Κυριακή 29 Μαρτίου 2009

Η εισήγηση

Η εκδήλωση για τον μαρξ έγινε και θύμισε τις παλιές καλές μέρες του ομίλου. Τις οποίες σε αντίθεση με το παπαγαλάκι του κρεμλίνου δεν πρόλαβα, αλλά κάπως έτσι τις φαντάζομαι.
Ο σοβιετικός κυριούλης με ενθουσίασε σχεδόν όσο και τις πρώτες φορές που τον άκουσα. Κι απ' ό,τι κατάλαβα όχι μόνο εμένα.

Εκτός απ' την εμφάνιση του μαρξισμού ο περικλής έπιασε και κάποια ζητήματα μεθόδου.
Εδώ βασικά παραθέτω σημειώσεις που κράτησα απ' την εισήγηση μαζί με κάποια σχόλια. Τυχόν άστοχες διατυπώσεις ή έλλειψη ειρμού βαραίνει αποκλειστικά εμένα.
Σε άλλο σημείωμα θα δούμε και τη συζήτηση που ακολούθησε που ήταν άκρως ενδιαφέρουσα κι έδωσε υλικό για ένα μήνα.

Τα κείμενα του μαρξ σήμερα αντιμετωπίζονται σχεδόν με θρησκευτικό τρόπο, σαν ιερές αγελάδες.
Κι αυτό ήταν αντικειμενικό από τη στιγμή που ο μαρξισμός (που δεν είναι απλώς θεωρία, αλλά οδηγός για δράση) χρησιμοποιήθηκε για άμεσα πρακτικούς σκοπούς.
Η θεωρία δοκιμάζεται στην πράξη και συμπληρώνει τα κενά της. Το θέμα είναι να μην έρχεται εκ των υστέρων για να δώσει απλώς θεωρητική καλύψη στα πεπραγμένα.

Συχνά ο μαρξισμός αντιμετωπίζεται ως ολοκληρωμένο, κλειστό σύστημα, ως πασπαρτού με μια λύση για κάθε ζήτημα.
Η θεωρία αντιμετωπίζεται μόνο υπό το πρίσμα της καθαρότητας, της υπεράσπισής της απέναντι στο ρεβιζιονισμό.
Αλλά ως προς την περαιτέρω ανάπτυξή της, η απάντηση είναι αμήχανο ξύσιμο του κεφαλιού.

Στον αντίποδα του δογματισμού είναι οι αναθεωρητές. Πάσης φύσεως, όχι μόνο του εσ και του συν. Αν και βασικά ταυτίζεται με τον ευρωκομμουνισμό στις διάφορες εκφάνσεις του.
Όσο κι αν διαφωνούμε με τις απαντήσεις που δίνει το ρεύμα αυτό, η θεματική του θίγει κενά της σκέψης του μαρξ.

Το βασικό στοιχείο της αναθεωρητικής προσέγγισης είναι το πάντρεμα του μαρξισμού με αστικές ιδεολογίες, πχ με τη σκέψη του καντ (που οδηγεί σε έναν αφηρημένο ουμανισμό) του φρόιντ, του στρουκτουραλισμού κτλ.

Οι αναθεωρητές θεωρούν τον μαρξισμό ατελές σύστημα και προσπαθούν να καλύψουν τα κενά του με προσθήκες, με δάνειες ιδέες από την αστική σκέψη.
Αλλά το κλειδί για την περαιτέρω εξέλιξη του μαρξισμού δεν είναι εκεί. Είναι η μέθοδος που είχε αναδείξει ο ίδιος ο μαρξ.

Στο έργο του οι τρεις πηγές και τα τρία συστατικά μέρη του μαρξισμού ο λένιν εξηγεί τα γνωστικά αντικείμενα από τα οποία εκκίνησε.
Η γερμανική φιλοσοφία (κι η σκέψη του χέγκελ), η αγγλική πολιτική οικονομία κι ο γαλλικός ουτοπικός σοσιαλισμός.
Ο μαρξισμός έχει παρελθόν, δεν ξεπήδησε απ' το κεφάλι του μαρξ όπως η σοφία από αυτό της αθηνάς.

Ειδικά για τον ουτοπικό σοσιαλισμό και τους κλασικούς του.
Την ιδέα περί μέσων παραγωγής και συγκεκριμένων κοινωνικών σχέσεων ο μαρξ την παίρνει από τον σεν σιμόν (εδώ δεν έβγαζα καλά τι έχω γράψει γι' αυτό δε βγαίνει πλήρες νόημα).
Κι απ' τον φουριέ παίρνει την ιδέα ότι η εργασία δεν είναι μόνο παραγωγή πραγμάτων, αλλά διαμόρφωση ανθρώπων. Διαμορφώνει την ανθρώπινη συνείδηση, την ηθική.
Ίσως για αυτό είμαστε σήμερα τόσο φτηνοί κι αχώνευτοι άνθρωποι.

Τις ιδέες αυτές δεν τις επαναλαμβάνει αλλά τις συνθέτει.
Τα γνωστικά αντικείμενα δεν είναι ισότιμα ανεπτυγμένα. Σε αντίθεση με αυτό που πιστεύουμε συνήθως παίρνοντας πχ κάθε αναφορά του μαρξ στις τάξεις, στο κράτος ή στις έμφυλες σχέσεις ως ολοκληρωμένη θεωρία.

Τα γνωστικά αντικείμενα του μαρξισμού είναι τα εξής:
-η κοινωνία ως ολότητα, κάτι στο οποίο πρωτοαναφέρθηκε ο χέγκελ, έστω κι αν το προσέγγισε ιδεαλιστικά με το αιώνιο πνεύμα, ή αυτό που αδόκιμα θα μπορούσαμε να πούμε μακροκοινωνική θεωρία.
Στην ουσία είναι η θεωρία της ιστορίας, ο ιστορικός υλισμός.

-ο κεφαλαιοκρατικός σχηματισμός, το οποίο είναι ίσως το κύριο και σίγουρα το πιο ανεπτυγμένο. Το κεφάλαιο μαζί με τα προπαρασκευαστικά έργα του (γκρουντρίσε κτλ) ήταν έργο ζωής για τον μαρξ.

-η θεωρία του κομμουνισμού, η ανίχνευση των προϋποθέσεων της κομμουνιστικής προοπτικής.

Στη συνέχεια έκανε αναφορά στα τέσσερα στοιχεία που καθορίζουν το έργο ενός επιστήμονα/φιλοσόφου.
-το επίπεδο ιστορικής ανάπτυξης του ίδιου του αντικειμένου.
-το επίπεδο γενικότερης ανάπτυξης της επιστήμης (που αν βγάζω καλά τα γράμματά μου έχει να κάνει με την αντίληψη περί κοινωνίας που έχει η ίδια η κοινωνία).

-η γνωσιακή ανάπτυξη και προσωπική ωρίμανση του ίδιου του ερευνητή.
Έχει σημασία ποιο ήταν το επίπεδο του σαρτρ και του αλτουσέρ για να καταλάβουμε γιατί ανέγνωσαν τον μαρξ με τον τρόπο που το έκαναν.
-και τέλος η ευρύτερη πολιτική συγκυρία.

Η έρευνα του μαρξ μόνο στην αγγλία μπορούσε να γίνει ολοκληρωμένα (ουσιαστικά τον δικό της καπιταλισμό έχει υπ' όψιν ο μαρξ στην ανάλυση που κάνει στο κεφάλαιο).
Στην εποχή του η αγγλία έχει ολοκληρώσει τη βιομηχανική επανάσταση (τη στιγμή που γερμανία και γαλλία μόλις την ξεκινούσαν). Μόνο εκεί υπήρχε παραγωγή σχετικής υπεραξίας, βιομηχανικό προλεταριάτο (το γαλλικό προλεταριάτο της εποχής είναι μάλλον κατάλοιπο του μεσαίωνα) και ωρίμανση των ταξικών σχέσεων.
Η αστική τάξη αμφισβητεί την φεουδαρχική τάξη πραγμάτων (με την οποία αρχικά είχε συμβιβαστεί) κι έτσι τίθεται το ζήτημα των προοπτικών ανάπτυξης της κοινωνίας.

Πριν τον μαρξ, η κορύφωση της αστικής φιλοσοφίας ήταν στο έργο του χέγκελ. Με την εμφάνιση του μαρξισμού, όσοι δεν τον ασπάζονται αδυνατούν να φτάσουν στο επίπεδο του χέγκελ. Μένουν σε προχεγκελιανά επίπεδα ανορθολογικής σκέψης.

Μια ανάλυση για τα στάδια εξέλιξης του μαρξ μπορεί να ξενίζει το ορθόδοξο κοινό (στους οποίους συγκαταλέγω τον εαυτό μου) αλλά διαβεβαιώνω πως δεν έχει καμία σχέση με τη γνωστή αλτουσεριανή τομή περί πρώιμου (φιλοσόφου) και όψιμου (επιστήμονα) μαρξ, στην οποία ο σοβιετικός κυριούλης ασκεί έντονη κριτική όπως θα δούμε πιο κάτω.

Το πρώτο στάδιο στην εξέλιξη της σκέψης του μαρξ εκτείνεται ως τα 1848 με την αστική επανάσταση που συγκλόνισε όλη την ευρώπη.
Εμφανίζεται σταδιακά η διαλεκτική θεώρηση του μαρξ από την πλευρά των προταγμάτων (το θέμα είναι να καταλάβουμε τον κόσμο για να τον αλλάξουμε). Το πρόταγμα του μαρξ δεν είναι η φιλόπτωχη φιλανθρωπία, αλλά η χειραφέτηση.
Η πρώιμη επαναστατική δημοκρατία ήταν κυρίαρχο φαινόμενο, αλλά ο μαρξ δεν ήταν ποτέ φιλελεύθερος.

Ο μαρξ εξετάζει κριτικά την επιφάνεια της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας (το κράτος, τη γραφειοκρατία, το δίκαιο, τη θρησκεία) κινούμενος προς τις πιο ουσιώδεις πλευρές της.
Είναι τότε που κατανοεί την εργασία (την εργασία, όχι την οικονομία) ως ουσία των κοινωνικών σχέσεων και αποφασίζει να καταπιαστεί με την πολιτική οικονομία.

Το δεύτερο στάδιο εκτείνεται ως την παρισινή κομμούνα στα 1871.
Ο μαρξ αντιλαμβάνεται τη δυναμική της ανερχόμενης αστικής τάξης κι εξετάζει λεπτομερώς τον κεφαλαιοκρατικό σχηματισμό.
Σε αυτό το σημείο έμαθα και για την ύπαρξη χειρογράφων του 62-63 (πέντε χρόνια μετά τα γκρουντρίσε), τα οποία προσωπικά αγνοούσα.

Το τρίτο στάδιο είναι από την κομμούνα μέχρι τον θάνατό του.
Σύμφωνα με το σοβιετικό κυριούλη ο μαρξ επιστρέφει από την ουσία (που είναι η εργασία) της κοινωνίας στην επιφάνεια για να την ερμηνεύσει και να εξετάσει τη σχέση της με τον πυρήνα.
Ασχολείται με την πολιτική, την ιστορία, τους προκεφαλαιοκρατικούς σχηματισμούς, μαθαίνει και ρώσικα για να εξετάσει την ρωσική αγροτική κομμούνα (αμπσίνα).
Αλλά πεθαίνει στα 1883 και αφήνει το έργο του ανολοκλήρωτο.
Προσωπικά μου προκαλεί εντύπωση ότι το συγγραφικό έργο του μαρξ την τελευταία δεκαετία της ζωής του δεν είναι τόσο πλούσιο (συγκριτικά πάντα).

Αυτή η κίνηση της σκέψης του μαρξ από την επιφάνεια στην ουσία και τούμπαλιν έχει να κάνει με τη μέθοδο και με την ανάβαση από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο, την βασική θεωρητική κατάκτηση του σοβιετικού βαζιούλιν, που είναι κι ο δάσκαλος του σοβιετικού κυριούλη.

Ο μαρξ δεν ανέπτυξε όλα τα γνωστικά αντικείμενα με τα οποία καταπιάστηκε στον ίδιο βαθμό με την πολιτική οικονομία του καπιταλισμού.
Δε μπόρεσε να ολοκληρώσει τη μελέτη του για τα θεμέλια των κοινωνικών σχέσεων σε προκεφαλαιοκρατικές πηγές, όπως η οικογένεια, οι έμφυλες σχέσεις, η φυλετική οργάνωση, το δίκαιο, το κράτος και το πώς αυτές επηρεάζουν τη συνείδηση, που κουβαλά μέσα της το παρελθόν μετασχηματισμένο.
Αδυναμία που ερμηνεύει και το κενό στη θεωρία του μαρξ για τις επαναστάσεις του 20ού αιώνα (που ξέσπασαν σε χώρες καθυστερημένες που αποτελούσαν τον αδύναμο κρίκο της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας κι όχι στην ανεπτυγμένη δύση).

Το παρελθόν αυτό αποδείχτηκε πολύ ισχυρό.
Κι άφησε το στίγμα του στον αυθόρμητο κομμουνισμό των μαζών που εκφράστηκε σε γεγονότα όπως η κολεκτιβοποίηση κι η μεγάλη προλεταριακή πολιτιστική επανάσταση.
Πολλοί διανοούμενοι βλέπουν σε αυτά τα γεγονότα τη μετατροπή του ονείρου σε εφιάλτη κι εξετάζοντάς τα σηκώνεται η τρίχα τους. Δείχνουν με αυτό τον τρόπο αδυναμία να δουν το ιδεώδες, τις αντιλήψεις της εποχής και τους κοινωνικούς σχηματισμούς που εκφράζουν.

Αυτό το σημείο καθορίζει αντικειμενικά και κάποιες ιστορικά αναπόφευκτες αντιφάσεις στη σκέψη του μαρξ.
Η θεωρία των κοινωνικών σχηματισμών ήταν μεγαλοφυής, αλλά ο μαρξ έτεινε να προεκβάλει στο παρελθόν στοιχεία της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας.
Το σχήμα της ταξικής πάλης και των ταξικών επαναστάσεων της μετάβασης από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό που έχει ο μαρξ δε μπορεί να εφαρμοστεί σε προγενέστερες μεταβάσεις.

Όσον αφορά στην ανίχνευση των προϋποθέσεων του κομμουνισμού ο μαρξ δεν έχει μπροστά του το αντικείμενο που μελετά (τη σοσιαλιστική κοινωνία) και δε μπορεί παρά να δώσει ορισμένα γενικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας του μέλλοντος ως άρνηση του καπιταλισμού.
Αυτό δείχνει πόσο επικίνδυνο είναι να παίρνουμε κάποια τσιτάτα από το μαρξ για να αποδείξουμε τις βεβαιότητές μας για τον χαρακτήρα της σοσιαλιστικής κοινωνίας.
Οι επαναστάσεις του εικοστού αιώνα προσφέρουν υλικό για να αναπτύξουμε τη θεωρία και τη γνώση μας για τις νομοτέλειες της μετάβασης.

Στο τελευταίο κομμάτι ο σοβιετικός κυριούλης αναφέρθηκε στη μέθοδο για την οποία ο μαρξ δε μας άφησε κάποιο ξεχωριστό έργο. Υπάρχει ένα απόσπασμα στα χειρόγραφα του 57-59 αλλά ο περικλής λέει ότι η αντίληψη που εκράζει εκεί είναι διαφορετική από αυτή που διαμόρφωσε τελικά στο κεφάλαιο.

Αυτό ήταν απλώς το πρελούδιο για να ξεκινήσει η επίθεση στον αλτουσέρ και το στρουκτουραλισμό του λεβι στρως που έδωσε πολλά ερείσματα στο μεταμοντέρνο κι αυτό μόνο τυχαίο δεν είναι.

Ο αλτουσέρ δεν αντιλαμβάνεται το μαρξισμό ως διαλεκτική υπέρβαση του χέγκελ, αλλά ως πλήρη ρήξη κι απομάκρυνση από το ιδεαλιστικό παρελθόν, συνολική απόρριψή του και κίνηση σε έναν άλλο κόσμο.
Θεωρεί όλη την προμαρξική φιλοσοφία ως φανταστική κατασκευή, μια θεωρητική δομή ονείρου, ένα μάταιο κενό που καμία σχέση δεν έχει με την πραγματικότητα.

Αδυνατεί έτσι να καταλάβει τη διαλεκτική αλήθειας και πλάνης (καμία θεωρία δεν κατέχει την απόλυτη αλήθεια, αυτό όμως δε σημαίνει ότι τη διέπει η απόλυτη πλάνη).
Καταλήγει έτσι σε σωρεία αφορισμών, το οποίο εξηγεί εν μέρει γιατί είναι τόσο δυσνόητος.

Πιάνεται από τσιτάτα της γερμανικής ιδεολογίας όπου ο μαρξ απορρίπτει το γερμανικό ιδεαλισμό κι όχι τη γερμανική φιλοσοφία στο σύνολό της.
Προσεγγίζει επιδερμικά τη σκέψη του χέγκελ, την απορρίπτει επιπόλαια ως απατηλή, όπως κι ό,τι άλλο κινείται στη σφαίρα των ιδεών.
Εξιδανικεύει τον εμπειρισμό, μελετά γεγονότα, αναζητά το καθαρό εμπειρικό βλέμμα.

Ο ίδιος στο τέλος της ζωής του έκανε την αυτοκριτική του, αναγνωρίζοντας τις ιρρασιοναλιστικές του αυταπάτες, αλλά αυτό οι αλτουσεριανοί το αγνοούν επιδεικτικά και κάνουν σα να μην υπάρχει.
Είναι κρίμα που οι παρόντες αρανίτες δε τσίμπησαν για να αρχίσει μια γόνιμη αντιπαράθεση πάνω στο θέμα.
Έγιναν όμως ερωτήσεις από τους υπόλοιπους σχετικά κι ο σοβιετικός κυριούλης είπε αρκετά κι ενδιαφέροντα.
Το το ακιρβώς θα το δούμε στο δεύτερο μέρος εν καιρώ.

6 σχόλια:

Μικροαστός είπε...

αφου δεν κάνει άλλος την αρχή...

Να πω και εγώ με την σειρά μου ορισμένα πράγματα που βασανίζουν το φτωχό κεφάλι μου με τις λειψές πραγματικά γνώσεις μου.

Σε σχέση με την ανάπτυξη της θεωρίας.
Ο προβληματισμός μου βρίσκεται απο που θα αντλήσουμε τα νέα στοιχεία της;

Το πρώτο έχει να κάνει με την πράξη.
Σε αυτο τον τομέα εχουμε δυο υποσύνολα κατά την γνώμη μου .

1. Την καθημερινή δράση του Κόμματος, την επαφη με τις μάζες, τα διδάγματα απο την κίνηση των μαζών.

2. Την ανάλυση του τι έγινε στην χώρες που οικοδόμησαν τον σοσιαλισμό.

Σε αυτόν τον τομέα υπάρχει ο κίνδυνος η θεωρία να γίνει "απολογητική" και όχι εργαλείο ανάλυσης του τι πραγματικά συμβαίνει ή συνέβηκε.

Το δεύτερο έχει να κάνει με την εξέλιξη των επιστημών σε όλα τα πεδία και την δημιουργική αφομοίωση των συμπερασμάτων.
Από την εποχή των κλασσικών αρκετά πράγματα έχουν αλλάξει και εξελιχθεί.
Πως θα γίνει αυτο;
Εδω θα ξύσω μαζι σας την κεφάλα μου.

Φαντάζομαι οτι μια καλή προϋπόθεση είναι να έχεις μαρξιστές επιστήμονες. (ξέρω οτι λέω τα αυτονόητα αλλά συμπαθάτε με).
Το που θα τους βρείς εχει να κάνει με την ανάπτυξη του Κόμματος, του κινήματος κλπ κλπ.
Προσωπικά δεν γνωρίζω πολλούς, και αυτοί είναι κουτσοί που λέει ο λόγος.


τέλος μου κάνει εντύπωση αυτό το κομμάτι :

Η θεωρία των κοινωνικών σχηματισμών ήταν μεγαλοφυής, αλλά ο μαρξ έτεινε να προεκβάλει στο παρελθόν στοιχεία της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας.
Το σχήμα της ταξικής πάλης και των ταξικών επαναστάσεων της μετάβασης από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό που έχει ο μαρξ δε μπορεί να εφαρμοστεί σε προγενέστερες μεταβάσεις.


Όσο έχω διαβάσει (οχι πολυ η αλήθεια ειναι) νομίζω οτι ο μαρξ "προεκβάλει" λιγότερα στοιχεία στο παρελθόν απο οτι
εγω ο φτωχός μικροαστός θα περίμενα.
Τι θέλω να πώ:
εχω την αίσθηση οτι ορισμένα στοιχεία των ανθρώπινων κοινωνιών υπάρχουν διαχρονικά σε όλα τα μεχρι τώρα στάδια τους.
Αυτό που αλλάζει είναι η "ωρίμανση" και η μορφή έκφρασης τους, ανάλογα με αντικειμενικούς όρους ύπαρξης της κοινωνίας αλλά και την ιδιαίτερη υποκειμενική δράση του ανθρώπου.

Ωχ, ακούω ήδη ορισμένους να φωνάζουν για ιδεαλισμό και μεταφυσική.

Μπρεζνιεφικό απολίθωμα είπε...

Πέρα από αυτά που αναφέρεις το ζουμί της περαιτέρω ανάπτυξης της θεωρίας απ' όσο έχω καταλάβει είναι στη μέθοδο που μας άφησε ο ίδιος ο μαρξ. Χωρίς να είμαι σε θέση όμως να το αναπτύξω πολύ περισσότερο. Ουδέποτε υπήρξα μεθοδικός.

Όσο για τις κραυγές που φοβάσαι από πλευράς μου τουλάχιστον δεν πρόκειται. (μόνο αν έθιγες καμιά πολύ ευαίσθητη χορδή μου και μόνο αν ήμασταν από κοντά, αλλιώς βαθιές ανάσες ως το δέκα και μετά ξεκινάμε να γράφουμε στο πληκτρολόγιο).
Ίσα-ίσα που επισημαίνεις πολύ εύστοχα το θέμα της ωρίμανσης. Το οποίο πρέπει να το συνδυάσουμε και με αυτά που είχαν γραφτεί και σε προηγούμενο ποστ για τον χέγκελ.
Ο ρόλος των τάξεων και της ταξικής πάλης δεν ήταν πάντα ο ίδιος. Ο άνθρωπος ήταν κομμάτι της φύσης κι οι αλλαγές γύρω του φυσικές. Το κοινωνικό στοιχείο επικράτησε σταδιακά, μέσα από μία διαδικασία ωρίμανσης. Η οποία έχει φτάσει στο ανώτερό της σημείο σήμερα, οπότε και είναι απαραίτητη η συνειδητή ταξική πάλη για τη μετάβαση στο σοσιαλισμό.
Κι ευχαριστώ που έκανες την αρχή (ου μην και φινάλε) γιατί τα βαριά θεωρητυικά δε βλέπω να τραβάνε όσο τα σατιρικά.

ουγκ, ουγκ! είπε...

Αν έχω καταλάβει ακριβώς αυτο που θες να θίξεις αναφορικά με τη θεωρία των κοινωνικών μετασχηματισμών του Μαρξ, αδυνατώ να βρω το ζήτημα της αντίφασης που εντοπίζεις σε αυτή.

Δεν βλέπω που βρίσκεται το αντιφατικό στο να προεκβάλονται στο παλαιότερο σύστημα στοιχεία του καινούριου, ίσα ίσα το βλέπω φυσιολογικό και σύμφωνο με τις αρχές της διαλεκτικής που θετει ο ιστορικός υλισμός.
1. Ξεκινάμε απο το προφανές κάθε κοινωνία όταν φτανει στο ζενίθ της ανάπτυξης των παραγωγικών της δυνάμεων ξεπερνιέται και προχωρά σε έναν καινουριο σχηματισμό που να αντιστοιχεί στις ανάγκες της. Στο παλιό σύστημα γεννιουνται και οι υλικές προϋποθέσεις μετάβασης στο καινούριο. Πχ στο συστημα του ιμπεριαλισμου που ζουμε σήμερα υπάρχου όλες οι υλικές προϋποθέσεις για τη μετάβαση στο σοσιαλισμό δηλαδή: βιομηχανοποιημενη παραγωγική βάση με τεράστια μεγέηθη παραγόμενων προϊοντων που μπορουν να καλυψουν αναγκες σε ενα σοσιαλιστικό περιβαλλον. Στην παρούσα δηλαδή κατάσταση οι παραγωγικές σχεσεις του σοσιαλισμού προεκβάλλονται σε ένα ιμπεριαλιστικό περιβάλλον.

2. Κάτι αντιστοιχο με αυτό που περιέγραψα κανει ο Μαρξ στην αναλυσή του για τους 2 κοινωνικούς μετασχηματισμούς (δεν συμπεριλαμβάνω στο συλλογισμο μου τον μετασχηματισμό της πρωτογονης κομμουνιστικής κοινωνιας σε δουλοκτητική, να σημειωθει στα μειον μου) δλδ τη μεταβαση απο τη δουλοκτησία στη φεουδαρχια και απο τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό. Το νέο συμπεριλαμβάνεται δλδ δυνάμει στο παλιό πρώτα ως παραγωγική προϋπόθεση και σπάει το τσόφλι του παλιού σταδιακά έιτε με κοινωνικές εκρήξεις- άλματα.

3. Αυτό που ίσως μπορουμε να παρατηρησουμε ειναι η διαφοροποίση στην κοινωνικη μετάβαση απο συστημα σε σύστημα, το σπασιμο στο τσόφλι της παλιάς ποσότητας πριν μεταπλαστεί σε νέα ποιότητα. Έτσι βλέπουμε ενα αρκετά πιο ήπιο σπασιμο του αυγού στις παλιότερες κοινωνικές μεταβάσεις μιας και υπήρχε μια μακραν πιο αργόσυρτη μεταβολή των παραγωγικών δυνάμεων και της επιστήμης, αλλά και των παραγωγικών σχέσεων και των ταξικών διαφοροποιήσεων. Αρκει να σκεφτεί κανεις απο τη μια τι διαφορά έχει για ενα δούλο να μετατραπεί σε δουλοπάρικο (ο βαθμός εκμετάλλευσης ήταν αμελητέα μειωμένος) και απο την άλλη ποσο πιο μεγάλη διαφοροποίηση συντέλεσαν οι αστικές επαναστάσεις και η είσοδος πολλαπλάσιων λαίμαργων αστών στο κοινωνικό πεδίο με τάσεις ριζοσπαστικοποίησης της κοινωνιας κλπ κλπ. Το κοιλοπόνημα λοιπόν ειναι διαφοροποιημένο και εχει και πολλά πισωγυρίσματα (πχ πρωιμο εγχειρημα αστικού μετασχηματισμού της φεουδαρχιας που πισωγύρισε ήταν η "γαληνοτάτη δημοκρατία της Βενετίας").

4. Ας αναλογιστούμε ακόμα εναν παράγοντα στο γιατί οι παλιότερες κοινωνιες μετασχηματίστηκαν ομαλότερα. Είναι ένας παράγοντας ποιοτικός που ανατρέπει όλα τα υπόλοιπα. Είχαν όλες τους εκμεταλευτικό χαρακτήρα. Αυτός ειναι και ο λόγος που ο καπιταλισμός στο μετασχηματισμό του θα χει ακομα περισσοτερα κοιλοπονήματα και η "μαμή" της επαναστατικής βίας θα είναι αναπόφευκτη, μιας και η εργατική τάξη έχει το αγαστό ιστορικό προνόμιο να ανακουφίσει την ανθρωπότητα απο το φαινόμενο των τάξεων και της εκμετάλλευσης.

Αυτά και αν δε σε ερμηνευσα σωστά σε αυτο που θες να πεις, τότε πάρτο σαν μια υπόμνηση στο πως πρεπει να εξετάζουμε κατα την άποψη μου τη θεωρία των κοινωνικών μετασχηματισμών "ημείς οι υλισταί".

Μπρεζνιεφικό απολίθωμα είπε...

Σύντροφε ουγκ ουγκ,

δυσκολεύομαι κάπως, γιατί μου έλαχε να πρέπει να εξηγήσω κάτι που δεν κατέχω πλήρως και πιθανόν να παρερμηνεύω μερικώς. Και για να κάνω αυτοκριτική ίσως κακώς το ξεκίνησα. Να σημειωθεί στα δικά μου μείον.

Αυτό που απ' όσο έχω καταλάβει κακώς προεκβάλλεται στις προηγούμενες μεταβάσεις σε άλλους κοινωνικούς σχηματισμούς είναι το σχήμα ταξική πάλη-ταξική επανάσταση-καινούριος κοινωνικός σχηματισμός, που δανείζεται ο μαρξ από την πραγματικότητα της εποχής του. Αυτό που κινεί την ιστορία είναι η διαλεκτική που ανέδειξε ο μαρξ μεταξύ παραγωγικών δυνάμεων-παραγωγικών σχέσεων. Η ταξική πάλη μπορεί να δράσει μόνο στο φάσμα δυνατοτήτων (δηλ στη νομοτέλεια) που ορίζεται από αυτή τη διαλεκτική σχέση.
Και δεν έπαιζε πάντα τον ίδιο ρόλο. Ο άνθρωπος αρχικά ήταν κομμάτι της φύσης με ελάχιστες δυνατότητες συνειδητής παρέμβασης σε αυτήν και τις δυνάμεις της. Το κυρίαρχο στοιχείο στις ανθρώπινες σχέσεις ήταν το βιολογικό, οι βιολογικοί δεσμοί αίματος. Σταδιακά ο άνθρωπος καταφέρνει να αναπτύξει πολιτισμό και να επικρατήσει το κοινωνικό στοιχείο έναντι του βιολογικού (το οποίο όμως παραμένει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι κοζάκοι της σοβιετικής ένωσης που είχαν φυλετική συγκρότηση, δηλ ουσιαστικά προταξικά κατάλοιπα. Υπό αυτή την έννοια ο σοσιαλισμός δεν είναι απλά η μετάβαση από έναν τρόπο παραγωγής σε έναν άλλο. Είναι αυτό που πολύ σωστά επισημαίνεις και ταυτόχρονα κι ο μετασχηματισμός όλου του ανθρώπινου παρελθόντος, αυτό που ο μαρξ θα έλεγε προϊστορία).
Ο υποκειμενικός παράγοντας, το ιστορικό υποκείμενο (οι τάξεις) ωριμάζουν κι αναδεικνύονται σταδιακά μέσα από τη διαδικασία της ωρίμανσης.
Στην αρχαιότητα υπήρχε ταξική πάλη, αλλά δεν ήταν ο πλέον καθοριστικός παράγοντας. Οι δούλοι που εξεγείρονταν πχ δεν είχαν αυτόνομη ταξική προοπτική, το μοναδικό αίτημα που θα μπορούσαν να προβάλλουν θα ήταν να γίνουν κι αυτοί προνομιούχοι απαρνούμενοι την τάξη τους. Γι' αυτό μεταξύ άλλων είναι εντελώς αβάσιμα όλα αυτά που λεν οι αναρχικοί περί αταξικής, ακρατικής κοινωνίας οποτεδήποτε το είχαμε σκεφτεί και θελήσει.
Μόνο στο πρελούδιο της αστικής επανάστασης ωριμάζει τόσο ο υποκειμενικός παράγοντας ώστε το ιδεώδες της εποχής να φτάσει στο σημείο να αντιληφτεί την προοπτική, να έχει η ίδια η κοινωνία αυτογνωσία για τα δεδομένα της και τις προοπτικές της. Φυσικά όλα αυτά κατανοηθένατα τότε υπό αστικό πρίσμα.
Σήμερα ο παράγοντας αυτός έχει ωριμάσει πολύ περισσότερο κι είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη μετάβαση στο σοσιαλισμό και τη συνειδητή του οικοδόμηση.
Το στοιχείο της ωρίμανσης είναι ιδέα δανεισμένη από τον χέγκελ και είναι διαλεκτική (με το κεφάλι στη σωστή θέση), δε νομίζω ότι πρέπει να το βλέπουμε καχύποπτα. Κι αυτό για τις αντιφάσεις του μαρξ, αντιλαμβάνομαι ότι ακούγεται βαρύ, αλλά δε συνιστά κριτική με την έννοια ότι του τη λέμε που δεν είπε κάτι σωστά, αλίμονο! Οι όποιες αντιφάσεις του είναι μάλλον ιστορικά αναπόφευκτες κι έχουν να κάνουν με την εποχή που έζησε και το επίπεδο των γνώσεων του τότε σε κάποια ζητήματα.
Δεν είναι άρνηση του μαρξ με την έννοια της απόρριψης, αλλά με τη διαλεκτική της έννοια, αυτή της διαλεκτικής υπέρβασης, της περαιτέρω εξέλιξης. Ο μαρξισμός μένει ζωντανός μόνο αν εξελίσσεται κι αυτό δεν αλλάζει επειδή οι αναθεωρητές δυσφήμησαν την έννοια αυτής της εξέλιξης με τις αστικές προσθήκες που έκαναν στον μαρξισμό.

Κατά τα άλλα διάβασα με χαρά -που υποδηλώνει συμφωνία- όλα όσα έγραψες κι ακόμα περισσότερο την αναφορά σου στο παράδειγμα της βενετίας, το οποίο προσφέρεται για αρκετά συμπεράσματα σχετικά με την έννοια της μετάβασης που μας απασχολεί εδώ.
Σόρι για το κατεβατό και τον ό,τι να 'ναι ειρμό. Ελπίζω να βγαίνει νόημα (σου έχω εμπιστοσύνη).

ουγκ, ουγκ! είπε...

Τωρα μπορώ να πω πως έπιασα τον προβληματισμό σου καλύτερα και νομίζω ότι είναι βάσιμος και διαλεκτικά οπως το θέτεις εξελίξιμος.

Πολλές φορές το σχήμα το οποίο εκθέτεις πιάνεται σχηματικά και εφαρμόζεται άτσαλα. Για να γίνουμε πιο πρακτικοί θα πρότεινα να σκύψουμε σε έργα όπως πχ η "Παγκόσμια Ιστορία" της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ (μιλαμε για 17 τομους εργο). Εκεί μπορούμε στην πραξη πως εφαρμόστηκε μια προσπάθεια ιστορικής υλιστικής προσέγγισης της Παγκόσμιας Ιστορίας. Σε αυτό το έργο ο μελοντικός (και παροντικός γιατι οχι) ερευνητής οντως μπορεί να πατησει και να βρει εναν δοσμένο τρόπο σκέψης, αλλα και πολλες σχηματοποιήσεις όπως αυτές που περιέγραψες. Και πράγματι σε αυτό το έργο με τα ψυχία τα οποία έχω διαβάσει μπροστά στο συνολικο τεράστιο όγκο του μπορω να κάνω μια πολυ σχηματική και πρώιμη εκτιμιση με τα μάτια ενός μη ιστορικού (πω πω με ξεφτίλισα!!). Έτσι μπορεις να δεις φανερα μπροστα σου μια διεξοδικότατη ανάλυση των κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων παραγωγής (πχ του χαλιφάτου του Ιράν ή της Ιαπωνίας των Σογκούν) μια άριστη πολιτειολογική ανάλυση και απο την άλλη μια σχηματοποίηση στο επίπεδο του κοινωνικού μετασχηματισμου των κοινωνιών αυτών. Οι σχηματοποιήσεις ομως σε κάθε επιστήμη νομίζω δειχνουν ακριβώς και το πόσο εχει προχωρήσει ή έρευνα στο συγκεκριμένο τομέα (ο,τι δεν μπορω να αναλύσω το σχηματοποιώ δυστυχώς) και αυτος ειναι ο λογος που πρέπει να απορρίπτουμε δογματισμούς και ευαγγέλια.

Επι της ουσίας των όσων λες. Όντως σε καθε νέο κοινωνικό μετασχηματισμο, οσο πιο "πρώιμο" (οχι ανώριμο, μην πεσουμε στην τροτσκιστικη λούμπα) είναι το πέρασμα, τοσο περισσότερα "βαριδια" σερνεις απο πίσω. Εύγλωττο το παράδειγμα των Κοζάκων, επεκτείνοντας το μπορουμε να δουμε μεσα στη Σοβιετία λαούς και λαότητες που είχαν το 17' τοση σχέση με τον καπιταλισμό, όση ο Χαριστέας με τη μπάλα (Τατζίκοι, Ουζμπέκοι, Τατάροι κλπ κλπ). Σε αυτά μια εξήγηση δινει ο Λένιν με το "μεσοαδυνατο" που εισήγαγε σαν όρο και την πάλη ενάντια σε αυτές τις αντιξοότητες που καταβληθηκε απο το σοβιετικό λαό στα πρώτα χρόνια της οικοδόμησης. Ναι λοιπόν μιλώντας για το θέμα των μετασχηματισμών, μιλάμε για μια πολυπαραγοντική εξίσωση την οποία εγω σα Νομικός αδυνατώ να λύσω αλλά μπορώ να εκπαιδευτώ για να τη λυσω στο μέλλον!!

Κάτι ακόμα στο ζήτημα των μετασχηματισμών πρέπει να βλέπουμε και σωστά τα δεδομένα που έχουμε. Π.χ. οι δούλοι που αναφέρεις στο παραδειγμα σου (και το πιανεις σωστα) ήταν όντως μια τάξη καθεαυτό αλλά ήταν αδύνατο με τις συνθήκες παραγωγης που επικρατουσαν να γίνει τάξη για τον εαυτό της. Οι υφέρποντες όμως φεουδάρχες ήταν μια τέτοια τάξη που ήρθε να ανατρέψει και να κουνήσει τα λιμνάζοντα νερά της ιστορίας. Άσχετα αν εμεις ψυχή και σώματι τασσόμαστε με τους εκμεταλλευόμενους δούλους και δουλοπάροικους, αυτοί δεν ήταν μια πρωτοπόρα τάξη όπως το σύγχρονο προλεταριάτο (που λ.χ. ουδεμία σχέση έχει με το αντιδραστικό παρασιτικό προλεταριάτο της αρχαίας Ρώμης).

Εμένα πάντως άλλο με προβληματίζει. Η σοβιετική ένωση στον τομέα της έρευνας είχε δώσει παρα πολλά εργα. Π.χ. απο την εποχή που ο Εγκελς επικαλούνταν το Μοργκαν στην "καταγωγή της οικογένειας" για παράδειγμα περασαν πολλά χρονια και ο ιστορικος υλισμος έκανε πραγματικά θαύματα. Το πισογύρισμα των ανατροπών έχει δημιουργησει δυστυχώς ένα ΤΕΡΑΣΤΙΟ κενό στην αφομοίωση των ερευνητικών προϊόντων που μας έδωσε το πρώτο προλεταριακό κράτος της ιστορίας. Αν φανταστεί κανεις το μέγεθος του πισογυρίσματος είναι να τρελένεται, υπήρχαν ολοκληρες ακαδημίες και ιδρύματα που ασχολούνταν με την αναπτυξη των κλαδων της επιστήμης με την επιστημονική βάση του υλισμού και πλέον το προϊόν αυτής της έρευνας ειναι πραγματικά στα αζήτητα.. Εντύπωσή μου είναι οτι στο μέλον δυστυχώς θα αναγκαστούμε να μοχθήσουμε για επιστημονικά συμπερασματα που πιθανά στην ΕΣΣΔ να ήταν λυμένα από δεκαετίες. Το σίγουρο είναι οτι όσο πιο γρηγορα υπεισέλθουμε στο θέμα τόσο πιο σύντομα θα λύσουμε αντιφάσεις που επισήμανες.

Εγώ κι αν το παράκανα με τη σεντονιάδα μου. Αυτά προς προβληματισμό.

Μπρεζνιεφικό απολίθωμα είπε...

Τα σεντόνια είναι ευπρόσδεκτα, να 'χουμε να αλλάζουμε. Σκέφτομαι να τα κάνω και υποχρεωτικά.

Το μόνο που έχω να προσθέσω είναι η απόλυτη συμφωνία μου με το ότι "στο μέλλον δυστυχώς θα αναγκαστούμε να μοχθήσουμε για επιστημονικά συμπερασματα που πιθανά στην ΕΣΣΔ να ήταν λυμένα από δεκαετίες". Ειδικά στις κοινωνικές επιστήμες.
Κι ότι "απο την εποχή που ο Εγκελς επικαλούνταν το Μοργκαν στην "καταγωγή της οικογένειας" για παράδειγμα" οι σοβιετικοί επιστήμονες απέδειξαν ότι η θεωρία περί μητριαρχίας στην πρωτόγονη κοινωνία είναι μύθος!! Ευρύτατα διαδεδομένος στις γραμμές μας, παρόλα αυτά μύθος.
Τάδε έφη σοβιετικός κυριούλης -που έζησε αρκετά χρόνια εκεί- στην προτελευταία μας συνάντηση και μας έστειλε όλους αδιάβαστους. Κάτι μέσα μας γκρεμίστηκε.