Πώς άρχισε ο μεγάλος Δεκέμβρης

Το παλλαϊκό συλλαλητήριο της 3 του Δεκέμβρη 1944 και η γενική απεργία. Οι πρώτες συγκρούσεις Η ΜΑΤΩΜΕΝΗ ΚΥΡΙΑΚΗ - 3 του Δεκέμβρη 1944

{Η κε του μπλοκ αντιγράφει το ομώνυμο κεφάλαιο από το βιβλίο του βασίλη μπαρτζώτα (γραμματέα της κοα κατά τα δεκεμβριανά) "Εθνική Αντίσταση και Δεκέμβρης 1944". Μπορείτε επίσης να πατήστε εδώ και να ακολουθήσετε το σύνδεσμο για μια παλιότερη ανάρτηση με το περιεχόμενο της επιστολής του μπαρτζώτα στο βήμα, εν έτει 1980, που απαντά στις αιτιάσεις του υπουργού της νδ τότε, μιλτιάδη έβερτ (απόγονος του αστυνομικού διευθυντή επί κατοχής. Υπάρχουν αρκετά ενδιαφέροντα σημεία στο κείμενο, επιφυλάσσομαι να τα πιάσουμε στα σχόλια, εφόσον ανοίξει κουβέντα σχετικά από τη βάση του μπλοκ}.

Ο Μεγάλος Δεκέμβρης άρχισε με το μεγαλειώδικο συλλαλητήριο του λαού της Αθήνας και του Πειραιά στην πλατεία του Συντάγματος, την Κυριακή 3 του Δεκέμβρη 1944 και με την κήρυξη ΓΕΝΙΚΗΣ ΑΠΕΡΓΙΑΣ.

Και οι δύο αυτές εκδηλώσεις οργανώθηκαν πολύ καλά, επιτελικά, απ’ την Κομματική Οργάνωση της Αθήνας. Την 1^η του Δεκέμβρη 1944 έγινε στα Γραφεία της ΚΟΑ, στην Κυψέλη, ένα μεγάλο ακτίφ, στο οποίο πήραν μέρος οι Γραμματείς των αχτίδων και άλλα στρατιωτικά και πολιτικά μας στελέχη.

Την εισήγηση, εκ μέρους του Γραφείου της ΕΠ της ΚΟΑ, την έκανε ο Γραμματέας της ΚΟΑ*. Αφού αναφέρθηκε στις τελευταίες πολιτικές εξελίξεις και το τελεσίγραφο του στρατηγού Σκόμπυ, έβγαλε το συμπέρασμα ότι τραβάμε αναπόφευχτα για ένοπλη σύγκρουση. Εξήγησε τη μεγάλη σημασία του παναθηναϊκού συλλαλητηρίου και της γενικής απεργίας σαν πρώτης απάντησης στο ιταμό τελεσίγραφο του Σκόμπυ και πρότεινε σειρά από πραχτικά μέτρα για την καλύτερη οργάνωση του συλλαλητήριου και της γενικής απεργίας. Υπογράμμισε ότι όλες οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ Αθήνας – Πειραιά πρέπει να βρίσκονται «επί ποδός πολέμου», για να συναντήσουμε τα επερχόμενα γεγονότα.

{*Τα βασικά ζητήματα της εισήγησής μου τα είχαμε δει και συζητήσει ξεχωριστά με τους Γιώργη Σιάντο και Γιάννη Ιωαννίδη και είχαν συμφωνήσει}.

Μίλησαν μέσα σε ατμόσφαιρα μεγάλου ενθουσιασμού πολλά πολιτικά και στρατιωτικά μας στελέχη, όπως ο Σπύρος Καλοδίκης, ο Βασίλης Μαρκεζίνης, ο καπετάν Νέστορας (Σπύρος Κωτσάκης), ο Μπάμπης Πατάκας (Παναγόπουλος), ο Βασίλης Κωτσάκης, η Καίτη Νισυρίου-Ζεύγου, ο Μπάμπης Γρηγοριάδης, ο Γιάννης Πυριόχος, ο Χρ. Μαχαιρόπουλος, ο Κορνήλιος Νικολαΐδης, ο Κώστας Λυκούρης, ο Αθηνέλλης, ο Αλεξάνδρου και πολλοί άλλοι.

Στο τέλος βγήκε οργανωτική επιτροπή του συλλαλητήριου, με επικεφαλής το σ. Σπύρο Καλοδίκη, δεύτερο Γραμματέα της ΕΠ της ΚΟΑ, και δόθηκαν συγκεκριμένες οδηγίες στους επικεφαλής της φράξιας μας στο Εργατικό Κέντρο Αθήνας, Μαχαιρόπουλο και Λυκούρη, για την οργάνωση της γενικής απεργίας.

Στο ακτίφ μπήκε το ζήτημα, αν έπρεπε να κατεβάσουμε στο συλλαλητήριο τμήματα του ΕΛΑΣ με τα όπλα, για να το υπερασπίσουν, στην περίπτωση που ο εχθρός θα χρησιμοποιούσε τα όπλα, και αποφασίσαμε, προς το παρόν, να μην κατέβουμε με τα όπλα. Ο ΕΛΑΣ, όμως, της Αθήνας – Πειραιά θα ‘ταν σε αυστηρή επιφυλακή και πλήρη πολεμική κινητοποίηση.

… Ξημέρωσε Κυριακή, 3 του Δεκέμβρη 1944. Η μέρα αυτή θα ανοίξει μια καινούρια χρυσή σελίδα στην ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας και θα μείνει αξέχαστη… Δεν πέρασαν περισσότερο από 52 μέρες, απ’ τις 12 του Οχτώβρη 1944, που απελευθερώσαμε την Αθήνα απ’ τους γερμανούς φασίστες και πάλι έτοιμοι για καινούριους αγώνες ενάντια στους άγγλους ιμπεριαλιστές, την αγγλοκρατία.

Η τεράστια προετοιμαστική δουλιά που έγινε από την ΚΟΑ, το ΕΑΜ της Αθήνας – Πειραιά και την ΕΠΟΝ –εκατοντάδες χιλιάδες προκηρύξεις και τρικ, χιλιάδες τηλεβόες, συνελεύσεις στα εργοστάσια και τα καταστήματα, γύρισμα από σπίτι σε σπίτι κτλ. κτλ – έφερε τους καρπούς της.. Από νωρίς το πρωί, οι λαοθάλασσες της Αθήνας και του Πειραιά ξεκίνησαν από τις προσυγκεντρώσεις τους σε όλες τις πλατείες, ξεχύθηκαν στους δρόμους της Αθήνας και  κατευθύνονταν με τα λάβαρά τους και τα πλακάτ με τα εαμικά συνθήματα, στην πλατεία του Συντάγματος. Εκατοντάδες χιλιάδες λαού με επικεφαλής την εργατική τάξη της Αθήνας –Πειραιά κατακλύζουν την πλατεία Συντάγματος και τους γύρω δρόμους. Οι διαδηλωτές απαιτούν την κατοχύρωση των ελευθεριών του λαού. Κυριαρχούν τα συνθήματα: «Λαοκρατία,… «Λαοκρατία», «Όχι άλλη κατοχή», «Παπανδρέου παραιτήσου», «ΕΑΜ – Λαοκρατία», «Ζήτω το ΚΚΕ», «ΕΑΜ – ΚΚΕ».

Δε θα ‘ταν περισσότερο από τις 11 η ώρα. Τότε μπροστά στο Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη, οι διαδηλωτές δέχονται τα δολοφονικά πυρά των αστυνομικών και των χαφιέδων που είχαν οχυρωθεί κάτω από την προστασία των βρετανικών τανκς στα Παλαιά Ανάκτορα και την ταράτσα της αστυνομικής διεύθυνσης Αθηνών. Το αιματοκύλισμα, η ματωμένη Κυριακή της 3^ης του Δεκέμβρη έγινε με προσωπική εντολή του πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου και την καθοδήγηση του αστυνομικού διευθυντή Αθηνών, Άγγελου Έβερτ. Από τα δολοφονικά όπλα έπεσαν 24 νεκροί και πάνω από 140 τραυματίες. Επικράτησε πανικός. Η πλατεία άδειασε για λίγα λεπτά. Έμειναν μόνο οι νεκροί και οι τραυματίες που τους σήκωνε ο κόσμος για να τους δόσει τις πρώτες βοήθειες. Οι συγκεντρωμένοι έφευγαν, για να σωθούν. Έμειναν μόνο οι νεκροί μας και πάνω από 140 βαριά τραυματίες, μαζί με τους αστυνομικούς, που… νικητές (;;) μπήκανε με τα όπλα στο χέρι στην πλατεία του Συντάγματος!

Ναι! Επρόκειτο για μια οργανωμένη και αισχρή δολοφονία! Ο αμερικανός συνταγματάρχης Μπάιφορντ – Τζόουνς, που παραβρέθηκε προσωπικά, εκείνη την ώρα, στην πλατεία του Συντάγματος, λέει στο βιβλίο του «Ελληνική Τριλογία», ότι η αστυνομία, χωρίς καμιά αφορμή, άνοιξε πυρ ενάντια στον ειρηνικό και τον άοπλο λαό.

Ο ανταποκριτής της εφημερίδας «Τσικάγο Σαν» ανακοίνωσε ότι η διαδήλωση στις 3 του Δεκέμβρη 1944 ήταν «ειρηνική έκφραση διαμαρτυρίας άοπλου λαού» και ότι τη στιγμή της διαδήλωσης «γυναίκες κρατούσαν στα χέρια τους μικρά παιδιά».

Ήμασταν μαζί με το Σπύρο Καλοδίκη στο «Στρατηγείο του συλλαλητήριου», απ’ το πίσω μέρος της Μητρόπολης. Αμέσως, με τους συνδέσμους μας, δόσαμε εντολή στην εφεδρική κολώνα, να τραβήξει και να μπει στην πλατεία του Συντάγματος και παράλληλα ειδοποιήσαμε τον καπετάν Νέστορα να διατάξει τα προχωρημένα τμήματα του ΕΛΑΣ, να κατέβουν και να πιάσουν την οδό Σόλωνος.

Το τι έγινε τότε, είναι ανώτερο από κάθε περιγραφή… Οι φάλαγγες της εφεδρικής κολώνας, απ’ τους δρόμους Φιλελλήνων, Μητροπόλεως, Ερμού, η εργατιά απ’ το Ζάππειο και οι διανοούμενοι απ’ το Μοναστηράκι δεν περπατούσαν μα έτρεχαν, για να πάρουν θέση μάχης στην πλατεία του Συντάγματος. Μόλις έφτασαν εκεί άρχισαν τις ζητωκραυγές –στην ουσία πολεμικές ιαχές- αφόπλισαν τους αστυνομικούς (πάνω από 200 πιστόλια έφεραν, αργότερα, στην ΚΟΑ, στην Κυψέλη), σήκωσαν τους νεκρούς και τραυματίες, βάφοντας με το νωπό αίμα τους τα μαντήλια τους.

Τότε πρωτακούστηκε το τραγούδι:

«Το ‘χουμε γράψει στο Σύνταγμα με αίμα,

ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ και όχι κατοχή».

Ο λαός είχε πια κυριαρχήσει στο κέντρο της Αθήνας. Απ ‘τα Γραφεία της ΚΕ του ΚΚΕ μίλησαν στο συγκεντρωμένο λαό ο Μήτσος Παρτσαλίδης, Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του ΕΑΜ και ο Γιάννης Ζεύγος, εκ μέρους των παραιτηθέντων υπουργών μας. Οι ομιλητές καυτηρίασαν το καινούριο έγκλημα – τη δολοφονία αόπλων διαδηλωτών και κάλεσαν το λαό, να βρίσκεται σε επιφυλακή!

Άφησα το Σπύρο Καλοδίκη στο «Στρατηγείο του Συλαλλητήριου» και πήγα στα Γραφεία της ΚΟΑ στην Κυψέλη, για να δούμε τι θα κάναμε παρακάτω. Στο αναμεταξύ, ο αγαναχτισμένος από τις ομαδικές δολοφονίες λαός ξεχύθηκε στους δρόμους της Αθήνας, αυτός ήταν ο κυρίαρχος εκείνες τις δραματικές στιγμές στην Αθήνα, φωνάζοντας:

-Λαοκρατία! Να μπει τέρμα στο καθεστώς των δολοφόνων!

-Να φύγουν αμέσως οι Άγγλοι!

-Ανεξαρτησία και όχι αγγλική κατοχή!

Οι Άγγλοι, τρομαγμένοι απ’ αυτό το πρωτόφαντο λαϊκό ξέσπασμα, που στο διάβα του σάρωνε το καθετί, απ’ αυτή τη λαϊκή θύελλα, κλείστηκαν στο άντρο τους, το Μετοχικό Ταμείο. Ούτε ένα αγγλικό τανκ, ούτε ένας άγγλος στρατιώτης δε βρισκόταν στους δρόμους. Οι δολοφόνοι αστυνομικοί του Έβερτ εξαφανίστηκαν. Στους δρόμους κυριαρχούσε απόλυτα ο λαός!

Στα Γραφεία της Επιτροπής Πόλης της ΚΟΑ έγινε κοινή συνεδρίαση του Γραφείου της ΕΠ και της διοίκησης του Α’ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ Αθήνας (διοικητής συνταγματάρχης Πυριόχος, επιτελάρχης συνταγματάρχης Προκάκις και ο καπετάνιος συνταγματάρχης Νέστορας). Στη συνεδρίαση παραβρέθηκε και το μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Χρύσα Χατζηβασιλείου. Αφού εξετάσαμε την κατάσταση που δημιουργήθηκε, καταλήξαμε ομόφωνα στην απόφαση, να προτείνουμε στην ΚΕ του ΕΛΑΣ, ν’ αρχίσουμε αμέσως τις στρατιωτικές επιχειρήσεις και να δόσουμε εκείνη την ώρα το βασικό χτύπημα, πιάνοντας το τρίγωνο Μακρυγιάννη – Μνημείο Φιλοπάππου – Βεΐκου, τσακίζοντας σύμφωνα με το σχέδιό μας τις δυνάμεις του Παπανδρέου που βρίσκονταν εκεί και αναγκάζοντας τους Άγγλους, να φύγουν προς το Φάληρο ή να παραδοθούν.

Το απόγευμα προς το βράδυ της 3 του Δεκέμβρη 1944 ήταν η πιο κατάλληλη στιγμή και έμπαινε σε μας το δίλημμα: Ή τώρα ή ποτέ! Μπορούσαμε και μόνο με τις δυνάμεις του Α’ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ Αθήνας να κάνουμε γενική έφοδο και να ΝΙΚΗΣΟΥΜΕ.

Αποφασίσαμε να πάμε, εγώ με την Χρύσα Χατζηβασιλείου, στο συνοικισμό της Φιλαδέλφειας, όπου βρισκόταν η ΚΕ του ΕΛΑΣ κι εκεί να βάλουμε και να υπερασπίσουμε την πρότασή μας. Ο Γιώργης Σιάντος μας άκουσε, σαν να μην ήμασταν μέλη του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ αλλά τίποτα… περαστικοί. Είπε ότι θα συνεννοηθεί με τους στρατηγούς Μάντακα και Χατζημιχάλη, κι εκεί που περιμέναμε την απάντηση, τον βλέπουμε να φεύγει στο αυτοκίνητο μαζί με τους δυο στρατηγούς προς την Αττική, λέγοντας σε μας να περιμένουμε διαταγή της ΚΕ του ΕΛΑΣ… Αλληλοκοιταχθήκαμε με την Χρύσα Χατζηβασιλείου και δεν ξέραμε πώς να χαρακτηρίσουμε τη στάση αυτή του Γιώργη Σιάντου.

Αναγκαστήκαμε να γυρίσουμε πίσω στα Γραφεία της ΚΟΑ (Κυψέλη) και να περιμένουμε. Κατά τις 10 η ώρα το βράδυ της 3 του Δεκέμβρη 1944 ήρθε η διαταγή (η βασική διαταγή) των επιχειρήσεων της ΚΕ του ΕΛΑΣ. Τη διαβάσαμε με προσοχή, έχοντας μπροστά μας τον χάρτη της Αθήνας, οι Πυριόχος, Προκάκις, καπετάν Νέστορας κι εγώ. Μείναμε κατάπληχτοι. Η βασική διαταγή με τις υπογραφές Μάντακας – Χατζημιχάλης – Σιάντος ανάτρεπε ολοκληρωτικά το παλιό μας στρατηγικό σχέδιο με κύρια αποστολή την κατάληψη του τρίγωνου Μακρυγιάννη –Μνημείο Φιλοπάππου – Βεΐκου. Η διαταγή αυτή έδινε δευτερεύουσες αποστολές στο Α’ ΣΣ του ΕΛΑΣ Αθήνας, όπως η κατάληψη των αστυνομικών τμημάτων! Η διαταγή έδινε αποστολή στην ΙΙ Μεραρχία του ΕΛΑΣ Αττικής, να εξοντώσει την 3^η Ορεινή Ταξιαρχία, που ήταν οχυρωμένη στο Γουδί. Η γενική διαταγή επιχειρήσεων της ΚΕ του ΕΛΑΣ ήταν στο σύνολό της λαθεμένη. Και με τέτια λαθεμένη διαταγή θα αρχίζαμε ένα τόσο μεγάλο αγώνα…

Δεν ξέραμε τι να κάνουμε. Η διαταγή είναι διαταγή και ο πόλεμος είναι πόλεμος και δε γίνεται χωρίς διαταγή, ούτε με τη γνώμη και τις διαθέσεις των κατώτερων διοικητών, έστω κι αν είναι σωστές. Αναγκαστήκαμε να βγάλουμε ειδική διαταγή του Α’ Σώματος Στρατού στα Τμήματά μας, σύμφωνα με τη γενική διαταγή επιχειρήσεων της ΚΕ του ΕΛΑΣ, για την έναρξη των επιχειρήσεων στις πρωινές ώρες της 4^ης του Δεκέμβρη.

Ταυτόχρονα στείλαμε με το αυτοκίνητο τον επιτελάρχη του Α’ ΣΣ του ΕΛΑΣ Πυριόχο Γιάννη στην έδρα της ΚΕ του ΕΛΑΣ, για να ζητήσει διευκρινίσεις πάνω στη διαταγή των επιχειρήσεων και παράλληλα να τους πει τις γνώμες μας – του Α’ ΣΣ Αθήνας (και δικό μου προσωπικό σημείωμα στο Γ. Σιάντο), που συγκεντρώνονταν σε τούτο το βασικό σημείο: Να πολεμήσουμε, σύμφωνα με το παλιό στρατηγικό σχέδιο του ΕΛΑΣ Αθήνας.

Αποτραβηχτήκαμε στις 11 η ώρα, για να κοιμηθούμε για μερικές ώρες. Δεν προφτάσαμε, όμως, να κλείσουμε τα μάτια στη 1 η ώρα τα μεσάνυχτα μας ξύπνησαν, για να μας αναγγείλουν την πρώτη αποτυχία μας στη μάχη του Δεκέμβρη! Το καλύτερο Σύνταγμα της ΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ Αττικής, με διοικητή το συνταγματάρχη Παπαζήση και με καπετάνιο τον ανθυπίλαρχο Δημητρίου (καπετάν Νικηφόρο) κατέβαινε στην Αθήνα δια μέσου της λεωφόρου Κηφισιάς, με τραγούδια και λουλούδια στις κάνες των όπλων, σα να πήγαινε σε γιορτή… Πηγαίνοντας για να πάρει τις θέσεις εξόρμησής του στο Γηροκομείο σταμάτησε στη Φιλοθέη, στη Μάντρα του Αγγλικού Κολλέγιου για να ξεκουραστεί. Δεν πάρθηκε κανένα μέτρο προφύλαξης, οι αντάρτες ξάπλωσαν κατά μήκος της Μάντρας σαν μπουλούκι… τους πήρε ο ύπνος κι εκεί τους αιφνιδίασαν οι άγγλοι. Τα αγγλικά τανκς περικύκλωσαν το Σύνταγμα, το αφόπλισαν χωρίς αντίσταση και το αιχμαλώτισαν. Πολλοί αντάρτες κατόρθωσαν να ξεγλυστρίσουν. Δεν πιάστηκε και ο καπετάνιος Νικηφόρος που είχε πάει στη διοίκηση του 5^ου Συντάγματος (Προαστείων) του Α’ ΣΣ στη Κηφισιά-Μαρούσι για να φροντίσει – όπως είπε – για την εκκαθάριση των εχθρικών εστιών της περιοχής, ενώ δεν είχα καμιά αρμοδιότητα. Ο Νικηφόρος χωρίς το Σύνταγμά το ήρθε στο Σταθμό Διοίκησης του Α’ ΣΣ του ΕΛΑΣ συντριμένος, κυριολεκτικά ράκος.

Ο τρόπος που κατέβαινε το Σύνταγμα αυτό στην Αθήνα, δε δείχνει μόνο το ότι δεν υπήρχε ούτε η παραμικρή στρατιωτική προετοιμασία, μα και συνδέεται με το όνομα του καπετάν Ορέστη, καπετάνιου της ΙΙ Μεραρχίας, πρώην ενωμοτάρχη με σκοτεινό παρελθόν. Επίσης, είναι πολύ περίεργο, πώς ένα τόσο έμπειρος στρατιωτικός, ο συνταγματάρχης Ρήγος, διοικητής της μεραρχίας, επέτρεψε στο Σύνταγμα Παπαζήση – Νικηφόρου να κατέβει στην Αθήνα μ’ αυτό τον… πανηγυρικό τρόπο.

Στο αναμεταξύ, γύρισε απ’ την έδρα της ΚΕ του ΕΛΑΣ (σ’ ένα χωριό της Αττικής) ο συνταγματάρχης Πυριόχος, που μας είπε, ότι οι Σιάντο – Μάντακας –Χατζημιχάλης δε συμφωνούν με τις προτάσεις μας κι έβγαλαν καινούρια διαταγή, που ανέστελλε τη βασική τους διαταγή επιχειρήσεων, ύστερα απ’ το ατύχημα του Συντάγματος Παπαζήση – Νικηφόρου… μέχρι νεωτέρας διαταγής!

Στείλαμε και την καινούρια διαταγή στις μονάδες του Α’ Σώματος Στρατού. Όμως δεν μπορούσαμε πια να κάνουμε τίποτε. Ήταν ξημερώματα και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις άρχισαν πρώτα στον Πειραιά, γιατί δεν έφθασε στη διοίκηση του 6^ου Ανεξάρτητου Συντάγματος του ΕΛΑΣ η διαταγή της αναστολής των επιχειρήσεων. Τα μέλη του ΠΓ της ΚΕ που μίλησα μαζί τους είχαν την ίδια γνώμη με μένα, ότι δεν μπορεί να αναβληθεί η σύγκρουση. Άλλωστε δεν αντέδρασε ούτε η τριμελής Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ, όταν έμαθε πως άρχισαν οι επιχειρήσεις!

Εδώ πρέπει να υπογραμμίσουμε, για άλλη μια φορά, ότι ο Μεγάλος Δεκέμβρης, η ένοπλη σύγκρουση, άρχισε, ενώ η ΚΕ του ΕΛΑΣ είχε αναστείλει την εφαρμογή της βασικής της διαταγής επιχειρήσεων! Το ζήτημα αυτό θέλει παραπέρα έρευνα και μελέτη, όταν αυτό γίνει δυνατό με βάση τα Αρχεία της ΚΕ του ΕΛΑΣ. Μόνο το «ατύχημα» του αφοπλισμού από τους Άγγλους του Συντάγματος Παπαζήση – Νικηφόρου της ΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ δε δικαιολογεί την αναστολή αυτή.

Τη Δευτέρα της 4 του Δεκέμβρη 1944, τα ξημερώματα, άρχισε η επίθεση των τμημάτων του ΕΛΑΣ Αθήνας για τον αφοπλισμό όλων των αστυνομικών τμημάτων της Αθήνας και των Ταγμάτων Εθνοφρουράς του Παπανδρέου. Το 6^ο Ανεξάρτητο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ Πειραιά (διοικητής Κυβέλος Σωτήρης –καπετάνιος Κεπέσης Νίκανδρος) με μια ορμητική επιχείρηση κατέβηκε στο κέντρο της πόλης –στο λιμάνι- και το κατέλαβε, διώχνοντας τους Άγγλους προς το Μοσχάτο*! Έτσι άρχισε ο Μεγάλος Δεκέμβρης!

{*Σημείωση: Ό,τι γράφω στο κεφάλαιο αυτό για τον ΕΛΑΣ της Αθήνας (τα 5 συντάγματά του) ισχύει και για το 6^ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ Πειραιά, που πάλεψε ηρωικά και με μαστοριά στη διάρκεια των μαχών του Δεκέμβρη. Αποφεύγω τις λεπτομέρειες γιατί δε διαθέτω τα απαραίτητα στοιχεία}

Το πρωί – 11.00 η ώρα – της 4 του Δεκέμβρη 1944 έγινε η κηδεία των θυμάτων του μεγάλου συλλαλητηρίου της Κυριακής 3 του Δεκέμβρη. Πήραν μέρος πάνω από 300.000 λαού. Κατά την επιστροφή από την κηδεία (στο Α’ Νεκροταφείο) των θυμάτων, αστυνομικοί, δοσίλογοι και χίτες επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά κατά του λαού. Καινούρια θύματα: 40 νεκροί και 70 τραυματίες! Όμως, τούτη τη φορά, το λαό το συνόδευε ο ένοπλος ΕΛΑΣ, που τσάκισε και διάλυσε τους χίτες και τους αστυνομικούς!

Στις 4 του Δεκέμβρη 1944 ο άγγλος στρατηγός Σκόμπυ κήρυξε το στρατιωτικό νόμο. Ο λαός ξεσηκώνεται και βρίσκεται στο δρόμο. Όταν ο ΕΛΑΣ αφόπλιζε τα αστυνομικά τμήματα, ο συγκεντρωμένος λαός φώναζε στους αστυνομικούς και χωροφύλακες να παραδοθούν. Το βράδυ της 4^ης του Δεκέμβρη ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου υπόβαλε την παραίτησή του.

Στις 5 του Δεκέμβρη 1944 ο ΕΛΑΣ Αθήνας είχε κιόλας καταλάβει σχεδόν όλα τα αστυνομικά τμήματα κι είχε αφοπλίσει τους αστυνομικούς που βρίσκονταν σ’ αυτά. Πολλοί απ’ τους εαμίτες αστυνομικούς κατατάχτηκαν στον ΕΛΑΣ. Επίσης, ο ΕΛΑΣ είχε καταλάβει και διαλύσει όλα τα Τάγματα Εθνοφρουράς του Παπανδρέου.

Ο στρατηγός Σκόμπυ ζήτησε απ’ τον αρχηγό των Φιλελεύθερων Θεμιστοκλή Σοφούλη να υποστηρίξει τον Γ. Παπανδρέου. Ο Σοφούλης αρνήθηκε. Επέμβηκε ο Τσώρτσιλ, για να ματαιώσει κάθε τυχόν ειρηνική διευθέτηση της κρίσης. Είπε στον Σκόμπυ:

«Μην ασχολείσθε πλέον με τους διαφόρους ελληνικούς κυβερνητικούς συνασπισμούς».

Ύστερα από διαταγή του Τσώρτσιλ, τα αγγλικά τανκς έβαλαν κατά του ΕΛΑΣ στην οδό Πατησίων. Ήμουνα προσωπικά εκείνη τη στιγμή στο τμήμα του ΕΛΑΣ που απόκρουσε την επίθεση των αγγλικών τανκς. Ο λαός απαντά στη βία με τη βία. Οι συνοικίες της Αθήνας και όλος ο Πειραιάς απελευθερώνονται. Οι Άγγλοι και η αντίδραση κρατούν μόνο το κέντρο της Αθήνας (οδό Σταδίου και μέρη απ’ το Κολωνάκι), λιγότερο από ένα τετραγωνικό χιλιόμετρο! Σωστά χαρακτήρισαν οι τότε εφημερίδες του εξωτερικού το κράτος του Παπανδρέου – Σκόμπυ: Κράτος της οδού Σταδίου! Το… κράτος αυτό έμεινε χωρίς νερό, γιατί απεργούσαν οι εργάτες της Εταιρείας Ούλεν. Οι αστικές εφημερίδες δημοσίεψαν τις φωτογραφίες της Κυβέλης, τότε γυναίκας του Γ. Παπανδρέου, που συγύριζε… μόνη της το διαμέρισμα στο ξενοδοχείο της «Μεγάλης Βρετανίας». Απεργούσε, επίσης, και το προσωπικό του πολυτελέστατου αυτού ξενοδοχείου. Δημιουργήθηκε κατάσταση πολύ δύσκολη, δραματική και τραγική (όπως ομολογεί ο στρατηγός Τσακαλώτος) για τις αγγλικές δυνάμεις του στρατηγού Σκόμπυ!