Ακόμα μια φορά περί (αλληλ)εξάρτησης

Όταν έχουμε ένα γενικό σύνολο, είναι αναπόφευκτο ότι οι επιμέρους μονάδες που περιλαμβάνει θα αλληλεπιδρούν και κατά έναν τρόπο θα εξαρτώνται η μία από την άλλη, γιατί δε θα μπορούν να υπάρξουν έξω από τη μεταξύ τους σχέση.

Ας πάρουμε το παράδειγμα της τροφικής αλυσίδας. Η εξάλειψη για τον ένα ή τον άλλο λόγο ενός μικρού, ταπεινού είδους μπορεί να οδηγήσει σε αλυσιδωτές αντιδράσεις και να απειλήσει με εξαφάνιση τους ισχυρότερους κρίκους της αλυσίδας. Αν πχ φτερουγίσει μια πεταλούδα στο τόκιο, πιθανότατα δε θα συμβεί τίποτα απολύτως. Αν όμως κάποιο συγγενικό της είδος, όπως το σκουλήκι εκλείψει απ’ την τροφική αλυσίδα, θα πιεστούν κι οι πιο τρανοί εκπρόσωποι του ζωικού βασιλείου. Αν η αλυσίδα σπάσει στον αδύναμο κρίκο της, αυτό θα απειλήσει αυτομάτως το σύνολο της αλυσίδας και το φαύλο κύκλο της, που από ένστικτο επιβίωσης θα κλείσει ασφυκτικά σαν κλοιός γύρω από τον κρίκο που αυτονομήθηκε, πριν καταστεί σοβαρή απειλή με τη δύναμη του παραδείγματος –και όχι μόνο.

Κι αν τα λεγόμενα γουρούνια (pigs) του νότου πάθουν τίποτα και χρεοκοπήσουν, θα το πληρώσουν πολύ ακριβά κι οι μεγαλύτεροι παίκτες του βορρά. Που ακριβώς λόγω της πλεονεκτικής τους θέσης, μπορούν να μετακυλήσουν το λογαριασμό στους από κάτω. Αλλά πρέπει συνάμα να προσέχουν μην τους μείνει στα χέρια ο ασθενής, για να συνεχίσουν να τον αφαιμάσσουν, ενώ αν τους μείνει στα χέρια, θα τους είναι τελείως άχρηστος. Κι όλο αυτό λέγεται ανισότιμη αλληλεξάρτηση.

Κατά μία έννοια δηλ τα κράτη αυτά αντιμετωπίζουν την ίδια αδιέξοδη αντίφαση που διέπει σε εθνική κλίμακα την τάξη των καπιταλιστών, που ξεζουμίζει τους εργαζόμενους και προσπαθεί να βγάλει από τη μύγα ξίγκι, για να αυγατίσει τα κέρδη της. Κι αφετέρου πρέπει να τους αφήσει και κάτι, όχι για να κάψουν το περιττό λίπος, όπως λέει η κυρίαρχη προπαγάνδα, αλλά για να «κινηθεί η οικονομία» και να μη μένουν απούλητα τα εμπορεύματα –αφού ο κόσμος κόβει από παντού και δε μπορεί να αγοράσει παρά μόνο τα στοιχειώδη.

Ας επιστρέψουμε όμως στα προηγούμενα. Οι κρίκοι της τροφικής αλυσίδας βρίσκονται όντως σε σχέση αλληλεξάρτησης. Αλλά αν τους θεωρήσουμε τυπικά ισότιμους και τους βάλουμε στην ίδια μοίρα, θα θυμίζαμε τον κλασικό ορισμό για το (αστικο)δημοκρατικό σύστημα, όπου ένας λύκος κι ένα πρόβατο ψηφίζουν ελεύθερα τι θα δειπνήσουν. Και θα ‘ρθει ο σύντροφος στον προσυνεδριακό να σου θυμίσει το τσιτάτο του βλαδίμηρου για μια χούφτα ιμπεριαλιστικά κράτη που εκμεταλλεύονται ληστρικά τα υπόλοιπα.

Ναι, αλλά από πότε οι μαρξιστές έχουνε ορίζοντα στη δράση τους την εξάλειψη της «καταπίεσης έθνους από έθνος» και όχι την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο;

Αν πάλι φανταστούμε τον κόσμο και το ιμπεριαλιστικό σύστημα ως μία λίμνη, τα βατράχια θα τσαλαπατιούνται πάντα στον άγριο χορό των βουβαλιών. Και δε γίνεται να μεταμορφωθούν με ένα μαγικό φιλί σε πρίγκιπες, για να εκδικηθούν και να αποκτήσουν την εθνική ανεξαρτησία του είδους τους. (Εκτός κι αν κάποιος σφος αναγνώστης είναι αμετανόητος αεκτζής, μπαγεβιτσικός και κάνει τους απαραίτητους συνειρμούς με τον πρίγκιπα του μοράβα και τη λίμνη του ντέμη).

Τα βατράχια όμως μένουν στη λίμνη οικειοθελώς, κατ’ επιλογή των αστικών τους τάξεων, η οποία βαφτίζεται εθνικό συμφέρον. Κι ο μόνος τρόπος να γίνουν ξανά πρίγκιπες, είναι να ξεκόψουν οριστικά από τα λιμνάζοντα ύδατα και το οικοσύστημά τους και να τραβήξουν μπροστά· να ξανοιχτούν στη θάλασσα και το βασίλειο της ελευθερίας, μακριά από τα ψάρια και τους αγωνιστές του γλυκού νερού, που κολλάνε στα ρηχά του αντιμνημονιακού αγώνα.

Οι πρόσφατες εξελίξεις στην κύπρο ανατροφοδοτούν αυτή τη συζήτηση κι οδηγούν σε διάφορα, χρήσιμα συμπεράσματα. Αφενός δηλ το γιούρογκρουπ επέβαλε στην κύπρο μια συμφωνία κουρέματος των καταθέσεων με δυσμενείς κι επώδυνους όρους. Αφετέρου όμως η σπουδή της γερμανίας να επιβάλει μια λύση φανερώνει τον αντίκτυπο που θα είχε στον πυρήνα της ευρωζώνης μια πιθανή άτακτη χρεοκοπία μιας τόσο «μικρής οικονομίας». Κάτι που δείχνει με τη σειρά του τη βαθιά σύνδεση κι αλληλεπίδραση των κρατών-μελών της εε και των εθνικών τους οικονομιών.

Χρειαζόμαστε λοιπόν μια ανάλυση για τον ιμπεριαλισμό που να περιλαμβάνει και να ερμηνεύει όλες τις αντιφατικές εκδηλώσεις της πραγματικότητας και να μας δίνει το καθοδηγητικό νήμα για την πολιτική μας δράση. Μια ανάλυση που να διεισδύει στην ουσία των φαινομένων και να μη δίνει εύκολες, μονομερείς απαντήσεις, παίρνοντας επιλεκτικά τα στοιχεία που τη βολεύουν για να στηρίξει ένα προκαθορισμένο συμπέρασμα.

Να μην απορρίπτει όρους, αλλά να ξεκαθαρίζει το περιεχόμενό τους. Να επεξηγεί δηλ ότι η έννοια της αλληλεξάρτησης δεν ταυτίζεται με το σαμίρ αμίν, το διαχωρισμό περιφέρειας-μητρόπολης, την εθνική αστική τάξη και τη λογική των σταδίων. Και αντιστοίχως πως η αλληλεξάρτηση δε σημαίνει ότι η ελλάδα είναι ιμπεριαλιστική χώρα, αλλά ένταξη στο ιμπεριαλιστικό σύστημα, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, και ανάπτυξη του καπιταλισμού στο ανώτερό, ιμπεριαλιστικό στάδιό του.

Η ανισότιμη αλληλεξάρτηση δεν αναιρεί την έννοια της εξάρτησης, αλλά την εμπεριέχει και την εμπλουτίζει. Δεν είναι η «ισχυρή ελλάδα» του σημίτη, αλλά αυτό ακριβώς που λέει η λέξη: βαθιά σύνδεση κι αλληλεξάρτηση των οικονομιών σε τέτοιο βαθμό που κι οι μεγαλύτερες να «εξαρτώνται» κατά κάποιο τρόπο από την τύχη των μικρότερων –μια ενδεχόμενη χρεοκοπία της αδύναμης ελλάδας πχ, μπορεί να φέρει κρίση ντόμινο σε ολόκληρη την ευρώπη.

Η ανάλυση αυτή πρέπει να είναι διαλεκτική, συγκεκριμένη στον χώρο και τον χρόνο, χωρίς να δίνει τυφλοσούρτη μια ερμηνεία, για κάθε ιστορική φάση. Να μελετά την εξέλιξη του ιμπεριαλισμού, να σημειώνει τις ποσοτικές και ποιοτικές μεταβολές του και να απαντά πειστικά σε κρίσιμα ζητήματα. Υπάρχουν σήμερα προτεκτοράτα κι εξαρτημένες χώρες; Πότε έπαψε το ελληνικό κράτος να ανήκει σε αυτήν την κατηγορία; Πώς τοποθετούμε στο σχήμα μας την τάση οικονομικής ολοκλήρωσης σε ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς, όπως η ευρωπαϊκή ένωση; Και με τι μοιάζει αυτό το σχήμα; Δανείζεται την κεντρική ιδέα της πυραμίδας, για να εκφράσει την ανισοτιμία των εθνικών οικονομιών σε ένα ενιαίο πλαίσιο, ή της αλυσίδας-πλέγματος, για να εκφραστεί η αλληλεξάρτηση; Ή είναι επικίνδυνο να επιμένουμε σε μια γενική, σχηματική αντίληψη αυτών των σχέσεων, αντί να εμβαθύνουμε στα χαρακτηριστικά τους;

Η ανισόμετρη ανάπτυξη μπορεί να καθορίζει άλλη τακτική κι άμεσα πολιτικά καθήκοντα για την κάθε χώρα, αλλά δεν ορίζει διαφορετικά τον αντικειμενικό χαρακτήρα της επικείμενης (σοσιαλιστικής) επανάστασης. Χρειαζόμαστε τελικά μια ανάλυση που να μην αναθεματίζει ούτε τον αντιιμπεριαλιστικό, ούτε τον αντικαπιταλιστικό χαρακτήρα του μετώπου, αλλά να διασαφηνίζει τις έννοιες και το περιεχόμενό τους, δένοντάς το διαλεκτικά.

Ακόμα κι αν η ελλάδα είναι ιμπεριαλιστική χώρα, αυτό δεν αναιρεί καθόλου την ανάγκη να παλεύουμε τα μικρά και καθημερινά ζητήματα που απασχολούν την εργατική τάξη, να ανοίγουμε μέτωπο ενάντια στις ιμπεριαλιστικές ενώσεις, τον πόλεμο και την ειρήνη τους, που μοιάζουν σα δυο σταγόνες νερό.

Ακόμα κι αν η ελλάδα είναι εξαρτημένη χώρα, αυτό δε σημαίνει πως χρειάζεται κάποιο ξεχωριστό στάδιο πριν τον σοσιαλισμό και αιτήματα ξεκομμένα από την πάλη για την επανάσταση και την προετοιμασία της.

Δεν υπονοώ ότι η ανάλυση για τη θέση της χώρας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα δεν είναι σημαντική για την χάραξη πολιτικής γραμμής. Αλλά εάν διαφωνούμε σε αυτό μόνο και συμφωνούμε στο πολιτικό δια ταύτα και σε όλα τα υπόλοιπα, -λέω αν γιατί δεν είναι και τόσο απλό, όπως φαίνεται- ας βάλουμε τότε ένα κοινό σύνθημα ΟΧΙ στις ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ για να το πάρει ο καθένας και να το ερμηνεύσει όπως θέλει. Να καταλαβαίνουν οι μεν πως δε δεχόμαστε γενικά την έννοια της εξάρτησης κι οι δε ότι παλεύουμε ενάντια σε κάθε μορφή εξάρτησης. Κι όλοι θα είναι ευχαριστημένοι.

Μα καλά τώρα σοβαρολογείς; θα ρωτήσει κανείς.

Όχι, θα απαντήσω εγώ. Πολλές φορές όμως, μπορείς να πεις αστειευόμενος τα πιο σοβαρά πράγματα. Κι η ενότητα του κόμματος είναι ίσως το πλέον σοβαρό.

Η ενότητα βέβαια έχει δύο σκέλη. Το ιδεολογικό και το οργανωτικό. Εφόσον δεν υπάρχει το πρώτο, δεν είναι λογικό να συντηρείται τεχνητά το δεύτερο. Αν όμως το δεύτερο δεν περιέχει τελικά αξεπέραστες διαφορές, είναι ζητούμενο πώς θα αντιμετωπιστούν, για να επιλυθούν συντροφικά, και αν η όποια διαμάχη γίνεται στο έδαφος μιας επιστημονικής μελέτης, για να εντοπίσουμε πιο καθαρά και την ουσία των εκάστοτε διαφορών.

Εν πάση περιπτώσει αυτό το θέμα θα έχουμε την ευκαιρία να το αναλύσουμε και στο άμεσο μέλλον. Το σημαντικό είναι –όπως λέει κι ένα σύνθημα- ότι εκτός από τον ιμπεριαλισμό υπάρχει κι η μοναξιά. Κι η πρωτοπορία που προχωρά μπροστά αλλά πρέπει να τραβήξει τις μάζες μαζί της, χωρίς να ξεκόβει από το λαό, το ξέρει πολύ καλά από πρώτο χέρι και παλεύει να το σπάσει. Μαζί με τον αδύναμο κρίκο της αλυσίδας..