Παρασκευή 24 Ιουνίου 2011

Οικονομία και πολιτική (Α' Μέρος)

Η ουσία του ανθρώπου είναι το σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων, έλεγε ο μαρξ. Και στον πυρήνα αυτών των σχέσεων βρίσκεται η εργασία. Η ουσία κάθε ανθρώπινης κοινωνίας είναι η παραγωγή, ο εκάστοτε τρόπος παραγωγής κι οι σχέσεις στις οποίες έρχονται οι άνθρωποι μεταξύ τους κατά τη διάρκεια αυτού του προτσές. Αυτό το προτσές το εξετάζει η πολιτική οικονομία που είναι μια διαλεκτική σύνθεση των δυο όρων στον τίτλο του κειμένου.

Ας το δούμε με συντροφικούς όρους και με το παράδειγμα ενός ζευγαριού που έχει μια διαλεκτική σχέση. Η σχέση θυμίζει κάπως διαδικασία οικοδόμησης. Προτσές το οποίο απαιτεί τουλάχιστον δύο, δε μπορεί να γίνει σε ένα μόνο άτομο, ή μια χώρα, εκτός κι αν μιλάμε για τη σοβιετική ένωση που δεν ήταν μια τυχαία χώρα, αλλά μια δυνάμει υπερδύναμη.

Η απιστία σε μια ερωτική σχέση μοιάζει με την παραοικονομία στο σοσιαλισμό. Δεν αποτελεί απαραίτητα λόγο χωρισμού για το ζευγάρι, αλλά αντανακλά υπαρκτά προβλήματα. Όταν όμως γίνεται ο κανόνας, αρχίζει να υπάρχει σοβαρό πρόβλημα. Η παραοικονομία αυτονομείται, γιγαντώνεται κι απαιτεί να αναγνωριστεί, να αποκτήσει κεντρικό ρόλο.

Κι όταν τελικά συμβεί –σχεδόν νομοτελειακά- αυτό, πέφτουν τα καφάσια από τα μάτια και καταλαβαίνεις το λάθος σου. Αρχίζει η κατόπιν εορτής νοσταλγία για τα παλιά, αρχίζεις να τα εξιδανικεύεις και να συγχωρείς όλα τα στραβά τους. Αλλά το γυαλί έχει ραγίσει κι η επιστροφή στο παρελθόν δεν αποτελεί λύση.

Κι εδώ μπαίνει το ζήτημα της πολιτικής, ως συνειδητής παρέμβασης του υποκειμενικού παράγοντα. Ποιος τρόπος αντιμετώπισης ενδείκνυται; Νομιμοποίηση των εμπορευματικών σχέσεων, στο βαθμό που παραμένουν ιστορικά αναγκαίες, για να τις ελέγξουμε και να τις απονεκρώσουμε σταδιακά και σχεδιασμένα; Ή πλήρης απαγόρευση, ώστε να μην αυτονομηθούν και γυρίσουν μπούμερανγκ στην υπόθεσή μας;

Αν δεν πάρουμε υπόψη το βαθμό ωρίμανσης (του κοινωνικού χαρακτήρα) των μέσων παραγωγής και των συνθηκών γενικότερα, δρούμε βουλησιαρχικά στο κενό κι υποσκάπτουμε την ίδια μας την προσπάθεια. Η πρωτοπορία όμως δεν πρέπει να υποτάσσεται στην απλή αντιστοίχιση παραγωγικών δυνάμεων και σχέσεων παραγωγής και γενικά στην πραγματικότητα. Πρέπει κιόλας να την αλλάξει. Κι η πιο δημιουργική εφαρμογή αυτής της λογικής ήταν η οκτωβριανή επανάσταση κι η βλαδιμηρική θέση ότι με τη σοβιετική εξουσία η ρωσία μπορούσε να επισπεύσει την ιστορική πορεία και να αποφύγει τα δεινά του καπιταλισμού.

Δύσκολο πράγμα η διαλεκτική κι η συγκεκριμένη ανάλυση. Γιατί αν προεκτείναμε μηχανιστικά αυτήν την σκέψη ως τις τελικές της συνέπειες θα φτάναμε στη βασική ιδέα της αναρχίας: ότι θα μπορούσαμε να είχαμε παρακάμψει όλα τα προηγούμενα στάδια της ταξικής κοινωνίας οποτεδήποτε το είχαμε θελήσει και συνειδητοποιήσει εξω-ιστορικά την αναγκαιότητα του κομμουνισμού.

Από αυτά μπορούμε να συνάγουμε τις εξής γενικές αφαιρέσεις. Η σχέση πολιτικής-οικονομίας αντανακλά σε τελευταία πάντα ανάλυση τη διαλεκτική σχέση μεταξύ υποκειμενικού παράγοντα κι αντικειμενικών συνθηκών και σε ένα άλλο επίπεδο το δίπολο παραγωγικών δυνάμεων-σχέσεων παραγωγής. Ο άνθρωπος διαμορφώνει τις συνθήκες που τον διαμορφώνουν. Η συνείδηση του υποκειμενικού παράγοντα ωριμάζει βαθμιαία, γίνεται προϋπόθεση για την υπέρβαση του καπιταλισμού κι ο ρόλος της κορυφώνεται στο σοσιαλισμό, όπου η οικοδόμηση είναι συνειδητή κι η πολιτική γίνεται το πρωτεύον. Μέχρι να αρθεί διαλεκτικά στον κομμουνισμό όπου δεν υπάρχει πολιτική, ούτε κόμμα κι εαακ.

Η πολιτική μπαίνει στο τιμόνι (μάο), επιδρά στις σχέσεις παραγωγής και τις επικαθορίζει, αλλά οφείλει πάντα να υπολογίζει τα οικονομικά δεδομένα. Όπως λέει ο βλαδίμηρος, η πολιτική είναι συμπυκνωμένη οικονομία. Κι όποιος πιάνει το τιμόνι, εύκολα να μη θυμώνει, όπως μας δίδαξε το παράδειγμα της σοφερ-κ-ίνας με τον τιμονιέρη μάο και τις υπερβολές της πολιτιστικής επανάστασης.

Ανακεφαλαίωση. Η ουσία ενός κοινωνικού σχηματισμού είναι ο τρόπος παραγωγής, που περιέχει τις τάξεις, αλλά και τους υλικούς όρους της μεταξύ τους πάλης. Ουσία δεν είναι η βάση χωρίς το εποικοδόμημα, ούτε το αντίστροφο. Δεν είναι σκέτη η οικονομία, ή η πολιτική, αλλά η διαλεκτική τους ενότητα.
Η «διάγνωση» της κοινωνικής φύσης ενός σχηματισμού δε μπορεί παρά να ξεκινάει από την οικονομική βάση, αλλά δε μπορεί να αγνοεί τη δυναμική του υποκειμενικού παράγοντα. Η ταξική πάλη είναι η κινητήρια δύναμη της ιστορίας, αλλά μπορεί να την κινήσει μόνο εντός του πλαισίου που ορίζει το δίπολο παραγωγικών δυνάμεων και σχέσεων παραγωγής. Αυτό το πλαίσιο δεν είναι μονοσήμαντο και ντετερμινιστικά αναπόφευκτο, αλλά ένα φάσμα δυνατοτήτων που ορίζει την ιστορική νομοτέλεια.

Η οικονομία είναι το άλφα, όχι όμως και το ωμέγα στον ιστορικό υλισμό. Αν μείνουμε μόνο σε αυτήν, μπορεί να μάθουμε όλες τις λέξεις που έχουν άλφα, μαζί και την περίφημη ελληνική με τα τρία άλφα κι όλοι μαζί με τον μαρκαριάν να φωνάζουμε «τι μαλάκα, τι μαλάκα είναι», για τους ιδεαλιστές που ξεκινάν τη θεώρησή τους από το εποικοδόμημα και λένε πχ ότι στη σοβιετική ένωση η γραφειοκρατία –δηλ το κράτος- γέννησε το κεφάλαιο. Με το άλφα, θα πάρουμε τις πιο σημαντικές πληροφορίες, αλλά δε θα έχουμε πλήρη εικόνα. Θα δούμε την φάβα, όχι όμως και το λάκκο.

Εάν κάνουμε το αντίθετο, παίρνουμε το άλφα της οικονομίας, το βάζουμε σε κύκλο -για να το τετραγωνίσουμε πολιτικά- και προσεγγίζουμε τη βουλησιαρχία της αναρχίας. Η οποία όμως απορρίπτει την πολιτική και κάθε είδους διαμεσολάβηση (εκλογές, κόμματα, οργανώσεις). Συνήθως φετιχοποιεί τη βία κι αντικαθιστά τη θεωρία με πιασάρικα συνθήματα και τσιτάτα, κωδικοποιημένα σε στιλ δια-ματ.

Με δια-ματ και βία όμως, δε γίνεται παιδεία –όχι μαρξιστική τουλάχιστον. Ούτε με νέο ματ εξάλλου. Το οποίο είναι σαν το αστικό κοινοβούλιο, με μπλε και πράσινους κόκκους. Τους λίγους κόκκινους τους καταπίνει το σύνολο, σαν κινούμενη άμμος.
Και κάτι άλλους ροζουλί, ο βούρκος του οπορτουνισμού και του λεγκαλισμού. Και ψάχνουν να βρουν μηχανιστικά, στους πόσους κόκκους η ποσότητα γίνεται ποιότητα, η άμμος σωρός, κι οι κοινοβουλευτικές αυταπάτες πραγματικότητα.
Αυταπάτες, αντικατοπτρισμοί κι ιδεολογική ξηρασία γενικώς.

Εδώ τελειώνει το πρώτο μέρος του κειμένου. Το δεύτερο θα είναι κι αυτό θεωρητικό, αλλά περισσότερο προσανατολισμένο στην πολιτική συγκυρία και την επικαιρότητα. Ες αύριον τα σπουδαία.

10 σχόλια:

Αναυδος είπε...

Αν και αδυνατώ προσωπικά να φτάσω το δικό σου επίπεδο αφαίρεσης.

Ο σοσιαλισμός είναι ένα μεταβατικό στάδιο μεταξύ του καπιταλισμού και του κομμουνισμού. Συνεπώς και ο χρονικός του ορίζοντας είναι πεπερασμένος. Η ολοκληρωτική νίκη έρχεται όταν όλος ο πλανήτης θα είναι κόκκινος. Το πρόβλημα είναι ότι όντας μεταβατικός εμπεριέχει τη δυνατότητα αναστροφής.

Στο επίπεδο της πραγματικότητας αποδεικνύεται ότι η δημιουργία ενός πιο δίκαιου κόσμου δεν είναι εύκολη. Πέρα από το αίμα των κομμουνιστών που απαιτεί (και το οποίο δεν είναι ανεξάντλητο) απαιτεί θυσίες και μεγάλο κόπο τόσο στο επίπεδο της οικονομίας όσο και της κατανάλωσης. Αν λάβεις υπόψη σου και τον παράγοντα χρόνο θα δεις ότι το 1930 ήταν πιο εύκολο να ζητήσεις από τον εργάτη ν’ απαρνηθεί το βούτυρο για να φτιάξεις κανόνια ενώ το 1980 είναι δύσκολο να πείσεις τον γιο ή τον εγγονό του ίδιου εργάτη ότι πρέπει να απαρνηθεί το νέο τους αυτοκίνητο για 3-4 χρόνια ώστε να στείλεις θεριζοαλωνιστικές μηχανές στην Αιθιοπία. Επίσης στις νίκες μετά τον Β’ΠΠ καταλυτικό ρόλο έπαιξε η παρουσία και η βοήθεια της ΕΣΣΔ με αποτέλεσμα πολλοί από τους νικητές απλώς να διάλεξαν μεριά με βάση το πιθανό αποτέλεσμα της μάχης και όχι λόγω ιδεολογίας ή ταξικής θέσης.

Συνεπώς τι μένει;. Το κλειδί στον οικονομικό τομέα είναι η αύξηση της παραγωγικότητας με ρυθμούς υψηλότερους από αυτούς του καπιταλιστικού στρατοπέδου. Αυτό σημαίνει και πάλι θυσίες και επιπλέον κόπο τόσο από τους παλιούς όσο και από τους νέους υπηκόους Ο με κάθε τρόπο περιορισμός των εμπορευματικών σχέσεων και των στοιχείων της αγοράς καθώς και η καταστολή της γκρίζας οικονομίας Η αδυναμία και ποινικοποίηση του θησαυρισμού . Ωστόσο θα πρέπει να βρεθεί μια εναλλακτική για τα υλικά κίνητρα κλπ.

Ολα ωραία και καλά μόνο που προϋπόθεση είναι να μπορείς να πείσεις ολόκληρες γενιές ότι είναι μαχητές σε έναν παγκόσμιο πόλεμο το τέλος και τα οφέλη της νίκη πιθανόν να μην τα δούνε ποτέ. Σε αυτή την ερώτηση δεν έχω βρει την απάντηση

Ανώνυμος είπε...

http://www.xekinima.org/arthra/view/article/proklitiko-kai-antidimokratiko-kleisimo-tis-episxesi/

Ενημερωτικά...

Μπρεζνιεφικό απολίθωμα είπε...

Ειδικά στο θέμα με τα υλικά κι ηθικά κίνητρα, ούτε εγώ έχω σαφή απάντηση. Να ενισχύουμε τα ηθικά, αλλά να μην αγνοούμε τα πρώτα. Στη θεωρία εύκολο, στην πράξη πολύ πιο σύνθετο.

Ένα ακόμα ερώτημα περί διαλεκτικής είναι σχετικά με τς αντιφάσεις που αποτελούν την πηγή κάθε εξέλιξης. Αλλά ο καπιταλισμός έχει πιο σοβαρά αδιέξοδα και ισχυρά κίνητρα για να τα ξεπεράσει, όπως κι έκανε μεταπολεμικά πάντα εις βάρος του κόσμου της εργασίας. Στη σοβιετία αντίθετα έχοντας ξεπεράσει βασικές αντιφάσεις και εκρηκτικά αδιέξοδα, εφησύχασαν κι έπεσαν σε στασιμότητα
Ίσως το λέω κάπως σχηματικά, αλλά νομίζω ότι ο συλλογισμός έχει βάση και ίσως μας απασχολήσει και στην επόμενη έφοδο.

question είπε...

Φίλε Σφυροδρέπανε πολύ ωραίο και κατανοητό το κείμενο σου.Να βάλω και ένα ερώτημα:ποια ήταν τα αίτια δημιουργίας της παραοικονομίας κατα τη σοσιαλιστική οικοδόμιση;ή αν δεν δημιουργήθηκε κατα την σοσιαλιστική οικοδόμιση και ήταν υπολλειμα του προηγούμενου συστήματος παραγωγης και διανομής-ιδιοποίησης των προιόντων γιατί δεν καταργήθηκε αλλά αντίθετα απο ένα σημείο και μετά δυνάμωσε;
Δυsτυχώς δεν έχω καμιά πηγή πληροφόρησης για το συγκεκριμένο θέμα και μιας και το έβαλες είπα να ρωτήσω.
ευχαριστώ.

Μπρεζνιεφικό απολίθωμα είπε...

Φίλε κουέστιον ευχαριστώ για τα καλά λόγια. Κατά τη γνώμη μου το θέμα της σκιώδους οικονομίας πρέπει να ιδωθεί παράλληλα με αυτό των εμπορευματικών σχέσεων. Αν τις απαγορεύσουμε βουλησιαρχικά, χωρίς να έχουμε λύσει μια σειρά άλλα προβλήματα ενισχύουμε το έδαφος και τα αίτια που γεννάν τη σκιώδη οικονομία. Εάν στραφούμε στις εμπορευματικές σχέσεις, χωρίς να έχουμε οργανωμένο σχέδιο για την εξάλειψή τους, ενισχύουμε την τάση του ατομικού συμφέροντος, το οποίο θα εκφραστεί κυρίως στον τομέα της σκιώδους οικονομίας, υπονομεύοντας την 'πραγματική' μέχρι να ωριμάσει και να νιώσει αρκετά ισχυρή για να την αντικαταστήσει, όπως και έγινε στη σοβιετική ένωση. Και γενικά το παλιό θα αναγεννιέται διαρκώς, όσο δεν επικρατεί ουσιαστικά το καινούριο.
Νομίζω ότι ο παραλληλισμός με μια ερωτική σχέση, τα κενά που αφήνει, και την κάλυψή τους στον τομέα της παραοικονομίας, είναι εύληπτος και προσιτός στον καθένα μας, για την αρχική κατανόηση κάποιων βασικών αιτιών.
Νομίζω ότι ο άναυδος μπορεί να πει περισσότερα σχετικά, δεδομένου ότι έχει παρουσιάσει κι αυτό το βιβλίο στο γκράνμα (το οποίο μας πληγώνει εσχάτως, με τις αισθητικέ επιλογές που κάνει).
http://mygranma.wordpress.com/2011/06/09/shadow-economy/

demis είπε...

http://demispoetry.blogspot.com/2011/06/blog-post_25.html Καλώς σε ξαναβρίσκω, υπό τις απούσες συνθήκες.. Πάντα αναλυτικότατος!

Μπρεζνιεφικό απολίθωμα είπε...

Δυο οι χαρές και χωρίς τρομάρα.

prop-agit είπε...

Ακόμα και βολονταριστικό και τραβηγμένο απο τα μαλλιά να ήταν αυτό που είπε ο Λένιν για "απευθείας σοσιαλισμό", η ίδια η πραγματικότητα και η πολιτική του πρακτική ήρθε να επιβεβαιώσει ότι το πράγμα ήταν σαφώς πιο διαλεκτικό από το ξεχείλωμα αυτής της λογικής.

Και η πραγματικότητα ήταν τρία γράμματα. Ν.Ε.Π. (την οποία δεν μπορώ να καταλάβω γιατί δεν την λέγαμε εξαρχής ΝΟΠ και κρατήσαμε μεταφρασμένο το αγγλικό αρκτικόλεξο).
Ακόμα και στην κολεκτιβοποίηση που ήταν μια κατεξοχήν προοδευτική διαδικασία στην οποία καθοριστικός ήταν ο υποκειμενικός παράγοντας, εκ του αποτελέσματος δεν μπορείς να ξεχάσεις πχ ότι τα κολχόζ ήταν περισσότερα των σοφχόζ και ότι ακόμα η συνεταιριστική, μη πλήρως κοινωνικοποιημένη οικονομία ήταν επικρατούσα.

Ονειρμός είπε...

Μάλλον αφού μιλάς κυρίως για την κοινωνία και τον άνθρωπο εν γένει, και όχι για ιστορικά συγκεκριμένη διαρθρωμένη ολότητα, καλύτερη μαρξιστική (και βαζιουλινική, κυρίως) κατηγορία από τον κοινωνικό σχηματισμό θα ήταν η κοινωνική ολότητα. Καλά είναι και λίγο σχολαστικισμός αυτό που λέω, μην το λάβεις σοβαρά υπόψη σου. Αυτό το πάντρεμα κυριολεκτικής χρησιμοποίησης της μεταφοράς βάσης-εποικοδομήματος και της ολότητας με κατηγορίας ουσία κτλ, με κάνει να φλερτάρω με Αλτουσέρ και Βαζιούλιν ταυτόχρονα.

Μπρεζνιεφικό απολίθωμα είπε...

Στις διαλεκτικές κατηγορίες -κι αυτά τα βαζιουλινικά εν γένει- κολυμπάω στην ημιμάθεια και δεν τα χρησιμοποιώ με ιδιαίτερες επιστημονικές αξιώσεις. Οπότε καλά κάνεις και το επισημαίνεις. Ο συνδυασμός βαζιούλιν-αλτουσέρ πάντως παραείναι ιντριγκαδόρικος, για να είναι αληθινός:) Στο άλλο σχόλιο που έκανες δεν προλαβαίνω να απαντήσω.

Η κε του μπλοκ αναχωρεί για το κέντρο των εξελίξεων εν όψει της 48ωρης και το επόμενο διάστημα θα κάνει αραιές, έκτακτες εμφανίσεις στη μπλογκόσφαιρα. Η βάση του μπλοκ αναλαμβάνει στο εξής τα ηνία.
Βενσερέμος.