Ένα αφιέρωμα στον Χαρίλαο

Μετά το γρηγόρη λαμπράκη σειρά στα αφιερώματα της κε του μπλοκ παίρνει ο χαρίλαος φλωράκης, καθώς χτες συμπληρώθηκαν οκτώ χρόνια απ’ το θάνατό του. Αντί κάποιας βαρυσήμαντης ανάλυσης, παραθέτω χωρίς περαιτέρω σχολιασμό, αποσπάσματα από βιβλία με μαρτυρίες και σχόλια του ίδιου του χαρίλαου ή άλλων που αναφέρονται στο πρόσωπό του και σε περιστατικά με πρωταγωνιστή τον ίδιο, καλύπτοντας διάφορες πτυχές. Καλή ανάγνωση.

Όταν τελείωσα το σχολαρχείο πήγα στο γυμνάσιο. Ήταν τετρατάξιο το γυμνάσιο. Τα θρησκευτικά και τα γαλλικά τα υποτιμούσαμε. Τις περισσότερες φορές δεν πηγαίναμε καν στο μάθημα, την κάναμε κοπάνα. Ήταν κι αυτοί οι καθηγητές άλλο πράμα. Δε μας ήρθε ούτε ένας καθηγητής των γαλλικών που να ήταν και σωστός. Μια μέρα ο καθηγητής των γαλλικών μου λέει.

Βιενσισί!

Βγαίνω κύριε καθηγητά, του απαντώ. Και περιμένω να δω τι άλλο θα μου πει.

Βιενσισί, μου ξαναλέει αυτός.

Βγαίνω κύριε καθηγητά, εγώ.

Και να λέω από μέσα μου: τι στην ευχή, συν όλα τα άλλα είναι και κουφός. Δεν ακούει που του απαντώ; Γιατί εμείς στα θεσσαλιώτικα λέγαμε: βγαίν΄ς ισύ, που πάει να πει βγαίνεις εσύ.

Βουτάει λοιπόν την κρανιά και με καταχερίζει. Κι εγώ από τότε ούτε που ξαναπάτησα στο μάθημά του.

(Απ’ τις ηχογραφημένες συζητήσεις του με την παναγιωταρέα, όπως τις κατέγραψε η τελευταία στο βιβλίοτης «κι σεν’ πώς σ’ λεν; Χαρίλαος φλωράκης»).

-.-.-

Η μεραρχία στρατοπέδευσε στην πάνω κερασιά, όπου συναντήθηκα με το σ. φλωράκη. Οι αντίπαλοι μας χτυπούσαν με δυο αεροπλάνα, τα οποία, επειδή δε συναντούσαν αντίσταση από τα τμήματά μας, έφταναν να πετάνε πάνω από τα κεφάλια μας, σκότωσαν δυο αντάρτες και τραυμάτισαν αρκετούς. Εκεί μου έκανε εντύπωση η παλικαριά του γιώτη. Χωρίς καθυστέρηση και χωρίς να χάσει την ψυχραιμία του, όπως μερικοί συνεργάτες του, αρπάζει ένα μυδράλιο, στέκεται στη μέση ενός ξέφωτου και αρχίζει να βάλλει ενάντια στα αεροπλάνα. Αυτά σαν είδαν τον κίνδυνο να καταρριφθούν –στο μεταξύ πήραν θάρρος και οι μαχητές κι άρχισαν κι αυτοί να βάλλουν- έκαναν μεταβολή και λάκισαν. Αυτό πάει να πει ηγέτης του στρατού: πρώτος στη μάχη, πρώτος στην παλικαριά.

(Από το οδοιπορικό μιας ζωής του γιώργη τρικαλινού με τίτλο, ανασκαλεύοντας τη χόβολη της μνήμης).

{Ίσως κάποιοι θυμηθούν το γνωστό κατοπινό σύνθημα πρώτοι στα μαθήματα, πρώτοι στον αγώνα, αλλά το πιο σημαντικό σχετικά με την παραπάνω ιστορία είναι μια άλλη μαρτυρία του χαρίλαου –δυστυχώς δε μπόρεσα να τη βρω- όπου έλεγε ότι δε θαύμαζε όσους είχαν άγνοια του κινδύνου πάνω στο βουνό· θεωρούσε παλικάρια μόνο αυτούς που γνώριζαν πολύ καλά τον κίνδυνο και παρόλα αυτά συνέχιζαν τον αγώνα τους, παραμερίζοντας το φόβο τους.}

-.-.-

Περνάμε σε άλλα σκηνικά από τη μεταπολίτευση

Λάτρης του ωραίου φύλου, ο χαρίλαος προτιμούσε να συνοδεύεται στις εμφανίσεις του από μια ωραία παρουσία. Μια μέρα η κατερίνα ήρθε σκασμένη στα γέλια. Κάνοντας γραμματειακή υποστήριξη στον φλωράκη, παρευρέθηκε σε μια συνάντησή του με μεικτή επιτροπή γυναικών του κόμματος και της κνε. Έτυχε εκείνη τη μέρα –γιατί το κκε είχε στις γραμμές του κι ωραίες γυναίκες- το μπουκέτο να μην περιλαμβάνει τα καλύτερα λουλούδια. Άσχημα ντυμένες, ατημέλητες, άβαφες, εκνεύρισαν με την εμφάνισή τους τον χαρίλαο, που άρχισε να φορτώνει. «Σχεδόν δεν πρόσεχε τι του έλεγαν», μου είπε η κατερίνα. Αφού τις ξαπόστειλε, ήρθε από πάνω μου, λες κι έφταιγα εγώ, και μου έμπηξε τις φωνές: «να πας να τους πεις να βγάλουν τα τσουβάλια και να φορέσουν κανένα φουστανάκι. Τόσα ταγάρια έχω να δω από την κατοχή. Θα νομίζει ο κόσμος πως μόλις κατεβήκαμε από το βουνό».

Απ’ το βιβλίο του νίκου μπίστη –που τότε ήταν ακόμα στο κόμμα- με τον εύγλωττο τίτλο «προχωρώντας κι αναθεωρώντας». Να τι διηγείται για ένα άλλο περιστατικό –χωρίς προφανώς να υιοθετούνται οι αξιολογικές του κρίσεις.

Το 1976, κατά τη διάρκεια της πορείας του πολυτεχνείου, το εκκε αποπειράθηκε να εισβάλει στην αμερικάνικη πρεσβεία. Η αστυνομία χτύπησε όλη την πορεία με τα δακρυγόνα και η αθήνα πήρε φωτιά. Η ενέργεια του εκκε ήταν βλακώδης στα όρια της προβοκάτσιας,  καμιά κυβέρνηση –ούτε καν του κουκουέ- δε θα επέτρεπε να καταληφθεί η πρεσβεία. Από την άλλη η απαντητική βία ήταν επίτηδες δυσανάλογη: βρήκαν ευκαιρία να χτυπήσουν την πορεία και να τρομοκρατήσουν τον κόσμο για το μέλλον.

Το μπλοκ του κκε ανασυντάχθηκε στην πλατεία συντάγματος. Ο πολύς κόσμος ήταν εκείνη τη στιγμή εξαγριωμένος με τη στάση της αστυνομίας, σιγά-σιγά μαθαίναμε για το ρεσάλτο του εκκε. Τότε εμφανίστηκε μπροστά μας ο χαρίλαος, τον συνόδευαν η γραμματέας της κομματικής οργάνωσης αθήνας του κκε λούλα λογαρά κι ο νίκος καλούδης, μέλη κι οι δύο του πολιτικού γραφείου. Τέτοια εμφάνιση δεν είχε προηγούμενο. Κάποιοι ενθουσιάστηκαν νομίζοντας ότι η ηγεσία του κόμματος θα ηγούνταν της διαδήλωσης. Τους προσγείωσε απότομα. Η πορεία τελείωσε, όλοι σπίτια σας, είπε με ύφος που δε σήκωνε δεύτερη κουβέντα. Αναταραχή και κάποιες διαμαρτυρίες. Γιατί όλο μας κρατάτε; ρώτησε ένας ασυγκράτητος. Γιατί δε θα αφήσουμε να καεί η αθήνα, επειδή έτσι θέλουν κάτι παλικάρια της φακής, τσατίστηκε ο χαρίλαος.

Ας δούμε παρεμπιπτόντως, από την ίδια πηγή, τι άποψη είχε ο χαρίλαος και για το συγγραφέα.

Μια μέρα ο τζουμάκας, από ενδιαφέρον για το φίλο του, φύτρωσε εκεί που δεν τον έσπειραν, και έτσι έμαθα τι σκεφτόταν για μένα ο χαρίλαος. Ρώτησε τον καπετάνιο: τι συμβαίνει με τον φίλο μου το νίκο; -Καλός είναι, κομμουνιστής δεν είναι, ήρθε η απάντηση από τον χαρίλαο.

-.-.-

Το 1981 ο ανδρέας κερδίζει τις εκλογές. Την κυριακή το βράδυ χτυπάει το τηλέφωνό μου. Είναι η γραμματέας του, η κοκκόλα, και μου λέει:

Πρόεδρε, να σας δώσω τον πρόεδρο.

Εγώ στην αρχή πάω να τον συγχαρώ. Κι εκείνος μου λέει:

Άσ’ τα τώρα αυτά χαρίλαε. Αύριο σου τηλεφωνώ να μιλήσουμε για την κυβέρνηση. Ακόμα τον περιμένω.

(Απ’ το βιβλίο της Παναγιωταρέα, κι σεν’ πως σ’ λεν; Χαρίλαο φλωράκη).

-.-.-

Τέλη απριλίου του 82’, που ο φλωράκης βρισκόταν για ομιλία στη θεσσαλονίκη, «βαλτός» -κατά πως φαίνεται- δημοσιογράφος ρώτησε τον γγ του κκε με μία ερώτηση συναξάρι, το πνεύμα της οποία θα μπορούσε να αποδοθεί κάπως έτσι:

-Κύριε φλωράκη, κάθε μέρα κάτι σημαντικό γίνεται στην χώρα μας, κάθε μέρα κάποια νέα σοβαρή απόφαση παίρνεται από την κυβέρνηση, όλο και κάποιο νέο φιλολαϊκό, δημοκρατικό μέτρο εξαγγέλλεται, σ’ όλους τους τομείς της εθνικής, οικονομικής, κοινωνικής και δημόσιας ζωής. Κι όμως από την πλευρά σας ακούγονται γκρίνιες. Γιατί; Εσείς δε βλέπετε την αλλαγή;

-Αλλαγές φυσικά βλέπω. Αλλαγή δε βλέπω! Αν μάλιστα θέλετε να σας το κάνω λιανά αυτό που λέω ευχαρίστως…

Από τη βιογραφία του φλωράκη που συνέγραψε ο θεοχαράτος, β’ τόμος: ο λαϊκός ηγέτης. Από τον ίδιο τόμο αντλούμε και τα παρακάτω αποσπάσματα από την ομιλία του φλωράκη κατά τη διάρκεια των προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης τζανετάκη.

Για να σας κάνω το χατίρι θα παγώσουν κι ορισμένα πράγματα. Και θα σας πω ποια θα παγώσουν, για την ακυβερνησία που λέτε. Θα παγώσει επί παραδείγματι το θέμα των βάσεων. Και δεν ξέρω, εσείς βιάζεστε να τις διώξετε τις βάσεις; Εάν βιάζονται οι φίλοι του πασοκ να τις διώξουν, αν βιάζονται να υπογραφεί συμφωνία, πάλι να πάρουν θέση. Η κυβέρνηση του κ. τζαννετάκη είπε αυτό το θέμα το παγώνω.Εσείς τι θέση παίρνετε; Σεις που υπογράψατε μια συμφωνία ότι σε πέντε χρόνια φεύγουν οι βάσεις; Έφυγαν;

Όσον αφορά την ουσία των προγραμματικών δηλώσεων που ακούσαμε, σε γενικές γραμμές είμαστε σύμφωνοι. Χωρίς να ξεχνάμε τις μεγάλες αγεφύρωτες ιδεολογικές και πολιτικές διαφορές, χωρίς να ξεχνάμε όμως και την προϋπόθεση της γενικής αποδοχής. Πιστεύουμε πως τα μέτρα που εξήγγειλε ο πρωθυπουργός, εφόσον αρχίσουν να εφαρμόζονται με συνέπεια θα βοηθήσουν τον τόπο να ανοίξει μια νέα πολιτική σελίδα για την χώρα.

Κεδίκογλου: Χωρίς απλή αναλογική;

Καταθέστε την! Γιατί δεν την καταθέτετε; Οκτώ χρόνια μας κοροϊδεύατε με την απλή αναλογική. Και τολμάτε τώρα να μιλάτε για απλή αναλογική; Είστε οχτώ χρόνια κυβέρνηση, ναι ή όχι; Γιατί δεν την καταθέτατε; Γιατί μας βαπτίζατε όλα τα καλπονοθευτικά εκλογικά συστήματα σαν απλή αναλογική; Και δώστου απλή αναλογική; Ε όχι έτσι!

-.-.-

Ακολουθούν μερικές σημειώσεις του χαρίλαου, γραμμένες κατά μες στη μαυρίλα της δεκαετίας του 90’, όπως μας τις μεταφέρει ο θεοχαράτος.

Θυμάμαι και το διαμαντή και την αγάθη και το μπελογιάννη και αμέτρητους ακόμη αγωνιστές –όλους στο χώμα. Αν μπορούσαν να βρουν πνοή και να μας ρωτήσουν: σύντροφοι δώσαμε τη ζωή μας για το σοσιαλισμό, για να παραδοθεί στους προδότες; Τι θα τους απαντούσαμε, ώστε να ησυχάσουν στους τάφους τους; Ότι η κήρυξη του κόμματος των μπολσεβίκων εκτός νόμου αποτελεί ανασυγκρότησή του; ότι η διάλυση του σοβιετικού κράτους έγινε για τη βελτίωση του υπαρκτού σοσιαλισμού; Ότι η ανεργία, η πείνα, η εξαθλίωση κι η εγκληματικότητα αποτελούν αναγκαίο στάδιο για το ξαναχτίσιμο του σοσιαλισμού; Ότι οι μαφίες είναι η αναγκαία μετεξέλιξη του σοσιαλιστικού συστήματος; Ότι η νέα τάξη είναι η πεμπτουσία του σοσιαλισμού; Τι θα τους απαντούσαμε;

Πρώτο κιόλας θύμα της νέας τάξης είναι η μισθωτή εργασία. Δηλ όλο το δίκτυο των κατακτήσεων της εργατικής τάξης κατά τον εικοστό αιώνα. Ήδη άρχισαν να λιμάρουν τους αρμούς της μισθωτής εργασίας. Δεν τη θέλουν συνεχή, δεν τη θέλουν οριοθετημένη από το 8ωρο, δεν τη θέλουν μόνιμη, δεν τη θέλουν σε πλαίσια συλλογικών συμβάσεων και βλέπω να κάνουν την εμφάνισή τους περίεργες ορολογίες: οι πολιτικοί εκπρόσωποι της νέας τάξης κάνουν λόγο για μερική απασχόληση, για ελαστικό ωράριο, για περιφερειακές και τοπικές συμβάσεις εργασίας, για προσωπικά συμβόλαια δουλειάς, κλπ. Ένας μάλιστα όταν αναφέρεται στα εργασιακά προτιμά να αποκαλεί τους μισθωτούς και τους εργάτες με τον χυδαίο όρο απασχολήσιμοι –κατά το αναλώσιμοι! Δεν είμαι χαιρέκακος, αλλά ρωτώ τους μισθωτούς που ποτέ δε στήριξαν το κόμμα της εργατιάς, δηλ το κόμμα τους. Αν υπήρχε η σοβιετική ένωση θα τα τολμούσαν όλα αυτά οι βιομήχανοι κι οι κυβερνήσεις τους;

Ένα κόμμα διαλύεται σύντροφοι όταν εκλείπουν οι πολιτικοί και κοινωνικοί λόγοι που επέβαλαν την ίδρυσή του. Πέστε μου παστρικά μωρέ: εξέλιπαν οι λόγοι που γέννησαν το κκε; Για κοιτάξτε γύρω σας: καταργήθηκε η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο; Αμείβεται κανείς σύμφωνα με τη δουλειά του; Υπάρχει πουθενά στο κοινωνικό περιβάλλον σας ελευθερία, δημοκρατία, κοινωνική δικαιοσύνη και ανθρωπιά; Λύθηκαν τα προβλήματα των λαών; Ηττήθηκε και διαλύθηκε ο ιμπεριαλισμός; Εδραιώθηκε η παγκόσμια ειρήνη; Και το μόνο που απομένει πια είναι διαλυθούν και τα κομμουνιστικά κόμματα;

Σύντροφοι, αν υπάρχει κάποιος ανάμεσά σας που να βιάζεται περισσότερο από όλους τους άλλους να δει το σοσιαλισμό στον τόπο μας, σίγουρα αυτός είμαι εγώ. Πάλεψα 75 χρόνια για το σοσιαλισμό και τώρα που φεύγω, φυσικό κι ανθρώπινο είναι να λαχταρώ να τον δω, προτού κλείσω τα μάτια –ενώ όλοι εσείς είστε κατά πολύ νεότεροι και έχετε βάσιμες ελπίδες να τον δείτε. Παρά ταύτα, ούτε τρομαγμένος είμαι, ούτε απελπισμένος. Θα φύγω με τη βεβαιότητα ότι ο σοσιαλισμός –όσες αναποδιές και όσα πισωγυρίσματα και να υπάρξουν- τελικά θα φτάσει. Έτσι προχωρούν οι λαοί, έτσι βαδίζει η ιστορία. Καμία αυτοκρατορία, καμία αντίδραση και καμία αντεπανάσταση δεν υπήρξε αιώνια. Γιατί οι μπροστάρηδες των λαών και των εποχών –όπως είμαστε και οι κομμουνιστές- ποτέ δε σταύρωσαν τα χέρια, όσο βαριά κι αν ήταν η ήττα. Πάντα έβρισκαν τρόπους να ξαναβάζουν μπροστά τις τροχαλίες της ιστορίας. Άλλωστε σύντροφοι τίποτα δεν πάει χαμένο. Και μη σας πιάνει πανικός ότι όλα χάθηκαν με τη διάλυση της σοβιετικής ένωσης. Όσα και να ξηλώσει η αντεπανάσταση, κάτι θα μείνει. Κι αυτό που θα μείνει είναι το προζύμι, η μαγιά, για ένα νέο –για πολλά νέα και δυναμικότερα ξεκινήματα.

-.-.-

Κι ένα δικό του κλείσιμο –που μπορεί να το βρει κανείς από διάφορες πηγές, στη μία ή την άλλη εκδοχή.

Πριν μπω όμως σ’ αυτά νομίζω ότι είναι ευκαιρία να πω ορισμένες επιθυμίες μου. Άνθρωποι είμαστε. Κι έχω πλήρη συνείδηση των όσων λέω. Οικονομικά, ό,τι είχα τα διέθεσα στο κόμμα. Είμαι ευχαριστημένος γιατί και οι αδελφές μου ήταν σύμφωνες σε αυτό κι είναι ευχαριστημένες που έτσι έγιναν τα πράγματα. Τα αντικείμενα που υπάρχουν στο σπίτι θα μείνουν στο κόμμα. Στο κομμουνιστικό κόμμα, βέβαια. Γιατί αν το φέρει ο διάβολος –δε θέλω να το πιστέψω- και έχει την τύχη άλλων κομμάτων, είτε να αλλάξει όνομα είτε πρόγραμμα, το λέω κατηγορηματικά: ζητώ την ανάκληση και την ακύρωση των συμβολαίων δωρεάς και να πάνε όλα στο σπίτι του αγωνιστή. Θέλω να είμαι κατηγορηματικός σ’ αυτό και το λέω τώρα σα μαρτυρία, γιατί εγώ αυτά τα άφησα στο κκε και σε κανένα άλλο ερζάτς. Επαναλαμβάνω: αν πρόκειται να έχουμε αλλαγές, δεν το πιστεύω –πολλά δεν πιστεύει κανείς αλλά πολλά γίνονται… Ποιος πίστευε ότι θα μπει στην παρανομία το κκσε ή ότι θα αυτοδιαλυθεί;