Ο παράνομος

Σήμερα που η συμβασιλεύουσα γιορτάζει την εθνοσωτήριο, η κε του μπλοκ παραθέτει ένα κεφάλαιο από τον παράνομο του κώστα κότζια που νομίζω ότι πάει κουτί με την επέτειο.

Ο σωτήρης μπήκε και κάθισε στο τραπεζάκι του δίπλα στην είσοδο των γραφείων. Η Πέμπτη ήτανε δύσκολη μέρα. Ως τα ξημερώματα κουβαλούσε ύλη στο τυπογραφείο. Η δημοκρατική νοίκιαζε τα τυπογραφεία μιας καθημερινής εφημερίδας και τις πέμπτες οι λινοτύπες δουλεύανε υπερωρία όλη νύχτα για να στοιχειοθετηθεί η τελευταία ύλη του φύλλου.

Πώς πιπιλάνε μερικοί στη γλώσσα τους τα ορόσημα! Ως τις εκλογές! Μετά τις εκλογές! Θέλουν να ξεφορτωθούνε κάποιον, του λένε: «Μετά τις εκλογές σωτήρη», που πάει να πει: «Παράτα με τώρα ήσυχο!» Τους πιάνει κωλοπιλάλα για κάτι, σε φωνάζουν: «Σωτήρη, μέχρι τις εκλογές πρέπει να κόψεις το λαιμό σου να γίνει!»
Κάθε πέντε λεπτά, καταφτάνει στην εφημερίδα κάποια επιτροπή από τις συνοικίες. Οι περισσότερες έρχονται να καταγγείλουν επιθέσεις τραμπούκων ή αστυνομικών. Ο σωτήρης σημειώνει τις καταγγελίες χωριστά και παραδίνει τα χαρτάκια στον ειδικό συντάκτη. Σαν κλητήρας, παραλαβαίνει κι όλα τα έντυπα, τα γράμματα, τα χειρόγραφα. Τα σημειώματα για τις κινητοποιήσεις και τη συνδικαλιστική κίνηση της εβδομάδας τα μαζεύει ο ίδιος σε ένα φάκελο και γράφει μια μικρή στήλη για την πέμπτη σελίδα.

Άνοιξε το φάκελό του. Την ίδια στιγμή μπήκε σα σίφουνας ο πανάγος και προχώρησε να κλειστεί στο γραφείο του διευθυντή. Σε τούτες τις εκλογές ο πανάγος ήταν ανάμεσα στους υποψήφιους βουλευτές της δημοκρατικής αριστεράς. Ο σωτήρης τον γνώριζε παλιά από την ποντική, ο πατέρας του είχε γαλακτοπωλείο. Μάλιστα θυμάται που ρωτούσανε ξεπίτηδες τον γαλακτοπώλη για να τον πειράξουνε πόσα παιδιά έχει κι εκείνος απαντούσε: ένα παιδί μόνο και πέντε θηλυκά!
Στην κατοχή ο πανάγος ήταν στέλεχος του φοιτητικού κινήματος, πιάστηκε στον εμφύλιο κι έμεινε λίγα χρόνια εξορία. Γύρισε σε μια περίοδο που τα περσότερα στελέχη βρίσκονταν στις φυλακές ή έξω από την ελλάδα. Είχε χάσει τα μαλλιά του και σαν αντίβαρο, όπως συνηθίζουν μερικοί φαλακροί, έτρεφε ένα πελώριο μουστάκι. Ερχότανε στην εφημερίδα βιαστικός, να συνεργαστεί λίγη ώρα με το διευθυντή και ξανάφευγε τρέχοντας.

Ένα γεια σου σώτο, δε μπορούσε να πει μπαίνοντας; Ούτε θα μεγάλωναν οι σκοτούρες του, ούτε θα λιγόστευαν. Πάνω-πάνω στο φάκελό του ο σωτήρης είχε ακουμπήσει ένα σημείωμα που έλαβε το πρωί από μερικούς εργάτες μιας βιομηχανίας. Το σημείωμα ανάμεσα σε άλλα έγραφε: το πλάνο δουλειάς και κινητοποίησης των εργατών βιομηχανίας το καταρτίσανε μερικοί μέσα από τα γραφεία τους. Εννοούμε τα περιβόητα τριάντα δύο αιτήματα που καταντήσανε πλάνο ακινητοποίησης. Γιατί ο υπεύθυνος συντάκτης της συνδικαλιστικής κίνησης δε βλέπει τις αιτίες που πέφτει η αγωνιστικότητα σε μια τόσο κρίσιμη στιγμή;

Απ’ το πρωί τον βασανίζει η τελευταία φράση του σημειώματος. Μα αυτός μαζεύει το υλικό που στέλνουν στην εφημερίδα και γράφει απλώς μια στήλη με την κίνηση. Γιατί του ζητάνε ευθύνες; Στο γραφείο πόλης της δημοκρατικής αριστεράς δεν υπάρχει πια ούτε ένας εργάτης! Τα εργατικά στελέχη που βγήκαν από τις φυλακές αποφεύγουνε να τα χρησιμοποιήσουνε σε δουλειά. Τώρα πια μπερδεύονται στο κεφάλι του κι οι δοσάδες. Πού θα βρει να δανειστεί δυο τρία κατοστάρικα;

Μπήκε μια επιτροπή. Δυο άντρες και μια γυναίκα. Στου δεύτερου άντρα τα μαλλιά και στο αριστερό μάγουλο ήταν κολλημένα ξερά αίματα. Η γυναίκα άρχισε να μιλάει λαχανιασμένη. Ο σωτήρης ρωτούσε κι έγραφε. Ήταν εργάτες ενός λατομείου, η ασφάλεια πίεσε τον ιδιοκτήτη κι απέλυσε δυο που είχανε φάκελο. Ξανάρχισε με άλλα λόγια η συνηθισμένη τακτική. Αμέσως σταματήσανε όλοι στη μέση τη δουλειά τους, εμποδίσανε και τα φορτηγά που είχαν ήδη φορτώσει χαλίκι να ξεκινήσουνε. Οι χωροφύλακες τους επιτεθήκανε χωρίς καμία προειδοποίηση. Πέντε σοβαρά τραυματίες. Τι έχεις γιάννη, τι είχα πάντα! Την παροιμία την πέταξε η γυναίκα. Τους τραυματίες τους είχαν μεταφέρει στο νοσοκομείο.

Έβδομη επίθεση από το πρωί. Εδώ τραμπούκοι εκεί χωροφύλακες! Η επιτροπή έφυγε. Άρπαξε το χαρτί με τα στοιχεία που έγραψε. Το απλώνει σχεδόν στη μύτη του συντάκτη που μασάει καραμελίτσες. Έβδομη, του ξανατονίζει. Δώσε μου ένα τσιγάρο σώτο. Για να κόψει το τσιγάρο εκείνος ο συντάκτης είχε βαλθεί να πιπιλάει καραμελίτσες. Τώρα πάλι κάπνιζε σα φουγάρο, τούμεινε και το πιπίλισμα. Τον φωνάζει ο αρχισυντάκτης.
-Να πας σωτήρη τούτα τα χειρόγραφα στο τυπογραφείο.

Πότε-πότε τον πιάνει η διάθεση να διηγηθεί κανένα παλιό περιστατικό. Πήρε τα χειρόγραφα και στρογγυλοκάθισε απέναντι στον αρχισυντάκτη. Στο εργοστάσιο που έφτιαχνε σούστες αυτοκινήτων δούλευε οξυγονοκολλητής πριν από τον πόλεμο. Δηλ βοηθός. Πόσος ήταν τότε; Παιδί! Δηλ όχι και παιδί. Νέος να πούμε. Στο κόμμα δούλευε από τότε. Δηλ στη νεολαία. Δικτατορία να σκεφτείς. Δηλ, τι υπήρχανε σε όλη την πόλη; Κάτι λίγες παράνομες οργανωσούλες. Για να μοιράσεις μερικές προκηρύξεις έπρεπε να τρέχεις από τον ένα συνοικισμό... σαν την άδικη κατάρα δηλαδή...

Ο αρχσυντάκτης τον έκοψε στη μέση με το αιώνιο κοροϊδευτικό γέλιο του.
-Τότε μόνο πόδια χρειάζονταν, σωτήρη!
Πώς του αρέσουνε του ευλογημένου τα κρύα πειράγματα! Υπάρχουνε μερικοί μωρόχαυνοι που πιστεύουν πως το κίνημα στον τόπο μας ωρίμασε μόνο αφού παρουσιάστηκαν αυτοί στο προσκήνιο. Ο αρχισυντάκτης ήταν άλλοτε σεμνός. Γιατί τον έπιασε τελευταία ο οίστρος για τέτοιου είδους άνοστα αστεία με αιχμές; Το νέο κλίμα τον χάλασε κι αυτόν;

Ο σωτήρης βγήκε από το γραφείο του αρχισυντάκτη πικραμένος. Πήγε την ύλη στο τυπογραφείο και ξαναγύρισε. Κάθισε στο τραπεζάκι του δίπλα στην είσοδο. Ο πανάγος πέρασε σα βολίδα κι έφυγε. Σε λίγο εμφανίστηκε στο διάδρομο ο διευθυντής. Είπε του σωτήρη να τηλεφωνήσει στα κεντρικά γραφεία της δημοκρατικής αριστεράς στην πρωτεύουσα. Υποσχεθήκανε να τους στείλουν ένα από τα παλιά τους αυτοκίνητα και πρέπει να το παραλάβουν πριν από τις εκλογές. Άθελά του ο σωτήρης γέλασε.

-Βλέπεις τίποτα το αστείο; Τον ρώτησε ο διευθυντής.
-Πριν από τις εκλογές πάει να πει κωλοπιλάλα!
Όταν ο διευθυντής εκνευρίζεται ή κι όταν είναι ευχαριστημένος πλαταγίζει τη γλώσσα του χωρίς να ανοίγει το στόμα του έτσι που νομίζεις πως κάτι μασουλάει, ενώ δε μασουλάει τίποτα.

Εμφανίστηκε άλλη επιτροπή. Είχε γίνει μια συγκέντρωση κάποιου δημοκρατικού συλλόγου στον κινηματογράφο μιας συνοικίας. Η συγκέντρωση τελείωσε. Ο κόσμος διαλύθηκε να πάει στις δουλειές του. Στη στάση του λεωφορείου στεκότανε ένας δικηγόρος από το προεδρείο. Ξαφνικά, μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα πέντ’ έξη γεροδεμένοι άντρες του κατάφεραν επιδέξια χτυπήματα καράτε κι εξαφανίστηκαν. Ο δικηγόρος μεταφέρθηκε αναίσθητος, η κατάστασή του είναι κρίσιμη. Το ίδιο έτυχε και σε δεύτερο από τη συγκέντρωση τη στιγμή που έμπαινε σε ένα ταξί. Κι αυτός αναίσθητος χάμω. Τούτη η μέθοδος επιθέσεων με γορίλες ήταν καινούρια, μα τα κρούσματα πληθαίνανε.

Η επιτροπή έφυγε. Μα ο διευθυντής τόση ώρα δεν τους άκουγε, αλλά σκάλιζε το απογευματινό ταχυδρομείο. Ο σωτήρης σημείωσε τις λεπτομέρειες της επίθεσης. Τι πρέπει να κάνει τώρα; Απλώς να δώσει το σημείωμα στον ειδικό συντάκτη. Χωρίς να ειπωθεί μια λέξη; Είναι δυνατόν να καταντήσουν όλα ρουτίνα, ακόμα κι οι τρομοκρατικές επιθέσεις; Από πού αυτός ο εφησυχασμός;

-Ετοιμάζουν πραξικόπημα, μουρμούρισε.
Αμέσως ο διευθυντής ενοχλήθηκε και πέταξε την αλληλογραφία από τα χέρια του. Μα γιατί ενοχλήθηκε τόσο πολύ;
-Το αντίθετο, έκανε πεισματωμένος. Η ένταση της τρομοκρατίας σημαίνει ότι πάμε για εκλογές. Προσπαθούνε ακριβώς να τις κάνουν μέσα σε τέτοιο κλίμα που να τις κερδίσουν.

Είναι κι αυτή μια άποψη, συλλογίστηκε. Αλλά του σωτήρη δεν του αρέσει ο ξεροκέφαλος τρόπος που ο διευθυντής της εφημερίδας παρασταίνει τα στάδια της κοινοβουλευτικής εξέλιξης και των μετασχηματισμών προς το σοσιαλισμό. Για το κομμουνιστικό κόμμα, μιλιά. Για περίπτωση δικτατορίας, μιλιά. Μάλιστα του αρέσει να δείχνει παραστατικά όλο το σχήμα της ειρηνικής πορείας διαγράφοντας με τα απλωμένα χέρια του κάτι κυματιστές κινήσεις. Τον προηγούμενο διευθυντή, παλιό στέλεχος, λένε πως ο πανάγος κατάφερε να τον βγάλουνε.

Ο διευθυντής τούκοψε την κουβέντα στη μέση. Του γύρισε τις πλάτες. Ο σωτήρης πρόλαβε μόνο να δει το μασούλημα της γλώσσας του. Μπερδεύτηκε τώρα. Το ανέβασμα της τρομοκρατίας τον κάνει να μασουλάει τη γλώσσα του από ικανοποίηση ή από εκνευρισμό; Μήπως άραγε χωρίς τρομοκρατία ο διευθυντής θα ανησυχούσε περισσότερο για ενδεχόμενο πραξικόπημα της στρατοκρατίας;

Πήγε κι άλλα χειρόγραφα στο τυπογραφείο. Άρχισε να νυχτώνει. Μέχρι τώρα δε μπορούσε να σκεφτεί από ποιον να ζητήσει τα τρία κατοστάρικα για το Σάββατο. Κατά τις εννιά του τηλεφώνησε η έλλη. Ο μικρός έφαγε κάτι χαλασμένο κι είχε λίγο πυρετό.
-Μήπως κρύωσε;
-Όχι, έφαγε κάτι χαλασμένο, τον διέκοψε η έλλη. Το φαΐ του παιδιού πρέπει άναι πάντα φρέσκο.
Από καιρό η γυναίκα του τον πιλατεύει να αγοράσουν ηλεκτρικό ψυγείο. Δίκιο έχει. Πού να βάλει το γάλα του παιδιού, το κρέας του; Είναι καθημερινό πρόβλημα.
-Ίσως είναι γριπούλα έλλη, φώναξε στο τηλέφωνο ο σωτήρης.
-Δεν είναι γρίπη, μην επιμένεις. Είναι το κρέας που άφησα έξω από το παράθυρο. Ο καιρός ζέστανε... Παντού πουλάνε ηλεκτρικά ψυγεία με πολύ μικρές δόσεις. Πότε επιτέλους θα τα αποφασίσεις σώτο;
-Μετά τις εκλογές. Και της έκλεισε το τηλέφωνο.

Κατέφτασε κι ο νευρικός πολιτικός συντάκτης. Δουλεύει σε άλλες δύο εφημερίδες. Στη μία γράφει ένα ηλίθιο ιστορικό μυθιστόρημα σε συνέχειες, στην άλλη είναι βοηθός αρχισυντάκτη. Δουλεύει κοντά δεκαπέντε ώρες την ημέρα για να ξοφλάει δόσεις αυτοκινήτου όπελ. Όσα λεφτά βγάζει πηγαίνουνε στο όπελ, μαζί με τη συντήρηση και τα τρακαρίσματα.

Ο πανάγος εμφανίστηκε για δεύτερη φορά εκείνο το βράδυ στην εφημερίδα. Κλειστήκανε με το διευθυντή και τον αρχισυντάκτη κάπου μία ώρα. Μόλις τον είδε να ξαναβγαίνει, ο σωτήρης πετάχτηκε από το τραπεζάκι του.
-Μια στιγμή πανάγο.
-Βιάζομαι τρομερά...
-Αυτό το σημείωμα το στείλανε από ένα εργοστάσιο, όσα γράφει είναι πολύ σοβαρά. Μα στο θεό σας, τι χρειάζονται όλα αυτά τα τριανταδύο αιτήματα; Είναι τροχοπέδη... Δύο τρία τα πιο ουσιαστικά...
Δεν του μιλούσε τώρα σαν κλητήρας. Ούτε κοιτούσε πια τον άλλο σαν κλητήρας. Διέκρινε κάποιον εκνευρισμό στη φάτσα του πανάγου.
-Μετά τις εκλογές θα δούμε το ζήτημα, τον διέκοψε. Τον χτύπησε φιλικά στον ώμο, όπως συνήθιζε κι εξαφανίστηκε.

Μετά τις εκλογές, πάει να πει: παράτα με ήσυχο! Τούτη τη φορά δε γέλασε. Βημάτιζε αργά στο διάδρομο με το σημείωμα στο χέρι. Όταν ο σωτήρης είχε βγει από τη φυλακή τον είχε καλέσει ο πανάγος να κουβεντιάσουνε. Πέρασαν βέβαια τέσσερα χρόνια από τότε. Ο σωτήρης τον θυμότανε από την ποντιακή μα μέχρι την ημέρα εκείνη, οι δυο τους δεν είχαν ποτέ ανταλλάξει ούτε λέξη. Η αναπόληση αυτής της συνάντησης τον έκανε να κλοτσήσει με δύναμη ένα κομματάκι σοβά πούχε πέσει από τον τοίχο.
Όλα τα άρθρα και τα σημειώματα που έστελνε ο σωτήρης μέσα από τη φυλακή φτάνανε στα χέρια του πανάγου. Για πρώτη φορά ο σωτήρης άκουγε πως ο πανάγος είχε τέτοια εξουσιοδότηση και ξαφνιάστηκε. Τα διάβαζα σώτο, του είχε πει. Όλα τα υλικά που μας στέλνουν οι φυλακισμένοι μυρίζουνε λίγο δογματισμό, πρόστεσε με εκείνο το ελαφρά σαρκαστικό γέλιο του. Εννοείται και τότε του χτύπησε φιλικά τον ώμο καταλήγοντας πως η έξω πραγματικότητα θα τον στρώσει κι αυτόν όπως έγινε με πολλούς.

-Σωτήρη γρήγορα στο τυπογραφείο, ακούστηκε από μέσα η φωνή του αρχισυντάκτη.
Κρατούσε στα χέρια του κάτι χειρόγραφα. Του εξηγεί σχολαστικά. Το άρθρο που έχουν έτοιμο δε θα μπει στο φύλλο. Να στοιχειοθετηθεί αμέσως αυτό που του δίνει. Το κατάλαβε; Αυτό που του δίνει θα μπει στη θέση του άλλου. Το παλιό δε θα μπει, το κατάλαβε; Μα γιατί του το λέει δέκα φορές; Για χοντροκέφαλο τον πέρασε; Ο νευρικός πολιτικός συντάκτης καθισμένος στο απέναντι τραπέζι περιμένει να συνεχίσει την κουβέντα του.
-Άμα έχσεις καλά ρυθμισμένο το καρμπυρατέρ δεν καίει πολλή βενζίνη...

Ο αρχισυντάκτης συνεχίζει.
Τον τίτλο του άρθρου, σε δύο γραμμές. Τον βλέπει; Γιατί δε θα γίνει πραξικόπημα. Μία αράδα γιατί δε θα γίνει, δεύτερη αράδα το πραξικόπημα, το κατάλαβε; Με κεφαλαία των 72 στιγμών. Θα πιάσουν όλο το φάρδος της εφημερίδας. Ο αρχισυντάκτης πρόσεξε τον τρόπο που ο σωτήρης κοιτούσε εκείνα τα χειρόγραφα. Πάει φιρί-φιρί για το αστειάκι του. Να το χωνέψουν μερικοί-μερικοί ότι στην ευρώπη δε γίνονται πραξικοπήματα! Για να δουλέψει τον κλητήρα πρόστεσε ειρωνικά, πως η εποχή των ποδαριών και των παρανόμων πέρασε για πάντα.

Ο σωτήρης πήρε τα χειρόγραφα χωρίς να πει λέξη. Ώστε το άρθρο γράφτηκε για να χτυπήσει τη γραμμή του κόμματος! Γι’ αυτό έπιασε τέτοια βιασύνη τον πανάγο και το διευθυντή; Δεν παύει επιτέλους και τούτος, μας ζάλισε με το διπλό καρμπυρατέρ που τοποθέτησε στην όπελ του! Ο αρχισυντάκτης γελάει, τον δουλεύει από πάνω. Μήπως πραγματικά έφαγε κάτι χαλασμένο ο μικρός; Κρύα δουλέματα! Τον κίνδυνο δεν τον βλέπουνε; Μόνο η θηλειά του ηλεκτρικού ψυγείου έλειψε τώρα! Σιχτίρ, πού να βρει τα τρία κατοστάρικα μέχρι το Σάββατο;

-Μόλις στοιχειοθετηθεί, τηλεφώνησέ μου να έρθω, είπε ο αρχισυντάκτης.

Κι ένα ακόμα απόσπασμα από ένα επόμενο κεφάλαιο, όπου έχει κηρυχθεί δικτατορία και ο παράνομος βρίσκει καταφύγιο σε ένα σπίτι που δεν είναι πολύ ασφαλές. Ο παππούς αρχίζει το μονόλογο.

Βλέπω τούτον εδώ και με ζώνουνε τα φίδια. Λέω μέσα μου από την ώρα που τον είδα. Γιατί ο σώτος ήρθε νυχτιάτικα να χτυπήσει το κουδούνι μας; Σουτ, μη με διακόπτει κανείς. Θαρρείς ότι δεν έβαλε με το νου του ότι στο σπίτι μας μπορούσε να φανεί η ασφάλεια; Άρα δεν υπήρχε κανένα μέρος να πάει. Σωστά δε λέω; στράφηκε απότομα στο σωτήρη.
Δεν του απάντησε ο άλλος. Κοιτούσε συνέχεια το τραπεζομάντηλο αποφεύγοντας να σηκώσει τα μάτια του να αντικρίσει το γέρο.

-Δε θέλεις να μου απαντήσεις; Στράφηκε ξανά στο γαμπρό του.
Τον βλέπεις που κατάλαβε πολύ καλά τι θέλω να πω; Όλη μέρα σήμερα γύριζε σαν την άδικη κατάρα στους δρόμους μήπως συναντήσει κανένα δικό μας. Και να συνάντησε κάποιο στέλεχος από αυτά που δεν πιάστηκαν, θάτρεχε κι εκείνος χωρίς να ξέρει πού πάνε τα τέσσερα! Δίκιο δεν έχω σώτο; Δε μιλάς, μα αν αυτό που μου πέρασε από το νου είναι αλήθεια... φοβερό, μουρμούρισε στον γαμπρό. Τι με κοιτάς, έτσι σα να μη με καταλαβαίνεις; Δεν υπάρχει λοιπόν ούτε μια γιάφκα να πάρει επαφή, ούτε μέρος να κρυφτεί. Δεν υπάρχει τίποτα! Αντί να βρίσκεται απόψε κιόλας κάπου, να τυπώνει προκηρύξεις σε κάποιο πολύγραφο ή ό,τι στο διάβολο άλλο, μα κάτι να κάνει. Τον βλέπεις κάθεται με σκυφτό κεφάλι, λες και τάχει χαμένα. Κι άυριο τα ίδια!
Τι έκανες εκεί; Φώναξε του σωτήρη.

Κι ο σωτήρης έσπασε από τα νεύρα μες στη φούχτα του, το ποτήρι που κρατούσε..