Τι με κοιτάζεις Ρόζα μουδιασμένο

Σήμερα είναι η επέτειος της δολοφονίας της ρόζας λούξεμπουργκ, κι η κε του μπλοκ αφιερώνει την σημερινή ανάρτηση στη μνήμη της.

Τι ήταν η ρόζα λούξεμπουργκ; Ήταν η μεγαλύτερη επαναστάτρια του κομμουνιστικού κινήματος. Που έθελγε τους σύγχρονούς της, όχι με το ελαφρώς καμπουριαστό σώμα της και το πρόσωπο με την πλακουτσωτή μύτη, αλλά με τη δύναμη του χαρακτήρα και την ακατάβλητη, επαναστατική της αποφασιστικότητα. Και μας σαγηνεύει μέχρι και σήμερα με το παράδειγμα και τα έργα της, το φρέσκο λόγο της, τη ζωντάνια των ιδεών της.

Εμπνέει τους συντρόφους (με τη στενή και με την ευρύτερη, «εναλλακτική» έννοια) να δώσουν το όνομά της στα κοριτσάκια τους, ή και τη συνιστώσα τους. Κι ίσως ενέπνευσε και το μικρούτσικο και τον αλκαίο να γράψουν τη ρόζα για το μητροπάνο. Για την ανάγκη που έγινε ιστορία, ενώ κοιτάζαμε μουδιασμένοι το τέλος της, χωρίς να καταλαβαίνουμε τι λένε τα κομπιούτερς κι οι αριθμοί της ετε.

Τη ρόζα που έζησε στο πετσί της το πρώτο ιστορικό παράδειγμα ανοιχτής εκτροπής της σοσιαλδημοκρατίας σε σοσιαλφασισμό, που παίζει το ρόλο της προμετωπίδας των αστών ενάντια στους κομμουνιστές, και στρώνει το δρόμο στον πραγματικό φασισμό. Τη ρόζα που σκότωσαν οι μπασκίνες του έμπερτ και του νόσκε και την πέταξαν στις όχθες του σπρέε, για να βάλουν φραγμό στο ποτάμι της οργής των εργατών και τις διαθέσεις τους για γενική εξέγερση.

Της ρόζας που δε δίστασε στιγμή να τα βάλει με το κύρος και το ρεφορμισμό του μπερνστάιν, στη μπροσούρα της μεταρρύθμιση ή επανάσταση. Η οποία παραμένει σήμερα τραγικά επίκαιρη για όσους δηλώνουν μαρξιστές, αλλά υποκλίνονται στη λογική που λέει: η κίνηση-το κίνημα είναι το παν, ο τελικός σκοπός δεν είναι τίποτα.

Που διαφώνησε με την κατάργηση του –αντίστοιχου- αστικού κοινοβουλίου στη ρωσία από τους μπολσεβίκους, κάνοντας όμως μια εκπληκτικά διορατική προφητεία για τη σταδιακή απονέκρωση των σοβιέτ και της πολιτικοποίησης των μαζών. Κι από μια άποψη, ευτυχώς που δεν έζησε αρκετά για να τη δει να επιβεβαιώνεται στη ζωή.

Που είχε περισσότερη εμπιστοσύνη στα ιστορικά γόνιμα λάθη των μαζών, από ό,τι στο αλάθητο της κεντρικής επιτροπής. Και τελικά πλήρωσε με τη ζωή της αυτήν ακριβώς την απουσία μιας κε, που να τραβήξει νωρίτερα κι αποφασιστικά τη ρήξη του σπάρτακου με τους καουτσκιστές και να έχει επιτελικό σχέδιο, για να χτυπήσει την κατάλληλη στιγμή.

Της ρόζας για την οποία ο λένιν έλεγε ότι είναι σαν τους αϊτούς, που κάποιες στιγμές πετάνε πιο χαμηλά κι από τις όρνιθες, αλλά ανοίγουν τελικά τα φτερά τους και παν εκεί που ποτέ καμία κότα ή άλλο δήθεν πετούμενο δε θα μπορέσει να φτάσει.

Η ρόζα είναι το μαρξιστικό άλλοθι όσων αριστερών δε συμπαθούν τους μπολσεβίκους και θέλουν να αντιπαρατεθούν ιδεολογικά με το βλαδίμηρο. Ή μάλλον γίνεται τέτοιο στα χέρια των διάφορων αναθεωρητών. Κι αλίμονό μας αν τους την χαρίσουμε.

Δύο ήταν τα βασικά ζητήματα διαφωνίας της ρόζας με το λένιν.
Το πρώτο ήταν το εθνικό ζήτημα. Ο βλαδίμηρος προέκρινε ως προγραμματική θέση το δημοκρατικό σύνθημα για το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης (πχ των διαφόρων εθνοτήτων της τσαρικής αυτοκρατορίας ενάντια στην καταπίεση του μεγαλορώσικου εθνικισμού). Ενώ η ρόζα (που έβλεπε από πρώτο χέρι πόσο αντιδραστικοί ήταν οι αστοί, πολωνοί εθνικιστές) αντέτεινε ότι η πραγματική ανεξαρτησία ενός έθνους είναι απραγματοποίητη μες στον καπιταλισμό και δεν πρέπει να προβάλλεται αυτοτελώς από το στρατηγικό στόχο του σοσιαλισμού.

Η διαμάχη γύρω από το εθνικό ζήτημα θυμίζει εν μέρει την αντίστοιχη φιλολογία σχετικά με το γυναικείο ζήτημα. Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης σημαίνει δικαίωμα αποχωρισμού μέρους της επικράτειας κι αντιστοιχεί στο δικαίωμα του διαζυγίου που απέκτησαν οι γυναίκες κατά τον περασμένο αιώνα.

Αυτό δε σημαίνει ότι οι κομμουνιστές υποστηρίζουν πάντα, από θέση αρχής το διαζύγιο, δηλ την άσκηση του δικαιώματος. Ούτε βέβαια ότι στηρίζουν ως θεσμούς τα έθνη και την οικογένεια, ιδίως με τη μορφή και το περιεχόμενο που έχουν σήμερα. Γνωρίζουν όμως ότι δε μπορούν να τα καταργήσουν με διατάγματα, παρά μόνο να τα υπερβούν διαλεκτικά.

Το διαζύγιο δεν εξαλείφει την ανισότητα (βλ. ανισομετρία), ούτε λύνει αυτομάτως κάθε πρόβλημα, αλλά είναι ένα απαραίτητο, προοδευτικό βήμα προς τον τελικό σκοπό. Είναι αυτονόητο ότι η μάχη για ‘εθνική’ και φυλετική χειραφέτηση δένει διαλεκτικά με την πάλη για το σοσιαλισμό. Και ότι η καταλονία, όπως και κάθε άλλη γυναίκα, θα ‘ναι πραγματικά ελεύθερη μόνο σε μια σοσιαλιστική, δημοκρατική ισπανία –κι υφήλιο εν γένει.

Η δεύτερη ουσιαστική διαφωνία τους ήταν οργανωτικής φύσεως, πάνω στο κόμμα νέου τύπου. Και μπορεί να συμπυκνωθεί στο τσιτάτο της ρόζας, που λέει ότι τα λάθη ενός γνήσιου, επαναστατικού κινήματος είναι ιστορικά απείρως πιο γόνιμα από το αλάθητο της καλύτερης κεντρικής επιτροπής, Αμφισβητώντας ευθέως τη θέση του λένιν για το οργανωτικό, όπως την εκθέτει στη μπροσούρα του ένα βήμα μπρος δυο βήματα πίσω.

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να προσεγγίσει κανείς αυτή τη διαφωνία.
Μία προσέγγιση λέει ότι η ρόζα έδωσε εκ των πραγμάτων –θεωρητικά και πρακτικά- βάρος στο ρόλο της βάσης και την αυτενέργεια των μαζών, γιατί το βασικό πρόβλημα που αντιμετώπιζε ήταν οι ρεφορμιστικές, λεγκαλιστικές αυταπάτες(;) της κομματικής ηγεσίας των σοσιαλδημοκρατών κι αυτός ήταν ο μόνος τρόπος για να υπερκεράσει το εμπόδιο.

Μια δεύτερη προσέγγιση λέει ότι μεταξύ σπαρτακιστών και μπολσεβίκων, ο καθένας είχε δίκιο από την πλευρά του και δρούσε βάση των ιδιαίτερων συνθηκών της χώρας του. Το κόμμα νέου τύπου, με την αυστηρή πειθαρχία και το ισχυρό, καθοδηγητικό κέντρο αντιστοιχούσε στις συνθήκες της σκληρής παρανομίας της ρωσίας με τον τσαρικό απολυταρχισμό και την οχράνα. Ενώ το οργανωτικό μοντέλο της λούξεμπουργκ αντιστοιχούσε στις συνθήκες της γερμανίας, με τη σχετικά μακρόχρονη –για τα δεδομένα της εποχής- αστική, κοινοβουλευτική νομιμότητα.

Μερικοί βασίζονται σε αυτό το τελευταίο και προχωράνε το συλλογισμό παραπέρα. Ο σημερινός δυτικός κόσμος έχει περισσότερες ομοιότητες με τη γερμανία της λούξεμπουργκ, παρά με την τσαρική ρωσία. Επομένως τα κόμματα νέου τύπου είναι ένας παρωχημένος αναχρονισμός άλλων εποχών, που δεν έχουν θέση στη δική μας πραγματικότητα.

Κι αυτή τη θέση δε θα την ακούσει κανείς μόνο από αστούς, που βιάζονται να κλείσουν στο χρονοντούλαπο της ιστορίας οτιδήποτε κομμουνιστικό, αλλά κι από ανθρώπους που δηλώνουν αριστεροί, οπαδοί του μαρξ και της ρόζας, ή και του ίδιου του λένιν, που γίνεται λάστιχο για να χωρέσει στη 'συγκεκριμένη ανάλυση των σημερινών συνθηκών'.

Σε τελική ανάλυση όμως, η ειδοποιός διαφορά των οργανωτικών αντιλήψεων μεταξύ των δύο επαναστατών είναι το κριτήριο της πράξης. Το 'φιλελεύθερο' κι εν μέρει ιστορικά εξηγήσιμο πνεύμα της λούξεμπουργκ αντανακλά τις καλές προθέσεις που οδηγήθηκαν στη ήττα κι από εκεί σε βάθος χρόνου στην τραγωδία του 33’. Ενώ η 'στρατιωτική' αντίληψη του λένιν για το κόμμα αντανακλά τη σιδερένια θέληση και τη νίκη των μπολσεβίκων, παρά τα όποια προβλήματα που τους κληροδότησε μαζί με τη λύση.

Κι αυτό δεν πρέπει να το δούμε ως χυδαίο εμπειρισμό, που κρίνει εκ του αποτελέσματος. Η ρόζα έχασε, ο λένιν νίκησε, σημειώσατε διπλό. Ή οι κακές μάζες και το καλό κόμμα. Το κόμμα δεν είναι καλό ή κακό, αλλά αναγκαίο. Ή μάλλον αναγκαίο κακό, διαμεσολάβηση προς τον τελικό σκοπό, όπως το κράτος, για να νικήσουμε το συγκεντρωτικό μηχανισμό των αστών και την οργανωμένη αντίστασή τους.

Διαμεσολάβηση που προκύπτει από την ανάλυση της πραγματικότητας. Κι όποιος πάει να την υπερβεί βουλησιαρχικά, με το φαντασιακό του και τις καλές προθέσεις του για εφόδια, είναι καταδικασμένος να ζήσει τα λάθη του παρελθόντος. Κι ίσως στο τέλος του δρόμου τον περιμένει η ίδια τιμωρία που υπέστη και το γερμανικό κίνημα, σε βάθος χρόνου μετά τη δολοφονία της ρόζας.
Άλλο αν αυτή δεν είχε καμία ευθύνη για αυτή την κατάληξη.

Υγ: το σημερινό ιστορικό ένθετο του ρίζου δεν αναφέρεται στη ρόζα, αλλά στα γράμματα τακτικής του βλαδίμηρου. Μέσα από ένα συγκεκριμένο πρίσμα και μια εισαγωγή που τα συνδέει με τον 2ο τόμο του δοκιμίου. Αν προσπαθήστε να διαβάσετε πίσω από τις γραμμές, θα βρείτε αρκετό ζουμί.