Για το σύντροφο με το μουστάκι

Βασικά η συγκυρία μόνο ομφαλοσκόπηση δεν απαιτεί κι έτσι προβληματίστηκα πολύ για αυτή την ανάρτηση. Αλλά την παρασκευή άκουσα έξω από τη βουλή την αλέκα να μας λέει για την επέτειο της επιστράτευσης των ναζί που ματαίωσε το εαμ (τέτοια μέρα ψέκασαν τον γλέζο) και το πήρα σαν σημάδι.

Μαζί με τον επικείμενο ξεσηκωμό των μαζών, η κομμουνιστική ορθοδοξία γιορτάζει τα γενέθλια του μαρξ και του άβερελ, τιμά την επέτειο του νικηφορίδη και το θάνατο του στάλιν (όχι το θάνατο δηλ, αλλά τη μνήμη του συντρόφου με το μουστάκι καθαυτή και δι’ εαυτή).

Η κε του μπλοκ θα επιμείνει σε αυτό το τελευταίο ρίχνοντας στις αναγνωστικές μάζες το σύνθημα μια άλλη ματιά στο στάλιν είναι εφικτή (κριτική, ανθρώπινη και κομμουνιστική) που πιάνει και το ευρύ κοινό του σεκ. Μια ματιά υπό το πρίσμα των σημειώσεων του ντιμιτρόφ στο ημερολόγιό του όπως καταγράφονται στο αντίστοιχο βιβλίο (σελίδες από το απόρρητο ημερολόγιο του ντιμιτρόφ, εκδόσεις καστανιώτη).

Τι στάση κρατάει ο σύντροφος με το μουστάκι απέναντι στην αντιπολίτευση;
Το δεκέμβρη του 36 οι μπουχάριν και ρίκοφ διαβεβαιώνουν με δάκρυα στα μάτια την αθωότητά τους κι ο στάλιν (φέρεται να) λέει: δεν πρέπει να πιστεύει κανείς τα λόγια πρώην αντιπολιτευόμενου. Η αυτοκτονία του Τόμσκι κι άλλων [είναι ο] τελευταίος απελπισμένος τρόπος για αγώνα κατά του κόμματος.
Ο τόμσκι υποβιβάζεται στο επίπεδο αντικομματικού μουτζαχεντίν, ενώ το πολιτικό σκεπτικό είναι άπαξ αντιφρονών, εσαεί επικίνδυνος.

Δυο μήνες αργότερα η Κομιντέρν (για την ακρίβεια η γραμματεία της εκτελεστικής της επιτροπής) βγάζει απόφαση για την εκστρατεία κατά του τροτσκισμού κι ο στάλιν υποδεικνύει να αναφερθεί τι έλεγε (…) : κάθε αντιπολίτευση στο κόμμα επί σοβιετικής εξουσίας, που επιμένει για (…) θα καταλήξει στη λευκοφρουρά.
Το πρώτο κενό είναι σκοπίμως βαλμένο από μένα. Η φράση που επικαλείται ο στάλιν είναι του λένιν. Το δεύτερο κενό είναι δυσανάγνωστη λέξη από το ημερολόγιο που έμεινε κενή και μας έκοψε το καλύτερο.

Ήδη στα τέλη του χρόνου ο στάλιν θεωρεί αυτή την απόφασης απαρχαιωμένη.
Να ενισχυθεί με όλα τα μέσα ο αγώνας κατά των τροτσκιστών [στην απόφαση]. Αυτό δεν είναι αρκετό. Οι τροτσκιστές πρέπει να διώκονται, να εκτελούνται και να εξοντώνονται. Αυτοί είναι παγκόσμιοι προβοκάτορες, οι πιο κακεντρεχείς πράκτορες του φασισμού.
Στους μπουρζουάδες κριτική να κάνουμε αυτό δε φτάνει…

Λίγες μέρες πριν, σε ένα γεύμα που παρέθεσε ο βοροσίλοφ στα 20χρονα του οκτώβρη, είχε πάρει το λόγο... για να πω μερικά λόγια, ίσως όχι εορταστικά. Οι ρώσοι τσάροι έκαναν πολλά κακά πράγματα. Λήστευαν και υποδούλωναν το λαό. Διεξήγαγαν πολέμους και καταλάμβαναν εδάφη προς όφελος των γαιοκτημόνων. Αλλά έκαναν και μια καλή πράξη, δημιούργησαν ένα τεράστιο κράτος, μέχρι την καμτσάτκα.
Εμείς κληρονομήσαμε αυτό το κράτος. Και για πρώτη φορά, εμείς οι μπολσεβίκοι, συσπειρώσαμε κι εδραιώσαμε αυτό το κράτος ως ενιαίο κι αδιαίρετο, όχι προς όφελος των γαιοκτημόνων και των καπιταλιστών, αλλά προς όφελος των εργαζομένων, όλων των λαών που απαρτίζουν αυτό το κράτος. Ενώσαμε το κράτος με τέτοιο τρόπο, που κάθε μέρος που θα αποκοβόταν από το κοινό σοσιαλιστικό κράτος όχι μόνο θα ζημιωνόταν, αλλά και δε θα μπορούσε να υπάρξει ως ανεξάρτητο. Έτσι αναπόφευκτα θα έπεφτε στον ξένο ζυγό.

Πέρα από την καμτσάτκα και το βλαδιβοστόκ είναι κι εκεί πατρίδα με σοσιαλισμό. Αλλά από αυτό κάποιοι κρατούν μόνο την πατρίδα και προβάλλουν τον πούτιν ως συνέχεια των μπολσεβίκων και της ένδοξης σοβιετικής ιστορίας.
Σπέρματα αυτής της λογικής φαίνεται να υπάρχουν και στο στάλιν και μάλιστα το νοέμβρη του 37, πολύ πριν την επίθεση τη ναζιστική επίθεση που δικαιολογούσε την επίκληση στους τσάρους για τη συστράτευση του καθυστερημένου αγροτικού πληθυσμού.
Η επίθεση αυτή βέβαια φαινόταν ήδη στον ορίζοντα, αλλά ο στάλιν απευθυνόταν σε απαράτσικ όχι σε μουζίκους χωρικούς.

Αυτά παρεμπιπτόντως. Ας δούμε παρακάτω.
Γι’ αυτό όποιος προσπαθεί να καταστρέψει αυτή την ενότητα του σοσιαλιστικού κράτους, όποιος επιδιώκει απόσπαση από αυτό ξεχωριστών τμημάτων και εθνοτήτων, αυτός είναι εχθρός, άσπονδος εχθρός του κράτους, των λαών της εσσδ. Κι εμείς θα καταστρέφουμε κάθε τέτοιον εχθρό. Ακόμα κι αν είναι παλιός μπολσεβίκος, θα εξοντώνουμε καθένα που με τις πράξεις του και τις σκέψεις του (ναι, και τις σκέψεις) θα απλώνει χέρι στην ενότητα του σοσιαλιστικού κράτους. Για τη μέχρι τέλους εξόντωση όλων των εχθρών. Των ίδιων και των οικογενειών τους.
Ακολουθούν επιδοκιμαστικά επιφωνήματα: για το μεγάλο στάλιν!
Η υπογράμμιση είναι δική μου, η παρένθεση όχι. Κρατήστε τα επιφωνήματα, θα επιστρέψουμε να το πιάσουμε από το ίδιο σημείο στη συνέχεια του κειμένου.

Αποκρυστάλλωμα αυτής της λογικής είναι οι γνωστές δίκες της μόσχας για τις οποίες ο ντημητρόφ γράφει στο ημερολόγιό του το δεκέμβρη του 36.
Δεν είναι σαφές γιατί οι κατηγορούμενοι έχουν διαπράξει τέτοια εγκλήματα.
Δεν είναι σαφές γιατί όλοι οι κατηγορούμενοι ομολογούν τα πάντα συνειδητοποιώντας ότι αυτό θα κοστίσει τη ζωή τους.
Δεν είναι σαφές γιατί εκτός από τις ομολογίες των κατηγορουμένων δεν έχουν παρουσιαστεί αποδείξεις.
Δεν είναι σαφές γιατί είναι τόσο βαριά η ποινή εναντίον πολιτικών αντιπάλων, αφού το σοβιετικό καθεστώς είναι τόσο ισχυρό, που δε θα μπορούσε να το απειλήσει τίποτε από πλευράς ανθρώπων που βρίσκονται σε φυλακές.
Τα πρακτικά της δίκης έχουν συνταχθεί με προχειρότητα, είναι γεμάτα αντιφάσεις, δεν είναι πειστικά.
Η δίκη διεξήχθη αποτροπιαστικά.

Προηγείται σε δύο ξεχωριστές παραγράφους η πρόταση: (Ο φόιχτβανγκερ κι η μαρία όστεν σ’ εμάς.
Για τη δίκη:).
Τα δύο πρόσωπα που αναφέρονται είναι γερμανοί αντιφασίστες. Κρατάω μια μικρή επιφύλαξη λόγω διατύπωσης μήπως ο ντημητρόφ μεταφέρει απλώς στο ημερολόγιό του δικές τους γνώμες. Το πιο πιθανό όμως είναι να εκθέτει δικά του συμπεράσματα αφού συζήτησε μαζί τους.

Λίγους μήνες πριν τη δολοφονία του τρότσκι (1940) στην επέτειο του θανάτου του λένιν το πολίτ μπιρό μαζεύεται στο μπαλσόι τεάτρ όπου ο στάλιν σχολιάζει τις πρόσφατες εξελίξεις στον πόλεμο στη φινλανδία.
Η παγκόσμια επανάσταση ως ενιαία πράξη είναι βλακεία. Αυτή πραγματοποιείται σε διαφορετικό χρόνο, σε διαφορετικές χώρες. Η δράση του κόκκινου στρατού είναι επίσης πράξη της παγκόσμιας επανάστασης. Το φινλανδικό παράδειγμα επαναστατικής πράξης θα εμπεδωθεί στο απόλυτο τέσσερα χρόνια μετά με την απελευθέρωση της ανατολικής ευρώπης από τους σοβιετικούς.

Λίγους μήνες αργότερα –με τον τρότσκι δολοφονημένο- ο στάλιν διηγείται σε ένα γεύμα άλλο ένα περιστατικό: ο τρότσκι υπερασπιζόταν τους παλιούς αξιωματικούς, τους ειδικούς που συχνά γίνονταν προδότες. Εμείς αντιθέτως διαλέγαμε ανθρώπους πιστούς στην επανάσταση, συνδεμένους με τις μάζες, κυρίως αξιωματικούς από τα χαμηλά στρώματα, παρόλο που σαφώς συνειδητοποιούσαμε την τεράστια σημασία των έντιμων ειδικών.
Ο βλαντιμίρ ίλιτς στην αρχή ήταν πρόθυμος να σκεφτεί ότι εγώ αντιμετώπιζα με περιφρόνηση τους ειδικούς. Έτσι με φώναξε στη μόσχα. Ο τρότσκι κι ο πιατακόφ προσπαθούσαν να το αποδείξουν αυτό κι υπερασπίστηκαν δύο ειδικούς που είχα απομακρύνει. Εκείνη τη στιγμή ήρθε ανακοίνωση από το μέτωπο ότι ένας από αυτούς είχε διαπράξει προδοσία, ενώ ο άλλος είχε λιποτακτήσει. Ο ίλιτς αφού διάβασε το τηλεγράφημα ξέσπασε στον τρότσκι και τον πιατακόφ, αναγνώρισε την ορθότητα των πράξεών μας.

Ενδιαφέρον απόσπασμα, μεταξύ άλλων γιατί πιάνει ακροθιγώς το θέμα των ειδικών. Ακόμη πιο ενδιαφέρουσα είναι η συνέχεια όπου ο ΙΒ βάζει ζητήματα δια βίου μάθησης κι επιμόρφωσης.
Η ιστορία μας κακόμαθε. Είχαμε σχετικά εύκολα πολλές επιτυχίες. Κι αυτό δημιούργησε σε πολλούς αυτοϊκανοποίηση, μια επικίνδυνη αυταρέσκεια. Οι άνθρωποι δε θέλουν να μαθαίνουν, παρόλο που έχουμε υπέροχες συνθήκες για μάθηση. Θεωρούν ότι αφού είναι εργάτες κι αγρότες, αφού τα χέρια τους είναι γεμάτα κάλους κι ήδη τα καταφέρνουν, δεν χρειάζεται να μάθουν περισσότερα και να δουλεύουν για να βελτιώσουν τον εαυτό τους. Ενώ μεταξύ άλλων είναι εντελώς ηλίθιοι.

Έχουμε πολλούς έντιμους, θαρραλέους ανθρώπους, οι οποίοι όμως ξεχνούν ότι μόνο η ανδρεία δεν αρκεί καθόλου, χρειάζεται να ξέρει κανείς, να μπορεί.
Αιώνια ζήσε, αιώνια μάθαινε! Χρειάζεται συνεχώς να μαθαίνουμε και κάθε δύο τρία χρόνια να εκπαιδεύονται πάλι. Αλλά σ’ εμάς δεν αγαπάνε τη μάθηση. Δε μελετούν τα μαθήματα και τα διδάγματα από τον πόλεμο με τη φιλανδία.

Ο στάλιν δίνει μεγάλη σημασία στα τεχνικά ζητήματα γιατί μόνο με ισότιμες υλικές δυνάμεις θα μπορέσουμε να νικήσουμε, γιατί στηριζόμαστε στο λαό, ο λαός είναι μαζί μας. Και συνεχίζει.
Κανείς από τη στρατιωτική υπηρεσία δε με ενημέρωσε για τα αεροπλάνα.
Φώναξα τους κατασκευαστές μας και τους ρώτησα:
Μπορεί να γίνει έτσι ώστε τα αεροπλάνα μας να είναι στον αέρα περισσότερο χρόνο; Απάντησαν: Γίνεται, αλλά κανείς δεν μας το ανέθεσε! Και τώρα αυτό το μειονέκτημα διορθώνεται.
Αλλά ασχολούμαι μόνος μου με όλα αυτά τα ζητήματα. Κανένας από σας ούτε καν τα σκέφτεται. Είμαι μόνος μου…
Πώς μπορώ εγώ να μαθαίνω, να διαβάζω, να παρακολουθώ τα νέα κάθε μέρα; Γιατί εσείς δεν μπορείτε να το κάνετε αυτό; Δε σας αρέσει να μαθαίνετε, ζείτε αυτάρεσκα. Σπαταλάτε την κληρονομιά του λένιν.

Ο καλίνιν προσπαθεί να το σώσει. Είναι αναγκαίο να ασχοληθούμε με την κατανομή του χρόνου, ο χρόνος δε φτάνει. Αλλά μάταια.
-Όχι, δεν είναι εκεί το θέμα! Οι άνθρωποι είναι ανέμελοι, δε θέλουν να μαθαίνουν και να ειδικεύονται. Με ακούνε κι όλα συνεχίζουν όπως παλιά. Αλλά εγώ θα σας το δείξω, εάν χάσω την υπομονή μου. (Εσείς ξέρετε πως μπορώ). Έτσι θα χτυπήσω τους άξεστους και θα αναστατωθούν τα πάντα.

Πίνω γι’ αυτούς τους κομμουνιστές, γι’ αυτούς τους μπολσεβίκους, μέλη του κόμματος και μη –οι μπολσεβίκοι μη μέλη του κόμματος είναι ως συνήθως λιγότερο αυτάρεσκοι και καταλαβαίνουν ότι πρέπει να μαθαίνουν και να ειδικεύονται.
Κι ο ντιμιτρόφ διηγείται την απήχηση στο κοινό που τον άκουγε.
Όλοι στέκονταν όρθιοι και άκουγαν σιωπηλά, προφανώς δεν περίμεναν από τον ΙΒ τέτοιες levitien (ηθικολογίες). Στα μάτια του βοροσίλοφ εμφανίστηκαν δάκρυα.

Είχε λοιπόν τέτοια ιδέα για τον εαυτό του ο Ιβ; Ότι μόνο αυτός ήταν ικανός και προσπαθούσε να μάθει καινούρια πράγματα; Ή απλώς έδειχνε την απογοήτευσή του από τους συνεργάτες του με τη μπρεζνιεφική αυταρέσκεια (ήδη από τότε); Μήπως επεδίωκε να περιβάλλεται από μετριότητες για να ξεχωρίζει κι έβαζε στο στόχαστρο όποιον ξέφευγε από το πολιτικό ανάστημα του νάνου; Μήπως καλλιεργούσε συνειδητά την προσωπολατρία με τέτοιες αναφορές;

Ας επιστρέψουμε στο γεύμα με το βοροσίλοφ τρία χρόνια πριν. Είχαμε μείνει στα επιφωνήματα για το μεγάλο στάλιν.
-Δεν τελείωσα την πρόποσή μου. Αρκετά γίνεται λόγος για τους μεγάλους ηγέτες. Αλλά το έργο δεν θα προχωρήσει εάν δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για αυτό. Εκτός αυτού, σημαντικότερα είναι τα μεσαία στελέχη, κομματικά, οικονομικά, στρατιωτικά. Αυτά εκλέγουν τον ηγέτη, αυτά εξηγούν στις μάζες τις θέσεις, αυτά είναι που εξασφαλίζουν την επιτυχία του έργου μας. Γι’ αυτό τα μεσαία στελέχη δε γίνονται με το ζόρι, αυτά είναι απαρατήρητα.

Δημητρόφ: και γι’ αυτόν που τους εμπνέει, που τους δείχνει το δρόμο, που τους οδηγεί, το σύντροφο στάλιν.
ΙΒ: Όχι, όχι. Σημαντικότερα είναι αυτά τα μεσαία στελέχη. Οι στρατηγοί δε μπορούν να κάνουν τίποτα χωρίς καλούς αξιωματικούς.
Έχω την εντύπωση ότι κάτι παρόμοιο λέει κι ο γκράμσι στην ανάλυσή του για το κόμμα, χωρίς να είμαι πολύ σίγουρος ότι την είχε υπόψιν ο ιβ.

Τη σημασία των μεσαίων στελεχών την γνώριζε πολύ καλά κι ο όργουελ που επινόησε αντίστοιχο ήρωα στη φάρμα των ζώων για να δείξει πώς κέρδιζε τον κόσμο με το μέρος του ο ναπολέων –που ήταν το γουρουνάκι στάλιν. Κάτι ανάλογο υποστηρίζει κι ο τρότσκι θεωρώντας το στάλιν άνθρωπο του μηχανισμού και της μεσαίας γραφειοκρατίας χωρίς πολλές ικανότητες. Η αλήθεια όμως είναι ότι το παιχνίδι το έχασε στο πολιτικό γραφείο που φοβήθηκε τις διοικητικές του μεθόδους και συνασπίστηκε εναντίον του γιατί τον θεωρούσε χειρότερο από τον στάλιν.

Ο στάλιν τελειώνει το λόγο του ως εξής: γιατί εμείς νικήσαμε τον τρότσκι και τους άλλους; Είναι γνωστό ότι ο τρότσκι μετά από τον λένιν ήταν ο πιο δημοφιλής στην χώρα μας. Δημοφιλείς ήταν οι μπουχάριν, ζηνόβιεφ, ρίκοφ, τόμσκι. Εμάς λίγο μας ήξεραν τότε. Εμένα, τον μολότφ, τον βοροσίλοφ, τον καλίνιν. Την εποχή του λένιν ήμασταν οι άνθρωποι της πράξης, συνεργάτες του. Αλλά εμάς μας στηρίξανε τα μεσαία στελέχη, εξηγούσαν στις μάζες τις θέσεις μας. Ενώ ο τρότσκι δεν έδινε καμιά σημασία σε αυτά τα στελέχη.

Η αναγνώριση ότι ο τρότσκι ήταν ο πιο δημοφιλής μπολσεβίκος ηγέτης μετά το λένιν στα χρόνια της επανάστασης είναι καταπληκτική και σε κάθε περίπτωση εντελώς αναντίστοιχη με αυτό που δίδασκαν τα εγχειρίδια ιστορίας εκείνης της εποχής.
Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι ο στάλιν δεν έπασχε από μεγαλομανία κι είχε απόλυτη αντίληψη του ρόλου των πολιτικών αξιωματικών και της σημασίας τους. Τους θεωρούσε πιο σημαντικούς κι από τον ίδιο το στρατηγό! Κι ίσως σε αυτούς να υπολόγιζε για να σταματήσουν τους διαδόχους του στρατηγούς στο δρόμο προς το βατερλό.

Δύο ακόμα παραδείγματα για την προσωπολατρία.
Τον απρίλη του 39 ο στάλιν κάνει σφοδρή κριτική στον μανουίλσκι και τα σημεία μιας διακήρυξης της κομιντέρν που τον επαινούσαν: Ζήτω ο δικός μας στάλιν! Ο στάλιν είναι η ειρήνη! Ο στάλιν είναι ο κομμουνισμός!
ΙΒ: Ο μανουίλσκι είναι κόλακας!
Ήταν τροτσκιστής! Τον επικρίναμε ότι όταν έγινε η εκκαθάριση των τροτσκιστών συμμοριτών αυτός σιωπούσε, δεν έκανε δηλώσεις, ενώ τώρα άρχισε να κολακεύει! Αυτό είναι αρκετά ύποπτο.

Και στη συνέχεια απευθυνόμενος στο ντιμιτρόφ: αυτή την περίοδο είμαστε πολύ απασχολημένοι. Λύστε αυτά τα θέματα μόνοι σας. (Αστειευόμενος): Αφού εσείς, είστε ο γραμματέας της κομμουνιστικής διεθνούς. Εμείς αποτελούμε μόνο τμήμα της.
Κι ο ντιμιτρόφ διηγείται: ο ΙΒ δε συμφώνησε στη διακήρυξη να μείνει υπό τη σημαία των μαρξ-ένγκελς-λένιν-στάλιν, αλλά μόνο μαρξ-ένγκελς-λένιν (παρόλο που στα συνθήματα της κε δημοσιεύθηκε μαρξ-ένγκελς-λένιν-στάλιν).
-ΙΒ: αυτό δεν είναι θέμα κύρους, αλλά θέμα αρχής.
Τα συνθήματα είναι δικό μας εθνικό θέμα. Κι εδώ κάναμε λάθος, δεν έπρεπε να γραφτεί έτσι.

Φυσικά η προσωπολατρία και το θέμα της στάσης απέναντι στην αντιπολίτευση δεν εξαντλείται με αυτές τις αναφορές. Κι ήδη έχει ξεφύγει σε έκταση το κείμενο, οπότε αναγκαστικά θα το σπάσω και θα το γράψω σε συνέχειες.

Αλλά αν μπορεί να βγει προκαταβολικά κάποιο συμπέρασμα είναι αυτό.
Αν ο σταλινισμός είναι αδόκιμος όρος κι έννοια που δεν υφίσταται, ο αντισταλινισμός είναι συγκροτημένη ιδεολογία, συγκαλυμμένος αντικομμουνισμός με βασικό του χαρακτηριστικό τη χυδαιότητα κι είναι λυπηρό να βλέπεις συντρόφους να πέφτουν στα πλοκάμια της.

Υπάρχουν όμως κριτικές και κριτικές. Δεν είναι όλες απριόρι αντικομμουνισμός. Αν μείνουμε στην απόκρουση του αντισταλινισμού και δε πάμε πέρα από αυτό, στην ουσία ετεροπροσδιοριζόμαστε.

Πρέπει να δούμε το μυστακοφόρο σύντροφο κριτικά, με κριτική διαλεκτική που να παίρνει υπόψη τις συγκεκριμένες συνθήκες. Από τη σκοπιά της υπεράσπισης, γιατί ο στάλιν ήταν κομμουνιστής ηγέτης που μπήκε μπροστά στη σοσιαλιστική οικοδόμηση και τη συντριβή του φασισμού, αλλά χωρίς εξιδανικεύσεις. Δημόσια, γιατί δεν έχουμε τίποτα να φοβηθούμε, δε δίνουμε όπλα στον αντίπαλο, αλλά δείχνουμε τη δύναμή μας, να συζητάμε και να διορθώνουμε τα λάθη μας μπροστά στον κόσμο.
Με άλλα λόγια κριτική κομμουνιστική.

Υγ: το επόμενο κείμενο θα είναι αφιερωμένο στην ημέρα της γυναίκας. Όλα ένα κλικ πίσω με τον χρόνο απολιθωμένο.

(Συνεχίζεται…)