Aufhebung

Εγώ πάντως όταν σκέφτομαι διαφορικές εξισώσεις μου πέφτει.
Εγώ μου πέφτει... τσ, τσ… κλασικό λάθος πολυτεχνίτη θετικής κατεύθυνσης.
Εντάξει ρε συ, μην ξεψειρίζεις, το σημαντικό είναι να συνεννοούμαστε.
Ο(υγ)κ.

Εσένα σου πέφτει, αλλά αν ερχόσουν να ακούσεις για μαρξισμό και βαζιούλιν, θα σου ανέβαζε τη φιλοσοφική λίμπιντο. Το (κάτι σαν) σύνθημα ήταν γραμμένο σε έναν τοίχο του πολυτεχνείου όπου κατέφυγε ο όμιλος για την εκδήλωσή του. Πολυτεχνίτης κι ερημοσπίτης, γιατί στον πύργο του παιδαγωγικού έγιναν κάτι κλοπές και βανδαλισμοί κι η έδρα μας τιμωρήθηκε.

Μαζευτήκαμε λοιπόν συγγενείς και φίλοι σε μια αίθουσα του πολυτεχνείου να ακούσουμε την εισήγηση του συντρόφου, που είχε ως βάση μια εργασία του για το μεταπτυχιακό του στον χέγκελ και την κοινωνική φιλοσοφία εν γένει.

Κυριακή απομεσήμερο, η άνοιξη να σου χαϊδεύει τα μαλλιά και τα σωθικά και να ευφραίνει με τις μυρωδιές της καρδιές και ρουθούνια. Πρώτη μέρα θερινής ώρας, που κατά το σύντροφο σιάντο είναι αστική συνήθεια, αλλά «μικραίνει» τη νύχτα και το σκοτάδι μέσα μας. Και τα σπουργίτια, αλήτες των ουρανών, να εισβάλλουν με αναίδεια από τα παράθυρα και να ρωτάνε επίμονα:
-Τσιρ! Τι κάνετε εδώ; Τσιρ! Γιατί δε βγαίνετε έξω;
Σώπα σύντροφε! Σώπα να ακούσουμε το πουλί!

Κι ο σύντροφος να κελαηδάει μιάμιση ώρα σερί, να μας τα λέει ελαφρολαϊκά κι εκλαϊκευμένα, σα μελωδία στα αυτιά, για να μας τα χωρέσει. Αλλά αυτά τα θέματα έχουνε προαπαιτούμενα. Τριβή με το αντικείμενο και τις έννοιες, προϋπηρεσία, υψηλό επίπεδο πρόσληψης και άριστη διανοητική κατάσταση για γρήγορες αναβάσεις από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο κι αντίστροφα. Μέχρι κι άριστη γνώση γερμανικής απαιτούν. Ντας ιστ γκενούχ λίμπλιχε φγιτζ!

Τα γερμανικά είναι η γλώσσα της φιλοσοφίας. Κι όταν εντρυφήσεις σε αυτήν είναι σχεδόν υποχρεωτικό να έχεις φρικτά παράπονα από τις κακές μεταφράσεις του αναγνωστίδη κι άλλων παλιών εκδόσεων. Που είναι όντως άθλιες. Αλλά αν είσαι αρχάριος δεν το καταλαβαίνεις και δεν πειράζει τόσο, ενώ όταν είσαι σε πιο υψηλό επίπεδο, είσαι σε θέση να το αντιληφθείς, οπότε δεν υπάρχει τόσο μεγάλο πρόβλημα.

Εξάλλου αυτές οι μεταφράσεις έχουν και μια καλτ απόχρωση, που είναι αναντικατάστατη. Προτσέσα, ματεριαλισμός, χρήσιμη αξία και τα ρέστα. Ή όπως έλεγε και σε ένα παλιό εξώφυλλο: ιμπεριαλισμός, ο τελευταίος σταθμός του καπιταλισμού. Το τρένο φεύγει στις οκτώ... αλλά είχε ανταπόκριση στο σταθμό της ετε κι εμείς μείναμε στάσιμοι και το χάσαμε.

Παρόλα αυτά στους κύκλους των διανοούμενων θεωρείται εκ των ων ουκ άνευ να αναφέρεσαι στις διάφορες έννοιες, έχοντας σε παρένθεση και τη γερμανική λέξη από το πρωτότυπο. Πχ vernuft και verstand, που είναι για το λόγο και τη διάνοια. Ή να μιλάς για τον κρατικό μηχανισμό που πρέπει να τον zebrechen (τσακίσουμε) και για τις εκλογές όπου ο λαός επιλέγει κάθε τρία ή έξι χρόνια ποιος θα τον zetreten (τσαλαπατάει).

Ο δικός μας σύντροφος –για τον οποίο δεν έχω βρει κάποιο παρατσούκλι και θα τον αναφέρω ως μικρό φιλόσοφο- δεν ανήκει σε αυτή την κατηγορία, αλλά το θέμα του ήταν η aufhebung του καντ από τον χέγκελ. Έννοια που μπορεί να αποδοθεί ως διαλεκτική άρση, αλλά δεν είναι εύκολο να μεταφραστεί με ακρίβεια στα ελληνικά, γιατί σημαίνει τρία διαφορετικά πράγματα: διατήρηση, άρνηση και υπέρβαση.

Αν προσπαθούσα να αναπαραγάγω την εισήγησή του θα τη φτώχαινα και θα την αδικούσα (μπορείτε όμως να τη διαβάσετε ολόκληρη σε αυτή τη διεύθυνση: http://www.scribd.com/doc/50566602/Η-Aufhebung-του-Καντ-από-τον-Χέγκελ-Πολιτικό-Καφενείο). Για αυτό περιορίζομαι στην καταγραφή κάποιων σημειώσεων που κράτησα από την παρέμβαση του σοβιετικού κυριούλη, ειδομένη μέσα από τους δικούς μου παραμορφωτικούς φακούς πρόσληψης, και διαμεσολαβημένη από τη λήθη και το χρονικό διάστημα που πέρασε από εκείνη τη μέρα.

Τις παραθέτω σε μορφή ξεχωριστών σημείων:
-Ξεκινήσαμε από τη σχέση του είναι με το μηδέν και το ερώτημα αν το είναι αποτελεί παράσταση ή έννοια. Η παράσταση αφορά το αισθητηριακά συγκεκριμένο, αυτό που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις, ενώ η έννοια γενικεύει και βασίζεται στην αφαίρεση. Το αφηρημένο είναι, το είναι γενικώς, είναι μηδέν. Αν όμως ξεκινάει από το μηδέν, δηλ από κάτι αφηρημένο, πώς προκύπτει η κίνηση, η εξέλιξη;

Στη Λογική του ο χέγκελ ξεκινά από την αφαίρεση –το απόλυτο πνεύμα- έξω από κάτι προσδιορισμένο. Ο προσδιορισμός παραπέμπει σε κάτι ορισμένο που έχει αρχή και τέλος δηλαδή στο αισθητηριακά συγκεκριμένο. Ο χέγκελ κάνει μια φιλοσοφική προβολή του θεού –που είναι το απόλυτο πνεύμα- και μια θεολογίζουσα προβολή του πολιτισμού, της κοινωνίας –που εξελίσσεται σε ανώτερες μορφές, για να ενσαρκώσει τέλεια το απόλυτο πνεύμα.

Η ένσταση του μικρού φιλόσοφου είναι ότι δε μπορούμε να δούμε τη Λογική του χέγκελ ξεκομμένη από τη φαινομενολογία του πνεύματος. Η φαινομενολογία είναι στην ουσία το πρώτο μέρος της Λογικής κι εκεί ο χέγκελ πηγαίνει από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο, για να συνεχίσει μετά στη Λογική, από το πνεύμα.

Αυτό το πνεύμα όμως, λέει ο περικλής είναι το καθαρό επίστασθαι, η απόλυτη γνώση, που πετάει από κορυφή σε κορυφή κι από επιτυχία σε επιτυχία, χωρίς τη διαλεκτική γνώσης και πλάνης. Είναι μια γνώση που δεν προκύπτει συγκεκριμένα αλλά αυτοαποκαλύπτεται, δηλαδή ο εξ αποκαλύψεως θεός.

Το γίγνεσθαι όμως είναι πάντα συγκεκριμένο. Κι αυτός είναι ο λόγος που ο μαρξ λέει στην πρώτη ακριβώς φράση του κεφαλαίου ότι ο πλούτος της κοινωνίας στον καπιταλισμό εμφανίζεται ως ένα σύνολο (σωρός) από εμπορεύματα και κάθε χωριστό εμπόρευμα ως συστατική μορφή αυτού του πλούτου.*

Αυτό το τελευταίο αναδεικνύει μια βασική διαφορά του μαρξ από τον χέγκελ. Παρόλα αυτά, δεν πρέπει να εστιάσουμε μονομερώς στην τομή και τις μεταξύ τους διαφορές, γι’ αυτό ο περικλής μας ανέφερε ένα κείμενό του στα αγγλικά, όπου αναδεικνύονται τα κοινά σημεία της σκέψης τους. Αν ενδιαφέρει κάποιον, η κε του μπλοκ μπορεί να το ψάξει και να βάλει μια παραπομπή στα σχόλια ή ως υστερόγραφο.

-Δεύτερο σημείο. Ο χιουμ λέει ότι ανάμεσα στα διάφορα φαινόμενα υπάρχει χρονική ακολουθία, όχι όμως κι αιτιότητα. Μπορεί να βλέπω σύννεφα να μαζεύονται στον ουρανό και μετά να βρέχει πχ, αλλά ποιος μου λέει ότι αυτό θα γίνεται κάθε φορά;

Το πρόβλημα του καντ είναι να μπορέσει να διαπιστώσει την αιτιότητα πέρα από τον εμπειρισμό του χιουμ. Γι’ αυτό εισάγει την έννοια του a priori που υπερβαίνει την εμπειρία και το άτομο. Αλλά το καθολικό στον καντ προκύπτει δια της επαγωγής, από επιμέρους περιπτώσεις. Έτσι ο καντ δεν υπερβαίνει τον εμπειρισμό, αλλά τον αμφισβητεί κι αυτή είναι η μεγάλη του συμβολή.

Ο καντ καταλαβαίνει ότι υπάρχει κάτι υπερατομικό, αλλά δε γνωρίζει την προέλευσή του. Όταν βλέπουμε τον ήλιο δε λέμε ότι είναι μια κίτρινη μπάλα που φωτίζει και θερμαίνει, αλλά ότι είναι ουράνιο σώμα. Αυτό είναι μόνο επαγωγικό, δηλ εμπειρικό; Όχι.
Σε ποιο άλλο επίπεδο πρέπει να το δούμε; Στο ιστορικό. Το επίπεδο του πολιτισμού και της κεκτημένης γνώσης της ανθρωπότητας, η οποία γενικεύει την εμπειρία σε γνώση, κάνει το a posteriori της ανθρώπινης εμπειρίας, a priori γνώση για τις επόμενες γενιές.

Και τα ζώα έχουν παραστάσεις και μνήμη, αλλά δεν έχουν έννοιες. Η ανθρώπινη γλώσσα δομείται από έννοιες, οι οποίες είναι το θησαυροφυλάκιο της ανθρώπινης γνώσης (όλης της ανθρωπότητας, όχι του ανθρώπου ατομικά). Κάθε γλώσσα μπορεί να μεταφραστεί σε οποιαδήποτε άλλη, ακριβώς γιατί οι λέξεις αντιστοιχούν σε έννοιες και μπορούν να αντιστοιχηθούν και μεταξύ τους. Διαφορετικά ο μύθος της βαβέλ θα ήταν κάτι παραπάνω από μια αλληγορία κι ίσως μας απασχολούσε ακόμη, στην πραγματική ζωή.

Στο τέλος είπαμε και μια φράση του χέγκελ, για το ενικό εγώ, το εδώ και τώρα, που περιλαμβάνει όλους τους εαυτούς, όλα τα εδώ κι όλα τα τώρα. Ακόμα και στις πιο απλές φράσεις ο άνθρωπος μιλάει με έννοιες, δηλ γενικά.

Αυτά εν ολίγοις.
Σε όλα τα παραπάνω οι λεκτικές και θεωρητικές ακροβασίες βαραίνουν αποκλειστικά εμένα. Το αυτό ισχύει και για τους συνειρμούς παρακάτω.

Ο μπρέζνιεφ ήταν ο «ήλιος του σοσιαλισμού που μας φώτιζε», μέχρι που έδυσε κι αυτοί που πριν τον παίνευαν, αφόριζαν την περίοδο της στασιμότητας σαν να ήταν ο σκοταδιστικός μεσαίωνας. Αλλά ο λεωνίδας ήταν σαν το φιλότιμο που χάθηκε. Δεν υπάρχει στις γλώσσες των άλλων λαών ή στη ζωή τους σαν έννοια κι έτσι μένει αμετάφραστος...

Δεύτερος συνειρμός με τον πολυδιαφημισμένο κυνόδοντα, τα ζόμπι, τα πληκτρολόγια, τις έννοιες και τη μεταμοντέρνα κατασκευή της γλώσσας. Παρεμπιπτόντως ο ρίζος είχε πρόσφατα μα κριτική της τζίας γιοβάννη, γραμμένη σε άπταιστη ξύλινη γλώσσα και στο δίκτυο έγινε ένας μικρός χαμός –αντιστρόφως ανάλογος με τον πραγματικό αριθμό των αναγνωστών της εφημερίδας.

Η πλάκα είναι ότι πέρα από τη φόρμα του κειμένου στο περιεχόμενο η τζία είχε δίκιο. Ο φράχτης, ο προστατευτικός πατερούλης και μια σειρά άλλα στοιχεία δε στρέφονται γενικά κι αόριστα ενάντια στον ολοκληρωτισμό απ’ όπου κι αν προέρχεται, αλλά παραπέμπουν στο σοσιαλιστικό μπλοκ. Και δεν ξέρω καμία άλλη κριτική που να αναδεικνύει αυτή την πτυχή.

Το θέμα είναι ότι αν δεν το ‘γραφε η τζία ελάχιστοι θα το πρόσεχαν κι οι περισσότεροι θα έμεναν στο πρώτο επίπεδο ανάγνωσης που δε θα ενοχλούσε κανένα. Εν πάση περιπτώσει..

Η επόμενη συνάντηση του ομίλου θα γίνει κατά πάσα πιθανότητα την παρασκευή με θέμα το τι να κάνουμε του λένιν. Οπότε θα πιάσει και ζητήματα οργανωτικής φύσης από ένα θεωρητικό πρίσμα. Θα υπάρξει ενημέρωση για ακριβή μέρα κι ώρα.

Υποσημείωση

*Παράλληλα όμως το εμπόρευμα είναι η απλούστερη αφαίρεση στον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής. Κι η βασική –κατά βαζιούλιν- μεθοδολογική συνεισφορά του μαρξ στο κεφάλαιο είναι ότι (δεν έμεινε στο επίπεδο της αφαίρεσης, αλλά) πραγματοποίησε την (αντίστροφη) ανάβαση από το αφηρημένο (εμπόρευμα) στο συγκεκριμένο.