Εισαγωγή στο μεταμοντέρνο

Ο πι-πι λέει σε ένα βιβλίο του ότι αν θέλαμε να βρούμε ένα συνώνυμο για το μεταμοντέρνο, αυτό θα ήταν η ολοφοβία. Το μετα-μοντέρνο είναι η ιδεολογία των θραυσμάτων, που θρυμματίζει τα πάντα για να τα φέρει στα μέτρα της. Κάθε απόπειρα συνολικής αφήγησης, δεν είναι απλά λαθεμένη, αλλά ολοκληρωτική. Ένα κλειστό σύστημα, που αυτομάτως κατατάσσεται στους εχθρούς της «ανοιχτής κοινωνίας» με τις τέσσερις ελευθερίες του κεφαλαίου, που διαιωνίζουν τη μισθωτή σκλαβιά.

Το μεταμοντέρνο είναι η αμφισβήτηση της δυνατότητας να γνωρίσουμε τον κόσμο, στο όνομα της ποικιλίας και της πολυσύνθετης φύσης των φαινομένων. Είναι η απολυτοποίηση της διαφοράς, η άρνηση της διαλεκτικής αντίληψης που βλέπει την ενότητα μέσα στη διαφορά.

Η «αμφισβήτηση» του μοντέρνου ξεκίνησε από την παραγωγή. Η ψηφιακή τεχνολογία αντικατέστησε το φορντικό μοντέλο της μαζικής παραγωγής με ένα μόνο καλούπι και το κατέστησε αναχρονιστικό. Αυτή η εξέλιξη απελευθέρωσε νέες παραγωγικές δυνάμεις, προωθώντας την ευελιξία. Αλλά ευελιξία στα πλαίσια του καπιταλισμού, σημαίνει ελαστικές σχέσεις. Μεταμοντέρνο με άλλα λόγια είναι μια πάλαι ποτέ σχέση σταθερής και μόνιμης εργασίας που έσπασε σε πολλά κομμάτια και κάποιες θέσεις ημι-απασχόλησης.

Μεταμοντέρνα είναι και τα προσωπικά προγράμματα σπουδών με τα πολλά μαθήματα επιλογής που αντικαθιστούν σταδιακά το ενιαίο πτυχίο με τα ενιαία εργασιακά δικαιώματα. Ούμπερ άλες το άτομο κι η μονάδα, ενάντια στον ολοκληρωτισμό της μάζας και την καταπίεση του συνόλου.

Το μεταμοντέρνο εκφράστηκε και στην πολιτική. Στη θέση του διπολικού κόσμου, με την κραταιά κι ενιαία εσσδ, μπήκε μια σειρά από «δημοκρατίες»-προτεκτοράτα. Τον ίδιο μεταμοντέρνο κατακερματισμό υπέστη κι η τιτοϊκή γιουγκοσλαβία.
Το ενιαίο και κουκουέδικο κουκουέ (οι τροτσκιστές ήταν ήδη από τότε μεταμοντέρνα κατακερματισμένοι) γνώρισε μια σειρά διασπάσεις, που συνέχισαν στα νέα μορφώματα με ρυθμούς αμοιβάδας. Το μεταμοντέρνο ήταν η πολυδιάσπαση που ακολούθησε κι ακόμα περισσότερο η διαλεκτικά αντεστραμμένη συνέχειά της, με εκλογικού τύπου συρραφές και κοπτοραπτική κειμένων αντί για συγκροτημένο πρόγραμμα.

Μοντέρνα ήταν η μαζική πολιτικοποίηση της μεταπολίτευσης, οι πολιτικές συναυλίες που γέμιζαν τα στάδια και τα δονούσαν με τον παλμό τους, ενώ σήμερα θυμίζουν μνημόσυνα κι είναι ζήτημα αν γεμίζουν ένα μικρό κλειστό.

Μεταμοντέρνος είναι ο αγνωστικισμός, που ανθίζει στα ερείπια των σιδερένιων νομοτελειών που κατέρρευσαν. Το ιδεολογικό τούτι-φρούτι, η πρόσμειξη του μαρξισμού με φιλοσοφικά ρεύματα που είναι τελείως ξένα κι ο ενθουσιασμός με το τελευταίο βιβλίο που διαβάσαμε πρόσφατα κι επισκιάζει όλα τα άλλα. Μέχρι το επόμενο.
Ο μαρξισμός βέβαια δεν είναι κλειστό σύστημα, αναπτύσσεται συνεχώς. Για να το κάνουμε όμως πρέπει να έχουμε μέθοδο αναπτύξουμε και να το κάνουμε στη βάση της ουσίας του. Αλλιώς αντί για διαλεκτική εξέλιξη, θα 'χουμε εκλεκτικά παντρέματα.

Μεταμοντέρνος εν γένει είναι ο τρόπος ενσωμάτωσης των πάντων στο ψηφιδωτό του συστήματος, ακόμα και των ρευμάτων που φαίνονται να το αμφισβητούν. Ο ιδεολογικός του μύλος αλέθει κάθε τι εναλλακτικό, ακόμα και τη νοσταλγία του μοντέρνου παρελθόντος, και το καθιστά ακίνδυνο για την αναπαραγωγή του.

Κι είναι με αυτή την έννοια ίσως, που ο ρασκόλνικοφ θεωρεί μεταμοντέρνο τον νεοσταλινισμό –όπως τον ονομάζει ο ίδιος. Αν και η κατηγορία αυτή, στο στόμα ενός αντάρτη, φαντάζει μάλλον σαν τραγική ειρωνεία. Γιατί στο σπίτι του κρεμασμένου δε μπορεί να μιλάνε για σχοινί, εκτός κι αν κρίνουν εξ ιδίων τα αλλότρια. Είναι ικανοί εξάλλου να εκθειάσουν ακόμα και το σχοινί με το οποίο τους κρεμάσανε.

Μία πέτρα όμως δε φέρνει την άνοιξη. Κι ένας δήμαρχος στην πετρούπολη δε φέρνει το 17 προ των πυλών. Καμία πέτρα από μόνη της δεν είναι ικανή να αλλάξει την εικόνα του ψηφιδωτού, ούτε να φτιάξει εναλλακτικά μια άλλη εικόνα από μόνη της. Το πολύ να αυτονομηθεί, να βουλιάξει στο βούρκο με τις αυταπάτες της και να κάνει μια τρύπα στο νερό. Σαν κι αυτήν που προκαλούν στιγμιαία οι πέτρες που πέφτουν με πάταγο, διαταράσσοντας στιγμιαία τα λιμνάζοντα ύδατα και τη μακάρια ακινησία. Μέχρι το επόμενο πυροτέχνημα.

Έτσι λοιπόν το μεταμοντέρνο βρίσκει μια σειρά εκφράσεις και στο εποικοδόμημα. Μοντέρνο πχ ήταν το τηλεοπτικό τοπίο της μεταπολίτευσης με τα δύο κρατικά κανάλια, τότε που ο χάρρυ κλυνν έλεγε, αχ να μην είχαμε κανένα κανάλι, να 'μενε ξύπνιος κι ο μπαμπάς δηλαδή. Το μεταμοντέρνο είναι το σημερινό τοπίο με τα άπειρα κανάλια και το συνεχές ζάπινγκ μέχρι τελικής πτώσεως. Μαζί κι η τελική εικόνα που σου μένει. Λίγο απ’ όλα και πολύ από τίποτα. Κι έτσι τώρα εκτός από το μπαμπά μετά τη δουλειά, υπνωτιζόμαστε μαζικά και κοιμόμαστε όρθιοι μπρος στο γυαλί.

Μοντέρνο είναι το αρχείο της ερτ που διακόπτεται απότομα στα αθλητικά γεγονότα μετά το 90, γιατί τα τηλεοπτικά δικαιώματα πήγαν σε ιδιωτικούς σταθμούς. Μοντέρνα είναι κι η παλιά κοινή ώρα έναρξης των αγώνων στην άλφα εθνική και η μαγεία του ραδιοφώνου, μαζί με τις κλισέ εκφράσεις: θα το δούμε το βράδυ στην τηλεόραση. Ενώ τώρα το πρόγραμμα κάθε αγωνιστικής είναι διασπαρμένο, σε διάφορες ώρες και μέρες κι εύρος που μπορεί να φτάσει τη μισή εβδομάδα (από παρασκευή μέχρι δευτέρα βράδυ).

Μεταμοντέρνα είναι τα πολλά ανοιχτά παράθυρα στην επιφάνεια εργασίας του υπολογιστή, που διασπούν την προσοχή και τη σκέψη του χρήστη και τον καθιστούν ανίκανο να προσλάβει οτιδήποτε σύνθετο και μακροσκελές. Μεταμοντέρνα είναι και τα μικρά, εύπεπτα κείμενα στο διαδίκτυο, με σκόρπιες γνώσεις και πληροφορίες, τη στιγμή που το μοντέρνο αργοπεθαίνει μαζί με τις εφημερίδες.

Μεταμοντέρνος είναι κι ο τρόπος γραφής αυτού του κειμένου, με τις μικρές παραγράφους, αν και για τα δεδομένα του διαδικτύου θεωρείται σχεδόν παλαιού τύπου. Κι όλα μαζί, μικρά και μεγάλα, αντικαθιστούν τα βιβλία, κι εθίζουν πολύ κόσμο που δηλώνει ανίκανος να διαβάσει κάτι σε μη ηλεκτρονική μορφή.

Αποχαιρέτα το λοιπόν το μοντέρνο που χάνεις. Και τι θα κάνουμε τώρα χωρίς μοντέρνο; Ήταν κι αυτό μια κάποια λύσις. Κι η επιστροφή στο μοντέρνο δεν αποτελεί λύση, αλλά ουτοπία.

Κάπου εδώ η εισαγωγή κλείνει. Κανονικά χρειάζεται κι ένας επίλογος, με ανακεφαλαίωση, συμπέρασμα και ταξικό επιμύθιο. Αλλά τι μεταμοντέρνο κείμενο θα ήταν αλήθεια αυτό, αν τα είχε όλα αυτά...;