Τρίτη 2 Ιουνίου 2009

Η μαρξιστική σκοπιά

Με το σημερινό κείμενο ολοκληρώνουμε την τριλογία για το θέμα των βιοτεχνολογιών (το οποίο ωστόσο δε φαίνεται να ενθουσίασε τους αναγνώστες).

Το κυρίαρχο δίπολο είναι αυτό των εύκολων απαντήσεων: δαιμονοποίηση - απόρριψη, ή άκριτη αποδοχή.
Το δεύτερο σκέλος είναι φανερά επικίνδυνο και γίνεται ακόμα περισσότερο όσο ζούμε στον καπιταλισμό που μπροστά στα κέρδη δεν υπολογίζει καμιά συνέπεια.

Το πρώτο είναι ρομαντικά απατηλό κι ως τελική του συνέπεια έχει την τεχνοφοβία και την απόρριψη της επιστήμης.
Στον ορθολογικό του πυρήνα βρίσκεται η σκέψη ότι όσα δίνει η φύση στον άνθρωπο είναι αρκετά για να του προσφέρουν μια άνετη ζωή. Οι επεμβάσεις του ανθρώπου είναι προϊόν της απληστίας του. Οι τεχνολογικές ανέσεις τον απομακρύνουν από τη φυσική του κατάσταση. Η μόνη διέξοδος είναι η επιστροφή στη φύση.

Η συνάντηση των αναρχικών με τους χριστιανούς που πιστεύουν ότι ο θεός τα πάντα εν σοφία εποίησε (και μας τα παρέδωσε έτοιμα) είναι κάτι παραπάνω από εκπληκτική.
Το έντιμο εκ μέρους τους θα ήταν να φύγουν ερημίτες μαζί με τον κροπότκιν και τους χριστιανούς ασκητές.
Δυστυχώς όμως κανείς τους δεν εφαρμόζει στην πράξη τις αρχές των ιδεοληψιών τους ως το τέλος.

Η διαλεκτική άρση του παραπάνω διλήμματος είναι το ζητούμενο.
Η οποία είναι κάτι πολύ βαθύτερο από τον διαλεκτικό κεντρισμό, παρά τις επιφανειακές ομοιότητες...

Παρακάτω δημοσιεύω ένα κείμενο που έχει γράψει το παπαγαλάκι του κρεμλίνου σχετικά με το θέμα.
Στην ουσία πρόκειται για μια περίληψη της εισήγησης που μας παρουσίασε στη διημερίδα στην αθήνα με τίτλο για τις αντιφάσεις και τις προοπτικές των βιοτεχνολογιών κι αποτελεί μια πρώτη μαρξιστική προσέγγιση του θέματος.
Καλή ανάγνωση και καλά συμπεράσματα...

Το ζήτημα των βιοτεχνολογιών ήρθε και πάλι στην επικαιρότητα με τη διεξαγωγή του 5ου Διεθνούς Συνεδρίου Βιοτεχνολογίας στο Ζάππειο Μέγαρο (8-9 Μαΐου). Στόχος του συνεδρίου ήταν η προετοιμασία της «κοινής γνώμης» και η δημιουργία ευνοϊκού κλίματος για την εισαγωγή και κυκλοφορία μεταλλαγμένων, αλλά και η προώθηση επιχειρηματικών και εμπορικών συμφωνιών.

Η συνήθης προσέγγιση του ζητήματος κινείται μεταξύ δύο ακραίων θέσεων: αφενός την αναφανδόν αποδοχή τους ωσάν οι βιοτεχνολογίες να αποτελούν κάποια πανάκεια διά πάσα νόσο, αφετέρου τη συλλήβδην απόρριψή τους ως μήτρας δεινών. Κατά την άποψή μας και οι δύο εκδοχές απολυτοποιούν υπαρκτές αντιφατικές τάσεις της σύγχρονης βιοτεχνολογίας. Ωστόσο, η ανάδειξή τους γίνεται από μια αξιακή-ηθική σκοπιά και όχι υπό το πρίσμα της αντικειμενικής τους μελέτης.

Οι βιοτεχνολογίες είναι απαραίτητο να εξετάζονται ως συνιστώσα της αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με τη φύση. Ο άνθρωπος αποτελεί έμβιο ον, το οποίο εμφανίστηκε ως αποτέλεσμα της εξέλιξης προγενέστερων μορφών ζωής. Αλληλεπιδρά με τη φύση με ιδιότυπο τρόπο. Στις προγενέστερες μορφές ζωής (φυτά και ζώα) τα έμβια όντα για να καλύψουν τις ανάγκες τους παίρνουν από τη φύση κατά βάση έτοιμα αντικείμενα, δηλαδή αντικείμενα που δεν σχηματίζονται από αυτά τα ίδια, αλλά από διαδικασίες της φύσης ανεξάρτητες από αυτά. Με τον τρόπο αυτό η κατανάλωση του απαραίτητου αντικειμένου γίνεται με τυχαίο τρόπο και εξαρτάται κατά αποφασιστικό τρόπο από τις διαθέσεις της φύσης.

Ο άνθρωπος για πρώτη φορά παρεμβαίνει εσωτερικά στις φυσικές διαδικασίες και δεν παίρνει απλώς έτοιμα από τη φύση υλικά, αλλά τα διαμορφώνει ο ίδιος ανάλογα με τις ανάγκες του. Ο άνθρωπος, λοιπόν, παράγει, και έτσι η ικανοποίηση των αναγκών του εξαρτάται ολοένα και λιγότερο από τυχαίους και περιστασιακούς παράγοντες, γίνεται όλο και περισσότερο συνειδητή, σκοποκατευθυνόμενη.

Η παρέμβαση του ανθρώπου στη φύση αφορά την επενέργεια τόσο πάνω στην ανόργανη, όσο και πάνω στην οργανική-έμβια ύλη. Οι βιοτεχνολογίες αφορούν ακριβώς την αλληλεπίδραση του ανθρώπου με τα έμβια συστήματα και με τα προϊόντα τους. Πρόκειται για μια πανάρχαια πρακτική. Οι πρώτες μορφές χρήσης και παρέμβασης σε ζωντανά συστήματα ήταν η ζύμωση, η γεωργία και η κτηνοτροφία. Επομένως, οι βιοτεχνολογίες δεν αποτελούν ένα καινοφανές φαινόμενο, αλλά διαδικασίες οργανικά δεμένες με τη στρατηγική επιβίωσης του ανθρώπινου είδους, και ως τέτοιες πρέπει να τις αντιμετωπίζουμε. Βέβαια, παράλληλα με την κοινωνική εξέλιξη του ανθρώπου, και οι ίδιες οι βιοτεχνολογίες έχουν τροποποιηθεί, έχουν πάρει ποιοτικά καινούργια χαρακτηριστικά.

Η σύγχρονη μορφή της βιοτεχνολογίας είναι το συνδυασμένο αποτέλεσμα των επιτευγμάτων της μοριακής βιολογίας (κυρίως του κλάδου της γενετικής μηχανικής) και των αντίστοιχων τεχνολογιών χειρισμού του γενετικού υλικού. Ορισμένα από τα επιτεύγματά της είναι τα ακόλουθα:
1) παραγωγή ουσιών απαραίτητων για την εύρυθμη λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού (ινσουλίνη, ερυθροποιητίνη, β-ιντερφερόνες, ιντερλευκίνη),
2) βακτήριο που παράγει ένζυμο ικανό να «τρώει» τα άλατα του μεταλλεύματος, αφήνοντας καθαρό χαλκό,
3) σπορές που οδηγούν σε φυτά ικανά να παίρνουν άζωτο από τον αέρα (ο ατμοσφαιρικός αέρας αποτελείται κατά 78% από Ν2) και όχι από τα λιπάσματα,
4) έντομο που τρώει τα ακάρεα που καταστρέφουν τις φράουλες,
5) γενετικά τροποποιημένα φυτά ώστε να ανθίστανται στα ζιζανιοκτόνα, σε βλαβερούς μικροοργανισμούς, και να αναπτύσσονται σε αντίξοες συνθήκες (αλμυρά και άνυδρα εδάφη),
6) παραγωγή τροφής με ειδική σύνθεση (ρύζι με ενσωματωμένο το γονίδιο που είναι υπεύθυνο για την έκφραση της βιταμίνης Α),
7) γενετικά τροποποιημένα ζώα για ταχύτερη και μεγαλύτερη ανάπτυξη , αλλά και για αντοχή σε αντίξοες συνθήκες.

Γίνεται εμφανές ότι διαμέσου αυτής της τροποποίησης επιτυγχάνεται καλύτερος έλεγχος πάνω στις παραγωγικές δραστηριότητες του ανθρώπου, τα αντικείμενα της εργασίας του υφίστανται προεργασία, με συνέπεια να πραγματοποιείται ακόμη βαθύτερη ενότητα των κοινωνικών αναγκών, του προκαθορισμένου σκοπού και του αποτελέσματος της ανθρώπινης εργασίας. Ο ρόλος των τυχαίων, εξωτερικών, απρόβλεπτων συνθηκών συρρικνώνεται έτι περαιτέρω.

Η πραγματικότητα, ωστόσο, δεν είναι τόσο ρόδινη. Οι νέες αυτές τεχνικές μόλις έχουν εμφανιστεί, με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλές «παράπλευρες απώλειες». Με την υπάρχουσα τεχνολογία, η μεταφορά γονιδίων από οργανισμό σε οργανισμό δεν γίνεται στοχευμένα, αλλά με τυχαίο τρόπο, με συνέπεια το αποτέλεσμα της μεταλλαγής ενός οργανισμού να μην είναι πάντοτε εκ των προτέρων γνωστό. Αλλά και η εμμονή στην παρέμβαση μονάχα στο επίπεδο του γενετικού υλικού, χωρίς να λαμβάνονται υπ’ όψιν υψηλότερης κλίμακας αλληλεπιδράσεις, συνιστά μονομερή αντιμετώπιση του έμβιου κόσμου και προκαλεί ποικίλα ανεπιθύμητα αποτελέσματα.

Είναι πλέον τεκμηριωμένο ότι η κατανάλωση γενετικά τροποποιημένων τροφών έχει άμεσες επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου. Η ανάπτυξη αλλεργιών, η αύξηση της αντίστασης των μικροβίων στα αντιβιοτικά και η παραγωγή τοξικών ουσιών είναι οι πλέον συχνά αναφερόμενες. Έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τη Ρωσική Ακαδημία Επιστημών έδειξε ότι το 56% απογόνων ποντικών που διατρέφονταν αποκλειστικά με γενετικά τροποποιημένη σόγια ήταν νεκρά μέσα σε 3 εβδομάδες, σε αντίθεση με αντίστοιχα πειραματόζωα που τρέφονταν με συμβατική ή καθόλου σόγια και παρουσίασαν θνησιμότητα 9% και 6% αντίστοιχα. Επίσης, το 36% των επιζησάντων απογόνων ποντικών τρεφόμενων με γενετικά τροποποιημένα προϊόντα παρουσίασαν εξαιρετικά αδύναμη ανάπτυξη και βάρος.

Κλείνοντας, θέλουμε να σημειώσουμε ότι πέραν των τεχνολογικών και θεωρητικών ανεπαρκειών της αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με τους ζωντανούς οργανισμούς, ο βασικότερος παράγοντας που εγείρει κινδύνους από τις πρακτικές αυτές είναι οι δοσμένες κοινωνικές σχέσεις, η πρόταξη του κριτηρίου της κερδοφορίας, ο ρόλος των πολυεθνικών εταιριών. Στις ΗΠΑ υπάρχουν περί τις 1300 εταιρίες βιοτεχνολογίας, οι οποίες έχουν έσοδα 13 δισεκατομμύρια δολάρια και απασχολούν πάνω από εκατό χιλιάδες εργαζόμενους. Στην Ευρώπη, η EuropaBio περιλαμβάνει πάνω από 1500 εταιρίες, ενώ ο εκπρόσωπός της στην Ελλάδα, η Bionova, έχει αρχίσει να κινείται επιθετικά στο χώρο και η εμφάνιση των μεταλλαγμένων και στη χώρα μας είναι πλέον θέμα χρόνου.
Η απελευθέρωση των εκρηκτικών δυνατοτήτων του ανθρώπινου πολιτισμού είναι εφικτή μονάχα σε συνδυασμό με την ευρύτερη προοπτική χειραφέτησης της ανθρωπότητας και υπέρβασης της ανταγωνιστικής «προϊστορίας» της.

3 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Καλό μήνα!
Πολύ σύντομα ορισμένες σκέψεις πάνω σε πλευρές του ζητήματος:


1) Για τα μεταλλαγμένα τρόφιμα.
Το πιο ανησυχητικό κατά την γνώμη μου δεν είναι το πόσο ασφαλή για χρήση - βρώση είναι αλλά η τεράστια πολιτική δύναμη που αυτά αντιπροσωπεύουν.

Τα μεταλλαγμένα φυτά έχουν την εξής ιδιομορφία: οι σπόροι τους δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την επόμενη σπορά.
Εαν δηλαδη σε μια χώρα "εξαφανισθούν" τα αποθέματα των φυσικών ποικιλιων σταριου,καλαμποκιού κτλ που έχουν την δυνατότητα να δίνουν και νέα σοδεία, και υπάρχουν μόνο οι μεταλλαγμένοι η χώρα αυτη είναι πλήρως εξαρτημενη απο τις εταιρίες που της πουλάνε τους σπόρους.
Φανταστείτε τη πολιτική δύναμη μπορούν να συγκεντρώσουν τα μονοπώλια αυτα.
Ή υποκύπτεις στις απαιτήσεις μου ή είσαι καταδικασμένος στον λιμό.

2) Με την χρήση των νεων αυτων τεχνολογιών ο ανθρωπος γίνεται ο ίδιος δύναμη φυσικής εξέλιξης τόσο άλλων ειδών όσο και του ιδιου του είδους του.
Σιγα σιγα θα έχουμε την δυνατότητα να "πετάμε" έξω απο το γενετικό υλικό του είδους μας γονίδια που προκαλούν ασθένειες και δυσλειτουργίες.

Καποιοι θεωρούν οτι αυτό θα απαλλάξει την ανθρωπότητα απο τον πόνο και τις ασθένειες.
Κατα την γνώμη αυτό βάζει σε σοβαρό μακροπρόθεσμο κίνδυνο το ίδιο το είδος μας.

Και εξηγώ:
Η γενετική ποικιλότητα μεσα στην οποια συμπεριλαμβάνονται και γονίδια που προκαλόυν δυσλειτουργίες είναι απο τις πιο πολυτιμες κληρονομιές μας.

(για λόγους απλότητας δεχόμαστε οτι τα γονίδια έρχονται ανά ζεύγη, αν το ένα ειναι "βλαμμένο" -ετερόζυγη κατάσταση- το άλλο έχει την δυνατότητα να εξισορροπήσει την κατάσταση, αν και τα δυο ειναι "βλαμμένα" -ομόζυγη κατάσταση- τότε εκδηλώνεται η ασθένεια)

Γονίδια τα οποια μπορεί σε ομόζυγη κατάσταση να δημιουργούν ιδιαίτερα μεγάλα προβλήματα, οταν βρίσκοταν σε ετερόζυγη κατάσταση έδωσαν συγκριτικό πλεονέκτημα και έσωσαν ανθρώπινους πλυθυσμους στο παρελθόν. πχ η μεσογειακή αναιμία, οι άνθρωποι που είχαν το στίγμα-ετερόζυγη κατάσταση- ήταν πιο ανθεκτικοι στην προσβολη απο την ελονοσία και είχαν την δυνατοτητα να επιζήσουν οταν οι "φυσιολογικοί" πέθαιναν σαν τα κοτοπουλα.

Ποιος μπορεί να εγγυηθει οτι δεν θα παρουσιαστεί στο μέλλον μια κατάσταση στην οποια για να επιβιώσει το είδος μας, δεν θα είναι αναγκαία η ύπαρξη ενος δυσλειτουργικού σήμερα γονιδιού;

Κατα την γνωμη μου η πιο σωστή προσέγγιση ειναι η αποτροπή έκφρασης των δυσλειτουργιών με ταυτόχρονη διαφύλαξη της γενετικής ποικιλότητας του είδους μας. (αντίστοιχα μπορεί κάποιος να πεί και για τα άλλα είδη ζωής στα οποια παρεμβαίνουμε)

3) Υπάρχει το μεγάλο ζήτημα της "πατέντας".
Μεγάλα μονοπώλια "πατεντάρουν" γονίδια και λειτουργίες της ζωής.
Αυτο δημιουργεί πάμπολα προβλήματα και ζητήματα πέρα και απο το μεγάλο "ηθικό ζήτημα" εαν είναι σωστό να πατεντάρεις τέτοια πράγματα.

Βάζει φραγμούς στην δυνατότητα έρευνας και ανάπτυξης φαρμάκων και τεχνολογιών ανάλογα με τα συμφέροντα του μονοπωλίου που κατέχει την πατέντα.

Μπρεζνιεφικό απολίθωμα είπε...

Καλό μήνα!
Σωστά κι ενδιαφέροντα αυτά που θίγεις. Δεν θα προσθέσω κάτι, κάνω μόνο εισήγηση και κλείσιμο.
Απλά μια ερώτηση (εφόσον φαίνεται ότι το έχεις ψάξει το θέμα): ποια πρέπει να είναι η συνολική στάση πχ του κόμματος απέναντι στις βιοτεχνολογίες;
Και μία ακόμα: μήπως μας έχει απασχολήσει λιγότερο απ' όσο θα έπρεπε;

Ανώνυμος είπε...

Για την πρώτη ερώτηση
Το Κομμα παρακολουθεί και έχει πάρει θέση πάνω σε πλευρές του ζητήματος πχ τα μεταλλαγμένα.
Ο γενικός κανόνας,τον οποίο απο όσο ξέρω ακολουθεί το Κόμμα, ειναι ποιον και τι εξυπηρετεί η κατεύθυνση της σημερινής ανάπτυξης.

Η βιοτεχνολογία οπως και άλλοι τεχνολογικοί κλάδοι, σήμερα βρίσκονται κάτω απο τον ασφυκτικό έλεγχο των καπιταλιστικών μονοπωλίων και τα υπηρετούν.

Αυτο έχει δυο πλευρές, η μια εχει να κάνει με τον προσανατολισμό ανάπτυξης εφαρμογών με στόχο το κέρδος και όχι την ικανοποίηση ασφυκτικών λαϊκών αναγκών, και η άλλη με την ανάπτυξη εφαρμογών που ειναι εκτρωματικές προκειμενου να υπερασπιστούν την αστική εξουσία.

Πάλη επομένως, της εργατικής τάξης και του τμήματος της διανόησης που δουλεύει σε αυτους τους κλάδους, προκείμενου αυτοί να γίνουν δύναμη ικανοποιήσης των λαϊκών αναγκών.

Για την δεύτερη ερώτηση

Ίσως, αν και αυτό έχει να κάνει και με αντικειμενικές δυσκολίες πέρα από τις υπαρκτές υποκειμενικές.

Κατά την γνώμη μου υπάρχουν άλλα άμεσα καυτά θεωρητικά και πρακτικά ζητήματα που πρέπει να λυθούν ή και να ζυμωθούν στον λαό μας.

Ας μείνει λιγο πίσω η βιοτεχνολογία :)