Τα διδάγματα της Χιλής

Το κείμενο αυτό δημοσιεύεται με αρκετή καθυστέρηση, εξαιτίας των γεγονότων και των εξελίξεων που μεσολάβησαν, με αφορμή τη συμπλήρωση 40 χρόνων από το πραξικόπημα του πινοσέτ στην χιλή

Η δύναμη βγαίνει από γροθιές κι όχι από πρόσωπα καλοσυνάτα

Από στόμια βγαίνει η δύναμη κι όχι από τα στόματα (…)

Κι αυτή είναι η πικρή/πολύτιμη αλήθεια της unidad popular

Ο βολφ μπίρμαν είχε καταλάβει πολύ καλά –πριν αποστατήσει από το μαρξισμό και θέσει τη δύναμη του δικού του στόματος και των στίχων του στην υπηρεσία των στομίων της άλλης πλευράς- αυτό που φαινόταν να αγνοεί και διδάχτηκε με τραγικό τρόπο ο σαλβαδόρ αγιέντε. Ο οποίος απέτυχε να σώσει την χώρα του από τα νύχια της χούντας του πινοσέτ και αρκέστηκε στη σωτηρία της δικής του ψυχής, που ήταν τόσο έντιμη –σε βαθμό αυτοχειρίας- ώστε να τον αποκαλέσει η αλέκα ηρωικό ιδεαλιστή πρόπερσι στην ομιλία της στο φεστιβάλ.

Αυτές τις αυταπάτες όμως δεν τις είχε μόνο ο αγιέντε. Τις μοιραζόταν μαζί του ως ένα βαθμό και το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, όπως δείχνει με ντοκουμέντα και τεκμήρια το άρθρο του σερετάκη σε έναν προηγούμενο κυριακάτικο ρίζο. Και η τραγική κατάληξη της διακυβέρνησής του ήταν η λογική συνέπεια και το ανώτερο όριο των περίφημων θεωριών περί ειρηνικού δρόμου για το πέρασμα στο σοσιαλισμό.

Κάθε φορά που το κομμουνιστικό κίνημα ξεχνούσε αυτή τη βασική αλήθεια κι έμπλεκε σε πασιφιστικές αυταπάτες, το πλήρωνε πολύ ακριβά με εκατόμβες αίματος, που θα τις είχε αποφύγει αν αναλάμβανε αποφασιστική δράση τη στιγμή που έπρεπε. Το ‘χουμε δει και στην ελλάδα εξάλλου το έργο και ξέρουμε πώς κατέληξε. Αυταπάτες υπάρχουν πολλές. Οι πασιφιστικές σκοτώνουν, αυτή είναι η διαφορά.

Από μια άποψη είναι λάθος να συγκρίνουμε διαφορετικές εποχές και καταστάσεις, για να μεταφέρουμε μηχανικά τα συμπεράσματά μας στο σήμερα. Ειδικά όταν η ύπαρξη της σοβιετικής ένωσης προσέφερε σε τέτοιες χώρες-κυβερνήσεις ένα πολύτιμο στήριγμα και τη δυνατότητα (όχι φυσικά για ομαλή σοσιαλιστική μετάβαση χωρίς συγκρούσεις αλλά) για κάποια πιο εύκολα, «ειρηνικά» ρήγματα και διαφοροποιήσεις. Ωστόσο η περίπτωση της χιλής δεν παύει να προσφέρεται και για πιο διαχρονικά συμπεράσματα, όπως αυτό που βγαίνει από την ποίηση του μπίρμαν.

-Ο πατέρας του αγιέντε λεγόταν κάστρο κι ήταν ένας ευκατάστατος μεσοαστός δικηγόρος, όπως ακριβώς κι ο συνεπώνυμός του φιντέλ. Η διαφορά είναι ότι ο φιντέλ δεν έμεινε ένας συνειδητοποιημένος μεσοαστός με πολιτικές ευαισθησίες και γενικά ριζοσπ-αστικές διαθέσεις, αλλά ωρίμασε πολιτικά και εξελίχθηκε σε κομμουνιστή ηγέτη. Ενώ ήταν εξαρχής προσανατολισμένος στο ένοπλο αντάρτικο ως βασικό στήριγμα και προϋπόθεση του πολιτικού αγώνα με στόχο την πτώση του δικτάτορα μπατίστα.

-Η ιμπεριαλιστική αντίδραση δολοφόνησε τον αρχηγό των ενόπλων δυνάμεων που ήταν φίλα προσκείμενος στη λαϊκή ενότητα, ενώ ο ίδιος αγιέντε ήταν που διόρισε στη θέση του τον πινοσέτ. Φάνηκε λοιπόν πως οι αμερικάνοι γνώριζαν πολύ καλύτερα από τους δικούς μας τη δύναμη που έχουν τα στόμια των όπλων που περιγράφει και ο βολφ μπίρμαν. Και αυτή ήταν η ειδοποιός διαφορά του αγιέντε και της λαϊκής ενότητας από τη μπολιβαριανή διαδικασία στη βενεζουέλα, που αναδείχτηκε μεν μέσω εκλογών, αλλά ήξερε πώς να κινητοποιήσει το λαϊκό παράγοντα για να υπερασπίσει την εξουσία της. Και γι’ αυτό μπόρεσε να αποκρούσει την απόπειρα πραξικοπήματος που εκδηλώθηκε εκεί και να σώσει τον τσάβες από τα χέρια της αντίδρασης. Σε αυτό έπαιξε σπουδαίο ρόλο κι ότι ο τσάβες αναδείχτηκε ως ηγέτης μέσα από το στρατό και μπόρεσε να διατηρήσει τον έλεγχο των ενόπλων δυνάμεων.

Στην χιλή αντιθέτως η λαϊκή ενότητα δεν ήταν καθόλου προετοιμασμένη για ένα τέτοιο ενδεχόμενο κι ο αγιέντε στον τελευταίο δραματικό του λόγο, δεν έκανε καν έκκληση προς το λαό να κατέβει στους δρόμους για να υπερασπιστεί την κυβέρνησή του. Σα να τηρούσε το ευ αγωνίζεσθαι (ή για την ακρίβεια το σαβουάρ βιβρ της αστικής δημοκρατίας) τη στιγμή που ο αντίπαλος χρησιμοποιούσε κάθε θεμιτό ή αθέμιτο μέσο για να γκρεμίσει την εξουσία του, από το λοκ άουτ στην οικονομία μέχρι το στρατιωτικό πραξικόπημα.

-Ο αγιέντε είχε μια εκνευριστική σχεδόν εμμονή στις νόμιμες διαδικασίες και σε όσα προβλέπονταν από το σύνταγμα και το υπάρχον νομικό πλαίσιο. Είχαμε σημειώσει σε μια παλιότερη ανάρτηση ένα παράδειγμα από το βιβλίο του ντεμπρέ «ο δρόμος της χιλής» που γράφτηκε πριν απ’ το πραξικόπημα της 11^ης σεπτέμβρη και προτού δούμε το αδιέξοδο στο οποίο κατέληγε αυτός ο δρόμος. Οι νόμοι της χιλής θεωρούσαν μικροαδίκημα την βίαια απαλλοτρίωση γης, αλλά τιμωρούσαν αυστηρά όσους επιχειρούσαν να την ανακαταλάβουν κι η αναδιανομή γης προς όφελος των αγροτών επί αγιέντε βασίστηκε σε αυτήν ακριβώς τη διάταξη κι έγινε καθόλα νόμιμα.

Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι η κυβέρνηση του αγιέντε δε διέκοψε καν τα κοινά γυμνάσια και τις στενές σχέσεις του στρατού των ηπα με κύκλους του χιλιάνικου κράτους και αυτό το βρήκε μπροστά της λίγους μήνες μετά, στην εκδήλωση του πραξικοπήματος από τον πινοσέτ.

Κι εδώ φαίνονται και τα όρια της λεγκαλιστικής λογικής που έχει διατυπωθεί και στα μέρη μας με το περίφημο «θα σας ταράξουμε στη νομιμότητα». Η διαφορά βέβαια είναι πως εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με κάποιους ‘τίμιους οπορτουνιστές’ όπως τους έλεγε στην εποχή του ο ένγκελς ή έστω τον ηρωικό ιδεαλιστή αγιέντε, όπως τον αποκάλεσε η αλέκα – εξάλλου οι κλασικοί οπορτουνιστές είναι εξ ορισμού καιροσκόποι και ανέντιμοι. Αλλά με χρεοκοπημένους πολιτικούς απατεώνες. Απατεώνες εκ της ‘απάτης’ χωρίς καν το πρώτο συνθετικό της αυταπάτης. Κι απάτη όπως λέμε κοινωνικός διάλογος, υγιής επιχειρηματικότητα, απεμπλοκή από το μνημόνιο, κτλ.

Ας συνοψίσουμε όσα είδαμε παραπάνω.

Η περίπτωση του αγιέντε είναι μια υπόμνηση πως στην εποχή μας και τον ανεπτυγμένο δυτικό κόσμο δεν υπάρχουν πλέον «τίμιοι» σοσιαλδημοκράτες, που θα μπορούσαν να αποτελέσουν πιθανούς συμμάχους –αν υποθέσουμε πως υπήρχαν τέτοιοι πριν από σαράντα χρόνια.

Η περίπτωση του τσάβες, ενός από τους σύγχρονους τίμιους ρεφορμιστές ίσως, μαζί με την κυβέρνηση του αγιέντε είναι τα καλύτερα παραδείγματα για να καταλάβουν οι μάζες πως δεν αρκεί η εκλογική επικράτηση για την τελική νίκη. Ακόμα και μια φιλολαϊκή, αριστερή (ή ό,τι άλλο προσδιορισμό θέλουμε) κυβέρνηση δε θα έχει το ελεύθερο από τα μονοπώλια να προχωρήσει και σε αυτές ακόμα τις στοιχειώδεις μεταρρυθμίσεις για αναδιανομή πλούτου, αν δε συγκρουστεί αποφασιστικά μαζί τους. Με άλλα λόγια δεν μπορούμε να πάρουμε τον έτοιμο κρατικό μηχανισμό για να τσακίσουμε την αστική εξουσία. Πρέπει να τσακίσουμε το αστικό κράτος μαζί της.

Η περίπτωση της χιλής αποδεικνύει και το βάθος της κουβανικής επανάστασης. Ίσως κάποιος εξωτερικός παρατηρητής υποθέσει πως η κούβα έπρεπε να στραφεί εκ των πραγμάτων προς τη σοβιετική ένωση για να αποφύγει τον οικονομικό στραγγαλισμό από τις ηπα και για αυτό κήρυξε αναδρομικά το σοσιαλιστικό χαρακτήρα της επανάστασης που είχε νικήσει δυο χρόνια πριν. Κι ότι αν η βενεζουέλα του τσάβες πχ δρούσε κι αυτή στο ίδιο ιστορικό πλαίσιο, θα εξελισσόταν με παρόμοιο τρόπο –μόνο που τώρα λείπει η σοβιετία από την εξίσωση.

Αλλά το παράδειγμα της χιλής αποδεικνύει πως το βάθος εκείνης της στροφής δεν ήταν τόσο αυτονόητο κι αμελητέο, όπως πιστεύουν κάποιοι. Ασφαλώς η σοβιετία αποτελούσε ένα σπουδαίο οικονομικό και στρατιωτικό στήριγμα, αλλά ο δρόμος της χιλής δε συνέπεσε ποτέ με αυτόν των κουβανών και γι’ αυτό κατέληξε γρήγορα σε αδιέξοδο.

Υπάρχει μία ακόμα παράμετρος που μας συνδέει με το σήμερα και τη σύγχρονη, ελληνική πραγματικότητα. Η χούντα του πινοσέτ έφερε στην χιλή την πρώτη πρακτική εφαρμογή των συνταγών του δντ κι ήταν το προοίμιο της διεθνούς επικράτησης του νεοφιλελευθερισμού. Ο φιλελεύθερος καπιταλισμός είναι πρακτικός κι ακομπλεξάριστος όταν μιλάμε για μπίζνες και δεν προβληματίζεται από δικτατορικά καθεστώτα που συνεργάζονται μαζί του –αλλιώς μπαίνουν στον άξονα του κακού.

Κάποιοι ίσως κάνουν το συνειρμό με τη σημερινή χούντα του δντ και τη σημασία του αγώνα για δημοκρατία στην ελλάδα. Ξεχνάνε όμως πως η χούντα και η δημοκρατία τους μοιάζουν  πλέον σα δυο σταγόνες νερό κι οι μεταξύ τους διαφορές καθίστανται δυσδιάκριτες. Για να παραφράσουμε ένα κλασικό ρητό, η δικτατορία είναι η συνέχεια της αστικής δημοκρατίας με άλλα μέσα. Δε μας είναι αδιάφορο τι από τα δύο θα υπάρχει, αλλά δε χάνουμε από τα μάτια μας το βασικό στόχο.

Κλείνω την ανάρτηση με μια μικρή αναφορά στο άρθρο του τραβασάρου ‘το κκ στην κυβέρνηση της λαϊκής ενότητας, διδάγματα για το σήμερα’ που μπορεί να το βρει κανείς στην κομεπ που κυκλοφορεί. Όπως φαίνεται κι από τον τίτλο ο αρθογράφος εστιάζει την κριτική του στη στρατηγική του κκ χιλής και κατά δεύτερο λόγο στο πρόγραμμα της λαϊκής ενότητας και τις αντιφάσεις που παρουσιάζει. Παραθέτει επίσης ένα σύντομο χρονικό με τις πιο σημαντικές εξελίξεις και επιχειρεί να τις ερμηνεύσει στο ιστορικό τους πλαίσιο, ως αποτέλεσμα εσωτερικών κι εξωτερικών (ενδοαστικών) αντιθέσεων.

Αντί επιλόγου παραθέτω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από την εισαγωγή του άρθρου.

Η ιστορία έχει δείξει ότι κυβερνήσεις που δρούσαν στο έδαφος του καπιταλισμού με τη στήριξη, συμμετοχή ή ανοχή των κομμουνιστικών κομμάτων δεν μπόρεσαν να λύσουν σε μόνιμη βάση ούτε τα οξυμένα καθημερινά προβλήματα της εργατικής τάξης (πχ ψωμί, στέγη, μόρφωση). Αντίθετα η ιστορία δείχνει ότι οι ονομαζόμενες παλιότερα ως «κατακτήσεις» του εργατικού κινήματος ήταν –όσον αφορά το γενικότερο χαρακτήρα τους- περισσότερο προϊόντα και ανάγκη της καπιταλιστικής ανάπτυξης, στοιχείο εκσυγχρονισμού της. Βεβαίως αυτό δεν αναιρεί την επίδραση της ταξικής πάλης στη διαμόρφωσή τους και κυρίως του διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων σε συνθήκες ύπαρξης της εσσδ. Σε κάθε περίπτωση δε βγήκαν ποτέ από τα όρια που επιβάλλει κάθε φορά η ανάγκη της διευρυμένης αναπαραγωγής του κοινωνικού κεφαλαίου.