Το Σύμφωνο της Βαρσοβίας

Σκόρπιες σκέψεις και συνειρμοί με αφορμή την –εντός κι εκτός εισαγωγικών- δραματική επικαιρότητα και την επικείμενη συμφωνία του γαλλο-γερμανικού άξονα.

Ένας προβληματισμός δεν αποτελεί σώνει και καλά διαφωνία. Ή μάλλον, μια διαφωνία είναι πιο πολύ προβληματισμός. Ίσως να ‘ναι κι έτσι, που έγραφε κι ο ρίτσος στη δεκαετία με τις βάτες. Ίσως κι όχι. Αν είναι όμως;

Ας δούμε ένα παράδειγμα. Έλεγε πχ το κόμμα παλιότερα για την εξάρτηση του ελληνικού καπιταλισμού, κι είχε βασικά δίκιο. Έμπαινε όμως ο προβληματισμός. Μήπως έχουν αλλάξει τα δεδομένα από τη δεκαετία του 90’, με την επέκταση στο σύγχρονο ελ ντοράντο των βαλκανίων;
Έρχεται λοιπόν σήμερα το κόμμα και μιλά για ενδιάμεση θέση του ελληνικού καπιταλισμού, αφαιρώντας τον προσδιορισμό εξαρτημένος από την ανάλυσή του. Αν το ‘χω καταλάβει σωστά δηλ. Οπότε μπαίνει ο προβληματισμός από την ανάποδη. Δεν είμαστε εξαρτημένη χώρα, όταν έχουμε τόσες εισαγωγές, μειωμένη παραγωγή σε βασικούς κλάδους κι έλλειψη βαριάς βιομηχανίας;
Αλλά αυτό πρέπει να το δούμε ξεχωριστά, σε άλλο κείμενο.

Η διαφωνία δεν είναι ακριβώς το αντίθετο της συμφωνίας. Δεν είναι αντι-φωνία, δηλ μια αντίθετη άποψη, αλλά πολυφωνία, διάλογος, όπως λέει κι η ίδια η λέξη. Χωρίς αυτήν υπάρχει α-φωνία, όπου απλά κουνάω καταφατικά το κεφάλι σε ό,τι λες για να συμφωνήσω. Το βάζει κι η εισήγηση.
Αλλά το ίδιο μπορώ να κάνω κι αν διαφωνώ-αντιφωνώ εξ αρχής, από άποψη, αν ετεροπροσδιορίζομαι από το κόμμα. Απλά αλλάζω τη φορά κίνησης του κεφαλιού και τα υπόλοιπα μένουν ίδια. Ενώ η φωνή είναι απλά ηχητικό εφέ, χωρίς ουσία σε ό,τι λέει, κάτι σαν άναρθρο επιφώνημα.

Οι άλλοι μας λένε κομματικά φερέφωνα, αλλά –κι ετυμολογικά να το δεις- το φερέφωνο φέρει δική του φωνή, και μπορεί να την αξιοποιήσει για να συμφωνήσει δημιουργικά, αντί να βάλει να παίζει η κασέτα. Η συμφωνία δεν είναι μια απλή, καταφατική αφωνία. Έχει ως πρώτο συνθετικό την πρόθεση συν, που σημαίνει προσθήκη, συμφωνώ κι επαυξάνω, με βάση τις παραστάσεις μου και τη δική μου οπτική γωνία. Κι ύστερα ενώνω τη φωνή μου στις άλλες που με βρίσκουν σύμφωνο, για να τη δυναμώσω και να φωνάξουμε όλοι μαζί για το δίκιο μας.

Η συμφωνία στο κόμμα πρέπει να είναι ορχηστρική, με διακριτούς ρόλους και συγκεκριμένες αρμοδιότητες για κάθε όργανο. Πρώτα βιολιά, ομάδες κρούσης (κρουστά), πνευστά, το όργανο της κε. Και φυσικά ένα μαέστρο να συντονίζει και να μην παίζει κάθε όργανο του κεφαλιού του. Αλλά χωρίς όργανα δε μπορεί να κάνει τίποτα. Θα μείνει με τη μπαγκέτα στο χέρι, να μιλάει μόνος του για αυτοδιεύθυνση.

Τα όργανα από την άλλη πρέπει να έχουν το ελεύθερο να αυτοσχεδιάζουν, αλλά αν κάνουν μόνο αυτό, θα είναι μια διαρκής παραφωνία, σαν το βάρδο κακοφωνίξ που χαλάει την αρμονία του συνόλου. Τα σόλα –πρέπει να- συνδυάζονται αρμονικά, να αναδεικνύουν το σύνολο και να αναδεικνύονται μέσα από αυτό. Ένας για όλους και όλοι για έναν, όπως λέει και το σύνθημα –του νταρτανιάν- στις πορείες.

Αλλά χωρίς διαφωνία δεν υπάρχει συμφωνία. Διαλεκτικό δίπολο, όπου το ένα δε νοείται χωρίς το αντίθετό του. Αν δεν υπάρξει διαπάλη, διαφωνία, διάλογος, αν με άλλα λόγια δεν υπάρχουν πολλές φωνές, πώς να καταλήξεις στη μία που θα σε εκφράζει;

Το θέμα είναι πώς τον χειρίζεσαι τον προβληματισμό –ή τη διαφωνία- και πού τον εκφράζεις. Εκτός οργάνων, οριζόντια, σε έμπιστους συντρόφους; Στην καθοδήγηση, ή τον προσυνεδριακό κάθε τέσσερα χρόνια; Ποτέ και πουθενά; Η σωστή απάντηση είναι το δεύτερο, αλλά δεν είναι πάντα τόσο απλό.

Ο κάθε σφος μαζεύει σωρευτικά απορίες, ντρέπεται γι’ αυτές και τις πνίγει μέσα του, μέχρι που να τον πνίξουνε αυτές και να ξεσπάσει απότομα, όπως κάθε κλειστό σύστημα –νόμος της θερμοδυναμικής που είχε ισχύ ακόμα και στον ψυχρό πόλεμο. Τότε η ποσότητα αλλάζει διαλεκτικά σε καινούρια ποιότητα, οι απορίες σε διαφωνίες, κι έχουμε μια κλασική κρίση υπερσυσσώρευσης αποριών, που είναι αρχικά μη ανταγωνιστικές –σαν τις αντιθέσεις του μάο- αλλά αν δεν προσεχτούν και σου απαντάν άλλα αντ’ άλλων, σε ωθούν έμμεσα να λουφάξεις και να τις κρατήσεις μέσα σου, ώσπου να ξεσπάσουν. Όχι πως ήταν κάτι σημαντικό, αλλά δεν τις διαχειρίστηκαν σωστά, κι έγινε η σπίθα πυρκαγιά και πέλαγος η στάλα.

Η νομοτέλεια αυτή είναι διπλής κατεύθυνσης. Ή καταστέλλεις τις διαφωνίες και ξεσπάνε σαν απωθημένο, οπότε γίνεσαι αντιδραστικός. Ή που υποκύπτεις εξ αρχής στη γοητεία της διαφωνίας και ωριμάζεις μετά στην πορεία, αναζητώντας τη συμφωνία κι άτομα που στην εξασφαλίζουν. Πολλές φορές βέβαια, μένεις στάσιμος, στα μισά της νομοτέλειας, χωρίς διαλεκτικές μεταστροφές.

Υπάρχει όμως κι η γενική προέκταση, πέραν του προσωπικού. Μερικά θέματα απαιτούν αυστηρή συμφωνία και δημοκρατικό συγκεντρωτισμό, σαν το σύμφωνο της βαρσοβίας. Κι άλλα είναι απ’ τη φύση τους πιο θεωρητικά, θέλουν συνεχές ψάξιμο, δεν είναι θέμα γραμμής, για να επιβάλεις στους διαφωνούντες να αφωνήσουν δημόσια.

Το θέμα είναι να μη συνηθίσουν οι φωνητικές χορδές κι ατροφήσουν. Ο γράψας το 89’ έλεγε για σιωπή νεκροταφείου. Αλλά το ρεύμα του στράβωσε το κλαδί απ’ την ανάποδη κι έμπλεξε στην πολυφωνία του πύργου της βαβέλ, που μένει πάντα μισός κι ανέσωτος, σαν την επαναθεμελίωση. Κι ας λεν ότι η δική μας οικοδόμηση κατέρρευσε. Κράτησε όμως τα θεμέλια και μπορεί να ξανασταθεί στα πόδια της. όπου ήταν τείχος θα ξαναγίνει τείχος.

Το –οπορτουνιστικά- τίμιο θα ήταν να συμφωνήσουμε ότι διαφωνούμε, αντί να κάνουμε ρηχές συμφωνίες εκλογικού χαρακτήρα, που ρίχνουν τις διαφωνίες κάτω από το χαλί και το στρώνουν στις διασπάσεις του μέλλοντος και τις –ιστορικά φορτισμένες- διαφωνίες της νέας εποχής. Όπου η συντροφική προσφώνηση θα μοιάζει υποκριτική και τα οργανωτικά με το κεφάλι της ζαν ντ’ αρκ, που είχε κι αυτό εσωτερικές φράξιες και πολυφωνία.

Η αποφώνηση θα γίνει στα σχόλια, εκτός κι αν επικρατήσει αφωνία. Με κάλυψες, τα βάζει και το κείμενο κτλ. Τιμή και δόξα στους ξεσκέπαστους που δεν καλύφτηκαν, κρυώνουν κι εκτίθενται.