Σωκράτη εσύ Super Star

Η ανάρτηση αυτή έχει ως αφορμή τον πρόσφατο θάνατο του βραζιλιάνου ποδοσφαιριστή σόκρατες. Ο τίτλος δεν είναι πολύ πρωτότυπος, αλλά το κείμενο ελπίζω ότι έχει να πει κάτι παραπάνω στους ερασιτέχνες της μπάλας, δηλ αυτούς που αγαπούν την τέχνη του ποδοσφαίρου. Αν και είναι ζήτημα, κατά πόσο μπορούμε να θεωρήσουμε ότι το ποδόσφαιρο ανήκει στις τέχνες, όπως η ζωγραφική κι ο κινηματογράφος. Αυτό όμως θα το δούμε εν καιρώ.


Δε μπορώ να πω ότι πρόλαβα τον σόκρατες να παίζει. Έχω μόνο μια θολή ανάμνηση ενός μουσάτου με κοντό παντελονάκι, που ήταν σαν μέλος των bee gees, όπως ο best θεωρούνταν ο πέμπτος μπητλ. Ενώ τα μούσια και το σορτσάκι ήταν σημεία άλλων καιρών, πιο προοδευτικών, που αγαπούσαν το τρίχωμα και τους ανδρικούς μηρούς, αντίθετα με τους σημερινούς, όπου μπλέξαμε τα μπούτια μας κι ασχολούμαστε με τρίχες.

Τι μπορεί να είναι λοιπόν η απώλεια του σόκρατες για μια γενιά που δεν τον πρόλαβε; Καταρχάς, μια απόδειξη, ότι οι καλοί φεύγουν πρώτοι. Όπως πχ ο λένιν, ο γκεβάρα και τόσοι άλλοι. Κι είναι εντελώς σίγουρο, σα νομοτέλεια, ότι ο πελέ θα πεθάνει σε βαθιά γεράματα, ή ότι ο μακάρτνεϊ θα είναι ο τελευταίος μπητλ που θα επιζήσει.

Σε ένα δεύτερο επίπεδο, η βραζιλία του σόκρατες το 82’, ήταν ίσως η καλύτερη σελεσάο όλων των εποχών, αλλά έπεσε πάνω στην ιταλία του ρόσι κι έμεινε βασίλισσα χωρίς στέμμα, για να θυμίζει τον αγώνα του συντρόφου, που παλεύει για κάποια ιδανικά, χωρίς να περιμένει προσωπική ανταμοιβή. Για τη φανέλα, που λένε και στο ποδόσφαιρο, για την ομορφιά του αγώνα, εντός κι εκτός γηπέδων, και κατά βάση εκτός, κι όχι για τη νίκη πάση θυσία.

Αλλά υφίσταται κάθε θυσία, με πνεύμα αυταπάρνησης, χωρίς ποτέ σχεδόν να βλέπει κάποια νίκη (εξαιρούνται ίσως οι σεκίτες, που βλέπουν με τα μάτια της ψυχής τους, κάνοντας την επιθυμία τους πραγματικότητα. Αλλά αυτοί δεν πιάνονται, γιατί έπεσαν στην χύτρα μικροί, όταν ήταν τροτσκιστές). Κι αυτή είναι η βασική μας διαφορά με τους χριστιανούς, που περιμένουν τη μετά θάνατον δικαίωση όπως είχε πει κι ο μπελογιάννης. Αν και υπάρχουν κάποιοι που αγοράζουν τη νίκη στα χαρτιά, με τα συχωροχάρτια και τα κουπόνια ενίσχυσης.

Αλλά το βασικό δίδαγμα από το μουντιάλ του 82’ είναι ότι δε νικάει πάντα ο καλύτερος, ή έστω ο πιο θεαματικός. Το ποδόσφαιρο μοιάζει με τη ζωή, κυρίως γιατί είναι κατά κανόνα άδικο κι αναπαράγει, σχεδόν σαν καθρέφτης, την κοινωνική ανισότητα σε άλλο επίπεδο.
Οι παίκτες γίνονται μηχανές γκολ και κερδών, ανθρώπινο κεφάλαιο που υπάγεται στο νόμο της συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης στα μεγάλα κλαμπ της ευρώπης, που μαζεύουν όλα τα μεγάλα αστέρια. Αλλιώς οι συμπατριώτες του σόκρατες, θα έπαιζαν ακόμα με πορτοκάλια στις αμμουδιές του ρίο, ή στις φαβέλες της γειτονιάς τους και δε θα τους μαθαίναμε ποτέ.

Ακόμα και στη σοβιετία κράτησε εν μέρει την ισχύ του αυτός ο νόμος. Μόνο που εκεί είχε ρυθμιστικό χαρακτήρα, εκτός εμπορίου, κι οι καλοί παίκτες πήγαιναν στην ομάδα του στρατού, της αστυνομίας, των σιδηροδρομικών κοκ. Ο σοσιαλισμός δεν είναι ακριβώς κατά του συγκεντρωτισμού, αλλά υπέρ μιας διαφορετικής ποιότητας, με άλλο περιεχόμενο, στη βάση του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού.

Ώσπου ήρθαν οι άνεμοι της αλλαγής και σκόρπισαν στους πέντε ανέμους τα μινγκ του λομπανόφσκι και τις λοιπές κόκκινες αρμάδες, φέρνοντας στον πειραιά τον ούγγρο ντέταρι και λίγο αργότερα την τρόικα σαβίτσεφ-λιτόφτσενκο-προτάσοφ, ως καρπό της περεστρόικα και των ανοιγμάτων της.

Την ίδια περίπου χρονιά, ο σόκρατες πήρε μεταγραφή για την ευρώπη (φιορεντίνα), αλλά δεν άντεξε περισσότερο από έναν χρόνο. Μερικά χρόνια αργότερα κατέληξε κι αυτός στο λιμάνι, ως βετεράνος, για να γραφτεί μέλος της πειραϊκής, συμμετοχικής δημοκρατίας του άλλου σωκράτη, με την ιντρακόμ. Ένα απλό κακέκτυπο της αρχαίας αθηναϊκής και της σύγχρονης κορινθιακής, που είχε καθιερώσει ο ίδιος ο σόκρατες, στην ομάδα της κορίνθιανς.

Ο σόκρατες έλεγε για τους ποδοσφαιριστές πως διαθέτουν ένα συγκριτικό πλεονέκτημα απέναντι στους εργοδότες τους, που δεν υπάρχει σε άλλους χώρους: είναι οι κύριοι πρωταγωνιστές που φαίνονται προς τα έξω. Έτσι, έκανε πράξη το σύνθημα, ‘εργάτη μπορείς χωρίς αφεντικά’ κι εφάρμοσε για μια τριετία στην κορίνθιανς ‘σύστημα αυτοδιαχείρισης’, όπου όλες οι αποφάσεις παίρνονταν από τους ίδιους τους παίκτες, με ψηφοφορίες. Ενώ οι φανέλες τους είχαν γραμμένο το σύνθημα «δημοκρατία», ως σύμβολο αντίστασης στη βραζιλιάνικη δικτατορία.

«Δημοκρατία για ποιον, όμως;» ίσως πουν κάποιοι πούροι μαρξιστές, κι από μια άποψη θα ‘χουν δίκιο. Όπως στην χρυσή δεκαετία με τις βάτες, όπου κάποιοι δικοί μας σκέφτονταν. Χαιρετίσματα σε ποια εξουσία, σύντροφε βασίλη; Και στη σοσιαλιστική δηλαδή;

Ακόμα κι αν ο ορίζοντας του αριστερού σόκρατες δεν πήγαινε πολύ μακριά, αυτό δε μειώνει σε κάτι το εγχείρημα της κορινθιακής δημοκρατίας του σόκρατες. Ο χώρος του ποδοσφαίρου φτιάχνει ως επί το πλείστω παίκτες-στρατιωτάκια, χωρίς προσωπικότητα, που δεν ξέρουν καλά-καλά να πουν δυο κουβέντες. Μακάρι να είχε κι άλλους, τέτοιους καλλιεργημένους, σαν τον σόκρατες, κι ας ήταν και μαοϊκοί σαν το μπράιτνερ.

Το σύστημα έχει βρει στο ποδόσφαιρο την κότα με τα χρυσά αυγά. Οι σύλλογοι μετεξελίσσονται κατ’ εικόνα κι ομοίωση των επχιειρήσεων. Η κρίση δεν αφήνει περιθώρια για ρομαντισμούς, καθαρές φανέλες χωρίς διαφήμιση κι αυτοδιαχειριστικά πειράματα. Κι ίσως ο σόκρατες να έφυγε, γιατί δεν άντεχε να πίνει καθημερινά αυτό το κώνειο, βλέποντας το ποδόσφαιρο που αγάπησε να αργοπεθαίνει.

Κι άφησε πίσω του μεγάλα ερωτήματα, χωρίς απάντηση. Μπορεί να χωρέσει η άμιλλα στο σύγχρονο πρωταθλητισμό; Μπορούν να υπάρξουν ερασιτεχνικές νησίδες στον καπιταλισμό; Οι ομάδες λαϊκής βάσης είναι απλώς μια αντιδραστική ουτοπία; Και ποια πρέπει να είναι η παρέμβασή μας στα γήπεδα και τους φιλάθλους, για να μην τους αφήνουμε βορά στους φασίστες και τους χουλιγκάνους;
Αλλά αυτό είναι ένα άλλο, ξεχωριστό κεφάλαιο.