Η Ματωμένη Κυριακή

Πριν περάσουμε στην ερμηνεία και τα συμπεράσματα για το δεκέμβρη του 44’, αξίζει τον κόπο να επιμείνουμε λίγο ακόμα στα γεγονότα. Η κε του μπλοκ αντιγράφει το σχετικό κεφάλαιο, με τον τίτλο της ανάρτησης, από το δεύτερο τόμο της «μεγάλης πενταετίας» του πέτρου ρούσου, στελέχους του κόμματος και μέλους του πγ της κε κατά τη διάρκεια της ηρωικής δεκαετίας του 40’.

Μετά την ιταμή προκήρυξη του Σκόμπυ, τα μέτρα του Παπανδρέου και την παραίτηση των υπουργών της εαμικής αντίστασης, η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ συνήλθε σε δυο συνεδριάσεις, μια την 1^η του Δεκέμβρη, όπως αναφέραμε κιόλας, και μια στις 2 του Δεκέμβρη. Στην πρώτη συνεδρίαση η ΚΕ αποκαλύπτει τα σχέδια των Ελλήνων αντιδραστικών – όχι όμως και των Άγγλων – και καλεί το λαό να αγωνιστεί για να εξασφαλίσει την ησυχία του τόπου, τις ελευθερίες του και την ομαλή εξέλιξη, με βάση τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης.

Την άλλη μέρα, 2 του Δεκέμβρη, η ΚΕ βλέποντας ότι τα μέτρα του Παπανδρέου έκλεινε ο δρόμος για την ομαλή δημοκρατική εξέλιξη, αποφασίζει:

1. Να απευθύνει έκκληση προς τις κυβερνήσεις των μεγάλων συμμάχων Σοβιετικής Ένωσης, Ενωμένων Πολιτειών και Μεγάλης Βρετανίας. Στην έκκληση καταγγέλνει την παρέμβαση του στρατηγού Σκόμπυ («δεν είναι δυνατό να αποτελεί θέλησιν της Μ. Βρετανίας»…)

Σε συνδυασμό μ’ αυτό στέλνεται στο εξωτερικό μεγάλη εαμική αποστολή για να διαφωτίσει τους λαούς και τις κυβερνήσεις και να οργανώσει τη συμπαράσταση στον αγώνα μας. Την αποτέλεσαν οι Π. Ρούσος (μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ) επικεφαλής της αντιπροσωπείας, Γ. Καλομοίρης (ρεφορμιστής γραμματέας της Γενικής Συνομοσπονδίας των εργατών της Ελλάδας), Δ. Στρατής (αριστερός ρεφορμιστής γραμματέας της ΓΣΕΕ), Γ. Ζωιτόπουλος (διευθυντής των υπηρεσιών της  ΠΕΕΑ), Σταμάτης Γιαννακόπουλος (ηγετικό στέλεχος της ΕΠΟΝ και των ανταρτοομάδων της), προστέθηκε στο τέλος και η Καίτη Ζέβγου (μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ).

2. Να οργανώσει παλλαϊκό συλλαλητήριο την Κυριακή 3 του Δεκέμβρη στην Πλατεία του Συντάγματος.

3. Να ανασυγκροτήσει την Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ. Την αποτέλεσαν ο Γ. Σιάντος γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ, ο Μ. Μάντακας υποστράτηγος και Μ. Χατζημιχάλης υποστράτηγος.

4. Να κηρύξει γενική απεργία σ’ όλη τη χώρα στις 4 του Δεκέμβρη.

Στις 4 του Δεκέμβρη η ΚΕ του ΕΑΜ έστειλε καινούρια έκκληση προς τους μεγάλους συμμάχους.

Την Κυριακή 3 του Δεκέμβρη 1944 από το πρωί μια λαοθάλασσα, υπακούοντας σαν ένας άνθρωπος στα συνθήματα του ΕΑΜ και στη φιλελεύθερη συνείδησή της, συνέκλινε προς το κέντρο της ελληνικής πρωτεύουσας. Ο Παπανδρέου είχε δώσει αποβραδίς την άδεια για κείνη την ειρηνική διαδήλωση και κατόπιν – ασφαλώς με υπόδειξη των Άγγλων – την ακύρωσε. Ήταν το κορύφωμα του ιστορικού ρόλου του στην κρίσιμη εκείνη στιγμή της Ελλάδας. Εκ των υστέρων (δηλώσεις του της 7 του Δεκέμβρη) πήγε να δικαιολογηθεί πως είχε πληροφορίες ότι τάχα το συλλαλητήριο θα υπήρχαν και ένοπλοι. Η δικαιολογία χρειάστηκε για να καλύψει το μεγάλο έγκλημα: Στις 3 του Δεκέμβρη η αστυνομία του Έβερτ έβαλλε από τα παράθυρα των Παλιών ανακτόρων, της Αστυνομικής Διεύθυνσης και των γύρω ξενοδοχείων κατά του πλήθους των πατριωτών. 54 νεκροί και 70 τραυματίες είναι τα θύματα που έπεσαν στους δρόμους της αντιστασιακής Αθήνας. Μα ο λαός δεν κάμπτεται. Σηκώνει και περιφέρει τους νεκρούς του ζητώντας εκδίκηση και δημοκρατία. Ο ανταποκριτής της εφημερίδας «Σαν» του Σικάγου τηλεγραφεί πως ο μεγαλόψυχος και άοπλος λαός, γυναίκες και κορίτσια, ακόμα και κείνη την τραγική στιγμή, με το χαμόγελο στα χείλη φώναζαν:

-Ζήτω ο Τσώρτσιλ, ζήτω ο Ρούζβελτ, κάτω ο Παπανδρέου, κάτω ο βασιλιάς!

Τίποτα δεν έδειχνε τραγικότερα πόσο δεν είχαμε έγκαιρα αναπροσανατολίσει το λαό.

Όπως έγραφε ο Αμερικανός δημοσιογράφος Πούλος, οι τουφεκισμοί στο συλλαλητήριο της 3 του Δεκέμβρη «ήταν η σπίθα που τόσο επιδίωκαν οι φασίστες, οι δεξιοί, οι βασιλόφρονες».

Την άλλη μέρα, 4 του Δεκέμβρη η κηδεία των θυμάτων ήταν ακόμα πιο πλατιά, μαχητική και επιβλητική. Μα πάλι οι προβοκάτορες μαίνονται. Κρυμμένοι σε χτίρια γύρω στην Πλατεία Ομονοίας δολοφονούν άλλους 70 και τραυματίζουν 150 πατριώτες. Η κηδεία των νέων θυμάτων έγινε μεμονωμένα. Το ποτήρι της οργής του λαού ξεχύλισε.

Ο άλλοτε πρωθυπουργός, αρχηγός του κόμματος των Προοδευτικών Γ. Καφαντάρης θα δηλώσει: «Αιματοκύλισαν την Ελλάδα για να σώσουν το σώμα των Πραιτωριανών»…

Με τους τουφεκισμούς της Ματωμένης Κυριακής στις διαδηλώσεις του λαού κυριάρχησε, γραμμένο σε μεγάλα πανώ, το σύνθημα: «Όταν ένας λαός βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της τυραννίας διαλέγει ή τις αλυσίδες ή τα όπλα». Και ο δημοκρατικός ελληνικός λαός της Αντίστασης διάλεξε. Τα όπλα είχαν τώρα το λόγο. Από τη στιγμή αυτή όλες οι σκέψεις, όλες οι γνώμες, όλες οι θελήσεις των στελεχών και των απλών αγωνιστών του λαού συγκεντρώθηκαν σε ένα και μόνο στόχο: να καταφερθεί χτύπημα στον αποχαλινωμένο ξένο και ντόπιο δυνάστη.

Αμέσως μετά τη λήψη της απόφασης η Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ εγκατέστησε το Στρατηγείο της στη Μονή Κλειστών, κοντά στη Χασιά της Αττικής. Η εγκατάσταση έγινε φυσικά εκ των ενόντων, ουσιαστικά η ΚΕ του ΕΛΑΣ δε διέθετε κοντά της οργανωμένο επιτελείο. Έτσι όμως αχρηστευόταν ουσιαστικά τουλάχιστο σε ό,τι αφορά το κύριο πεδίο της μάχης – την Αθήνα, το συγκροτημένο Επιτελείο του Γενικού Στρατηγείου, που βρισκόταν στη Λαμία.

Πώς και πότε πάρθηκε η απόφαση για την ανασύσταση της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ; Στον τύπο και σε άλλα δημοσιεύματα έγιναν αρκετές συσκοτίσεις γύρω στο ζήτημα. Ο Μούντριχας μάλιστα (Απογευματινή, 21.10.1958) συσχετίζει την επανασύστασή της με την άρνηση που τάχα πρόβαλε ο στρατηγός Σαράφης σε μένα σαν αντιπρόσωπο το ΠΓ του ΚΚΕ, όταν στάλθηκα στο Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ, περνώντας κατά το ταξίδι μου για το εξωτερικό – άρνηση να αναλάβει την αρχηγία των επιχειρήσεων της Αθήνας. Αμφισβητεί ο Μούντριχας την ημερομηνία της πρώτης (ιδρυτικής) διαταγής της ΚΕ του ΕΛΑΣ που παραθέτει ο Σαράφης στο βιβλίο του «Ο ΕΛΑΣ» - 1 του Δεκέμβρη. Και σημειώνει ότι ο Ρούσος έφτασε στη Λαμία το μεσημέρι της 1 του Δεκέμβρη, ενώ εγώ πιστεύω πως έφτασα στις 2 του Δεκέμβρη*. Για την ημερομηνία της διαταγής δεν μπορώ να ξέρω. Αλλά έτσι είτε αλλιώς η ΚΕ του ΕΑΜ αποφάσισε την ανασύσταση της ΚΕ του ΕΛΑΣ μόνο το βράδυ του Σαββάτου 2 του Δεκέμβρη.

{* «Έτσι το έφερε η ζωή μας στις 2 του Δεκέμβρη 1944 τις πρωινές ώρες να γυρίζω στη Μακεδονία (με τον Αναστασιάδη). Τώρα προς Μακεδονία και για τη Βουλγαρία έρχονταν μαζί μας και ο Πέτρος Ρούσος». (Από αδημοσίευτο άρθρο του Λ. Ματσούκα 16.12.1966)}

Φαίνεται όμως πως μπροστά στην όξυνση της πολιτικής κρίσης το Α’ Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ διέταξε νωρίτερα ορισμένες προληπτικές μετακινήσεις μονάδων που ανήκαν στη ΙΙ Μεραρχία. Ο Σαράφης στο έργο του «ο ΕΛΑΣ» αναφέρει ότι ο Σιάντος με τηλεγράφημά του πληροφορεί το ΓΣ του ΕΛΑΣ ότι παραιτήθηκαν οι υπουργοί μας, η κατάσταση είναι κρισιμότατη και παρακαλεί το ΓΣ να προωθήσει τάχιστα προς τη Θήβα το Σταθμό Διοίκησης της Ομάδας μεραρχιών Στερεάς, της ΧΙΙΙ μεραρχίας, το 52 σύνταγμα πεζικού και την ταξιαρχία ιππικού.

Επίσης ο Μούντριχας αναφέρει μιαν (ανεπαλήθευτη) διαταγή του Σιάντου:

«Συνταγματάρχην Παπασταματιάδην Πάτρας

Υπουργοί μας παραιτήθηκαν. Ανάγκη απόλυτος διαλύσετε αμέσως Εθνοφυλακήν με πολιτικά και εν ανάγκη με βίαια μέσα. Πολιτοφυλακή παραμένει θέσιν της. Κατάστασις κρισιμώτατη, αγόμεθα προς σύγκρουσιν. Προετοιμάσετε μεταφοράν μέρους δυνάμεών σας δια ξυράς προς Μέγαρα, είτε δια θαλάσσης προς όρμον Γερμενού. Πραγματοποιήσετε μετακίνησιν άμα πέρατι προετοιμασίας άνευ ετέρας διαταγής.

2/12/1944

Γέρος

(Το τηλεγράφημα το παραθέτει ο Μούντριχας και προσθέτει: απ’ αυτή τη μέρα ο Σιάντος διατάζει τον ΕΛΑΣ).

Ο Σαράφης γράφει ότι απάντησε στην ΚΕ του ΕΑΜ πως η μετακίνηση τμημάτων χωρίς να ξέρει το Γενικό Στρατηγείο τείνει να εξαρθρώσει τη διάταξη, πως πρέπει να γίνεται με καθορισμένο μελετημένο σχέδιο ενέργειας και έθετε ζήτημα πως αυτός που θα διευθύνει τις επιχειρήσεις πρέπει να είναι τυπικά και ουσιαστικά υπεύθυνος αλλιώς είναι αδύνατη πραγματική και ουσιαστική διεύθυνση επιχειρήσεων. Σε λίγο ο Σαράφης παίρνει την πρώτη διαταγή της ΚΕ του ΕΛΑΣ που διέταζε την υπαγωγή του Γενικού Στρατηγείου στην αρμοδιότητά της. Ο Σαράφης δεν ξεκαθαρίζει ημερομηνία. Ο Σαράφης δεν έβλεπε με καλό μάτι εκείνες τις κινήσεις που αν και επιβλήθηκαν ραγδαία από τα γεγονότα δεν έπαυαν να είναι σπασμωδικές. Ο Σαράφης προσθέτει: «ως τις 2 του Δεκέμβρη καμιά μονάδα του ΕΛΑΣ δεν είχε μετακινηθεί και κανένα μέτρο δεν είχε παρθεί που να δείχνει προπαρασκευή επίθεσης». (σελ 583)

Δεν ήμουν πια στην Αθήνα όταν ανακοινώθηκε η ανασύσταση της ΚΕ του ΕΛΑΣ που έθετε όλες τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ μαζί και το Γενικό Στρατηγείο κάτω από τις διαταγές της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ, αφαιρώντας τις από τη δικαιοδοσία της κυβέρνησης και του Σκόμπυ. Δεν έχω συνεπώς προσωπική αντίληψη. Αλλά είναι φανερό πως η ανασύσταση έγινε μετά την ιταμή προκήρυξη – διαταγή του ΣΚόμπυ της 1^ης του Δεκέμβρη, ιδιαίτερα για διάλυση της Πολιτοφυλακής και του ΕΛΑΣ, και την παραίτηση των εαμικών υπουργών την ίδια μέρα.

Τα γεγονότα κάλπαζαν σα να καιγόταν το φιτίλι σε μια βόμβα εγκαιροφλεγή.

Έπρεπε να ξεκινήσω για τα Βαλκάνια περνώντας πρώτα από το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ στη Λαμία, να μιλήσω με το στρατηγό Σαράφη και τον καπετάνιο Άρη και να τους ενημερώσω για την κατάσταση.

(…)

Στις 2 του Δεκέμβρη φτάνω στη Λαμία και έχω μια συνομιλία με το στρατηγό Σαράφη· τον ενημερώνω για την κατάσταση. Μιλώ και με τον Άρη και άλλα στελέχη μας. Ο Σαράφης δε φαίνεται ευχαριστημένος από την εξέλιξη μα ούτε από τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε την κατάσταση. Το σπουδαιότερο είναι ο διχασμός του ενιαίου της στρατιωτικής ηγεσίας και η ουσιαστική αχρήστευση του Γενικού Στρατηγείου στην κρίσιμη ώρα. Δεν μπορώ να πω πως είχε άδικο.

Η στάση του Σαράφη πάντως ήταν πατριωτική. Ζήτησε την άδεια να χτυπήσει τις διάσπαρτες στην υπόλοιπη Ελλάδα αγγλικές δυνάμεις και δέχτηκε τη διεύθυνση των επιχειρήσεων κατά του Ζέρβα. Επέστρεφε σε λίγο το αγγλικό μετάλλιο που του είχε απονεμηθεί.

Σε λίγες μέρες με διαταγή της της 5 του Δεκέμβρη η ΚΕ του ΕΛΑΣ καθόριζε σαν αποστολή του Γενικού Στρατηγείου την ασφάλεια των συνόρων, τη διάλυση των τμημάτων του Ζέρβα στην Ήπειρο και του Τσαούς Αντών στη Μακεδονία, την επιτήρηση των αγγλικών τμημάτων στις επαρχίες.

-.-.-

Ενδιάμεσα ο Ρούσος παραθέτει την αρχή του άρθρου που συνέγραψε και παρέδωσε, πριν φύγει, για την κομμουνιστική επιθεώρηση της 1^ης Δεκέμβρη. Το άρθρο έγραφε ανάμεσα σε άλλα.

Βρισκόμαστε εκεί που αρχίζουν να ξεχωρίζουν οι σκοποί και οι προθέσεις… Κανείς δεν παραγνωρίζει τις δυσκολίες μιας Κυβέρνησης σαν τη σημερινή. Μα και κανείς περισσότερο από το ΚΚΕ δεν έκαμε και δεν κάνει τόσες υποχωρήσεις για τη διατήρηση της ενότητας. Μα οι υποχωρήσεις του βασανισμένου λαού μας απέναντι σε κείνους, που δεν έχουν κανένα δικαίωμα κερδισμένο με πάλη ενάντια στους καταχτητές, τελειώνουν εκεί που αρχίζει η υπαναχώρηση στο ζήτημα των δοσίλογων, εκεί που μπαίνει υπό αμφισβήτηση η εθνική ανεξαρτησία μας, εκεί που παραβιάζονται οι δημοκρατικοί σκοποί του αγώνα μας και των συμμάχων… Πρέπει να βγει από το μυαλό οποιουδήποτε ότι μπορεί ποτέ ο λαός μας να παρατήσει το όπλο, που άρπαξε από τους καταχτητές, χωρίς να έχει προηγουμένως να κατοχυρωθεί ότι οι συνεργάτες, που τον δολοφονούσαν, τιμωρούνται, ότι η κάθαρση από κάθε τι το φασιστικό άρχισε, ότι όλοι θα σεβαστούν τη λαϊκή κυριαρχία. Αν οι μαύρες δυνάμεις που εχθρεύονται και τρέμουν την εθνική μας ενότητα εξακολουθούν ανενόχλητες να ταράζουν την ησυχία του τόπου για να επιβάλουν αντιλαϊκές πραξικοπηματικές λύσεις, και η κυβέρνηση του κ. Παπανδρέου παραμένει θεατής, δημιουργείται μια κατάσταση, που οδηγεί κατευθείαν στον εμφύλιο πόλεμο. Ξέρουμε ποιοι τον θέλουν στην Ελλάδα, ξέρουμε ποιοι τον θέλουν σ’ όλον τον κόσμο. Το κόμμα μας δεν πρόκειται ν’ αναλάβει την ευθύνη για το ξαπόλυμά του… Θα την έχουν εκείνοι που στην κρισιμότερη στιγμή της Ελλάδας και του κόσμου παραβιάζουν τη συμφωνία του έθνους και των συμμάχων μας για τη συντριβή του φασισμού και τη δημοκρατική αναγέννηση της Ελλάδας


Μπορείτε επίσης να παρακολουθήσετε σε δύο μέρη (εδώ και εδώ) ένα συγκλονιστικό φωτογραφικό αφιέρωμα στις μέρες του δεκέμβρη από το ιστολόγιο "εχθρός του ΄λαού", που αναδημοσίευσε ο οικοδόμος.