Στη μνήμη της κομμούνας

Θέλετε να δείτε τι είναι οι διαδικασίες για βάλιουμ; Πηγαίνετε σε ένα συντονιστικό συνελεύσεων ή σχημάτων εαακ. Ή και της ανταρσύα ακόμα, αλλά όχι συντονιστικό, γιατί δεν έχει εκλεγεί ακόμα κι έτσι κάθε συνιστώσα-οργάνωση έχει με κοοπτάτσια από έναν δικό της. Πάτε στις τοπικές συνελεύσεις, όπου ξεσπαθώνουν όλοι ελεύθερα και γίνεται ο κακός χαμός, γίνεται πανικός, εδώ δε θα περάσει ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός.
Δεν είναι ότι αυτοί έχουν την αποκλειστικότητα σε τέτοιου είδους διαδικασίες. Αυτά συμβαίνουν κι αλλού. Αλλά οι δικές τους είναι ανοιχτές για το κοινό, ενώ οι υπόλοιπες είναι πριβέ και θέλουν ειδική πρόσκληση.

Θέλετε να δείτε τι είναι η εργατική δημοκρατία; Δεν υπάρχει ούτε σε μικρογραφία, σε μετωπικά σχήματα κι οργανώσεις. Θέλετε να δείτε τι είναι κομματική γραφειοκρατία; Τι να πρωτοδεί κανείς σε αυτή την περίπτωση. Θέλετε να δείτε τι είναι η λαϊκή εξουσία; Είναι ζήτημα. Ούτε εγώ έχω καταλάβει πλήρως. Ίδωμεν. Θέλετε να δείτε τι είναι ντεμέκ εξέγερση; Κάντε μια βόλτα από το κέντρο της πόλης σας κι αγανακτήστε.
Αλλά αν θέλετε να δείτε τι είναι δικτατορία του προλεταριάτου, κοιτάξτε την παρισινή κομμούνα.

Κι αν θέλετε να καταλάβετε τι είναι τα διαλεκτικά ζιγκ-ζαγκ κι οι αντιφάσεις μιας επανάστασης, ενός ζωντανού κινήματος που κινείται κι αναπτύσσεται, δείτε πάλι την παρισινή κομμούνα. Και το κλασικό κομμάτι από τον πρόλογο του ένγκελς για την επανάσταση που σκοντάφτει, πέφτει και ξανασηκώνεται, ρίχνει κάτω τον αντίπαλό της και τον αφήνει να σηκωθεί για να τον ξαναρίξει. Περίπου όπως έκανε η ρώσικη επανάσταση. Με τη διαφορά ότι το τέλος της δικής της ιστορίας –και της ιστορίας γενικώς- δεν ήταν αίσιο. Δεν είχε χάπι εντ. Έπεσε, ή μάλλον την έριξαν, δηλαδή την κατέρρευσαν, ή τέλος πάντων ανατράπηκε, πάνω που είχε ορθοποδήσει και πατούσε γερά στα πόδια της.

Αλλά αν υπάρχει κάτι για το οποίο μπορούμε να κριτικάρουμε την κομμούνα, είναι ότι δεν πήρε την εξουσία που είχε στα χέρια της, για να την χρησιμοποιήσει βίαια κι αποφασιστικά εναντίον των αντιπάλων της. Δεν άγγιξε την ιδιωτική ιδιοκτησία, δεν απαλλοτρίωσε την κεντρική τράπεζα, κι άφησε τους αστούς να καταφύγουν στις βερσαλλίες, κάτι σαν εξορία πολυτελείας, για να ξαναφτιάξουν το στρατό τους και να ανασυγκροτηθούν. Έπαιξε κάτι σαν φερ πλέι τη στιγμή που οι βερσαγέζοι ξεπουλούσαν στους πρώσους την εθνική κυριαρχία της χώρας για να διαφυλάξουν την ταξική τους. Στην ταξική πάλη δεν υπάρχει ευ αγωνίζεσθαι. Κι αν υπάρχει, τότε σπανίως αναγνωρίζεται κι επιβραβεύεται. Όπως έλεγε κι ο άρης βελουχιώτης για τα λάθη και τις ακρότητες του αντάρτικου, αν κερδίσουμε όλα αυτά θα ξεχαστούν. Αλλά αν χάσουμε δε θα μας τα συχωρέσει κανείς.

Στον αντίποδα, αν υπάρχει κάτι για το οποίο κατηγορούν συχνά τη σοβιετία, σε εντελώς αντίθετο πνεύμα απ’ ό,τι στον πρόλογο του ένγκελς, είναι ότι χρησιμοποίησε υπέρμετρη βία, καταχράστηκε τη δύναμή της, για να εξολοθρεύσει τους αντιπάλους της. Κι όταν τελείωσε με αυτούς, στράφηκε στο εσωτερικό κι άρχισε τις εκκαθαρίσεις των διαφωνούντων. Αλλά ο ταξικός εχθρός κρύπτεσθαι φιλεί πίσω από τη μάσκα της ορθοδοξίας. Εισχώρησε στο κόμμα με την προβιά του κομμουνιστή και το χτύπησε από μέσα. Οι εκκαθαρίσεις έκαψαν τα ξερά μαζί με πολλά χλωρά. Σκότωσαν σαν αντιβίωση τα υγιή κύτταρα μαζί με τον ιό και στο τέλος δεν είχε μείνει κανένα αντίσωμα για να προβάλλει αντίσταση στη λαίλαπα της περεστρόικα.

Ο άρης βελουχιώτης είχε δίκιο. Πολλοί σφοι σκέφτονται απαξιωτικά για τη σοβιετία, κυρίως γιατί δε μπορούν να της συγχωρέσουν ότι έχασε και πρόδωσε τις ελπίδες τους. Κι η απελπισία τους τούς οδηγεί να υιοθετούν ενίοτε τα ερμηνευτικά σχήματα των αστών για τη σοβιετία. Οι οποίοι με την σειρά τους δε μπορούσαν εξ αρχής να της συγχωρήσουν ότι τους νίκησε.

Το βασικό πλεονέκτημα της κομμούνας ήταν ότι έχασε όσο ήταν νέα, πριν προλάβει να φθαρεί και να χαλάσει την υστεροφημία της. Κι αυτό την καθαγιάζει και μετατρέπει αυτομάτως σχεδόν σε πλεονεκτήματα όλα τα βασικά της χαρακτηριστικά, ακόμα κι αυτά που την οδήγησαν στην ήττα.

Η κομμούνα έχει «ηθικό πλεονέκτημα» γιατί ήταν πολυσυλλεκτική, σε αντίθεση με τον σοβιετικό μονοκομματισμό, για τον οποίο πολύ λίγοι θυμούνται ότι επιβλήθηκε εκ των πραγμάτων κι όχι από θέση αρχής. Είναι σε πλεονεκτική θέση γιατί δεν εξαπλώθηκε και δεν έμπλεξε με την αγροτιά και την αντιδραστική ύπαιθρο, που έμεινε στο σύνολό της φιλομοναρχική. Ενώ οι μπολσεβίκοι υποχρεώθηκαν εξ αρχής σε επώδυνους προγραμματικούς συμβιβασμούς για να πάρουν με το μέρος τους την αγροτιά, και τους βρήκαν μπροστά τους τα αμέσως επόμενα χρόνια, κατά την περίοδο της νεπ και της κολεκτιβοποίησης.

Η κομμούνα έχει "υπεροχή" σε τελική ανάλυση γιατί η πρωτοπορία της ήταν κατά βάση αναρχική, προυντονικοί και μπλανκιστές, ενώ οι μαρξιστές ήταν μια μικρή μειοψηφία, οργανωμένη στο κόμμα των δικαίων, που είχαν δίκιο βουνό, αλλά πού να το βρουν.
Ελάχιστοι σημειώνουν την επισήμανση του λένιν –από το κείμενό του στη μνήμη της κομμούνας- ότι η κομμούνα έχασε γιατί δεν είχε στρατηγική και πολιτική καθοδήγηση, αυτό ακριβώς δηλ που είχε ο οκτώβρης με τους μπολσεβίκους.

Οι αναρχικές δοξασίες, ο συνωμοτισμός του μπλανκί, ο φεντεραλισμός του προυντόν, δεν ακύρωσαν στο παραμικρό τον ηρωισμό της κομμούνας, αλλά περιόρισαν τον ορίζοντα και τις προοπτικές της. Οι μπολσεβίκοι αντιθέτως δεν παρέκαμψαν το κομβικό ζήτημα του κράτους. Το πήραν στα χέρια τους, τσακίζοντας το αστικό, και τάχθηκαν υπέρ του συγκεντρωτισμού –σε αντίθεση με την ιδέα της ομοσπονδίας.

Αυτή η λογική έρχεται στις τελικές της συνέπειες στο έργο της έλλης παππά για την κομμούνα, την οποία θεωρεί επανάσταση που ανήκει στον δυτικό κόσμο και τον 21ο αιώνα, σε αντίθεση με τις επαναστάσεις στην ανατολική ευρώπη, που τις συνδέει ακόμα και με τον μυστικισμό και το συνωμοτικό πνεύμα του νετσάγεφ! Το γνωστό μοτίβο για τη ρωσία που δεν έγινε ποτέ κομμουνιστική, αλλά αντιθέτως εκρώσισε και μόλυνε τον κομμουνισμό, για να επιβληθεί ως παγκόσμια ορθοδοξία σε όλα τα κκ.

Πρόκειται στην ουσία για την τάση να αναζητάμε στο παρελθόν ένα ιδανικό για να μπορέσουμε να στηριχτούμε πάνω του και να ατενίσουμε τους ορίζοντες του μέλλοντος με αισιοδοξία. Κι αφού αυτό που ζήσαμε στην χώρα των σοβιέτ χρεοκόπησε, γυρνάμε ακόμα πιο πίσω, ψάχνουμε πιο βαθιά στο παρελθόν, για να βρούμε την χαμένη επαναστατική αθωότητά μας.

Μια γενική τάση ενός κομματιού της αριστεράς που θέλει να ξεφορτωθεί τα συντρίμμια της πτώσης, να αποτινάξει από πάνω της τις ευθύνες και τις σιδερένιες νομοτέλειες που κατέρρευσαν, πετώντας το μωρό μαζί τα απόνερα. Επιστρέφει ολοταχώς στον 19ο αιώνα, την κομμούνα, τον ουτοπικό σοσιαλισμό, τα ζητήματα που έλυσε η πρώτη διεθνής. Σε τελική ανάλυση στην αναρχία, που επίσης σε τελευταία ανάλυση δεν υπερβαίνει τον αστικό ορίζοντα, όπως δεν τον υπερέβαινε ο φεντεραλισμός του προυντόν, με την κεντρική τράπεζα (αυτή που ουδέποτε απαλλοτρίωσαν οι ηρωικοί κομμουνάροι).

Η πραγματική εμβέλεια της κομμούνας ήταν ότι για πρώτη φορά η εργατική τάξη φάνηκε με αυτόνομο ρόλο στο ιστορικό προσκήνιο, σε αντίθεση με το προλεταριάτο των επαναστάσεων του 1848, των οποίων ήταν κινητήρια δύναμη, αλλά κάτω από τη σημαία και τα αιτήματα της ανερχόμενης τότε αστικής τάξης ενάντια στον παλιό κόσμο που πέθαινε. Εγκαινίασε μια εποχή που κορυφώθηκε τον 20ό αιώνα, τον αιώνα των επαναστάσεων, με προεξάρχουσα την οκτωβριανή. Κι απ’ αυτή την άποψη η εξέταση της κομμούνας είναι άρρηκτα δεμένη με την τύχη των ιδεών που έφερε στο προσκήνιο κατά των εικοστό αιώνα. Σε επόμενο επεισόδιο θα δούμε πώς ακριβώς έκανε αυτή τη σύνδεση ο σοβιετικός κυριούλης σε μια εκδήλωση στο στέκι του ναρ στη θεολογική.

Αλλά πριν απ’ αυτό ένας σύντομος επίλογος με τα εξής δύο σημεία.
Τη στάση του μαρξ απέναντι στην κομμούνα, την οποία θεωρούσε πρόωρο ξέσπασμα, χωρίς πολλές ελπίδες επιτυχίας –εξ ου κι έφοδος στον ουρανό- αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε να ταχθεί με θαυμασμό υπέρ της, μετά το ξέσπασμα των κομμουνάρων και να τη στηρίξει ολόψυχα.
Και δεύτερο την ιδεολογική ενίσχυση κι επικράτηση του μαρξισμού έναντι των άλλων ιδεολογικών ρευμάτων της εποχής, πάνω στην πείρα και τα διδάγματα της ήττας της κομμούνας (εξάλλου κι από τις ήττες μπορεί κανείς να κερδίσει πράγματα).
Αμφότερα προς μίμηση και παραδειγματισμό.