τις συνηθισμένες υπερβολές που λέγονται σε τέτοιες παρουσιάσεις. Ο συγγραφέας ακολουθώντας πιστά την ιστορική αναδρομή του ένγκελς, παραθέτει με πολύ ωραίο τρόπο την ουτοπία του μορ, τους αγώνες του μίντσερ και των χωρικών στη γερμανία, την επαναστατική δράση και θεωρία του μπαμπέφ και των άλλων σοσιαλιστών στη γαλλία, και τη συμβολή της τριάδας των κλασικών του ουτοπικού σοσιαλισμού, φουριέ, σεν σιμόν και όουεν, αναλύοντας κάθε περίπτωση σε δύο επίπεδα: τα βιογραφικά στοιχεία και την εξέλιξη των ιδεών του καθενός –καθώς τα πρώτα διαφωτίζουν σημαντικές πτυχές της δεύτερης.

Το βασικό πλεονέκτημα αυτής της ανάλυσης είναι ότι δεν περιορίζεται να επισημάνει τις ελλείψεις και τις αδυναμίες των ουτοπικών σοσιαλιστών, αλλά αναδεικνύει και τα θετικά στοιχεία και τη συμβολή τους στη φιλοσοφική κληρονομιά του μαρξισμού και την ανάπτυξή του (κάθε θεωρία πρέπει πρώτα να συνδεθεί με το προϋπάρχουν υλικό της σκέψης, όπως σημειώνει εξάλλου ο ένγκελς στην εξέλιξη του σοσιαλισμού από την ουτοπία στην επιστήμη, ο οποίος θεωρεί μάλιστα το σεν σιμόν ως το πιο καθολικό μυαλό της εποχής του μαζί με τον χέγκελ). Καθώς επίσης και τους αντικειμενικούς ιστορικούς παράγοντες που τους εμπόδισαν να δουν παραπέρα και να συλλάβουν τις βασικές ιδέες του μαρξισμού, ο οποίος εμφανίστηκε στη βάση της ανεπτυγμένης, βιομηχανικής κοινωνίας και της αντίστοιχης ανάπτυξης του προλεταριάτου. Όπως σημειώνει πάλι ο ένγκελς στο αντι-ντίρινγκ, σε μια ανώριμη εξέλιξη της παραγωγής και μια ανώριμη ταξικά κοινωνία, αντιστοιχούν επίσης ανώριμες θεωρίες.

Κι εδώ μπαίνει εύλογα το ερώτημα: πού σταματάν τα αντικειμενικά όρια και πού αρχίζει ο υποκειμενικός παράγοντας; Αν οι ουτοπικοί σοσιαλιστές εξέφραζαν το πνεύμα της εποχής τους κι υπόκεινταν στους αντικειμενικούς περιορισμούς της, ταυτόχρονα ήταν πρωτοπόροι γιατί μπορούσαν να δουν πέρα από αυτή και να κάνουν μεφαλοφυείς προβλέψεις για την κοινωνία του μέλλοντος.

Σε ένα άλλο επίπεδο το ίδιο περίπου ερώτημα προκύπτει στον ιστορικό υλισμό και το ρόλο της προσωπικότητας. Μπορεί ο υποκειμενικός παράγοντας να επιδράσει στη νομοτέλεια και να την υπερβεί διαλεκτικά; Οι αντικειμενικές τάσεις της κοινωνικής εξέλιξης βρίσκουν πάντα το υποκείμενο και τις προσωπικότητες που θα τις εκφράσουν; Ή μήπως οι μεγάλες ιστορικές προσωπικότητες κι ο ρόλος τους στις κρίσιμες καμπές είναι αναντικατάστατος; Θα μπορούσαμε πχ να φανταστούμε τη νικηφόρα πορεία του ρώσικου οκτώβρη χωρίς τη συμβολή του βλαδίμηρου; Ή μήπως από την άλλη τα γεγονότα και η πορεία της σοβιετικής ένωσης μετά το θάνατο του λένιν απέδειξαν πως ουδείς αναντικατάστατος;

Σε αυτό το τελευταίο οι γνώμες διίστανται, κι ένα παρακλάδι τους εκτρέπεται σε μια αντεστραμμένη προσωπολατρία, που αποδίδει όλα τα δεινά στο στάλιν και παίζει με τα όρια του ιστορικού υλισμού. Αλλά αυτό είναι μια άλλη κουβέντα, τελείως διαφορετική.

Επιστρέφοντας όμως στο προηγούμενα ζήτημα, μπορούμε να προεκτείνουμε τον ίδιο προβληματισμό και στην περίπτωση των κλασικών. Οι οποίοι κατάφεραν να είναι πολύ μπροστά από τον αιώνα τους (όχι γιατί ο μαρξ γεννήθηκε νωρίς, όπως υπονοεί ο σταθερά απογοητευτικός την τελευταία τριετία ρούσης στο ομώνυμο βιβλίο του, αλλά) μελετώντας ακριβώς τη δική τους εποχή και τις αντιφάσεις της, από τις οποίες προέκυψαν κι οι προοπτικές μετεξέλιξής της. Η περίφημη ενδέκατη θέση για τον φόιερμπαχ (οι φιλόσοφοι μέχρι τώρα προσπαθούσαν μόνο να ερμηνεύσουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τον κόσμο, το θέμα είναι τον αλλάξουμε) δεν εννοεί ότι είναι άχρηστο να μελετάμε και να ερμηνεύουμε θεωρητικά την πραγματικότητα, αλλά ότι πρέπει να διερευνήσουμε την προοπτική της αλλαγής της, ακριβώς στη βάση των αντιθέσεων και των βασικών νόμων που την κινούν, αντί να την ατενίζουμε θεωρητικά κι αφηρημένα, όπως ο φόιερμπαχ.

Ο μαρξ λοιπόν είχε κατορθώσει να κάνει μερικές διορατικές και μεγαλοφυείς αναλύσεις, μιλώντας στον αιώνα του (στα γκρουντρίσε) για τη γενική διάνοια που γίνεται κυρίαρχη παραγωγική δύναμη στη βάση της αυτοματοποίησης της παραγωγής και της σύγχρονης πληροφορικής. Δηλ για πράγματα που στην εποχή του ήταν ασύλληπτα! Παράλληλα όμως οι κλασικοί υπόκεινται με τη σειρά τους στους αντικειμενικούς περιορισμούς της εποχής τους, κι αυτή η παρατήρηση δεν έχει καμία σχέση με την ανόητη φλυαρία για τον ξεπερασμένο μαρξισμό που έχει ισχύ μόνο στην εποχή του, ενώ σήμερα ζούμε σε μια μετακαπιταλιστική τάχα εποχή, όπου το βιομηχανικό προλεταριάτο εξαφανίζεται, κι η εργατική τάξη πεθαίνει.

Επειδή από την άλλη, εγώ δε θεωρώ σε καμία περίπτωση επαρκή τον εαυτό μου για να καταδείξει αυτούς τους περιορισμούς κι ακόμα περισσότερο (δε με θεωρώ) τόσο καλό γνώστη του μαρξισμού, σε βαθμό που να εντοπίσω τις αντιφάσεις του και τα πεδία περαιτέρω ανάπτυξής του, θα περιοριστώ σε μερικά παρδείγματα και παρατηρήσεις γενικού περιεχομένου.

Είναι γεγονός για παράδειγμα –κι ομολογία του ίδιου του ένγκελς, σε μια από τις τελευταίες επιστολές του- ότι οι κλασικοί έδωσαν βάρος στην ανάδειξη του ρόλου και της επίδρασης της οικονομικής βάσης στο εποικοδόμημα (και του κοινωνικού είναι στην κοινωνική συνείδηση), που είναι ο πρωταρχικός πόλος στη μεταξύ τους διαλεκτική σχέση, για να αποκρούσουν θεωρητικά τον κυρίαρχο ιδεαλισμό της εποχής τους, και δεν πρόλαβαν να αναπτύξουν θεωρητικά την αντίστροφη επενέργεια του εποικοδομήματος στην οικονομική βάση και τι σημαίνει αυτό το περίφημο «σε τελική μόνο ανάλυση» που είχε πει ο ένγκες στην ίδια επιστολή.

Κατά δεύτερον. Οι κλασικοί δε μίλησαν στον αέρα για τη δικτατορία του προλεταριάτου και τις βασικές αρχές που θα διέπουν την κοινωνία του μέλλοντος, αλλά στη βάση της πείρας της παρισινής κομμούνας, που ανακάλυψε επιτέλους την πολιτική μορφή που θα έπαιρνε η εξουσία του οργανωμένου σε κυρίαρχη δύναμη προλεταριάτου. Κατά συνέπεια οι κλασικοί θα θεωρούσαν πολύτιμη την πείρα του σοβιετικού εγχειρήματος (που δεν κράτησε εβδομήντα μέρες, αλλά εβδομήντα χρόνια), τόσο τη θετική όσο και την αρνητική και θα εμπλούτιζαν σε πολλά σημεία τη θεωρία του μαρξισμού για τη σοσιαλιστική κοινωνία ως πρώτη ανώριμη βαθμίδα του κομμουνισμού και τις νομοτέλειες-αντιφάσεις κατά τη μετάβαση σε αυτήν.

Επιπλέον. Ο μαρξ έλεγε ότι η ανατομία του ανθρώπου είναι το κλειδί για την κατανόηση της ανατομίας του πιθήκου. Με την έννοια ότι η ανάλυση ενός ανώτερου και πολυσύνθετου οργανισμού μας προσφέρει ερμηνείες και απαντήσεις και για τις «κατώτερες», ή λιγότερο αναπτυγμένες μορφές ζωής. Αν λοιπόν το αντικείμενό μας είναι η ανθρώπινη κοινωνία κι οι νόμοι εξέλιξής της –δηλ ο ιστορικός υλισμός- αυτό που θα μας βοηθήσει να το κατανοήσουμε καλύτερα είναι η μελέτη του σοσιαλισμού και της εσσδ, που ήταν κοινωνία ανώτερου τύπου σε σχέση με τον καπιταλισμό και την ανθρώπινη προϊστορία των ταξικών κοινωνιών.

Με αυτήν την έννοια ο σοβιετικός μαρξισμός (και δεν εννοώ κάποιους επίσημους εκπροσώπους του, που είχαν ξεπέσει στο επίπεδο μιας χυδαίας απολογητικής) είχε αντικειμενικό πλεονέκτημα, γιατί μπορούσε να μελετήσει μια ανώτερη μορφή εξέλιξης του αντικειμένου του, σε διάφορες πτυχές του. Και με αυτήν την έννοια, το κόμμα οφείλει να αξιοποιήσει –και σε ένα βάθος να αναπτύξει- αυτό το κεκτημένο, καθώς είναι ο μοναδικός οργανωμένος και μαζικός πολιτικός χώρος που δε μηδενίζει τη σοβιετική προσφορά σε κάθε επίπεδο.

Ίσως υπάρξουν βέβαια κάποιες «υστερικές κραυγές» για αναθεωρητισμό, που θα αντιμετωπίσουν καχύποπτα μια τέτοια προσπάθεια. Κι η αλήθεια είναι πως βοηθάει σε αυτό και το αμαρτωλό παρελθόν του αναθεωρητισμού, που επιχείρησε είτε να «άρει διαλεκτικά» το μαρξισμό, απαρνούμενος τις βασικές αρχές του, είτε να τον προσμείξει «δημιουργικά» με άλλα φιλοσοφικά ρεύματα (δομισμός, φροϋδισμός) που είναι τελείως ξένα προς την ουσία του.

Για να αποφύγουμε λοιπόν μια επανάληψη των ίδιων λαθών, η ανάπτυξη του μαρξισμού πρέπε να γίνει στη βάση αρχών, συστηματικής μελέτης και προπαντός μιας μαρξιστικής μεθόδου, που είναι το κλειδί για τη βαθύτερη κατανόηση του μέχρι τώρα φιλοσοφικού κεκτημένου του μαρξισμού και των προοπτικών ανάπτυξής του.

Αυτή την έννοια είχε η παρατήρηση του λένιν, ότι πενήντα χρόνια μετά τη συγγραφή του Κεφαλαίου, κανείς δεν το έχει καταλάβει πραγματικά. Εννοώντας ότι κανείς δεν είχε ασχοληθεί με τη μέθοδο του μαρξ και την χρήση των κατηγοριών της διαλεκτικής στο συγκεκριμένο έργο (ουσία, φαινόμενο, κτλ).

Οι μελέτες πάνω στη μέθοδο του Κεφαλαίου άρχισαν στην εσσδ κατά τη δεκαετία του 50’, με το έργο του ρόζενταλ, και προχώρησαν στη συνέχεια με το έργο κι άλλων σοβιετικών φιλοσόφων, όπως πχ του ιλιένκοφ και του βαζιούλιν (που έγραψε ανάμεσα στα άλλα και τη Λογική του Κεφαλαίου, όπου το κεφαλαίο Λάμδα παραπέμπει και στην επιστήμη της Λογικής του χέγκελ).

Αυτή ήταν εν ολίγοις η σημασία της συμβολής του βαζιούλιν (που στη Λογική της Ιστορίας, εφάρμοσε την ίδια μέθοδο στην ανθρώπινη κοινωνία) στην ανάπτυξη του μαρξισμού –για την οποία υπολογίζω ότι μες στις επόμενες μέρες θα έχουμε πιθανότατα κάποιο κείμενο, με αφορμή τη συμπλήρωση ενός χρόνου από το θάνατό του, την περασμένη βδομάδα.

Κι αυτή η συμβολή του σοβιετικού μαρξισμού είναι από τα κύρια ιδεολογικά μας όπλα απέναντι στη μόδα μιας επιφανειακής «επιστροφής στο μαρξ» με αφορμή την κρίση, και κατά βάση μιας επιστροφής... ολοταχώς στον ουτοπικό, προμαρξικό σοσιαλισμό –ή στην καλύτερη στο μπερνστάιν. Κι απέναντι στις μεταμοντέρνες αναζητήσεις μακριά από τις αφηγήσεις και τις σιδερένιες νομοτέλειες που κατέρρευσαν, και εν τέλει μακριά από τον ίδιο το μαρξισμό.

Οι εντιμότατοι φίλοι μου

Προχθές η κε του μπλοκ βρέθηκε στο ακροατήριο, έναν όμορφο χώρο εκδηλώσεων στην οδό σίνα, για να παρακολουθήσει την παρουσίαση του τελευταίου (και ημιτελούς) βιβλίου του κώστα μπατίκα, το οποίο εκδόθηκε τρία χρόνια μετά τον πρόωρο θάνατό του. Όσοι δε γνωρίζουν την ταυτότητα του μπορούν να δουν εδώ ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα και να αντλήσουν τις βασικές πληροφορίες. Για την πολιτική ταυτότητα του μπατίκα και την κο ανασύνταξη, θα έχουμε την ευκαιρία να πούμε κάποια πράγματα και στη συνέχεια.

Στο αμφιθέατρο τα ηχεία έπαιζαν αργή, απαλή μουσική και την ορχηστρική διασκευή μιας παλιάς επιτυχίας του πασχάλη με πολιτική σημειολογία για την εξουσία: παραδώσου λοιπόν(...) και θα γίνω για σένα ο πιο γλυκός καταχτητής, μην προβάλλεις αντίσταση, μπορεί να πληγωθείς. Οι αναγνώστες της δικής μου γενιάς, ενδέχεται να θυμούνται τη μελωδία κι από μια παλιά διαφήμιση των «τι και τι».

Πριν και κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης (που ξεκίνησε με την τυπική ημίωρη –και πλέον- καθυστέρηση) σχηματίστηκαν διάφορα πηγαδάκια, όπου κυριαρχούσαν ως θέμα συζήτησης οι θέσεις της κετουκε για το συνέδριο. Σ’ ένα από αυτά ήταν κι ο γνωστός πι-πι που έλεγε ότι «το κουκουέ έχει σαλτάρει» και ότι «αν ζούσε σήμερα ο κώστας, θα ήταν με αυτούς», δηλ μαζί μας. Κι αν η κε του μπλοκ λειτουργούσε με εμπορ(ευμ)ατικά κριτήρια και τις μεταρρυθμίσεις κοσίγκιν, θα έβαζε την εκτίμηση του πι-πι στον τίτλο της ανάρτησης για να αυξήσει κατακόρυφα την επισκεψιμότητά της –αλλά δεν το έκανε.

Δεν είμαι πολύ σίγουρος τι θα έκανε σήμερα ο μπατίκας, ξέρω όμως τι κάνει ο παπακωνσταντίνου κι απορώ γιατί δεν πάει να το συναντήσει μια ώρα αρχύτερα, έστω στην παρέμβαση των χιλίων.

Εκτός του πι-πι έδωσαν το "παρών" διάφορα στελέχη του ναρ (που το ίδρυσαν μαζί με τον μπατίκα), ο γιος του κάππου, ένας από τους θρυλικούς επτά, ολιγομελές κλιμάκιο του εργατικού αγώνα, ενώ στο τέλος έσκασε μύτη κι ο παναγιώτης λαφαζάνης, γιατί παντού χωράει λίγο αριστερό ρεύμα. Και αν η βαλαβάνη που ήταν ομιλήτρια είχε προσωπικούς και πολιτικούς δεσμούς με το συγγραφέα και την οικογένειά του (πριν και μετά το 89’), ο λαφαζάνης, που κάθισε στην πρώτη σειρά, έμοιαζε να κάνει απλώς δημόσιες σχέσεις –αυτή την εντύπωση μου έδωσε τουλάχιστον.

Η εκδήλωση ξεκίνησε με την προβολή ενός μικρού βίντεο με φωτογραφίες και βιογραφικά στοιχεία για το συγγραφέα, όπου έπαιξε κι ένα απόσπασμα από την παρέμβαση του μπατίκα σε παρουσίαση του βιβλίου του κάππου για το σοβιετικό σχηματισμό –με τον οποίο είχαν παρόμοιες θέσεις για τη δικτατορία του προλεταριάτου. Η παρουσίαση αυτή έγινε εν έτει 2000, κι αν έχει μαγνητοσκοπηθεί στο σύνολό της μιλάμε για ένα πραγματικά σπάνιο ντοκουμέντο. Η κε του μπλοκ απευθύνει έκκληση σε όποιον σφο αναγνώστη γνωρίζει σχετικά κάτι περισσότερο να δώσει και σε εμάς τα φώτα του.

Το άνοιγμα έγινε από το συντονιστή της εκδήλωσης, το δημοσιογράφο κώστα αρβανίτη, που κάλεσε τους όρθιους να βρούνε κενές θέσεις και να καθίσουν –εκτός κι αν είναι σε ετοιμότητα για την επανάσταση. Είπε ότι πολλοί είναι αυτοί που επικαλούνται το μαρξισμό ή το λένιν, χωρίς να τους έχουν διαβάσει ποτέ. Και θέλησε να δώσει πρώτα το λόγο στη βαλαβάνη –όχι λόγω θέσης, αλλά λόγω συμπάθειας-, η οποία αρνήθηκε ευγενικά, για να μιλήσει πρώτος ένας από τους επιμελητές του βιβλίου, ο γιώργος κωνσταντακόπουλος.

Ο κωνσταντακόπουλος είπε ότι η απουσία του συγγραφέα καθιστά αυτή την παρουσίαση περίεργη και δεν κατάφερε «να σωπάσει μέσα του» την ανάγκη να πει δυο λόγια για τον μπατίκα, αφιερώνοντάς του τους στίχους του λοΐζου: τίποτα δεν πάει χαμένο στην χαμένη σου ζωή. Και σημειώνοντας ότι ο μπατίκας άφησε κληρονομιά στην ευρύτερη πολιτική του οικογένεια το βαρύ και πολλαπλό χρέος να ολοκληρώσουν το βιβλίο του.

Εν συνεχεία ανέφερε δυο αποσπάσματα από ένα αστυνομικό μυθιστόρημα με τον επιθεωρητή βαλάντε. Για τον κομμουνισμό ως τον κοινό σκοπό της ανθρωπότητας και το τέλος της ανθρώπινης προϊστορίας, το οποίο αναλύει στο βιβλίο του ο μπατίκας. Και για την ιστορία που δε μένει στατική πίσω μας, αλλά μας ακολουθεί.

Η δική του γνωριμία με το μπατίκα έγινε το 91', σε μια περίοδο που η ιστορία που μας ακολουθούσε έμοιαζε βραχνάς και κάποιοι έψαχναν ένα εύκολο ξεκαθάρισμα, είτε μέσω της απόρριψής της είτε με έτοιμες απαντήσεις και θεωρίες συνωμοσίας.

Στο τέλος ανέφερε δυο-τρία βασικά ζητήματα που έπιασε και ο μπατίκας, για την ελλάδα και διεθνώς, για την επαναθεμελίωση της διαρκούς επανάστασης και το αναπάντητο ερώτημα στο τέλος του βιβλίου για τη σχέση των κομμουνιστών με τη θεωρία. Το επιμύθιό του όμως θα το βρει καθένας μόνος του, διαβάζοντάς το. Κι αυτό ακριβώς σκοπεύει να κάνει η κε του μπλοκ.

Προηγουμένως όμως οφείλει να πληροφορήσει τον ανυποψίαστο αναγνώστη ότι η κο ανασύνταξη είναι μια sui generis οργάνωση, που ομνύει στο μαρξισμό-λενινισμό, αλλά έχει μάλλον τροτσκιστικές θέσεις σε κομβικά ζητήματα, όπως η θεωρία της διαρκούς επανάστασης και το ζήτημα σχετικά με τη δυνατότητα οικοδόμησης σοσιαλισμού σε μία χώρα. Και μπορεί να μην είναι ακριβώς τροτσκιστές –ο τελευταίος ομιλητής πχ μίλησε για την ημιμάθεια του τρότσκι σχετικά με κάποιο ζήτημα- αλλά είναι οπωσδήποτε φανατικοί αντισταλινικοί. Λένε δηλ ότι ο στάλιν μιλούσε για εθνικό, εμπορευματικό σοσιαλισμό κι ότι οι θεωρητικές του ρίζες βρίσκονται στο έργο του κάουτσκι. Ενώ πιστεύουν –όπως κι ο κάππος- ότι η δικτατορία του προλεταριάτου είναι ένα μεταβατικό στάδιο που δεν ταυτίζεται με το σοσιαλισμό, αλλά οδηγεί σε αυτόν, δηλ στην πρώτη –ανώριμη- φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας.

Η σκυτάλη πέρασε στη βαλαβάνη που ήταν οικογενειακή φίλη του μπατίκα και διηγήθηκε κάποια ανέκδοτα περιστατικά από τη ζωή του και τη φιλία τους. Όπως τη γνωριμία με τη γερμανίδα γυναίκα του, όταν αυτός έκανε ως φοιτητής απεργία πείνας μαζί με συναδέλφους του με αιτήματα ενάντια στη χούντα κι αυτή τους επισκέφτηκε ως μέλος μιας προτεσταντικής οργάνωσης, που συμπαραστεκόταν στον αγώνα τους.
Και για τα δύσκολα χρόνια μετά το 91’, που ο μπατίκας ήταν δυο χρόνια άνεργος και βρήκε δουλειά ως γεωπόνος στην εταιρεία που δούλευε η βαλαβάνη, χάρη σε ένα βιογραφικό με φανταστικά στοιχεία για πλούσια προϋπηρεσία, που τους έκανε μετά να τρέχουν και να μη φτάνουν, για να μην αποκαλυφθεί η απάτη. Μετά την παραίτηση της βαλαβάνη όμως, χάθηκαν και βρίσκονταν μόνο σε πορείες και κηδείες.

Έκανε ιδιαίτερη μνεία στις επεξεργασίες του κώστα μπατίκα για την υπέρβαση της διάσπασης του συνδικαλιστικού κινήματος, με την μεταφορά της γερμανικής εμπειρίας και τα ενιαία πανελλαδικά σωματεία ανά κλάδο –σε αντιπαράθεση  με την αντίληψη του πασόκ για επιχειρησιακά σωματεία, που του εξασφάλισε μαζική επιρροή και άλωσε το εργατικό κίνημα. Και για την προσωπική συμβολή του στη σύνταξη του καταστατικού του σωματείου μετάλλου στον πειραιά, που ο πρωτοδίκης που το ενέκρινε το χαρακτήρισε «καταστατικό για σοβιέτ»!

Μετά η βαλαβάνη, χρησιμοποιώντας ως εύρημα το υποθετικό «θα ‘θελα να ήταν εδώ ο κώστας για να σχολίαζε…» έκανε ουσιαστικά ένα δικό της σχολιασμό στην τρέχουσα επικαιρότητα. Μίλησε πχ για την ερμηνευτική δύναμη του έργου του χάμπερμας για την κρίση και μια κίνηση διανοούμενων όπου συμμετείχε ο τελευταίος κι η οποία ψέλλισε κάποια σημεία κριτικής στην κυρίαρχη πολιτική στη γερμανία και τη νεοφιλελεύθερη εε, που δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση εναλλακτική λύση (σσ: σε αντίθεση προφανώς με το γνήσιο αντι-νεοφιλελευθερισμό του σύριζα).

Συνέχισε με τη θριαμβευτική επιστροφή των κλασικών που είχαν την τιμητική τους τις τελευταίες μέρες στο ελληνικό κοινοβούλιο, καθώς ο στουρνάρας αναφέρθηκε στο λένιν και τη διαγραφή του χρέους από τους μπολσεβίκους, ενώ ο σαχινίδης σε μια επιστολή από την αλληλογραφία μεταξύ μαρξ κι ένγκελς. Και το ενδιαφέρον είναι ότι αυτά τα απευθύνουν στο σύριζα, που (όπως είπε έχοντας το γνώθι σε αυτόν η βαλαβάνη) δεν είναι επαναστατικό κόμμα, το κόμμα της εργατικής τάξης –αλλά μια συμμαχία λαϊκών στρωμάτων με ριζοσπάστες, κι ανατρεπτικό πολιτικό πρόγραμμα στο σήμερα, που πιθανόν να ανοίξει το δρόμο μελλοντικά για το σοσιαλισμό. Και όλα αυτά συνοδεύονται με επαίνους προς το κκε για τις καθαρές του θέσεις, που μιλάνε για άμεση κοινωνικοποίηση. Αν όμως υπήρχε κοινωνική δυναμική για κάτι τέτοιο, προφανώς κανείς απ’ αυτούς δε θα το συνέχαιρε.

Λίγο πιο κάτω, παρουσιάζοντας τα περιεχόμενα του βιβλίου, στάθηκε και στην ανάλυση του μπατίκα για τις χώρες του τρίτου κόσμου και τη δυνατότητα για επανάσταση, λέγοντας ότι αρχίζουμε πλέον να βιώνουμε παρόμοιες καταστάσεις και στην ευρώπη, με κατεξοχήν πειραματόζωο την ελλάδα.

Παράλληλα μας μίλησε για το σχεδιασμό του συγγραφέα για το βιβλίο –το οποίο αρχικά προοριζόταν να είναι τρίτομο και στη συνέχεια δίτομο, με έξι κεφάλαια, αλλά έμεινε ημιτελές. Και έκανε μια παρουσίασή του, διαβάζοντας εκτενή αποσπάσματα, εκ των οποίων το τελευταίο ήταν για το σταλινικό φαινόμενο και τις θεωρητικές ρίζες του στον κάουτσκι.

Επίσης λίγο νωρίτερα είχε πει ότι ο μπατίκας προσπαθούσε να αποκαθάρει τη μαρξιστική θεωρία από τις στρεβλώσεις της σταλινικής γραφειοκρατίας, πριν και μετά το 89’. Κι αν δεχτούμε συμβατικά τον όρο σταλινική γραφειοκρατία, χάριν συνεννόησης, και υποθέσουμε με δημιουργική φαντασία ότι ο χρονικός προσδιορισμός πριν το 89’ συμπεριλαμβάνει και τους διαδόχους του στάλιν, μετά το 20ό συνέδριο… αναρωτιέμαι τι μπορεί να σημαίνει η φράση «μετά το 89’» κι αν μπορεί να υποδηλώνει κάτι διαφορετικό πλην του κκε.

Το ένα έβδομο χειροκρότησε τυπικά τη βαλαβάνη, για λόγους ευ αγωνίζεσθαι. Κι ο αρβανίτης εμμέσως ανέλαβε άτυπα να της απαντήσει πολιτικά, με έναν απολαυστικό μονόλογο, χωρίς αυστηρό ειρμό, όπου βασικά μας έλεγε τον πόνο του –όπως ομολόγησε κι ο ίδιος. Μίλησε για την ανάγκη να απαντήσει σαφώς η αριστερά στα ερωτήματα «ανάπτυξη για ποιους;» και «ποιος θα κατέχει τα μέσα παραγωγής;». Για το κόμμα (ένα είναι το κόμμα) και τα μέλη του που δε μιλάνε ανοιχτά, περήφανα για τη δικτατορία του προλεταριάτου, αλλά τη βαφτίζουν με διάφορα ψευδώνυμα, πχ λαϊκή εξουσία, ή πιο παλιά πραγματική αλλαγή, με κατεύθυνση τον… που θα συναντήσει την… και θα στρίψει…
Αυτή είναι η κριτική που θέλουμε!!

Είπε ότι βλέπει πολλούς γνωστούς στο κοινό, τον άγγελο και την αριάδνη από τον οδηγητή (σσ: χάγιο κι αλαβάνου), και άλλους πολλούς. Βέβαια ο ένας έχει διαγράψει τον άλλον και χάνουμε το λογαριασμό στο τέλος. Και συνέχισε με τον πόνο του για τη δική του διαγραφή.

Εμένα με διέγραψαν οι ναρίτες! Επειδή ήθελα να κάνω ένα ρεπορτάζ για τα ναρκωτικά, και μου ‘παν ότι αυτό το θέμα δεν απασχολεί τα παιδιά της εργατικής τάξης!
"Πρώτα στην κνε, μετά στον κεθεά", όπως θα ‘λεγε παλιά κι ο κομάντο.

Έχωσε κάπου και μια αναφορά στο ρεφορμισμό και την αριστερά –όπως την εννοεί αυτός… (παύση με νόημα), χωρίς το «μαρξιστή» σαχινίδη πχ. Κι έκλεισε λέγοντας ότι είναι ανάγκη να ξαναβρεθούμε κι όχι να τα λέμε μόνο σε κηδείες και πορείες, όπως είπε κι η βαλαβάνη. Ρεσιτάλ με το βαμβάκι…

Μετά από αυτή την πιο «ανθρώπινη» τοποθέτηση του αρβανίτη, ο μαυρουδέας παραδέχτηκε ότι θα παίξει το ρόλο του «ξενέρωτου οικονομολόγου». Η τοποθέτησή του ήταν μάλλον η πιο ουσιαστική επί του βιβλίου του μπατίκα και των θεμάτων που πραγματεύεται. Χωρίς ιδιαίτερο παραπολιτικό ενδιαφέρον αλλά με πολλές αιχμές και υπονοούμενα για την ηγεσία του κόμματος, τον αλτουσέρ και τον δυτικό μαρξισμό εν γένει. Αν εκδηλωθεί ενδιαφέρον από τους συντρόφους αναγνώστες η κε του μπλοκ είναι διατεθειμένη να γράψει κάτι σχετικά και να προσπαθήσει να την αναπαράγει κριτικά. Εάν όχι, τότε πιθανόν να μπορείτε να την παρακολουθήσετε στο βαθύ κόκκινο, που μαγνητοσκόπησε την εκδήλωση και όλες τις εισηγήσεις των ομιλητών.

Αυτό που θέλω να σημειώσω ωστόσο είναι η σημειολογία της λέξης έντιμος, που χρησιμοποιείται συνήθως για να καλύψει εύσχημα τη διαφωνία μας με ένα βιβλίο ή ένα πρόσωπο που εκτιμούμε κατά βάση –παρά κι ενάντια στη διαφωνία μας- και δε θέλουμε να το θίξουμε. Αυτόν τον χαρακτηρισμό χρησιμοποίησε ο μαυρουδέας για το μπατίκα, αναφέροντας ακόμα και το παράδειγμα του έντιμου υπερασπιστή του καπιταλισμού κι οικονομολόγου ρικάρντο και τη γενικότερη απουσία εντιμότητας σήμερα στον χώρο. Τον ίδιο προσδιορισμό χρησιμοποίησε και η βαλαβάνη, που κι η ίδια εξάλλου είναι κατεξοχήν έντιμη, παρά την παρουσία της στο σύριζα. Και όλη αυτή η τιμιότητα μου θύμιζε συνειρμικά διαρκώς την αναφορά του ένγκελς στους τίμιους οπορτουνιστές.

Σαν πολύ τίμιοι, δε μαζευτήκαμε εδώ ρε παιδιά;

Στο τέλος της εκδήλωσης διαβάστηκαν οι χαιρετισμοί του σάββα μιχαήλ από το εεκ και της κατερίνας μάτσα από το 18 άνω, που δε μπόρεσαν να παραβρεθούν. Ο συντονιστής της συζήτησης αποχώρησε γιατί έπρεπε να εκτελέσει χρέη παρουσιαστή στον τηλεμαραθώνιο της γιούνισεφ και της κρατικής τηλεόρασης –γι’ αυτό και διέκοψε σε κάποια φάση τον χειμαρρώδη μαυρουδέα, για να τον ρωτήσει σε πόση ώρα τελειώνει. Πριν φύγει μας προσκάλεσε σε μια εκδήλωση την κυριακή στο παλλάς, με παιδιά που αποφοιτούν από το κεθεα, λέγοντας ότι μέσα από αυτά τα προγράμματα κατάλαβε με χειροπιαστό τρόπο ότι ο κομμουνισμός δεν είναι ουτοπία και ότι μπορούμε να αλλάξουμε τα πράγματα αλλάζοντας οι ίδιοι.

Παρόλα αυτά δεν είχαμε τριπλό σφύριγμα λήξης, καθώς η εκδήλωση συνεχίστηκε με τις σύντομες παρεμβάσεις των δυο άλλων επιμελητών, της δωροθέας μπατίκα και του χ. φουσέκη. Η γυναίκα του συγγραφέα –που αν και γερμανίδα μιλάει αρκετά καλά τα ελληνικά- είπε μεταξύ άλλων ότι αρχικά οι δικοί του δε μπορούσαν να καταλάβουν γιατί ο κώστας έπρεπε να αφιερώσει τη ζωή του στον αγώνα. Τελικά χρειάστηκε να βρεθούν οι σωστές ισορροπίες: ο κώστας να «συμβιβαστεί» με την οικογένεια κι η οικογένειά του με την επανάσταση.

Από την τοποθέτηση του δεύτερου επιμελητή κρατήσαμε την αναφορά στις διάφορες μεταφραστικές λαθροχειρίες σχετικά με τα κείμενα των κλασικών (ανέφερε ενδεικτικά το παράδειγμα του μηλιού), στην επιμονή του μπατίκα στη σωστή μετάφραση και την προτροπή του να διαβάζουμε το μαρξισμό από το πρωτότυπο.

Κι αυτό είναι το επιμύθιο που κρατά η κε από την εκδήλωση. Αν και όπως είπε ο πρώτος ομιλητής, αυτό καλείται να το βρει μόνος του ο αναγνώστης..