Το τέλος της τριλογίας

Ο επιμένων σταλι-νικά. Να μη μας (την) πουν κι ότι τα αφήνουμε όλα μισά κι ανέσωτα.

Τον γενάρη του 45 σε μια συζήτηση με τον ντημητρόφ ο στάλιν ανάμεσα σε άλλα σχολιάζει τα –εν εξελίξει ακόμα- δεκεμβριανά:
Συμβούλεψα την ελλάδα να μην αρχίσουν αυτό τον αγώνα. Τα μέλη του ελασ δεν έπρεπε να βγουν από την κυβέρνηση παπανδρέου. Καταπιάστηκαν με μια δουλειά για την οποία δεν επαρκούν οι δυνάμεις τους. Φαίνεται υπολόγιζαν ότι ο κόκκινος στρατός θα κατέβαινε έως το αιγαίο. Αυτό δε μπορούμε να το κάνουμε. Δε μπορούμε να στείλουμε και στην ελλάδα δικά μας στρατεύματα.
Οι έλληνες έκαναν βλακεία.

Στα τέλη του ίδιου μήνα ο στάλιν δεξιώνεται στην έπαυλή του γιουγκοσλάβους και βούλγαρους επιτετραμμένους κι αρχίζουν τις καθιερωμένες προπόσεις. Πίνω στους ακατάλυτους δεσμούς φιλίας που συνδέουν τους δυο λαούς μας κτλ. Κι άντε μετά να αρνηθείς να πιεις στην υγειά των ακατάλυτων και να προσβάλλεις όλους τους προσκεκλημένους. Δε γίνεται. Οπότε τα πίνεις για τη φιλία των δυο λαών κι έρχεσαι πιο κοντά με τους άλλους επιτετραμμένους.

Σε μια πρόποσή του ο σύντροφος με το μουστάκι έπιασε το θέμα της επικείμενης ένωσης της γιουγκοσλαβίας με τη βουλγαρία, σχέδιο που τελικά εγκαταλείφτηκε.
Η ένωση έχει μεγάλη ιστορική σημασία. Με το βήμα αυτό τίθεται η αρχή της ένωσης όλων των σλαβικών λαών που είναι υποχρεωμένοι να βοηθούνται και να αλληλοϋπερασπίζονται για να μη βρεθούν απροετοίμαστοι όταν μελλοντικά πιθανώς –ή μάλλον σίγουρα- τους επιτεθούν.
Η παλιά σλαβοφιλία εξέφραζε την επιδίωξη της τσαρικής ρωσίας να υποτάξει τους σλάβικους λαούς. Η δική μας είναι τελείως διαφορετική, ένωση ισότιμων λαών για την κοινή υπεράσπιση της ύπαρξής τους. Εμείς δεν επιβάλλουμε τίποτα στους άλλους λαούς, δεν παρεμβαίνουμε στις εσωτερικές υποθέσεις τους. Ας κάνουν αυτό που μπορούν.

Μετά το πήρε σερί για τον πόλεμο.
Η κρίση του καπιταλισμού εμφανίστηκε με το διαχωρισμό των καπιταλιστών σε δυο φράξιες, η μία φασιστική, η άλλη δημοκρατική. Έγινε ένωση ανάμεσα σε εμάς και στη δημοκρατική φράξια των καπιταλιστών, διότι η τελευταία είχε συμφέρον να μην επιτρέψει την κυριαρχία του χίτλερ, μια βάναυση κυριαρχία που θα οδηγούσε την εργατική τάξη σε ακρότητες και στη ρήξη του ίδιου του καπιταλισμού. Εμείς τώρα είμαστε με τη μία φράξια εναντίον της άλλης, αλλά στο μέλλον θα είμαστε εναντίον κι αυτής της φράξιας των καπιταλιστών.

Το καλό όμως το κράτησε για το τέλος.
Ίσως και να κάνουμε λάθος ότι η σοβιετική μορφή είναι η μόνη που οδηγεί στο σοσιαλισμό. Αποδείχτηκε στην πράξη ότι η σοβιετική μορφή είναι η καλύτερη, αλλά όχι η μοναδική. Μπορεί να υπάρχουν κι άλλες μορφές, συμμετοχική δημοκρατία κι υπό ορισμένες συνθήκες συνταγματική μοναρχία…
Εντάξει, εδώ μιλάνε οι προπόσεις, θα πει κανείς. Για να δούμε.

Το σεπτέμβρη του 46 ο ντημητρόφ, ως ηγέτης της λδ της βουλγαρίας πλέον βρίσκεται στο κρεμλίνο κι ακούει μαζί με άλλα στελέχη τις συμβουλές του στάλιν.
Το σύνταγμά σας θα πρέπει να είναι λαϊκό, με όσο το δυνατόν λιγότερες λεπτομέρειες, σύνταγμα ενός λαϊκο-δημοκρατικού κράτους με κοινοβουλευτικό καθεστώς. Μη φοβίζετε τα μη εργατικά στρώματα, κάντε το σύνταγμα πιο δεξιό από το γιουγκοσλαβικό.

Χρειάζεται να φτιάξετε στη βουλγαρία εργατικό κόμμα. Να ενώστε σε αυτό το δικό σας κι άλλα κόμματα των εργαζομένων (πχ το αγροτικό). Δε συμφέρει να υπάρχει εργατικό κόμμα και να λέγεται κομμουνιστικό.
Παλιά οι μαρξιστές ήταν υποχρεωμένοι να οργανώσουν την εργατική τάξη σε ξεχωριστό εργατικό κόμμα, αλλά τότε ήταν στην αντιπολίτευση. Τώρα εσείς συμμετέχετε στη διακυβέρνηση της χώρας. Χρειάζεται να ενώσετε την εργατική τάξη με τα άλλα εργατικά στρώματα στη βάση ενός μίνιμουμ προγράμματος –θα έρθει ο καιρός και για το μάξιμουμ πρόγραμμα.

Ένα εργατικό ή ένα εργατο-αγροτικό κόμμα ταιριάζει σε μια χώρα όπως η βουλγαρία. Θα είναι ένα λαϊκό κόμμα. Σας διαβεβαιώνω δε θα χάσετε τίποτα, αντιθέτως. Στην ουσία το κόμμα θα είναι κομμουνιστικό, αλλά με ευρύτερη βάση και πιο βολικό πρόσωπο για την παρούσα περίοδο.
Αυτό θα σας βοηθήσει στη μετάβαση προς το σοσιαλισμό μέσω μιας ιδιότυπης οδού –χωρίς δικτατορία του προλεταριάτου. Η κατάσταση από την εποχή της επανάστασής μας έχει αλλάξει ριζικά και χρειάζεται εφαρμογή άλλων μεθόδων και μορφών, όχι η μίμηση των ρώσων κομμουνιστών που στην εποχή τους ήταν σε τελείως διαφορετική θέση.
Κι η κατακλείδα. Μη φοβάστε ότι θα σας κατηγορήσουν για οπορτουνισμό. Δεν πρόκειται καθόλου για οπορτουνισμό, αλλά για εφαρμογή του μαρξισμού στη σημερινή κατάσταση.

Πέρα από τα εμφανή, εφιστώ την προσοχή σε κάτι που μπορεί και να πέρασε στα ψιλά μέσα σε όλα τα καλά. Η δικτατορία του προλεταριάτου δεν θα οδηγούσε στον κομμουνισμό αλλά στο πέρασμα στο σοσιαλισμό.
Μπατίκας κι έτσι δηλ. Κι ας ήταν φανατικός αντισταλινικός ο μακαρίτης.

Στην ίδια συνάντηση έκανε κι ένα σχόλιο για την τακτική του κκε.
Οι έλληνες κομμουνιστές διέπραξαν νωρίτερα λάθος με το μποϊκοτάρισμα των βουλευτικών εκλογών. Θα μπορούσαν να μποϊκοτάρουν τις εκλογές όταν αυτή η αποχή θα οδηγούσε στην αποτυχία τους. Αλλιώς το μποϊκοτάρισμα είναι απερίσκεπτη ενέργεια.
Προσωπικά διαφωνώ, αλλά είναι το τελευταίο που θα στεκόμουν μετά απ’ όλα αυτά.

Ας ανακεφαλαιώσουμε. Με τη βοήθεια του ίδιου του στάλιν κι όσων είπε κατά τη διάρκεια ενός δείπνου με τον ντημητρόφ, τον μολότοφ κι άλλους, την ηρωική 6η δεκέμβρη του 48.
Στην ιστορία της μαρξιστικής σκέψης ξεχώρισαν δύο δυνατότητες ή μορφές δικτατορίας του προλεταριάτου. Εμείς θεωρούμε αξίωμα ότι δε μπορεί να πραγματοποιηθεί η μετάβαση από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό χωρίς δικτατορία του προλεταριάτου. Αλλά η προλεταριακή δικτατορία έχει δύο μορφές: η μία είναι η συμμετοχική δημοκρατία την οποία διέκριναν οι μαρξ κι ένγκελς στην κομμούνα του παρισιού λέγοντας ότι είναι η καλύτερη μορφή δικτατορίας του προλεταριάτου. Συμμετοχική δημοκρατία όχι σαν αυτή της αμερικής και της ελβετίας αλλά δημοκρατία στην οποία η εργατική τάξη έχει το μεγαλύτερο βάρος.
Ήξερα ότι οι πασόκοι έχουν λεηλατήσει στο πρόσφατο παρελθόν τα συνθήματά μας, αλλά δεν ήξερα ότι και τη συμμετοχική δημοκρατία από εμάς την πήραν.

Μετά ο λένιν ανακάλυψε (sic) τη σοβιετική μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου ως πιο κατάλληλη και σκόπιμη για τις δικές μας συνθήκες. Σε εμάς στη ρωσία όπου η κατάληψη της εξουσίας από το προλεταριάτο έγινε με εσωτερική επανάσταση –κι όταν αρχίζει επανάσταση ανατρέπει τα πάντα- η σοβιετική μορφή αποδείχθηκε ως πιο κατάλληλη.
Σε εσάς όπου η κατάληψη της εξουσίας έγινε όχι με εσωτερική επανάσταση, αλλά με βοήθεια απ’ έξω, από τα σοβιετικά στρατεύματα, δηλαδή εύκολα, χωρίς ιδιαίτερες προσπάθειες, μπορείτε και χωρίς τη σοβιετική μορφή, επιστρέφοντας σε εκείνη για την οποία μιλούσαν ο μαρξ κι ο ένγκελς δηλ τη λαϊκή-δημοκρατική μορφή.

Θεωρούμε ότι εσείς μπορείτε να προσχωρήσετε και χωρίς το σοβιετικό καθεστώς. Για εσάς το λαϊκό δημοκρατικό καθεστώς είναι αρκετό για να πραγματοποιηθεί η μετάβαση από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό. Αλλά αυτό το καθεστώς θα πραγματοποιήσει τις λειτουργίες της προλεταριακής δικτατορίας.

Εμείς καταργήσαμε το εκλογικό δικαίωμα για τους κουλάκους και τη μπουρζουαζία. Σε εμάς μόνο οι εργαζόμενοι είχαν εκλογικά δικαιώματα. Έπρεπε να εκτοπίσουμε στη σιβηρία δύο εκατομμύρια κουλάκους κι αφού τους εξοντώσαμε ως τάξη δώσαμε εκλογικά δικαιώματα σε όλους.
Οι καπιταλιστές κι οι γαιοκτήμονες μας πολέμησαν τέσσερα χρόνια κατά τη διάρκεια της επέμβασης, ενώ σε εσάς απλώς έφυγαν και παραδόθηκαν αμαχητί.
Είναι ζήτημα αν η φυσική εξόντωση είναι εξόντωση ως τάξη, αλλά δε θα μας απασχολήσει εδώ πέρα.

Δεν υπήρχε άλλο κράτος να μας βοηθήσει όπως τώρα σας βοηθάμε εμείς. Γι’ αυτό σε εμάς χρειαζόταν να οργανωθεί αλλιώς η εξουσία της εργατική τάξης και των εργαζομένων. Εσείς μπορείτε να προχωρήστε χωρίς σοβιετικό καθεστώς. Αλλά αυτό το καθεστώς που υπάρχει σε εσάς λειτουργεί ως προλεταριακή δικτατορία.

Όπου υπάρχουν ανταγωνιστικές τάξεις ενώ στην εξουσία βρίσκονται οι εργάτες κι οι εργαζόμενοι, δε γίνεται χωρίς δικτατορία. Αλλά εσείς μπορείτε να χτυπάτε τους εχθρούς βάση νόμου. Τώρα υπάρχουν ακόμα σε εσάς στοιχεία εμφυλίου πολέμου. Μόνο όταν εξοντώστε τις τάξεις των εκμεταλλευτών, τότε μπορείτε να ανακοινώσετε ότι σε εσάς δεν υπάρχει πλέον δικτατορία του προλεταριάτου.
Δηλ παλλαϊκό κράτος, με την εργατιά μονιασμένη και σφιχταγκαλιασμένη με την αγροτιά και τη διανόηση. Εγώ είμαι μαζί του. Τι διάολο μπρεζνιεφικός θα 'μουνα δηλ...

Συμμετοχική δημοκρατία όπου το μεγαλύτερο βάρος πέφτει στην εργατική τάξη –αυτό ο μαρξ κι ο ένγκελς θεωρούσαν ως την πιο κατάλληλη μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου. Ενώ σε εμάς εμφανίστηκαν συμβούλια, όχι κοινοβουλευτισμός, τα οποία ήταν συμβούλια των εργατών, των χωρικών και των στρατιωτών βουλευτών κι εξαιρούνταν όλα τα μη εργαζόμενα στοιχεία.
Η σοβιετική μορφή είναι καλή επειδή αποφασίζει γρήγορα –με αίμα, αλλά γρήγορα- ενώ εσείς θα προχωρήσετε χωρίς αυτό, γιατί οι δικοί σας καπιταλιστές παραδόθηκαν αμέσως. Με μια λέξη σε εσάς πήγαν όλα καλά κι υπεύθυνοι γι’ αυτό είμαστε εμείς και το παραδεχόμαστε.

Όσο υπάρχουν ανταγωνιστικές τάξεις θα υπάρχει δικτατορία του προλεταριάτου. Αλλά αυτή θα έχει άλλη μορφή σε εσάς, όχι όπως σε εμάς. Εσείς μπορείτε να προχωρήσετε χωρίς το σοβιετικό καθεστώς. Αλλά το καθεστώς της λαϊκής δημοκρατίας μπορεί να πραγματοποιεί τις βασικές λειτουργίες της προλεταριακής δικτατορίας –κι όσον αφορά στη διάλυση των τάξεων κι όσον αφορά στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Η λαϊκή δημοκρατία και το σοβιετικό καθεστώς είναι δύο μορφές της δικτατορίας του προλεταριάτου.
Μετά από αυτά γίνεται καθαρό και στον τελευταίο ρασκώληκα τι ακριβώς είναι η μορφή της λαϊκής δημοκρατίας. Κάθε ομοιότητα με σύγχρονες μορφές και θεωρητικά σχήματα αποτελεί απλή συνωνυμία. Ή μήπως όχι;

Με μεγάλη οξύτητα ο στάλιν επέκρινε τον τράιτσο για την άρνηση στους σοβιετικούς εκπροσώπους στη σόφια να ενημερώνονται άμεσα από τις αντίστοιχες υπηρεσίες για την οικονομία της βουλγαρίας. Το χαρακτήρισε αυτό ως ταυτόσημο με την περίπτωση του τίτο. Έτσι ακριβώς άρχισε η σύγκρουσή μας με τον τίτο.
Χρειάζεται μεταξύ των κομμουνιστών φιλία και συνεργασία χωρίς ψέμα κι αλαζονεία.
(σσ: ο τράιτσο είναι ο βούλγαρος σύντροφος που στενογράφησε τα πρακτικά. Κατά συνέπεια του οφείλουμε το ευ ζην κι αξίζει της κατανόησής μας).

Ας κλείσουμε με αυτό το αισιόδοξο μήνυμα σύντροφε αναγνώστη.
Ας μάθουμε να αγαπάμε το σύντροφο με το μουστάκι με τις αντιφάσεις του. Κι όσοι του κάνουν κριτική μπορούν να το κάνουν με πολιτικούς όρους, χωρίς να καταφύγουν στην ανιαρή πτωματολογία κι άλλους παρόμοιους αφορισμούς.