Μα κάτι άλλαξε από χτες

Το προτσές της ταξικής πάλης στην primera división

Σε ένα παλιότερο κείμενο είχα γράψει πως αν κάποιος έπρεπε να περιγράψει με αθλητικούς όρους τι είναι η ταξική πάλη, θα μπορούσε να τους δείξει ένα παιχνίδι μπαρτσελόνα-ρεάλ μαδρίτης. Την κλασική ποδοσφαιρική –κι όχι μόνο- σύγκρουση δύο κόσμων, με αντίθετες ιστορικές καταβολές και εκ διαμέτρου διαφορετική φιλοσοφία στο παιχνίδι τους. Οι λευκοφρουροί merengues απέναντι στο λαϊκό κυαν-έρυθρο στρατό –τον άοπλο στρατό της καταλονίας, όπως την είχε χαρακτηρίσει σε ένα ποίημά του ο μονταλμπάν.

Ανάμεσα στις δύο τάξεις όμως και παρά την αναπόφευκτη κι εντεινόμενη πόλωση σε περίοδο κρίσης κι όξυνσης των αντιφάσεων στην ισπανική λίγκα, υπάρχουν τα ενδιάμεσα στρώματα, όπως η ατλέτικο μαδρίτης κι η αθλέτικ μπιλμπάο –καθ’ όλα συμπαθείς αμφότερες- που προβάλλουν ως εναλλακτικός τρίτος δρόμος. Πέρσι οι δυο τους είχαν βρεθεί αντιμέτωπες στον τελικό του γιουρόπα λιγκ (που όλοι το ξέρουμε ως ουέφα), σε ένα ζευγάρι που θα ‘ταν μάλλον λάθος να το αποκαλέσουμε ισπανικό εμφύλιο –δεδομένου ότι οι βάσκοι δεν αυτοπροσδιορίζονται ως ισπανοί- και το οποίο αποτέλεσε εφιάλτη των περισσότερων ελλήνων εκφωνητών, που μπέρδευαν θανάσιμα (με την έννοια ότι τα σκότωναν) την αθλέτικ με την ατλέτικο και συνήθως κατέληγαν στο συμβιβαστικό (ή κεντριστικό όπως λέμε στη δική μας διάλεκτο) «αθλέτικο», που τους φαινόταν πιο ωραίο, αλλά δεν αντιστοιχούσε σε καμία από τις δύο ομάδες, μην εννοώντας να ξεχωρίσουν δυο λογιών άχυρα. Και να καταλάβουν ότι οι βάσκοι χρησιμοποιούν τον αγγλικό όρο, που τον δανείστηκαν μαζί με τα χρώματα της σάντερλαντ αν δεν κάνω λάθος, από τις συνεχείς επαφές τους με τους βρετανούς ναύτες στα λιμάνια του βισκαϊκού, ως αντίδραση ενάντια στο ισπανικό κράτος, που έχει επίσημη γλώσσα του τα καστιγιάνικα και πρωτεύουσα τη μαδρίτη.

Οι βάσκοι της αθλέτικ λοιπόν αποτελούν ένα πολύ ιδιότυπο μίγμα διεθνισμού και ακραίου (στα όρια του ξεροκέφαλου) εθνικισμού, καθώς διατηρούν αγγλική ονομασία και ιδρυτικές ρίζες, μαζί με μια αμιγώς βασκική σύνθεση, εφόσον απαγορεύεται η ένταξη ποδοσφαιριστών, που δεν έλκουν την καταγωγή τους από την χώρα των βάσκων –δηλ ισπανοί αλλά κι αλλοδαποί εν γένει. Ακόμα και ο γάλλος διεθνής λιζαραζού –η λιζαράζου, όπως επέμενε να τονίζει το όνομά του σε ένα μουντιάλ ο μαυρομάτης- που φόρεσε προ 15ετίας περίπου τα χρώματά της, ήταν βάσκος από τη γαλλική πλευρά των πυρηναίων κάτι που καθιστούσε τη μεταγραφή του καθ’ όλα νόμιμη κατά το εθιμικό δίκαιο της ομάδας.

Εάν θέλαμε να βρούμε κάποιο παράδειγμα αντίστοιχης σχιζοφρένειας, θα μπορούσαμε να σταθούμε στην περίπτωση της εσπανιόλ από τη βαρκελώνη. Που επέλεξε αυτό το όνομα σε διάκριση από την μπαρτσελόνα, που είναι το καμάρι και σύμβολο της καταλονίας και του αγώνα της για ανεξαρτησία (σε ένα κλάσικο με τη ρεάλ οι οπαδοί της μπάρτσα είχαν σηκώσει ένα πανό που έγραφε catalunya is not spain, για να τους απαντήσουν στην επόμενη αγωνιστική οι μαδριλένοι οπαδοί της χετάφε νομίζω, όπου έπαιζε η μπάρτσα, με το πανό: welcome to spain), αλλά το γράφει στα καταλανικά ως espanyol κι όχι στα καστιγιάνικα, με το περίφημο ένιε -το n με την περισπωμένη- που υπάρχει μόνο στα ισπανικά.

Τηρουμένων λοιπόν των πολιτικών αναλογιών η μπιλμπάο τμοιάζει με αριστερίστικη μαοϊκή γκρούπα, με ξύλινο, σχεδόν αρχαϊκό λόγο –καθώς η βασκική γλώσσα έχει παραμείνει αναλλοίωτη εδώ και μερικές χιλιάδες χρόνια- που άκμασε μέχρι τα πρώτα χρόνια της (μεταφρανκικής) μεταπολίτευσης κι έκτοτε έχει μόνο αναλαμπές και κάποιες καλές πορείες –σαν τους οικοδόμους- σε πρωτάθλημα και ευρώπη. Κι αν αλλάξουμε κλίμακα στον παραλληλισμό μας, θα μπορούσε να είναι η ηρωική πλην απομονωμένη αλβανία του χότζα, που πλήρωνε το τίμημα της περηφάνιας της, κρατώντας πολύ χαμηλά το ταβάνι των δυνατοτήτων της.

Στην ίδια κλίμακα η μπαρτσελόνα θα ήταν μάλλον η σοβιετική ένωση, που έδωσε τα περισσότερα θύματα στην πάλη κατά του φασισμού-φρανκισμού, αλλά κατάφερε να εξελιχτεί σε υπερδύναμη και να ξεπεράσει σε πολλούς τομείς τους ιμπεριαλιστές –έχει κατακτήσει για παράδειγμα περισσότερες φορές το κύπελλο του βασιλιά, όπως εξακολουθεί αναχρονιστικά να λέγεται ο θεσμός του κυπέλλου στην ισπανία. Με το βασιλιά να παρίσταται στον τελικό για να παραδώσει το τρόπαιο στο νικητή, αλλά να λούζεται στωικά τις αποδοκιμασίες κατά την ανάκρουση του ισπανικού εθνικού ύμνου, τις δύο φορές που συναντήθηκαν η μπάρτσα κι η αθλέτικ μπιλμπάο.

Η σοβιετική μπάρτσα με τις προσπάθειές της είναι αναμφίβολα ο ηγέτης του διεθνούς προοδευτικού μπλοκ που θερμαίνει τις ψυχές των απανταχού προλετάριων με το θέαμα που προσφέρει ανιδιοτελώς –όπως τα δάνεια η εσσδ. Παρόλα αυτά πολλοί εραστές της ταξικής καθαρότητας –με γνήσια μικροαστική ανυπομονησία- κατακρίνουν την ομάδα και το στιλ παιχνιδιού της, θεωρώντας το τίκι-τάκα βαρετό και μονότονο, σαν τους σοβιετικούς. Αξιοποιούν υπαρκτές αδυναμίες του υπαρκτού και της ομάδας, για να μηδενίσουν την προσφορά τους, και μιλάνε γενικά κι αδιάκριτα για υπερδυνάμεις, φλερτάροντας με την αντιδραστική μαοϊκή θεωρία των τριών κόσμων.

Υπάρχουν πολλές δευτερεύουσες ομοιότητες που τεκμηριώνουν τον παραπάνω παραλληλισμό: από τις εκκαθαρίσεις κατά των ολλανδών του φαν χάαλ και της παλιάς φρουράς του ράικαρντ (ντέκο, ετό, ροναλντίνιο) για να βρει χώρο να ανοίξει τα φτερά του ο μέσι και να γίνει ο παίκτης που γνωρίζουμε σήμερα· μέχρι τη στροφή προς την έννοια του κέρδους και τα αγοραία κριτήρια, με τη διαφήμιση που λερώνει εδώ και μερικά χρόνια τη φανέλα και τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις κοσύγκιν. Αλλά το βασικό συνδετικό στοιχείο είναι η κοινή τους φιλοσοφία που αφήνει σε δεύτερη μοίρα το (αθλητικό ή οικονομικό) τελικό αποτέλεσμα, αναδεικνύοντας την χαρά του παιχνιδιού και την εργασία ως αυτοσκοπό –που γίνεται κι αυτή με τη σειρά της παιχνίδι κι ευχαρίστηση.

Σε συνθήκες ιμπεριαλιστικής περικύκλωσης βέβαια, θα χρειαστούμε πολλές φορές στην κούρσα του ανταγωνισμού να βάλουμε νερό στο κρασί μας, για να αντιμετωπίσουμε τον αντίπαλο με τα δικά του μέσα. Όποιος μετράει όμως την προσφορά των σοβιετικών μόνο εκ του αποτελέσματος, με βάση τους τίτλους, έχει χάσει εξ αρχής το παιχνίδι γιατί υιοθετεί καθαρά αστικά κριτήρια. Κι όποιος θέλει να υιοθετήσει η μπάρτσα το παιχνίδι και τις αξίες των αντιπάλων, για να έχει εναλλακτικό σχέδιο β’ στην καταπολέμησή τους, της ζητάει επί της ουσίας να απαρνηθεί την αγωνιστική της ταυτότητα και να ευνουχιστεί οικειοθελώς.

Εάν όμως το clásico ενσαρκώνει την ταξική πάλη, αυτή μπορεί να έχει διάφορα αποτελέσματα, όπως μας λένε οι κλασικοί και να καταλήξει είτε με την επικράτηση μιας τάξης επί της άλλης, είτε με την καταστροφή και των δύο. Η τελευταία περίπτωση μοιάζει να βρίσκει εφαρμογή στη φετινή χρονιά. Ο μουρίνιο πίστευε πως θα ήταν αρκετό να φτιάξει μια ομάδα που να μπορεί να νικήσει τη μπάρτσα, για να σπάσει την ηγεμονία της και να κυριαρχήσει. Αλλά ο μεταξύ τους πόλεμος φαίνεται να τους έφθειρε αμφότερους και να άνοιξε το δρόμο της επικράτησης στα γερμανικά φύλα της μπάγερν και της μπορούσια ντόρντμουντ, που νίκησαν εύκολα τους εξασθενημένους μονομάχους.

Όπως ακριβώς συνέβη δηλ κατά τη διάλυση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Όπου η ανάπτυξη των πόλεων και η εσωτερική λογική της εξέλιξης των πραγμάτων απαιτούσε την εμφάνιση της κεφαλαιοκρατίας, με τη διαφορά πως τότε δεν συνέτρεχαν οι προϋποθέσεις για την πραγματοποίηση αυτού του ιστορικού βήματος. Κι έτσι οδηγηθήκαμε στη φεουδαρχία και το μεσαίωνα –ο οποίος παρόλα αυτά δεν ήταν μονόπλευρα σκοτεινός κι οπισθοδρομικός, όπως επιμένει να τον παρουσιάζει στερεότυπα για τους δικούς της λόγους η αστική ιστοριογραφία.

Από μια άποψη μάλιστα η σημερινή συγκυρία παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με εκείνη την περίοδο, καθώς διανύουμε αντικειμενικά περίοδο μετάβασης στο σοσιαλισμό, που μοιάζει αναγκαίος και επίκαιρος όσο ποτέ, χωρίς ωστόσο να έρχεται αυτή η μετάβαση –οι θιασώτες της κυβερνώσας αριστεράς θα μπορούσαν να επισημάνουν στις ομοιότητες και την επιδρομή των γερμανικών φύλων του μερκελισμού στη γηραιά ήπειρο. Και η μόνη εναλλακτική στο σοσιαλισμό είναι η βαρβαρότητα, όχι των βάρβαρων μερκελικών φύλων, αλλά της καπιταλιστικής τάξης πραγμάτων, που οδηγεί τις εργασιακές σχέσεις ολοταχώς στο μεσαίωνα. Αλλά αυτό θα το αναλύσουμε εκτενώς σε κάποια άλλη ανάρτηση.

Για να επιστρέψουμε όμως στην αρχική σημείωση και να κλείσουμε τον φαύλο διαλεκτικό κύκλο, ανάμεσα στους δύο βασικούς πόλους της ταξικής πάλης (μπαρτσελόνα και ρεάλ μαδρίτης) υπάρχουν τα πολυάριθμα συμπιεζόμενα μεσαία στρώματα, που αποτελούν τη μικροαστική τάξη –και αν πριν χαρακτηρίσαμε την αθλέτικ μπιλμπάο αριστερίστικη γκρούπα, αυτό καταδεικνύει απλώς τη σαφώς μικροαστική κοινωνική βάση του αριστερισμού, ως πολιτικό φαινόμενο.

Η μικροαστική τάξη λοιπόν έχει αντικειμενικό συμφέρον να παλέψει από κοινού με το προλεταριάτο ενάντια στον κοινό τους εχθρό: τα μονοπώλια και τη ρεάλ μαδρίτης. Πολλές φορές όμως παρασύρεται από την κοινωνική της φύση και θέτει εαυτήν απέναντι από αυτόν τον αγώνα.

Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αυτής της αμφιταλαντευόμενης στάσης είναι κι η περίπτωση της ατλέτικο που θεωρητικά αποτελεί φυσικό σύμμαχο της μπάρτσα και την έχει βοηθήσει πολλές φορές και πρακτικά να ξεπεράσει βαθμολογικά τη ρεάλ μαδρίτης –με αποκορύφωμα μια φορά που κάθισε να χάσει χωρίς προσχήματα κατ’ απαίτηση των οπαδών της με 6-0 (!) στην έδρα της (στο τελευταίο παιχνίδι του τόρες στο βιθέντε καλντερόν) από τους μπλαουγκράνα, που δε μπόρεσαν παρόλα αυτά να αξιοποιήσουν το δώρο και να πάρουν το πρωτάθλημα από τη ρεάλ.

Αλλά κόμπλαρε κάθε φορά που ήταν αντιμέτωπη με τη μισητή συμπολίτισσα κι είχε δεκατέσσερα χρόνια να την κερδίσει, αναπτύσσοντας σταδιακά μια πελατειακή σχέση. Μέχρι προχτές το βράδυ, στο μπερναμπέου, στον τελικό του copa del rey, όπου…

…όπου μασούσε σίδερα και πήρε το κύπελλο από τη ρεάλ μες στην έδρα της, αφήνοντας φέτος το μουρίνιο με άδεια χέρια, να διαχειριστεί την αποτυχία του. Και θυμίζοντας τους στίχους από εκείνο το σουξέ των φατμέ

Θα ξανάρθει η ρουτίνα και θα ξανάρθουνε βροχές

Θα ξανάρθει η ρουτίνα, μα κάτι άλλαξε από χτες

Καιρός να αλλάξει όμως –πέρα από το συμβολικό επίπεδο- και στην πραγματική ταξική πάλη, που ως γνωστόν παραμένει ιστορικά αδικαίωτη (…) και να γυρίσει εκτός από τη μπάλα, το ματσάκι και το γούρι της ατλέτικο και ο τροχός της ιστορίας..
Κι όμως γυρίζει..