Τρία γράμματα μόνο φωτίζουν

Χτες συμπληρώθηκαν εβδομήντα χρόνια από την ίδρυση του εαμ. Του εαμ που μας έσωσε απ’ την πείνα, από την σκλαβιά στο γερμανό κατακτητή, όχι όμως κι από την ταξική σκλαβιά, που έμεινε εσώκλειστη στο τρίγωνο της σκωμπίας, μέχρι να ‘ρθουν οι άγγλοι να τη σώσουν και να αναλάβει δυνάμεις. Ενώ εμείς παίξαμε φερ πλέι και τη σεβαστήκαμε, με την ίδια αφέλεια που σεβάστηκαν οι κομμουνάροι του παρισιού τις βερσαλλίες. Αλλά στην ταξική πάλη δεν υπάρχει ευ αγωνίζεσθαι, ούτε ακριβώς αίσιο τέλος (χάπι εντ). Κι έτσι ζήσαμε εμείς καλά κι οι αστοί καλύτερα.

Ποια σημεία αξίζει να κρατήσει κανείς από αυτήν την επέτειο;
Τον τρόπο λήψης αποφάσεων και λειτουργίας του εαμ, με βάση την αρχή της ομοφωνίας. Η οποία κατέληγε –παρά τις λεπτές ισορροπίες- σε ουσιαστική συζήτηση και σύνθεση απόψεων, κι όχι σε διαδικασίες για βάλιουμ κι αμεσοδημοκρατία γραφειοκρατικού τύπου. Κάτι που μας δείχνει ότι δεν είναι οι δομές που καθορίζουν τη λειτουργία ενός φορέα, αλλά μάλλον το αντίστροφο –μες στη διαλεκτική τους ενότητα κι αλληλεπίδραση.

Την ευρύτερη δυνατή ενότητα στις γραμμές του εαμ, που συσπείρωνε ακόμα και βασιλικούς, όχι όμως και τροτσκιστές –που ούτως ή άλλως είχαν άλλη αντίληψη για τα πράγματα. Η πραγματική του δύναμη ήταν η δουλειά στον κόσμο κι η παλλαϊκή συσπείρωση των μαζών στις γραμμές του. Η ψυχή του εαμ ήταν το κουκουέ. Οι υπόλοιπες οργανώσεις –συνιστώσες κατά την κρατούσα σήμερα ορολογία- είχαν σχεδόν αμελητέα δύναμη, αντίστοιχη με το σημερινό εξωκοινοβούλιο. Τη διαφορά την έκανε ο σκοπός της ενότητας. Το εαμ δεν ήταν συμμαχία εκλογικού τύπου, που διατηρούνταν στη βάση των κοινοβουλευτικών επιχορηγήσεων. Αλλά μια μάχιμη, πολιτική οργάνωση που έδεσε τον αγώνα για καθημερινή επιβίωση με την ένοπλη πάλη και την προοπτική της απελευθέρωσης.

Την άλλη πλευρά της ενότητας, με την επιρροή των μικροαστικών στρωμάτων και των πολιτικών τους εκπροσώπων. Τις ταλαντεύσεις που πήγαν πίσω το μέτωπο, τη δράση του και τους σκοπούς του, κάμπτοντας την αποφασιστικότητά του. Ο σβώλος κι ο τσιριμώκος πχ έκαναν περισσότερη ζημιά στην υπογραφή των συμφωνιών, παραμένοντας στο εαμ, απ’ όση θα ‘καναν αν είχαν αποχωρήσει.
Νδ-πασοκ-συνασπισμός υπέγραψαν το λίβανο πληρώνει ο λαός.

Τη διαλεκτική σύνδεση μαζικής πολιτικής δουλειάς με το ένοπλο κίνημα, που συμπληρώνονταν κι αλληλοτροφοδοτούνταν. Η έμπρακτη αντίσταση στον κατακτητή αύξαινε κατακόρυφα το ηθικό του λαού και το κύρος του εαμ. Όπου πήγαινε ο στρατός του άρη, άφηνε πίσω φύτρα λαοκρατίας και κόσμο πεισμένο για την υπόθεση του αγώνα. Ενώ η πολιτική δουλειά στις μάζες εξασφάλιζε στον ελας μια μεγάλη δεξαμενή εφεδρειών κι υλικής ενίσχυσης. Το ένα χωρίς το άλλο, θα οδηγούσε είτε στον αδιέξοδο πασιφισμό, είτε σε μια μορφή ηρωικού τυχοδιωκτισμού.

Την ικανοποίηση ώριμων αστικοδημοκρατικών αιτημάτων που χρόνιζαν, από την κυβέρνηση του βουνού, όπως το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες. Την ολόπλευρη δράση που αγκάλιαζε κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής και καθημερινότητας. Τη λαϊκή αυτενέργεια και τα φύτρα λαϊκής εξουσίας. Το πλούσιο επιμορφωτικό κι εκπολιτιστικό έργο που έσπασε το απόστημα της αμορφωσιάς και της τεχνητά επιβεβλημένης αποβλάκωσης στην ύπαιθρο.

Την προσωρινή υπέρβαση της αντίθεσης πόλης-χωριού. Ένας κατά βάση επαρχιώτικος στρατός πλάι σε ένα προλεταριακό κίνημα στις πόλεις, με όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά του λαού μας, τα καλύτερα στοιχεία του μαζί με ελάχιστα κουσούρια. Μια καθαρά ελληνική σπεσιαλιτέ, σαν την χωριάτικη. Και σαν τον ελας, που κι αυτός τέτοιος ήταν (χωριάτικος).

Κι αν τελικά τα κάναμε σαλάτα –χωριάτικη και γενικώς- δε φταίνε οι λαϊκοί άνθρωποι που τον στελέχωσαν, αλλά η θολούρα και το στρατηγικό έλλειμμα της ηγεσίας, που μέτρησε το μπόι της στα κρίσιμα και φάνηκε κατώτερη από τις περιστάσεις. Κι αυτήν όμως την στελέχωσαν παιδιά του λαού –ο κουρέας ιωαννίδης, ο επιλοχίας της μικρασίας σιάντος, κ.ά.- που έφτασαν ως εκεί που μπορούσε να πάει ο ορίζοντάς τους. Τόσο ήξεραν, τόσο μπόρεσαν, όπως είχε πει κι ο ευτύχης πέρσι, σε μια εκδήλωση της πάλαι ποτέ σοβαρής συνιστώσας για τον «εμφύλιο». Χωρίς να αφήσει κάποια υπόνοια περί προδοσίας, ή για το ρόλο των σοβιετικών, όπως κάνουν κάποιοι απ’ τον χώρο του.

Όλα αυτά φέρνουν στο επίκεντρο τη στρατηγική του εαμ και του κουκουέ. Αν η ως τα τώρα ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών είναι η ιστορία της ταξικής πάλης που αναπτύχθηκε στα πλαίσιά τους, την ιστορία του κόμματος μπορούμε να την προσεγγίσουμε στη βάση της στρατηγικής του και της εξέλιξής της στον χρόνο (θεωρητικές επεξεργασίες, αποφάσεις συνεδρίων, κτλ).

Σε αυτή τη βάση υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις.
Οι τροτσκιστές –που εκείνη την περίοδο ακολούθησαν τη γραμμή του ντεφετισμού- αποδίδουν τη στρατηγική ήττα στη μικροαστική, ταξική σύνθεση του εαμ, τη γραμμή της εθνικής ενότητας, των λαϊκών μετώπων και της κομιντέρν, που είχε ως ορίζοντα τη δημοκρατική επανάσταση, ως πρώτο στάδιο για τη σοσιαλιστική. Αυτή ήταν κι η βασική κριτική που ασκούσε στην έκτη ολομέλεια του 34’ ο πουλιόπουλος, στη μπροσούρα του, δημοκρατική ή σοσιαλιστική επανάσταση στην ελλάδα.

Υπάρχει η αντίστοιχη αυτοκριτική του κόμματος για το στάδιο της λαοκρατίας, τον χαρακτήρα της επικείμενης επανάστασης και τον κρίκο της εθνικής απελευθέρωσης, που αυτονομήθηκε από την αλυσίδα του στρατηγικού στόχου, την οποία μπορείτε να δείτε κι εδώ, στην προδημοσίευση ενός αποσπάσματος από το δεύτερο τόμο του δοκιμίου ιστορίας του κουκουέ, που θα κυκλοφορήσει μες στο νοέμβρη και -κρίνοντας από το τρέχον τεύχος της κομεπ που έχει τις αποκαταστάσεις κι εξαντλήθηκε σε αθήνα και θεσσαλονίκη- το περιμένει με αγωνία πολύς κόσμος.

Υπάρχει όμως κι ο αντίλογος που λέει ότι η ήττα προήλθε από τα επιμέρους τακτικά λάθη κι όχι από τη στρατηγική κατεύθυνση του εαμ. Ίδια στρατηγική δεν είχαν κι οι παρτιζάνοι του τίτο στη γιουγκοσλαβία, που κατέλαβαν την εξουσία; Αν είχαμε καθαρό μέτωπο απέναντι στο ρόλο των άγγλων, τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά. Ας παίρναμε εμείς την εξουσία κι ας τη βαφτίζαμε λαοκρατία, δημοκρατική δικτατορία, ή και χούντα του προλεταριάτου –που λέει ο λόγος. Δεν θα ήταν αυτό το κύριο, σε εκείνη τη φάση.

Κάθε ιστορική αναδρομή επικαθορίζεται από τη συγκυρία, κάνει συνειρμούς με το σήμερα, βρίσκει αναλογίες κι ομοιότητες. Αλλά αν μείνει στον παραλληλισμό, χωρίς μεθοδολογικά εργαλεία και συγκεκριμένη ανάλυση, κινδυνεύει να πέσει στη λούμπα να κρίνει το παρόν από το παρελθόν, ή κι αντίστροφα.

Οι ομοιότητες της σημερινής κατάστασης με την περίοδο της κατοχής είναι αρκετές. Ο δύσκολος χειμώνας που έρχεται, ο στραγγαλισμός του λαού, τα δύο στρατόπεδα που διαμορφώνονται. Ο αστικός τύπος που τονίζει την ανάγκη του μνημονίου και των διαρθρωτικών αλλαγών, με τον ίδιο ζήλο που εξυμνούσε τους κατακτητές*. Ο αντιμπεριαλιστικός χαρακτήρας της λαϊκής πάλης.

Εκεί σταματούν οι ομοιότητες. Μπαίνει ως γέφυρα η σύνδεση που έκανε ο πασκίτης φωτόπουλος –μετά τη συνάντηση με την αλέκα- των εργαζόμενων στη δεη με τους κομμουνιστές του εαμ που τους κατηγορούσαν για εθνοπροδότες. Κι αρχίζουν οι αναλύσεις του δελαστίκ περί κατοχής ,το πατριωτικό μέτωπο του καζάκη που ονειρεύεται το νέο εαμ, και τα τρία γράμματα της ελε, που φωτίζουν την ελληνική μας τη γενιά και τον αγώνα μας, με φάρο το ντοκιμαντέρ του άρη –του αρχηγού των ατάκτων.

Αλλά η σημερινή συγκυρία δεν είναι ίδιας ποιότητας. Η ντόπια αστική τάξη και το πολιτικό της προσωπικό δε γίνεται να βγουν έξω από το κάδρο και να αθωωθούν. Ο εργαζόμενος λαός δεν πρέπει να σκεφτεί με εθνικούς όρους, πώς να σωθεί η χώρα από την χρεοκοπία, αλλά ως τάξη για τον εαυτό της. Που πρέπει να κάνει την οικονομική κρίση του συστήματος πολιτική, επαναστατική, για να το ανατρέψει, αλλιώς θα πληρώσει τα σπασμένα και θα γονατίσει με κινέζικα μεροκάματα στα όρια της επιβίωσης. Ένας ακόμα σοσιαλιστικός παράδεισος, αυτή τη φορά πράσινος και made in greece.

Αυτό που πρέπει να πάρουμε από το εαμ, δεν είναι ο εθνικο-απελευθερωτικός του χαρακτήρας αλλά η δράση του, η προσφορά κι η αυτοθυσία των μελών του, η ζωή που περπατούσε δίπλα στο θάνατο, στις πιο δημιουργικές κι ένδοξες στιγμές της. Να φτιάξουμε ένα μέτωπο που θα πάρει τα καλύτερα στοιχεία από τον καθένα μας, κι από όλους μαζί συλλογικά, απ’ το κόμμα και τον λαό. Όπου δε θα κοιτάμε τον τάδε που με κουτσομπόλεψε, τον δείνα που με λοξοκοίταξε, τον γείτονα που μου τη σπάει και τον άλλο που φραξιονίζει. Αλλά τον κάθε σύντροφο ως μοναδική προσωπικότητα, με ξεχωριστά προσόντα κι αποθέματα ψυχικής δύναμης. Όπου η ανάπτυξη του ενός προϋποθέτει την ανάπτυξη του άλλου, σα μικρογραφία της κοινωνίας του μέλλοντος.

Ένα κίνημα που θα πάρει τα διδάγματα από το τραγούδι των ηττημένων και θα πει το δικό του, προσαρμοσμένο στην εποχή του, με τους κατάλληλους στίχους και με επίκαιρα νοήματα.
Επτά τραγούδια θα σου πω, για να διαλέξεις το σκοπό. Κι ένα μέλλον σοσιαλιστικό..

*Βλέπε και το πολύ καλό αφιέρωμα του κυριακάτικου ρίζου, και τις παραπομπές στον πέτρο ρούσο και τη μεγάλη πενταετία. Που ήταν –μεταξύ άλλων- στο περίπτερο με τις ειδικές προσφορές της σύγχρονης εποχής, στο φεστιβάλ της αθήνας, μαζί με δύο τόμους με ντοκουμέντα κι αποφάσεις του εαμ, και το βιβλίο του μπαρτζώτα –γραμματέα της κοα τότε- για την αδούλωτη αθήνα και τα δεκεμβριανά.