Έτσι κι αλλιώς η γη θα γίνει κόκκινη

Αύριο συμπληρώνονται δύο χρόνια από το θάνατο της μαρίας δημητριάδη. Η οποία όσο ζούσε τραγούδησε απίστευτα πράγματα. Εμένα προσωπικά μου αρέσουν ακόμα και τα ερωτικά της, όπως το σ’ αναζητώ, σε μια εύπεπτη ταινία, αρχές 70’, με τη ναθαναήλ και τον αντωνόπουλο. Αλλά ο δίσκος που μου έμεινε περισσότερο είναι τα πολιτικά τραγούδια που έβγαλε μαζί με τον μικρούτσικο. Όχι τόσο η δεύτερη πλευρά με τα ποιήματα του χικμέτ, όσο η πρώτη, με τους μελοποιημένους στίχους του μπίρμαν, που είναι μικροί ύμνοι στο μαρξισμό και μπαίνουν κατευθείαν στην καρδιά σου.


Όπως στο έτσι πρέπει να γίνει, όπου η πρώτη στροφή είναι μακράν ο καλύτερος ορισμός που έχω βρει για τη νομοτέλεια. Έτσι κι αλλιώς η γη θα γίνει κόκκινη. Είτε από ζωή, είτε από θάνατο, κατά το γνωστό σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα. Αλλά θα φροντίσουμε εμείς γι’ αυτό. Τίποτα δεν θα έρθει από μόνο του.

Τι απέγινε όμως ο βολφ μπίρμαν; Κατά καιρούς άκουγα ότι είχε περιέλθει στους κόλπους ή τα πέριξ του spd του σρέντερ, ότι πήρε θέση υπέρ του πολέμου στο ιράκ κι άλλα διάφορα που μου φαίνονταν ράδιο-αρβύλα, κυρίως γιατί δεν ήθελα να τα πιστέψω. Μεγαλώνοντας, άρχισα να βλέπω κι ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης σε κάποια τραγούδια του κι οι αμφιβολίες μεγάλωναν. Η μπαλάντα του ασφαλίτη μπορούσε να έχει γραφτεί για τη στάζι (συνεργάτες μου καλοί). Για να μην πούμε ποιους ακριβώς έχει βαρεθεί και θεωρεί ιδεώδεις υποτακτικούς, σε αυτή την πόλη που στα δυο έχει σκιστεί από το τείχος του βερολίνου. Εκτός κι αν τα έγραφε για τους απέναντι. Που δεν τα έγραφε γι’ αυτούς, αλλά μπορεί ο καθένας να το εννοήσει όπως θέλει.

Ήμασταν που λες σε κάποια φάση με το παπαγαλάκι του κρεμλίνου και την τότε κοπέλα του κι αρχίζει να τραγουδάει. Τις κρύες γυναίκες που με χαϊδεύουν, τους ψευτοφίλους που με κολακεύουν. Με ένα σμπάρο, δυο τρυγόνια. Τον κοιτάμε ξαφνιασμένοι κι αυτός γελάει με νόημα. Προφητικές καταστάσεις..

Κι είναι κι εκείνος ο στίχος που μια ζωή νόμιζα ότι λέει της νεολαίας νταντάδες και τελικά λέει γδαρτάδες, που είναι αδόκιμο στα ελληνικά και στέκει μονάχα ποιητική αδεία. Αλλά κανένας δεν το λέει έτσι. Στη συλλογική μνήμη έμειναν οι νταντάδες. Ξεφύγαμε όμως..

Όλα αυτά μέχρι που έπεσε στα χέρια μου σε ένα παλαιοπωλείο ένα τεύχος του πολίτη, παλιά επιθεώρηση των αναθεωρητών. Ο βολφ μπίρμαν, προσκεκλημένος στη γιορτή της εφημερίδας αυγή (ιούνιος του 77’) μίλησε με τους συνεργάτες του πολίτη για ορισμένες πλευρές της πολιτικής κατάστασης στην χώρα του, θίγοντας συνάμα και γενικότερα προβλήματα του σοσιαλισμού.
Το πήρα και κράτησα τα χειρότερα για το σπίτι.

Ο διαχωρισμός σε ουμανιστική και κομμουνιστική κριτική για τον οποίο μίλησα είναι σχηματικός. Πολλοί στη λδγ έχουν χάσει την πίστη ότι μπορεί να πραγματοποιηθεί μια σοσιαλιστική κοινωνία. Η άποψη αυτή τροφοδοτείται από τη σταλινική πρακτική που αυτοαποκαλείται σοσιαλισμός και που δεν είναι παρά ένα τέρας αδικίας και μια αντιγραφή της αστικής κοινωνίας (ως πολιτική πρακτική).

Από εδώ πολλοί συμπεραίνουν ότι δεν έχει νόημα μια σοσιαλιστική κριτική στις σοσιαλιστικές σχέσεις. Ασκούν την κριτική τους από τη σκοπιά ενός γενικού ανθρωπισμού κι όχι με το σφρίγος και την τόλμη των κομμουνιστικών θέσεων. Πρόκειται για μια μορφή παραίτησης. Μετράνε την κοινωνία με έναν γενικό και συχνά αφηρημένο ανθρωπισμό κι όχι με βάση τις επαγγελίες του κομμουνισμού γιατί πιστεύουν ότι δεν είναι παρά ουτοπικές φαντασιώσεις που στην πράξη καταπατούνται κυνικά.

Η ηττημένη μπουρζουαζία, όλοι όσοι επιδιώκουν την επιστροφή στον καπιταλισμό, χρησιμοποιεί αυτό το λεξιλόγιο. Δε λένε, θέλουμε να επιστρέψουμε στον καπιταλισμό, αλλά θέλουμε περισσότερο ανθρωπισμό. Και το αντιδραστικό χριστιανοδημοκρατικό κόμμα τον ανθρωπισμό επικαλείται.

Εγώ όταν άκουγα τη λέξη ανθρωπισμός, πάντα κάτι με ξένιζε, είχα πάντα την υποψία ότι από πίσω καραδοκεί το αστικό ή και το φασιστικό κνούτο. Δεν πρέπει να είμαστε σεχταριστές απέναντι στους ουμανιστές, δεν είναι α πριόρι αντιδραστικά, αστικά κινήματα. Έχουμε ιστορική αποστολή να προασπίσουμε και να κατοχυρώσουμε τα ανθρώπινα δικαιώματα που η μπουρζουαζία έγραψε στη σημαία της αλλά δε μπορούσε φύσει και θέσει να τα πραγματοποιήσει κι ας είναι κομμουνιστές αυτοί που τα ποδοπάτησαν και το κάνουν ακόμη.

Μικρή διακοπή για να ακούσουμε τη μουσική που παίζει στο νου από μέσα μας. Η ελευθερία για εμάς είναι μια ωραία γυναίκα έχει υπεργάστριο και υπογάστριο. Δεν είναι κάνα χοντρογούρουνο αστικό. Βαθιά ανάσα και συνεχίζουμε.

Η ιστορία του κουκουέ αποτελεί ένα τερατώδες παράδειγμα. Κανένα άλλο κόμμα δε ρούφηξε το φαρμάκι του σταλινισμού ως τον πάτο όσο το ελληνικό, δεν ακολούθησε με τόση συνέπεια το δρόμο της εξάρτησης απ’ την εσσδ, δεν έπεσε τόσο ηρωικά ακολουθώντας το λάθος δρόμο. Ακόμα νοσεί κι υποφέρει.

Το μέγεθος του πόνου δεν είναι εγγύηση για τη συναγωγή σωστών συμπερασμάτων. Το αντίθετο μάλιστα. Όσο πιο μεγάλα είναι τα σφάλματα που έκανε κανείς, όσο πιο βαθιά τον βούλιαξαν στο βούρκο, τόσο πιο ισχυρή γίνεται η ψυχολογική τάση άμυνας. Φοβάται μήπως δει τη ζωή του άσκοπα φαγωμένη, χωρίς νόημα, δε θέλει να πιστέψει ότι χρησιμοποιήθηκε,ι ότι ο αγώνας του ήταν μάταιος κι αρπάζεται απεγνωσμένα από αδύναμες ιδεολογικές κατασκευές για να μην καταρρεύσει.

Στη συνέχεια ο μπίρμαν αναφέρει έναν διάλογο με τον ερνστ φίσερ, γνωστός και στην χώρα μας από κάποια μαρξιστικά βιβλία.
-Ξέρεις ερνστ, ήσουνστέλεχος της κομιντέρν, έζησες όλη την τρομοκρατία και τις διώξεις τη δεκαετία του 30’, σύντροφοι που τους ξέρατε από δεκαετίας αγώνων, καταγγέλλονταν ξαφνικά σαν ποδότες και πράκτορες της γκεστάπο, ζήσατε πώς τους συλλάμβαναν, τους εκτελούσαν για πράγματα που δεν έκαναν, δε σας έδωσε αυτό σήμα κινδύνου για να ξυπνήστε, να αντιδράσετε;
-Ξέρεις βολφ, φυσικά και τα βλέπαμε όλα αυτά. Σκεφτόμασταν όμως ότι αν αυτά είναι όντως τόσο κυνικά και εγκληματικά όσο δείχνουν, τότε θα είναι κάτι τόσο τρομερό που δε μπορεί να συμβαίνει. Και τότε είπαμε, όχι δε μπορεί να συμβαίνει.
Απάντηση που ηχεί παιδαριώδης, αλλά είναι τίμια.

Εξυμνεί το ηθικό και πολιτικό σθένος συντρόφων σαν τον καρίγιο και την απασιονάρια που βρήκαν το θάρρος να αναγνωρίσουν και να διορθώσουν τα σφάλματά τους. Εμείς θέλουμε να αλλάξουμε ολόκληρο τον κόσμο, όχι μόνο τον εαυτό μας. Κάποιοι φοβούνται ότι αν το κάνουν αυτό η προηγούμενη ζωή τους δε θα έχει κανένα νόημα. Αλλά αν πριν πεθάνουν, δεν αρχίζουν επιτέλους να ζουν, τότε είναι που θα έχει πάει άσκοπα η ζωή τους. Θα βυθιστούν στο μαζικό τάφο όλων εκείνων των θυμάτων της σταλινικής περιόδου που πήραν τυφλά το δρόμο του χαμού.

Το κουκουέ εσωτερικού που δεν είναι τόσο στενοκέφαλο, δεν πρέπει να μείνει στην κριτική στο αφυδατωμένο κκε, και να πει απλώς, εμείς δεν είμαστε σαν κι αυτούς, αλλά να αναζητήσει νέους δρόμους, να πει θετικά τι θέλει, να πιάσει το νήμα του χαμένου ανθρωπισμού, που έγινε αφηρημένος. Γιατί τους περισσότερους δεν τους ενδιαφέρει η ετυμηγορία για το σταλινισμό, δεν είναι αυτό το πρόβλημά τους. Ως τώρα τόσο το κουκουέ εσωτερικού όσο και το κκε εξ (sic) παραμένουν δυο σέχτες υπνωτισμένες κατά κύριο λόγο η μία εναντίον της άλλης. Κοιτάζονται κατάματα σαν κοκόρια σε κοκορομαχία, ενώ γύρω-γύρω κάθεται η μπουρζουαζία και ψοφάει στα γέλια.

Δεύτερο μέρος, αλλαγή θεματολογίας.
Τα δύο γερμανικά κράτη υλοποιούν τη γερμανική ενότητα με θλιβερό τρόπο. Είναι οι πιο πιστοί σύμμαχοι των υπερδυνάμεων, οι οικονομικά πιο πετυχημένοι και πολιτικά πιο καθυστερημένοι. Όταν το spd στην οδγ ακολουθεί δεξιά πολιτική, ενισχύονται οι σταλινικοί δογματικοί μέσα στη λδγ. Όταν ο βίλυ μπραντ εφάρμοζε μια εν μέρει τουλάχιστον σοσιαλδημοκρατική πολιτική, η σταλινική γραφειοκρατία της λδγ βρισκόταν σε τεράστια αναταραχή.

Η ανάπτυξη του ευρωκομμουνισμού –όπου η τσεχοσλοβακία έπαιξε βέβαια πρωτοποριακό ρόλο- παίζει πιο σημαντικό ρόλο στις εσωτερικές εξελίξεις της λδγ από όσα συμβαίνουν στην οδγ. Μεγάλη επίδραση άσκησε το γεγονός ότι η νόιες ντόιτσλαντ δημοσίευσε αναγκαστικά τις ομιλίες των συντρόφων μπερλιγκουέρ, μαρσαί και καρίγιο στο βερολίνο. Ξαφνικά οι πολίτες της λδγ και προπαντός οι σύντροφοι στο κόμμα, βρέθηκαν να διαβάζουν απόψεις κομμουνιστών που σκέφτονται διαφορετικά, απόψεις απαγορευμένες για τις οποίες ένας απλός πολίτης που δεν είναι διάσημος όπως εγώ, θα έτρωγε πέντε με δέκα χρόνια φυλακή.

Η δική μου απέλαση το νοέμβρη του 76 πρέπει να ενταχθεί σε αυτό το πλαίσιο. Αυτό που σκέφτομαι και λέω δημόσια με τα τραγούδια μου, το έλεγα ήδη και πριν από δέκα χρόνια. Αλλά με πετάνε έξω τώρα γιατί η κοινωνία ωρίμασε και στα τραγούδια μου εκφράζονται οι ιδέες και τα αισθήματα πολλών αντιφρονούντων κομμουνιστών. Όπως στον οιδίποδα οι σταλινικοί γραφειοκράτες πέτυχαν αυτό ακριβώς που ήθελαν να αποφύγουν. Ταρακούνησαν από τον ύπνο τους πολλούς ανθρώπους για πρώτη φορά. Ξεφορτώθηκαν έναν μπίρμαν και φορτώθηκαν για αντάλλαγμα πολλούς άλλους.

Το κάτωθι έχει πιο πολύ ζουμί. Θα αρέσει και στον κομάντο.
Το σύστημα της πολιτικής καταπίεσης στις λεγόμενες σοσιαλιστικές χώρες αποτελεί ολοένα κι εντονότερα τροχοπέδη στην οικονομική ανάπτυξη των χωρών αυτών. Τις κινητήριες δυνάμεις του καπιταλισμού, δηλ το κυνήγι του κέρδους για τους καπιταλιστές και το άγχος της επιβίωσης για τους εργάτες τις έχουμε εξαλείψει σε μεγάλο βαθμό στις σοσιαλιστικές χώρες. Έχουμε αφαιρέσει από το οικονομικό σύστημα τον καπιταλιστικό ρυθμό, αλλά ελάχιστα έχουμε αποδεσμεύσει τη δημιουργική πρωτοβουλία των λαϊκών μαζών, που είναι και η μοναδική πηγή σοσιαλιστικής ανάπτυξης. Έχουμε ξεμοντάρει θα ‘λεγε κανείς τον καπιταλιστικό κινητήρα αλλά δεν έχουμε μοντάρει ακόμη τον σοσιαλιστικό κινητήρα, που είναι η δημιουργική πρωτοβουλία των μαζών.

Και το λαό, που σε αυτόν πέφτει ο κλήρος να σπρώξει το κάρο, τον στέλνουν να τρέχει πίσω από τον καπιταλισμό, έτσι που να κάνουμε στην ίδια ευθεία έναν αγώνα δρόμου χωρίς νόημα, με εντελώς άνισες δυνάμεις, που ο καπιταλισμός μπορεί πάντα να τον κερδίζει κι εμείς απλώς να λαχανιάζουμε πίσω του. Ο φίλος μου ο χάβεμαν είπε κάποτε σχετικά: θα κερδίσουμε πανηγυρικά αυτόν τον αγώνα δρόμου, από τη στιγμή που θα πάψουμε επιτέλους να τρέχουμε προς την ίδια κατεύθυνση. Ο σοσιαλιστικός εκδημοκρατισμός των σχέσεων στις ανατολικές χώρες δεν είναι ζήτημα ουμανισμού ή φιλελευθερισμού, αλλά οικονομική αναγκαιότητα.

Δεν επιτρέπεται να συνεχίσουμε να καλπάζουμε προς την ίδια κατεύθυνση μιας καταναλωτικής κοινωνίας της αφθονίας, γιατί τραβάμε απευθείας στην καταστροφή. Μόνο όταν η ανθρωπότητα οικοδομήσει τη σοσιαλιστική κοινωνία θα καταφέρει να λύσει το ενεργειακό, το οικολογικό πρόβλημα, όλους τους μελλοντικούς κινδύνους της αποκάλυψης. Κι ακριβώς επειδή ο σοσιαλισμός, ακριβώς επειδή ο κομμουνισμός είναι η μοναδική δυνατότητα της ανθρωπότητας να επιζήσει μακροχρόνια σε αυτόν τον πλανήτη, είναι δυο φορές πιο βαρύ το έγκλημα των σταλινικών που ποδοπατούν την ευκαιρία της ανθρωπότητας.

Και γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο μας εξηγεί στο τελευταίο κομμάτι της συνέντευξής του ότι δεν υπάρχουν πολλά χρονικά περιθώρια για να είμαστε υπομονετικοί και να πούμε ότι οι δυνάστες έρχονται και παρέρχονται, αλλά οι λαοί ζουν αιώνια. Γι’ αυτό ακριβώς τάσσεται κατά της αστικής αρχής της μη επέμβασης και κριτικάρει τον τσαουσέσκου για τη θέση που πήρε στην τσεχοσλοβακία. Το έκανε λέει γιατί εφαρμόζει στην χώρα του το δικό του, βρώμικο, μικρό σταλινισμό. Προφανώς τα πάρε-δώσε του εσ. με τον τσαουσέσκου, ήδη ανήκαν στο παρελθόν το 77’.

Θέλω πάντα οι σύντροφοί μου να αναμειγνύονται στις υποθέσεις μου, δε θέλω όμως να είμαι ο σκλάβος κάποιων ισχυρών. Τα κκ πρέπει να ακολουθήσουν μια αυτόνομη πολιτική που να παίρνει υπόψη και τις συγκεκριμένες συνθήκες της χώρας τους. Κι αυτό εμπεριέχει μια αλληλεγγύη προς τις ανατολικές χώρες.

Τα παραπάνω είναι αποσπάσματα από τη συνέντευξη, με δική μου δημιουργική κοπτοραπτική και δεν παρατίθενται αυτολεξεί. Αλλά την ουσία την έχουν. Και πέρα από κάποια καλά αποσπάσματα, επιβεβαιώνουν τις υποψίες μας.

Όταν έβγαινε αυτός ο δίσκος (το 77 αν δεν κάνω λάθος) αποκλείεται να μην ήξερε ο μικρούτσικος τι νόημα είχαν οι στίχοι που μελοποιούσε, ή να μην ήξερε η δημητριάδη τι σήμαινε αυτό που τραγουδούσε. Πολύ πιθανόν ο πρώτος να εμπνεύστηκε τη μουσική για το δίσκο, ακριβώς με αφορμή αυτή την επίσκεψη.

Αλλά το συλλογικό θυμικό ξέρει να στρογγυλεύει τις αιχμές και να κρατάει μόνο τα καλά κι όσα έχουν μεγάλη σημασία. Και θυμάται την αξεπέραστη φωνή της δημητριάδη με νοσταλγία κάθε φορά που τραγουδάει: έτσι κι αλλιώς η γη θα γίνει κόκκινη. Θα φροντίσουμε εμείς γι’ αυτό. Σωποδήποτε.

Ακόμη κι αν χρειαστεί να κρατήσουμε όλοι την ανάσα μας, σαν τον μικρό πέπε από το αστερίξ, που γινόταν κατακόκκινος μέχρι να του κάνουν το χατίρι, για να μη σκάσει.