Απλά μαθήματα παγκόσμιας ιστορίας

Το θέμα που πήγαμε να παρακολουθήσουμε ήταν για τη συκοφάντηση της σοβιετίας στα σχολικά βιβλία και πιο ειδικά για το β’ παγκόσμιο πόλεμο. Έχοντας κατά νου τη γεύση που μου άφησε η προηγούμενη εκδήλωση για το δεκέμβρη, μπήκα στο αμφιθέατρο με τη σκέψη ότι η συκοφαντία μπορεί να προκύψει κάλλιστα στη βάση του εξωραϊσμού και της υπεράσπισης. Που με τη σειρά της μπορεί να πατάει στην άγνοια και τις καλές προθέσεις που στρώνουν το δρόμο για την κόλαση. Που για εμάς, τους υπαρξιστές θιασώτες του πάλαι ποτέ υπαρκτού, είναι οι άλλοι (σοσιαλισμοί και γενικώς).

Δε μπορείς να αρνηθείς κάποια δυσάρεστα γεγονότα. Όχι σύντροφε, έγιναν και πρέπει να δεις το γιατί. Δεν απαρνούμαστε την κληρονομιά μας.
Αλλιώς δεν τον εξοπλίζεις και τον αφήνεις ανυπεράσπιστο, όμηρο μες στην πραγματικότητα. Μόλις την ανακαλύψει, κλονίζεται κι απ’ τη ρωγμή βρίσκουν κι εισχωρούν τα κλισέ της αστικής προπαγάνδας. Κι αυτός είναι έτοιμος να πιστέψει οτιδήποτε, ακόμα και το κατύν, γιατί μας έχει ικανούς για όλα.

Που ακόμα κι έτσι να 'ταν πρέπει να ψάξει να καταλάβει το γιατί. Αν και δεν το κάναμε εμείς τελικά. Ένα επιπλέον που μάθαμε στην εκδήλωση ήταν η χρονική συγκυρία στην οποία αποκαλύφτηκε η ιστορία με το κατύν. Απρίλης του 43’ κι ενώ έχει ξεκινήσει η επέλαση των σοβιετικών και γινόταν φανερό ότι ο κόκκινος στρατός θα μπει στην πολωνία και θα την απελευθερώσει από τη μπότα του φασισμού. Οι ναζί χρειάζονται κάτι που θα στρέψει τους πολωνούς εναντίον των μπολσεβίκων και θα τους φέρει με το μέρος τους. Και τότε είναι που προκύπτει η υπόθεση κατύν.

Το πότε επανέρχεται στο προσκήνιο είναι εξίσου αποκαλυπτικό. Ενώ το 49’ οι τάιμς της νέας υόρκης αρθρογραφούν σχετικά με το θέμα θεωρώντας το ναζιστική προπαγάνδα, λίγα χρόνια αργότερα στο απόγειο του μακαρθισμού, αλλάζουν τα δεδομένα κι υιοθετείται η εκδοχή του γκέμπελς. Πολύ αργότερα στα πολωνά ορφανά προστέθηκε κι ο γνωστός –και μη εξαιρετέος- ζμπίγκνιου μπρζεζίνσκι, που έχασε λέει τους γονείς του από τα χέρια σταλινικών.

Στη σοβιετία όλα αυτά αρχίζουν να κερδίζουν έδαφος στα χρόνια του επάρατου γκόρμπι και χρησίμευσαν ως επιχειρήματα στον γέλτσιν στη δίκη των κομμουνιστών για να βγάλει το κουκουσέ εκτός νόμου στη ρωσία (απόφαση που ο ίδιος είχε πάρει ενώ εξακολουθούσε να υπάρχει ακόμα τυπικά η σοβιετική ένωση).

Αυτά τα αμφιθέατρα με την αρχιτεκτονική της παλιάς σχολής, στα οποία μεγαλούργησαν στα χρόνια τους ο τρόμπας κι ο σπαρίλας, είναι άκρως νοσταλγικά κι έχουν ένα ισχυρό συγκριτικό πλεονέκτημα: η έδρα βρίσκεται πιο χαμηλά από ό,τι οι υπόλοιπες σειρές καθισμάτων κι ο εισηγητής δεν κοιτάει το κοινό του αφ’ υψηλού κάνοντας κήρυγμα καθ’ έδρας, αλλά από μειονεκτική θέση. Οι έσχατοι έσονται πρώτοι και η βάση υπερυψωμένο εποικοδόμημα.

Θα γίνω λίγο κάφρος στα όρια του κουτσομπόλη, αλλά το πρώτο πράγμα που προσέχει κανείς στο σκολαρίκο είναι ότι μιλάει σα να έχει πετραδάκια στο στόμα του κι έχει την ίδια προφορά που ‘χε ο αρχαίος δημοσθένης. Είναι εντελώς γελοίο, το ξέρω, κι εγώ ακόμα περισσότερο, αλλά είναι αδύνατο να μην το προσέξεις. Όταν είπε μάλιστα για τα τάγματα του γάλλη, θυμήθηκα το γιο του τον γεώγιο και πώς μιλούσε κι ένιωθα την ειρωνεία να μας σκεπάζει σα σύννεφο. Κι όταν ήρθε η ώρα των ερωτήσεων το μόνο που ήθελα ήταν να σηκώσω το χέρι και να του ζητήσω να απελευθερώσει το ρότζερ και το μπράιαν. Και δε θέλω ου.

Θα κάνω ένα ποτ πουρί από προεκτάσεις-συνειρμούς-σημειώσεις με παυλίτσες και βούλες, από όσα ακούσαμε για να πιάσουμε, όσο γίνεται περισσότερα. Ο σκολαρίκος μας είπε διάφορα –γνωστά ή λιγότερο- πράγματα. Για τη λδ βουλγαρίας που δεν είχε μονοκομματικό σύστημα. Για τον κέινς που αμέσως μετά τη συνθήκη των βερσαλιών, είπε προφητικά ότι σε είκοσι χρόνια θα ξανάχουμε πόλεμο για το ξαναμοίρασμα του κόσμου -κατά την κεϊνσιανή αναδιανομή εισοδήματος. Για τον κόλπο των χοίρων, όπου οι εισβολείς δεν αποκρούστηκαν από τακτικό στρατό, αλλά από ένοπλους χωρικούς.

Για τους υπεύθυνους του εμφυλίου, που κάποιοι πάνε να τους περιορίσουν στην κακιά δεξιά. Ή αλλιώς στην άκρα μισαλλόδοξη δεξιά, όπως έλεγε και στον άνθρωπο με το γαρίφαλο, που έδειχνε τον πλαστήρα θύμα των αμερικάνων κι έκανε αβάντα στις δυνάμεις της αλλαγής. Αλλά κατά τα άλλα ήταν σπουδαία ταινία.

Ή για την ταινία του εαμοβούλγαρη και τη θρυλική ατάκα του βέγγου, έλληνας να σκοτώνει έλληνα. Ενώ αν σκοτώνει γερμανό είναι νορμάλ. Πώς πας και σκοτώνεις το διπλανό σου που τον ξέρεις; Κι αν σκοτώσουμε τον γερμανό, με ένα σμπάρο τρία τρυγόνια. Καθαρίζουμε την υπόληψή μας, παίρνουμε το μετοχικό του κεφάλαιο κι έχεις κι έναν καπιταλιστή λιγότερο.

Είπαμε και για τον ισπανικό εμφύλιο και τη βοήθεια της κομιντέρν που ίδρυσε τις ερυθρές ταξιαρχίες… Στο καπάκι το διόρθωσε βέβαια, αλλά γλώσσα λανθάνουσα κι είναι να μη σου μπει η ιδέα. Έχει γούστο… Και τις μουσικές μήπως;

Για την εξομοίωση του σοσιαλισμού με το φασισμό με το κριτήριο του αστικού κοινοβουλίου -που ανάμεσα σε άλλα έχει αναδείξει «δημοκρατικά» τον χίτλερ και τον μεταξά. Οι αστοί είδαν ότι πρέπει να καταργήσουν πραξικοπηματικά τον κοινοβουλευτισμό, πριν το κάνουμε εμείς με επαναστατικό τρόπο. Κάτι αντίστοιχο αλλά από την ανάποδη λένε πολλοί σήμερα για την παύση πληρωμών και την έξοδο από το ευρώ.

Για τις γενιές που είχαν ζήσει από πρώτο χέρι τι εστί φασισμός, αλλά σιγά-σιγά εκλείπουν. Αν κι ο ρίζος γράφει ότι μες στο σ/κ έχει συνέδριο πεαεα-δσε και τα παραρτήματα εξέλεξαν 300 αντιπροσώπους. Αστείρευτη γενιά από κάθε άποψη. Εκτός κι αν μετράν και τους απογόνους.

Η κουβέντα πήγε στη σοβιετία και τον ιμπεριαλισμό, με αφορμή μια αφίσα, ντεμέκ ριζοσπαστική, που έλεγε ότι κι ο αλέξανδρος ήταν ιμπεριαλιστής κι είπαμε γιατί δε στέκει ο όρος και πώς τον εννοούσε ο λένιν. -Κι αυτοί που λένε ότι η σοβιετία ήταν ιμπεριαλιστική; Όσο ιμπεριαλιστής ήταν κι ο αλέξανδρος.. Πλάκα-πλάκα αυτό το όνομα έχει σημαδέψει τον τόπο μας, σε όλες τις εποχές. Αλέκα και σοβιετία όμως μόνο εμείς έχουμε. Πάω να βρω τώρα τη γοργόνα, να δω τι απέγιναν κι αν ζούνε ακόμα.

Πιάσαμε και τη μπεστ σέλερ ιστορία με τα χαρτάκια. Είναι ψέμα ότι ο κόσμος μοιράστηκε στη γιάλτα. Μα φυσικά. Αφού τα χαρτάκια ήταν στη μόσχα, τρεις μήνες νωρίτερα. Κι όπως πάνε με την πλαστογράφηση της ιστορίας, που οι νικητές τη γράφουν από την αρχή, δεν αποκλείεται να τα εμφανίσουν κάποια μέρα από το πουθενά, σα χαμένο ντοκουμέντο που ξαναβρέθηκε. Σαν την ασπίδα της αρβέρνης, του βερσινζετορίξ, που κανείς δεν ήξερε τι απέγινε και τελικά την είχε πάρει ο μαζεστίξ μετά τη μάχη στην αλεζία, που είναι κάτι σαν το δικό μας 89’. Αλεζία; Ποια αλεζία; Τι τη θέλετε τέλος πάντων αυτή την αλεζία;

Κι ίσως τελικά να είναι κρυμμένο κάπου στον περισσό, μαζί με το μύστακα του συντρόφου με το μουστάκι και το πάρει κάποια μέρα η λιάνα για να στρίψει τσιγάρο και να φυσήξει τον καπνό κατάμουτρα στους αστούς και τους παπαγάλους τους που μας έχουν φλομώσει στο ψέμα.

Αλλά τα χαρτάκια αυτά δεν τα επιβεβαιώνει κανείς. Δε βρήκαν τίποτα στα σοβιετικά αρχεία, τα διαψεύδει ο διερμηνέας του τσώρτσιλ (όπως μας είπε ένας μικρός σφος) και πάνω απ’ όλα δε συμφωνούν σε τίποτα με την πραγματικότητα (οπότε τόσο το χειρότερο γι’ αυτήν). Γιατί αν στην ελλάδα το δέκα τοις εκατό ήταν η αποχή που έβγαλαν στις εκλογές του 46, στις υπόλοιπες χώρες τι σήμαιναν αυτοί οι αριθμοί; Κι άντε να βρεις τι ήταν το πενήντα-πενήντα στους γιούγκους και ποιος την πήρε τελικά με το μέρος του.

Είπαμε και για το στάλιν και το ρόλο της προσωπικότητας. Κι αυτός να μην ήταν θα ήταν λέει κάποιος άλλος στη θέση του στο βήτα παγκόσμιο πόλεμο. Καλή ώρα ο νικήτας που ήταν στην κόλαση του στάλινγκραντ αλλά συμμάχησε με το διάβολο και την έβγαλε καθαρή. Πόρνη ιστορία..

Είμαστε σίγουροι όμως ότι χωρίς το λένιν θα γινόταν ο οκτώβρης; Ούτε τις θέσεις του απρίλη δε θα ‘χαμε. Θα ‘χαμε όμως το ναπο-λέοντα που ήτανε λίγο βοναπάρτης και ήθελε στρατιωτική πειθαρχία στα συνδικάτα, αλλά είχε άδοξο τέλος σαν τον κανονικό ναπολέοντα. Εκείνον που φέρνει παράδειγμα ο πλεχάνοφ για το ρόλο της προσωπικότητας και λέει ότι αν έλειπε από το προτσές, η ιστορία θα έβρισκε άλλον στη θέση του.
Ναι, αλλά αν δεν υπήρχε λένιν τι θα γινόταν; Θα έβρισκε η ιστορία άλλον στη θέση του; Θα ‘χαμε το ναπο-λέοντα. Που ήτανε λίγο βοναπάρτης και ήθελε στρατιωτική πειθαρχία...

Είπαμε και για τη λαθολογία που δε βοηθάει στα συμπεράσματα. Ενώ οι κλασικοί είδαν τα λάθη της κομούνας, ένα, δύο, τρία, αλλά έκλεισαν λέγοντας ζήτω οι ηρωικοί κομμουνάροι. Οι κλασικοί όμως είδαν το λάθος (που δεν πήρε στιβαρά στα χέρια της την εξουσία) κι έβγαλαν συγκεκριμένο συμπέρασμα, για το μέσο μισθό όσων έχουν δημόσιο αξίωμα και για αντιπροσώπους αιρετούς κι ανακλητούς (άλλο αν δεν τα έκαναν οι σοβιετικοί). Εμείς ποια διδάγματα βγάλαμε για το σήμερα; Ότι έχουμε περισσότερη πείρα και για την υποδιαίρεση Ι;

Γενικώς η εισήγηση ήταν καλή κι απλώθηκε σε πολλά. Αλλά στις ερωτήσεις ήταν ακόμα καλύτερος. Είχα κάτι μικρές ενστάσεις για τον πόλεμο, αλλά αυτό είναι καλό σημάδι, γιατί δείχνει ότι έλεγε ενδιαφέροντα πράγματα, δεν έμεινε στα τετριμμένα. Μόνο οι αδιάφορες κοινοτοπίες δεν προκαλούν αντιδράσεις.

Τελικά δεν κρατήθηκα και τον ρώτησα. Αυτός μας είπε ότι ο β’ παγκόσμιος ήταν ιμπεριαλιστικός, θέλοντας να καταρρίψει το γνωστό στερεότυπο για τον δημοκρατικό κόσμο που πολέμησε ενάντια στον φασισμό, που είναι γνήσιο τέκνο του καπιταλισμού, δε μιλάμε για άλλο κοινωνικό σύστημα.

Η ουσία του πολέμου όμως ήταν άλλη. Η επίθεση των ναζί στη σοβιετία κι ο μεγάλος πατριωτικός πόλεμος –για την υπεράσπιση της σοσιαλιστικής πατρίδας- που του έδωσε αντιφασιστικό περιεχόμενο. Πριν εμπλακούν οι σοβιετικοί, έχουμε και το παράδειγμα της ελλάδας. Αν είχαμε έναν πόλεμο μεταξύ ιμπεριαλιστών, θα ήταν άδικος κι η σωστή γραμμή θα ήταν ο ντεφετισμός. Αλλά το γράμμα του ζαχαριάδη από τις φυλακές καλούσε σε αντίσταση ενάντια στους ιταλούς. Επομένως;

Δε μπορώ να αναπαραγάγω πιστά την απάντησή του κι ίσως την αδικήσω. Αλλά ανάμεσα σε άλλα μας είπε ότι αν ήμασταν πχ το κκ του αφγανιστάν, θα αντιστεκόμασταν στην ιμπεριαλιστική επέμβαση και δε θα αφήναμε την χώρα να ρημάξει (εκεί εν παρόδω θυμήθηκα τις ίσες αποστάσεις κάποιων χώρων σε μια σειρά επεμβάσεις, λόγω μιλόσεβιτς, ταλιμπάν και σαντάμ).

Μας είπε για το τρίτο γράμμα του ζαχαριάδη, όπου έλεγε ότι αν δεν υπήρχε η σοβιετική ένωση (γενικώς, όχι στον πόλεμο) θα επανεξετάζαμε τη γραμμή μας. Και για το δεύτερο γράμμα όπου είπε για τον ελληνικό στρατό, που είχε περάσει στην αλβανία και για τον πόλεμο που αλλάζει χαρακτήρα έξω από τα σύνορα και υπηρετεί τον αγγλικό ιμπεριαλισμό. Κι εκεί με μπέρδεψε λίγο γιατί στους δίκαιους και άδικους πολέμους ο λένιν γράφει ότι ο χαρακτήρας ενός πολέμου, δεν έχει να κάνει με το ποιος επιτέθηκε πρώτος και με το αν είναι αμυντικός ή επιθετικός.
Αλλά ο σκολαρίκος λέει ότι αυτά ο ζαχαριάδης τα έγραφε λίγο χοντροκομμένα κι εκλαϊκευτικά κι ότι σε ένα γράμμα από τη φυλακή για το λαό, δε μπορούσε να κάνει πολιτική ανάλυση.

-Δεν ξέρω αν σε κάλυψα..
Όχι, αλλά δεν είναι δικό σου λάθος. Έτσι πάνε αυτά με τις ερωτήσεις. Πάντα μένει κάτι ξεσκέπαστο. Εκτιμώ πολύ όμως την απόπειρα. Γιατί είναι πολλοί που το φέρνουν γύρω-γύρω κι απαντάν χωρίς να λένε τίποτα. Στο τέλος μας είπε ότι πρέπει να ξαναδούμε κριτικά και τη γραμμή του έβδομου συνεδρίου της κομιντέρν, εκείνο με την εισήγηση του ντιμιτρόφ για το φασισμό και την τακτική των λαϊκών μετώπων. Και πως αυτή είναι μια δουλειά, στην οποία θα βοηθήσουμε εμείς (θεωρητικά μιλούσε στο αμφιθέατρο του ιστορικού). Και μετά από αυτό τον εκτίμησα ακόμα περισσότερο.

Και τίποτα άλλο καλό να μην είχε πει εμένα αυτό θα μου αρκούσε. Αλλά έκλεισε λέγοντας ότι όλα αυτά πρέπει να είναι εφαλτήριο για ψάξιμο, να βρούμε να διαβάσουμε κι άλλα, πιο πολλά απ’ όσα μας είπε. Αυτό ήταν. Βρήκε το κουμπί μου.

Το ταξικό επιμύθιο της βραδιάς είναι ότι στην ιστορία είμαστε δυνατοί. Είναι καιρός να γράψουμε καινούριες σελίδες, να μη μείνουμε μόνο στο ένδοξο παρελθόν.