Ποια γραφειοκρατία υπερασπιζόμαστε

Το κείμενο που έχετε στην οθόνη σας αναφέρεται στο χτες.
Το βάζω επίτηδες έτσι προβοκατόρικα για να κάνουν κάποιοι τον συνειρμό ότι η σοβιετία είναι απολίθωμα του παρελθόντος. Αλλά εγώ εννοώ την χτεσινή μέρα που εκδηλωθήκαμε για την κοινωνική φύση της εσσδ.

Σε αυτό το σημείο αγαπητέ αναγνώστη, πριν προχωρήσουμε σε οτιδήποτε άλλο, είναι σκόπιμο να αναλύσουμε την έννοια τζαστ ιν τάιμ που ήταν πολύ καυτή κι αναφέρθηκε τουλάχιστον πέντε φορές στην εκδήλωση.
Είναι όρος σχετικός με την παραγωγή κι όπως κατάλαβα σημαίνει (μεταξύ άλλων) να παράγονται συγχρονισμένα εξαρτήματα για να συναρμολογηθούν στη συνέχεια. Κάτι που έρχεται σε αντίθεση με το φορντικό μοντέλο μαζικής παραγωγής, τη σπάταλη μέθοδο που απαιτεί κάθε επιχείρηση να έχει δικά της αποθέματα και τον όρο λιν που δεν κατάλαβα χριστό τι σημαίνει.

Όλα αυτά συνδέθηκαν διαλεκτικά με παραδείγματα για μελλοντικά ΑΤΜ βιβλίων εν είδει βιβλιοπωλείου και σοβιετικά εργοστάσια λάντα που είχαν ενίοτε περισσότερες αριστερές πόρτες από ό,τι δεξιές. Τα οποία [παραδείγματα] θεωρούμε απλοϊκά (σαν μαρξισμό του ευτύχη) και προπαγάνδα των αστών εν γένει (ειδικά το τελευταίο για τα λάντα).

Αν τα διηγούμαι κάπως μπερδεμένα, έχει να κάνει με το δικό μου βαθμό πρόσληψης, που μειώνεται κατακόρυφα όταν υπάρχουν αγγλικοί όροι και βαριά τεχνική ορολογία.
Σε τέτοια ζητήματα ελλοχεύουν συνήθως συμπληγάδες πέτρες.
Η μία είναι να μιλάμε μόνο για τογιοτισμό, τζαστ ιν τάιμ, υποδιαίρεση ένα κι άλλα τέτοια εκλαϊκευτικά που κατανοεί και γουστάρει ο μέσος εργάτης του πουτίλοφ.
Η άλλη απέναντι είναι το αλτουσεριανό (μου) φρέαρ (δέον να μη συγχέεται με άλλες πηγάδες), όπου καμιά γνώση δεν είναι αντικειμενική, τα πάντα είναι ταξική πάλη.

Ο σοβιετικός κυριούλης -αν κι επιρρεπής στην πρώτη πέτρα- βάζει το ζήτημα σωστά σαν αργοναύτης.
Η λύση δεν είναι μόνο πολιτική, ούτε μόνο οικονομία. Τέτοια ζητήματα θέλουν πολιτική οικονομία.
Η πρώτη πρόταση δεν είναι δική του, την έβαλα εγώ να γίνει πιο διαλεκτικό το απόφθεγμα. Τι διάολο λογοτεχνικό μαρξισμό κάνουμε;

Μετά από αυτά τα λιτά εισαγωγικά στοιχεία, μπορούμε να προχωρήσουμε στην εισήγηση του σοβιετικού κυριούλη, την οποία εν πολλοίς θα αναπαράγουμε στα βασικά της σημεία (όπως εγώ τα προσέλαβα).

Οι γενναίες εξάρσεις δε φέρνουν ανατροπές. Οι αναρχικοί μπορεί να πιστεύουν ότι η ελευθερία είναι εγγεγραμμένη στα γονίδια του ανθρώπου, αλλά στην πραγματικότητα δεν έρχεται αυτόματα.
Αυτό καθιστά απαραίτητη τη μελέτη της εμπειρίας των προηγούμενων επαναστατικών εγχειρημάτων και της εσσδ.

Με άλλα λόγια απαιτεί επαναστατική θεωρία. Όπου η θεωρία δεν είναι λιγότερο σημαντική από τον επιθετικό προσδιορισμό επαναστατικός.
Σήμερα ωστόσο η κρατούσα τάση είναι η επιστροφή στην ουτοπία και στον προμαρξικό ουτοπικό σοσιαλισμό. Εμπειρισμός αντί θεωρίας, κατασκευή φανταστικών μοντέλων, ιχνογραφία των βασικών χαρακτηριστικών τους με βάση την επαναστατική μας φαντασία κι όχι τις αντικειμενικές νομοτέλειες.
Ως τυπικό παράδειγμα αναφέρθηκε το βιβλίο του μίλιμπαντ, ο σοσιαλισμός σε εποχή αναζήτησης.

Ακολούθησε μια αναφορά στις δυο βασικές προσεγγίσεις της κομμουνιστικής αριστεράς σήμερα απέναντι στη σοβιετία.
Η μία την αντιμετωπίζει σαν άταφο νεκρό, τον περιφέρει σε μνημόσυνα όπου τον επαινεί, για να συγκινήσει βιωματικά και να κρύψει τον πολιτικό της οπορτουνισμό (αυτό το τελευταίο έκανα πως δεν το άκουσα, αλλά το σημείωσα).
Τη δεύτερη την χαρακτηρίζει ένας τυπικά αμερικάνικος πραγματισμός, σύμφωνα με τον οποίο λειτουργεί μόνο ό,τι είναι σωστό κι άξιο. Αρνείται να χρεωθεί την υπεράσπιση μιας ήττας και λέει οι ζωντανοί με τους ζωντανούς.
Μένει έτσι κάτω κι από το επίπεδο του μπένγιαμιν που λέει ότι κανένα μέλλον δε δρομολογείται στο κενό.
Πρέπει να μάθουμε πώς μυρίζει η επανάσταση, ακόμα και πώς βρωμάει. Γιατί [η επανάσταση] δεν είναι μια ανοιχτή, πλατιά λεωφόρος σαν τη λεωφόρο νιέφσκι, αλλά δύσκολη κι επίπονη υπόθεση.

Εγώ έχω να πω ότι οι ίσες αποστάσεις πάντα μου την έδιναν και σε αυτό το θέμα ακόμα περισσότερο. Ο σοβιετικός κυριούλης εν προκειμένω χαϊδεύει αυτιά αντισοβιετικών (γι' αυτό πολλοί από αυτούς φοράν κουκούλες προστασίας).
Κι είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν ο ίδιος έχει θάψει τη σοβιετία μέσα του. Αν το έκανε θα έπρεπε να θάψει μαζί κι ένα κομμάτι του εαυτού του. Το πολύ-πολύ να την ταρρίχευσε σε κανά μαυσωλείο.

Δεν ξέρω αν την έχουμε θάψει τη σοβιετία, αλλά το φάντασμά της πλανάται ακόμα ελεύθερο πάνω μας και στοιχειώνει τις νύχτες φίλων κι εχθρών.
Δεν την θάβουμε στην σκέψη μας γιατί αρνούμαστε να θάψουμε τους εαυτούς μας. Αλλά δεν είμαστε εμείς ο κρέοντας. [Κρέοντας} είναι οι άλλοι, που την περιφρονούν σαν ψόφιο σκυλί. Και στην κηδεία της πανηγύριζαν και μιλούσαν για επανάσταση.
Αν εμείς την επαινούμε λίγο παραπάνω, είναι γιατί ο νεκρός δεδικαίωται. Άλλο αν την παινεύαμε το ίδιο κι όσο ζούσε.

Όπως λέει όμως κι ο σοβιετικός κυριούλης σήμερα κινδυνεύουμε πολύ περισσότερο από κάτι άλλο.
Από την αντίληψη περί μιας πληθυντικής αριστεράς που θα γοητεύεται από τα κινήματα (οικολογικό, φεμινιστικό) γενικά κι αόριστα, θα παραιτηθεί από τα κομμουνιστικά προτάγματα και θα παλεύει απλώς για μια πιο άνετη ζωή για τους αναξιοπαθούντες.
Θα παραιτηθεί δηλ από τη (μόνη) σοβαρή εναλλακτική προοπτική στον καπιταλισμό. Ο σοσιαλισμός θα αναφέρεται συμπτωματικά στα ψιλά γράμματα, όπως οι πονηροί όροι στα συμβόλαια των τραπεζών.

Η κομμουνιστική κοινωνία δεν προκύπτει αίφνης, αλλά είναι μια ολόκληρη διαδικασία, επίπονη κι αναπόφευκτα αντιφατική, που εμπεριέχει τη δυνατότητα παλινόρθωσης.
Ο σοσιαλισμός είναι η αρχή αυτής της διαδικασίας που αρχίζει με την κατάργηση των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων. Δεν είναι ένας μικρός κομμουνισμός, όπως τον αντιλαμβάνονται κάποιες δυνάμεις, ή όπως τον περιγράφει με υπερφίαλο -κατά τον περικλή- τρόπο ο τρότσκι.

Εν παρόδω ο περικλής ανέφερε για μία ακόμη φορά πόσο παραπλανητική είναι η κριτική που γίνεται σχετικά με το σύνθημα του σοσιαλισμού σε μία μόνο χώρα, καθώς περιορίζει το ζήτημα στο αριθμητικό κομμάτι, αποκλείοντας από την προοπτική της ότι η ρωσική επικράτεια αντιστοιχούσε στο ένα έκτο του πλανήτη, είχε άφθονες πρώτες ύλες και την καθιστούσε μια διόλου τυχαία χώρα.

Είπε επίσης σχετικά με την κίνα -αγαπημένο θέμα κριτικής των τροτσκιστών- ότι οι επαναστάσεις είναι απόφαση κοινωνιών κι όχι επιτελείων. Το γιατί κινήθηκε προς την υπανάπτυκτη ανατολή το επαναστατικό κύμα έχει πολλά να μας πει, δε συνιστά κάποια παρέκκλιση.
Σε αυτές τις χώρες δεν υπήρχε μια καθαρή αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας, αλλά ένα μίγμα αντιθέσεων, ακόμα και προ-καπιταλιστικών (φεουδαρχία-μικρομεσαία αγροτιά) ή εθνικών (με έντονο αντι-ιμπεριαλιστικό στοιχείο). Αυτό είναι το κλειδί που εξηγεί τη δυσκολία της άρχουσας τάξης και το σχετικά εύκολο των επαναστάσεων στις χώρες αυτές.

Αυτά τα στοιχεία μας εισήγαγαν στη θεωρία του βαζιούλιν για τον πρώιμο σοσιαλισμό.
Ο οποίος αναφέρεται ως πρώιμος αφενός επειδή οικοδομείται σε αναντίστοιχη του κομμουνισμού υλική βάση κι αφετέρου επειδή ανακύπτει σε πλαίσια συσχετισμού δυνάμεων υπεροχής του ιμπεριαλιστικού στρατοπέδου.

Σε αυτό το σημείο ανοίξαμε μια παρένθεση για να πιάσουμε την άλλη μεγάλη αγάπη του σοβιετικού κυριούλη, τον αλτουσέρ που φέρει την κύρια ευθύνη για μια αντιουμανιστική ανάγνωση του μαρξ.
Τα μέσα εργασίας όμως δεν είναι κάτι ξένο από τις σχέσεις των ανθρώπων. Η εργασία είναι η ουσιώδης πλευρά της ανθρώπινης ύπαρξης, διαμεσολαβεί τις σχέσεις των ανθρώπων και σε μεγάλο βαθμό τις καθορίζει. Η γλώσσα πχ δεν είναι τίποτα άλλο από εσωτερίκευση νοηματοφόρων μέσων.
Χωρίς την εργασία ο άνθρωπος θα ήταν στο επίπεδο της αγέλης και δεν θα είχε κοινωνικές σχέσεις.

Από τη στιγμή λοιπόν που ο πρώιμος σοσιαλισμός ανακύπτει σε αναντίστοιχη του κομμουνισμού υλικοτεχνική βάση δε μπορεί παρά να είναι παραμορφωμένος, να έχει μεγάλη απόσταση από την τελική του στιγμή, της οποίας τα χαρακτηριστικά προσπαθούν αδρά να περιγράψουν οι κλασικοί στο έργο τους. Αυτό δε σημαίνει ότι οι κλασικοί είχαν λάθος, ούτε συνιστά κάποια παρέκκλιση από τον μαρξισμό.

Πολλοί σύγχρονοι δημοσιολόγοι της αριστεράς αρέσκονται να μένουν σε τσιτάτα, όπως την περίφημη φράση του μαρξ για ελεύθερους συνεταιριζόμενους παραγωγούς και με βάση αυτό να κρίνουν το σοσιαλισμό της σοβιετίας, χωρίς να σκέφτονται σοβαρά τι σημαίνει, τι συνεπάγεται για τα μέσα παραγωγής και τον χαρακτήρα της εργασίας εν γένει, με άλλα λόγια σε ποια περίοδο αναφέρεται.

Αλλά όπως λέει κι ο σοβιετικός κυριούλης, η αριστερά έχει συνηθίσει να λειτουργεί και να σκέφτεται με τσιτάτα.
Σε ένα άλλο σημείο που μιλούσε για την αλλοτρίωση, είπε συνειρμικά και για τις αποξενωτικές σχέσεις της σημερινής αριστεράς που έχουν φτάσει στο απροχώρητο.
Έτσι για να μη λεν ότι οι σοβιετικοί δεν έχουν χιούμορ.

Αυτή η αναντίστοιχη υλική βάση γεννάει και τη βασική αντίφαση του πρώιμου σοσιαλισμού. Τα μέσα παραγωγής κοινωνικοποιούνται, αλλά ο κοινωνικός χαρακτήρας των παραγωγικών δυνάμεων είναι αναντίστοιχος με τις νέες σχέσεις παραγωγής.

Στη σοβιετία δεν υπήρχαν παρά πίδακες εκμηχάνισης (μάλλον εννοούσε νησίδες, αλλά το είπε αλλιώς για να αποφύγει διάφορους συνειρμούς). Ακόμα κι η πλήρης εκμηχάνιση παρέμενε ζητούμενο.
Αλλά η υλικοτεχνική βάση του κομμουνισμού είναι η αυτοματοποίηση.

Η ενότητα στην παραγωγή επιτυγχάνεται μέσω του κράτους, το οποίο κοινωνικοποιει τα μέσα παραγωγής εξ ονόματος της κοινωνίας.
Στο βαθμό όμως που κοινωνία και κράτος δεν ταυτίζονται πλήρως και παραμένει η αναγκαιότητα ύπαρξης του δεύτερου με ένα σχετικό βαθμό αυτονόμησης, η κοινωνικοποίηση αυτή δε μπορεί παρά να είναι τυπική.
Κι αυτός είναι ο λόγος που η κρατικοποίηση κι η κοινωνικοποίηση δεν ταυτίζονται πλήρως ως έννοιες.

Στη σοβιετία είχαν αναπτυχθεί πολύ ισχυρές σχέσεις αλληλεγγύης, ακόμα και στην καθημερινή ζωή, αλλά εξακολουθούσαν να υπάρχουν στοιχεία όπως ο υποδουλωτικός καταμερισμός εργασίας κι ο κατακερματισμός των εργαζομένων.
Αυτά με τη σειρά τους καθιστούσαν απαραίτητη τη διεύθυνση ανθρώπων (κι όχι απλώς πραγμάτων), προϋπέθεταν δηλ μια μορφή γραφειοκρατίας.
Αλήθεια γίνεται να υπάρχει κράτος χωρίς γραφειοκρατία;

Η τελευταία ερώτηση τροφή για σκέψη για όσους θεωρούν τη γραφειοκρατία παρέκκλιση από τις ευγενικές μας ιδέες κι όχι κάτι νομοτελειακό κι αναγκαίο στο σοσιαλισμό.
Την απάντηση (μαζί με κάποιες ακόμα απαντήσεις για τις εμπορευματικές σχέσεις και λίγο παρασκήνιο) θα επιχειρήσουμε να τις δώσουμε σε επόμενο επεισόδιο.
Αυτό βγήκε ήδη αρκετά μεγάλο για τις αντοχές του μέσου αναγνώστη.

Υγ: ο τίτλος είναι εμπνευσμένος από το κείμενο του μαξίμοφ ποια κληρονομιά απαρνούμαστε σε συνδυασμό με μια αποστροφή του λόγου του σοβιετικού κυριούλη που γέννησε και τον συνειρμό.