Παραγωγικότητα

Ο σοσιαλιστικός είναι ανώτερος τύπος παραγωγής-οικονομίας από τον καπιταλιστικό. Όλοι το ξέρουμε αυτό, ή τουλάχιστον θέλουμε να το πιστεύουμε. Ο σοσιαλισμός θα απελευθερώσει τις παραγωγικές δυνάμεις και πάνω απ' όλα την επιστήμη, θα τις θέσει στην υπηρεσία του ανθρώπου και το τι ευημερία θα έχουμε με βάση αυτά τα επιτεύγματα δεν περιγράφεται.
Δεν είμαι πολύ σίγουρος ότι θα λειτουργήσει τόσο απλά, αλλά το ευχάριστο είναι ότι το επίπεδο της σύγχρονης τεχνολογίας, παραγωγής είναι τόσαο προηγμένο που χρειάζεται απλά μια αλλαγή ιδιοκτησίας, να περάσει στα χέρια της κοινωνίας (καλά εμείς όταν το λέμε αυτό εννοούμε το κράτος κατά βάθος), μια απαλλοτρίωση βρε ασδερφέ για να πιάσουμε και ευρύτερο αντιεξουσιαστικό κοινό. Αρκεί και μόνο αυτό για να εξασφαλιστεί υψηλό βιοτικό επίπεδο για όλους και να απολαύσει ο κοσμάκης αγαθά και να ικανοποιήσει τις ανάγκες του σε βαθμό βίτσιου (αν και στο σοσιαλισμό τα βίτσια θα εξαλειφθούν βαθμιαία. Διαλέγω γελοία διατύπωση, αλλά διατυπώνω σοβαρή σκέψη).

Αυτά λίγο πολύ είναι μαρξιστικό(;) κτήμα μας.
Πάμε τώρα σε ερωτήματα πιο σύνθετα.
Αυτή η ανωτερότητα πρέπει να έγκειται σε ποσοτικά κριτήρια, να αποδεικνύεται από απευθείας ποσοστική σύγκριση με τον καπιταλιστικό κόσμο; Ή εδράζεται σε ποιοτική υπεροχή, είναι ένας ποιοτικά ανώτερος τρόπος παραγωγής; Που εξασφαλίζει ότι το προτσές της εργασίας μετεξελίσσεται από καταναγκασμό σε ευχάριστη και δημιουργική δραστηριότητα, σε αυτοσκοπό; Που εξασφαλίζει αφθονία υλικών αγαθών, παράλληλα με ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του ανθρώπου δια μέσου της εργασίας. Που καθιστά την παραγωγή φιλική πραγματικά φιλική προς το περιβάλλον και την φύση, το κατά Μαρξ (και Μπιτσάκη που το λέει συνέχεια) ανόργανο σώμα του ανθρώπου.

Πριν πάμε παρακάτω επισημαίνω το εκρηκτικό μείγμα που διαμορφώνει η σύζευξη μαρξισμού και οικολογίας (αν και δεν έρχονται σε ουσιαστική σύγκρουση για να μπαίνουν ξεχωριστά, πόσο μάλλον αντιπαραθετικά).
Οι οικολόγοι έχουν να πουν και να θυμηθούν τα χειρότερα από την σοβιετική εμπειρία και διατυπώνουν πολύ έντονες διαφωνίες για το μοντέλο ανάπτυξης (τώρα βιομηχανικό να το πούμε, ή κάπως αλλιώς, η ουσία μια φορά γίνεται κατανοητή). Και βάζουν ζητήματα όπου ίσως δε συμπίποτυμε απόλυτα.
Θα βάλω το πιο ακραίο παράδειγμα. Έχουν όντως δίκιο όταν τονίζουν την ανάγκη να εγκαταλειφθεί κάθε μορφή αξιοποίησης της πυρηνικής ενέργειας; Επειδή είναι επικίνδυνη για το ίδιο το μέλλον και την ύπαρξη της ανθρωπότητας; Ή μπορούμε να καθαρίσουμε πετώντας ένα κλασικό τσιτατοειδή τρόπο σκέψης και να πούμε ότι το θέμα είναι το πώς χρησιμοποιείς την επιστήμη και την τεχνολογία και αν τα βάζεις στην υπηρεσία του ανθρώπου και της κοινωνίας.
Αυτό είναι το ζήτημα που εγείρει ίσως τις περισσότερεςς σδιαφωνίες, αλλά υπάρχουν και άλλα, όπου οι "αιρετικές" οικολογικές απόψεις ξενίζουν. Ο σοσιαλισμός είναι επιστροφή στη φύση, ή εκπολιτισμός του πολιτισμού και ανθρώπινα αναπτυγμένος κόσμος. Έτσι διλημματικά βέβαια χάνει την ουσία του κι εύκολα καθαρίζει κανείς λέγοντας ότι αυτά είναι διαλεκτικά δεμένα.
Το δίλημμα όμως -έστω κι όχι τόσο απλοϊκά- υπάρχει. Να παραθέσω και δυο ακόμα ουσιαστικές θέσεςις που τείνουν να γίνουν λόγω συχνή, ξεκάρφωτηςς χρήσης λατρεμένα τσιτάτα: ναι πρόοδος της επιστήμης, αλλά η επιστήμη δεν είναι ουδέτερη. Α, μάλιστα. Κι από την ά;λλη (μπορεί και από την ίδια) τα προβλήματα δεν είναι αταξικά και πανανθρώπινα. Την πατήσαμε γερά την τελευταία φορά που σκεφτόμασταν έτσι. Έτσι οικουμενικά και πανανθρώπινα στρώνουμε δρόμο για μαλακίες κι άλλες ιστορικές.
Οπότε στον σοσιαλισμό θα έχουμε πυρηνικά εργοστάσια στην υπηρεσία του λαού. Και πυρηνικά απόβλητα επίσης.

Αυτό με την μη ανεξάρτητη επιστήμη -που είναι όμως αντικειμενική- είναι άλλο μεγάλο ζχήτημα. Άλλη φορά.
Πάμε τώρα στον Τρότσκι. Που σστην προδομένη επανάσταση διατυπώνει τη θέση ότι ο σοσιαλισμός πρέπει να έχει ανώτερη παραγωγή -ποσοτικά- από τον καπιταλιστικό κόσμο, όχι αν θέλει να επιβιώσει, αλλά αν θέλει να είναι και να λέγεται σοσιαλισμός.
Το ζσήτημα δεν τίθεται μόνο ιστορικά για τη Σοβιετική Ένωση, που στην τελική δεν είχε και πολλά περιθώρια επιλογής και μπήκε θέλοντας ήμ η στον ανταγωνισμό για να τα βγάλει πέρα.
Μπάινει και θεωρητικά. Τι θα ισχύει για την επόμενη νικηφόρο επανάσταση όταν κι όποτε (και αν δηλ). Πού θα πρέπει να δώσει το βάρος; Σε ποιοτικά ή ποσοτικά κριτήρια; Κιαμ δεν υπάρχει σοσιαλισμός αν δεν είναι ποσοτικά ανώτερος ο νέος τρόπος παραγωγής;
Αν δεν είναι ποσοτικά ανώτερος το προτσές της ιστορίας επιτρέπει την επικράτηση του νέου σταδίου, της νέας κοινωνίας; Αφού ο παλιός δεν θα έχει φάει τα ψωμιά του, δεν έχει εξαντλήσει τα περιθώρια ανάπτυξης των παραγωγικών δσυνάμεων, γιατί να αντικατασταθεί. Αλλά έτσι μήπως οδηγούμαστε σε μία και γαμώ τις οικονομίστικες, ντετερμινιστικές αναγνώσεις του μαρξισμού και ερμηνείας της ιστορικής εξέλιξης; Από την άλλη αν το αρνηθούμε αυτό μήπως ανοίγουμε το δρόμο σε λογική του στιλ, ότι οποτεδήποτε μπορούσαμε να φτάσουμε σε αταξική κοινωνία, αρκεί να το συνειδητοποιούσε και να το επεδίωκε ο άνθρωπος, ανεξάρτητα από το επίπεδο των παραγωγικών δυνάμεων;

Τελευταία σχετική απορία (αν και το θέμα δύσκολα εξαντλείται). Ο σοσιαλισμός έχει τη δυνατότητα να είναι ανώτερος ποσοτικά; Τι θέλω να πω; Ιστορικά να το πάρουμε. Γίνεται ο πόλεμος των άστρων. Ο σοσιαλισμός για να αναδειχθεί ανώτερος πρέπει να εμπλακεί; Για να το κάνει πρέπει να στερήσει αγαθά κατανάλωσης, ή ποσά που θα κατευθύνονταν σε επιστημονική έρευνα κοινωικά ωφέλιμη. Αν δεν το κάνει δεν θα χάσει το στρατηγικό πλεονέκτημα;
Άλλο σημείο. Ο σοσιαλισμός αναπτύσσεται αρμονικά, μέσα στην απονέκρωση κι άλλα τέτοια δροσερά παλλαϊκά, αλλά θεωρητικά τουλάχιστον δεν αντιμετωπίζει αξεπέραστα αδιέξοδα και κρίσεις (μέχρι το 70 τουλάχιστον δεν το έκανε). Άρα δεν έχει ζωτική ανάγκη να αναπτύξει άμεσα, εδώ και τώρα το επίπεδο των παραγωγικών δυνάμεων. Γενικά και αόριστα στο μέλλον οπωσδήποτε θα το κάνει, γιατί είναι από τον άνθρωπο για τον άνθρωπο, αλλά σε πιο άμεσο επίπεδο όχι. Ο καπιταλισμός από την άλλη αντιμετωπίζει κρίσεις κυκλικές και επαναλαμβανόμενες. Προφανώς το κύριο είναι ότι τις αντιμετωπίζει με αναδιανομή της πίτας και κυρίως εις βάρος του λαού που καλείται να την πληρώσει (ανεργία, ακρίβεια κλπ). Αλλά δευτερευόντως και με ανάπτυυξη των μέσων παραγωγής. Έχει ζωτική ανάγκη να το κάνει για να ξεπεράσει προσωρινά τα ασιέξοδά του. Πρέπει να το κάνει. Κι έχει και μεγάλο περιθώριο να το κάνει. Από τα υπερκέρδη που ξεζουμίζει. Δεν τα στερεί από την κοινωνία με τον άμεσο τρόπο που θα έκανε το σοσιαλιστικό κράτος στην όποια σδοβιετική ένωση.

Και μιας και αναφέραμε την μεγάλη μας αγάπη κλείνουμε με αυτήν. Αντικειμενικά σου λένμε τα καπιταλόσκυλα, αποδείχτηκε ότι ο καπιταλισμός υπερέχει (υπάρχουν και πολύ πιο αισχρές διατυπώσεις). Εμπειρισμός του κερατά, αλλά τι να τους πεις -κι εμάς μας έδερνε εξάλλου σε περιόδους που τα πηγαίναμε καλά. Η αισιοδοξία τύφλωνε και η διορατικότητα μαζί με τις κορόνες για το ακατανίκητο του σοσιαλισμού ήταν απερίγραπτη.
Για να παρηγορούμαστε πρέπει να σκεφτούμε το κλασικό. Πού ήταν και πού έφτασε. Από το αλέτρι στο διάστημα. Όχι στεγνά και τυπικά όμως. Το 1913 η Εσσδ ήταν στο επίπεδο της ινδίας. Και το 60' έφτασε πρώτη στο διάστημα ξεπερνώντας κατά πολύ τους αμερικανούς (οι οποίοι πάτησαν τελικά ποτέ το φεγγάρι;). Οπότε παρηγοριόμαστε λέγοντας ότι με ό,τι καταπιαστήκαμε, με όπιον τομέα ασχοληθήκαμε σοβαρά διαπρέψαμε. Και να μην είναι απολύτως αλήθεια, είναι ωραίο καταπραϋντικό.