Το ΚΚΕ και το γυναικείο ζήτημα

Σήμερα η κε του μπλοκ, για να τιμήσει την παγκόσμια ημέρα της γυναίκας, αναδημοσιεύει αποσπάσματα από τη μπροσούρα της χρύσας χατζηβασιλείου «το κουκουέ και το γυναικείο ζήτημα». Η μπροσούρα γράφτηκε το 1946, και τα αποσπάσματα προέρχονται από το πρώτο μέρος, με τίτλο: γενικές παρατηρήσεις και συμπεράσματα. Στο κείμενο διατηρείται η ορθογραφία του πρωτότυπου.

Η κοινωνική ουσία του γυναικείου ζητήματος είνε η κατώτερη ή μειονεκτική θέση υποτέλειας που κατέχει η γυναίκα στην κοινωνία σαν άνθρωπος και σαν πολίτης. Είνε το καθεστώς της υποδούλωσης και καταπίεσης, που επιβλήθηκε στη γυναίκα, την υποβίβασε σε κατάσταση υποτακτικού φορτωμένου με υποχρεώσεις, χωρίς δικαιώματα.

Η κατάσταση αυτή για τη γυναίκα δημιουργήθηκε μαζί με τον ταξικό χωρισμό της κοινωνίας στα πλαίσια της πρωτόγονης μορφής και οργάνωσής της μέσα στο γένος. Από τότε η υποδούλωση και η καταπίεση των γυναικών μπορεί να πέρασε διαφορετικές μορφές και στάδια, ανάλογα με την οικονομική εξέλιξη και τις μορφές που έπαιρνε κάθε φορά η ταξική κοινωνία, στην ουσία όμως δεν άλλαξε γιατί δεν άλλαξαν και τα γενεσιουργά αίτιά της, δηλ η οργάνωση της κοινωνίας με βάση το δίκιο του δυνατού και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Οι θιασώτες της γυναικείας σκλαβιάς δικαιολογούν την ανατροπή του μητριαρχικού δικαίου με αιτίες εξωοικονομικές κι αντιιστορικές, με τη θεωρία της σωματικής και «βιολογικής κατωτερότητας των γυναικών», με τη θεωρία της «διανοητικής των κατωτερότητας κι αναπηρίας». Με αυτόν τον τρόπο βγάζουν το κοινωνικό αυτό πρόβλημα από τον τομέα της κοινωνιολογίας και το τοποθετούν στον τομέα της βιολογίας. Το παίρνουν σαν δοσμένα μια για πάντα κι ανάλλαχτο, κάτω από οποιεσδήποτε οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες.

Με το πέρασμα του χρόνου και με την πρόοδο της κοινωνίας η γυναικεία υποδούλωση άλλαξε μορφή. Από τη θηλυκοκτονία και το μεσαιωνικό γυναικωνίτη, από την ανοιχτή και χωρίς προσχήματα θέση του υποτακτικού και υποζυγίου στα χωριά, περνάει στη σκεπασμένη και ραφιναρισμένη υποδούλωση του αστικού σπιτιού. Μέσα σε αυτό η ταπεινωτική της θέση χρυσώνεται με μια επίφαση ισοτιμίας μέσα στην οικογένεια. Μόλις όμως για την άλφα ή βήτα αιτία οι οικογενειακές σχέσεις ταραχθούν, τότε η θέση της γυναίκας απέναντι στο νόμο και την κοινωνία παίρνει την πραγματική της όψη.

Μα όπως οι οικονομικές αιτίες ήταν εκείνες που καθόρισαν την υποδούλωση της γυναίκας, αυτές είναι πάλι που μαλακώνουν σήμερα τις εκδηλώσεις της σκλαβιάς. Αυτές άλλαξαν ουσιαστικά τη θέση της γυναίκας στην παραγωγή και το σπίτι, έστω κι αν ο νόμος και το δίκιο της ταξικής κοινωνίας συνεχίζει να κρατάει βασικά τη μεροληπτική θέση απέναντί της, ακόμα κι εκεί που της αναγνωρίζει την πολιτική ισοτιμία.

Εφόσον στα πρώτα βήματα της ανθρώπινης κοινωνίας το κοινοβιακό σπίτι ήταν βασική μορφή της τοτινής κοινωνικής παραγωγής, η γυναίκα που το διεύθυνε ήταν βασικός μοχλός της κοινωνικής παραγωγής με ανάλογα δικαιώματα εξουσίας. Όταν άλλαξε ο κοινωνικός καταμερισμός της δουλειάς, στη βάση της εξέλιξης της τεχνικής, κι οι άνθρωποι άρχισαν να ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, το σπίτι έχασε τον κοινωνικό του χαρακτήρα κι έγινε ολότελα βοηθητικό εξάρτημα του κοινωνικού παραγωγικού μηχανισμού. Η γυναίκα έπαψε να παίζει βασικό ρόλο στην κοινωνική παραγωγή κι έγινε υποτακτική στον άντρα που κατείχε τα παραγωγικά σκήπτρα. Με την παραπέρα ανάπτυξη όμως της τεχνικής και την οικονομική εξέλιξη, η γυναικεία δουλειά έγινε πάλι απαραίτητη στον παραγωγικό μηχανισμό. Η γυναίκα σαν παραγωγική δύναμη έπρεπε να πέσει στην αγορά εργασίας. Η προσέλευση της γυναίκας στην οικονομική ζωή δημιουργεί τη βάση για να βρει τη λευτεριά κι ανεξαρτησία της. Η οικονομική ανεξαρτησία φέρνει και την πολιτική και κοινωνική χειραφέτηση

Για αυτό κι η συστηματική κι οργανωμένη κίνηση για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων της γυναίκας παρουσιάστηκε ύστερα από την εμφάνιση της γυναικείας εργασίας ως αποφασιστικού παράγοντα της οικονομικής ζωής. Οι σκοποί κι οι επιδιώξεις του κινήματος του φεμινισμού, παρά τις υπερβολές και τα παράλογα συνθήματα εναντίον των ανδρών, παρά τη συνθηκολόγηση και την απόσπαση του γυναικείου ζητήματος από το σύνολο των κοινωνικών προβλημάτων σαν αυθύπαρκτο ζήτημα, το τοποθετούν στα πλαίσια της δημοκρατικής κίνησης, της ισότητας κι ελευθερίας για το μισό της ανθρωπότητας. Επειδή όμως δεν είδε σωστά το γυναικείο ζήτημα στη γένεση, την εξέλιξη κι εξαφάνισή του, το πήρε σαν αποτέλεσμα και προϊόν μιας αδικίας που δε μπορεί να την εξηγήσει. Έβλεπε τη λύση του μόνο στην παροχή του δικαιώματος της ψήφου, δηλ σε ορισμένες πολιτικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, που ήταν κι ο τελικός σκοπός του, χωρίς να πειραχτεί η ρίζα του κακού.

Ο φεμινισμός λοιπόν ήταν κι είνε ένα μεταρρυθμιστικό κίνημα στα πλαίσια του κεφαλαιοκρατικού καθεστώτος. Χωρίς να μειώσουμε τον προοδευτικό του ρόλο, που έθεσε το ζήτημα επίμονα μπροστά στην κοινή γνώμη, δεν πρέπει να αποσιωπήσουμε και την αντινομία που περικλείνει. Την αντίθεση ανάμεσα στις φιλελεύθερες επαγγελίες του και τα αντιδραστικά ταξικά συμφέροντα που εξυπηρετεί. Τη γυναικεία χειραφέτηση την περιόριζε ως το σημείο, που δεν έβλαφτε τα συμφέροντα της κεφαλαιοκρατικής ολιγαρχίας.

Σωστή και ξεκάθαρη αντίληψη για το γυναικείο ζήτημα είχε ευθύς εξ αρχής το σοσιαλιστικό κίνημα, που δημιουργούνταν ταυτόχρονα με το φεμινιστικό. Το είδε στην κίνηση, τη γένεση και την εξαφάνισή του και καθόρισε τη θέση του στα πλαίσια του γενικού αναμορφωτικού κοινωνικού κινήματος. Χωρίς να παύσει να οργανώνει και να κινητοποιεί τις εργαζόμενες γυναίκες γύρω από τις άμεσες οικονομικές και πολιτικές τους διεκδικήσεις και τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις που πρέπει να αποσπάσουν μες στο κεφαλαιοκρατικό καθεστώς, διέλυε με το φως της επιστημονικής ανάλυσης όλες τις αυταπάτες που έσπερνε ο φεμινισμός.

Το γυναικείο ζήτημα δε μπορούσε να αποσπαστεί από το γενικό αγώνα για την κατάργηση κάθε εκμετάλλευσης. Η ορθή αυτή θέση αποδείχνεται καθαρά από την κατάσταση που δημιουργήθηκε για τη γυναίκα στις αστικές χώρες και στη σοβιετική ένωση στο διάστημα του μεσοπολέμου. Είχαμε ευρωπαϊκές χώρες όπου οι μεταρρυθμιστικοί σκοποί του φεμινισμού είχαν επιτευχθεί από καιρό. Μόλις όμως ήρθε στην εξουσία η αντιδραστική μερίδα της κεφαλαιοκρατίας και διακυβέρνησε με τη μορφή του φασισμού, φάνηκε πόσο σαθρές κι ασταθείς ήταν οι κερδισμένες με αγώνα μεταρρυθμίσεις. Πίσω στην κουζίνα, ήταν το σύνθημα του φασισμού για τις γυναίκες, και το πραγματοποίησε. Όχι ουσιαστικά βέβαια, γιατί χρειαζόταν περισσότερο από ποτέ τη δράση της γυναίκας εκτός κουζίνας, για την προετοιμασία του πολέμου. Τυπικά όμως κατάργησε όλα τα οικονομικά, νομικά κι πολιτικά της δικαιώματα.

Ταυτόχρονα στη σοβιετική ένωση το ζήτημα αυτό λύθηκε χωρίς επιφύλαξη από την πρώτη μέρα που εγκαθιδρύθηκε η εξουσία των εργαζομένων. Όλοι οι νόμοι κι οι ταπεινωτικές διατάξεις που υπήρχαν στο δημόσιο κι ιδιωτικό δίκαιο και των πιο προοδευτικών δημοκρατιών, γκρεμίστηκαν κι άρχισε η συστηματική προσπάθεια κράτους και κοινωνίας να εξυψωθεί η γυναίκα πολιτικά, επαγγελματικά και πνευματικά και να σταθεί με ίσους όρους πλάι στον άνδρα σε όλους τους τομείς και τις εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής.

Σε ένα λόγο του σε μια διάσκεψη γυναικών στα 1919, ο λένιν έλεγε.

Από τους νόμους που κρατούσαν τη γυναίκα σε υποδεέστερη θέση, δεν έμεινε στη σοβιετική δημοκρατία ούτε μία πέτρα πάνω στην άλλη. Η θέση της γυναίκας από άποψη νομικών, πολιτικών δικαιωμάτων στη σοβιετική ρωσία πρέπει να φαίνεται ιδεώδης ακόμα και στα πιο προοδευμένα κράτη. Κι όμως ξαίρουμε καλά ότι αυτό είναι φυσικά μόνο η αρχή.

Το συμπέρασμα είνε ότι τα δικαιώματα κι οι κατακτήσεις, οι μεταρρυθμίσεις που θα αποσπάσουν οι γυναίκες με τον αγώνα τους στο κεφαλαιοκρατικό καθεστώς, για να κατοχυρωθούν και να μπει το κοινωνικό πρόβλημα της γυναικείας μειονεξίας στο δρόμο της ριζικής λύσης του, πρέπει αναπόφευκτα να συνδυαστεί με τον αγώνα για ριζικές μετατροπές μέσα στην κοινωνία.

Στα επόμενα μέρη η χατζηβασιλείου κάνει μια αναδρομή στην πορεία του γυναικείου ζητήματος στην ελλάδα, (όπου η γυναίκα κρατούσε βάση του ισχύοντος ρωμαϊκού δικαίου τη θέση του προσώπου με μειωμένη προσωπική κατάσταση), στις σχέσεις του με το εργατικό κίνημα και ειδικότερα το κουκουέ, μέσα από αποφάσεις και συνεδριακά ντοκουμέντα του τελευταίου, και κλείνει με την τοποθέτηση του ζητήματος στα δεδομένα της εποχής της και με κάποια συμπεράσματα.

Ξεχωρίζει όμως μια παράγραφος για τις εκλογές του 1920.

Το νεαρό τότε κόμμα του εργαζόμενου λαού έβαλε στην πρώτη γραμμή και τα πολιτικά δικαιώματα της ελληνίδας κι η ανεξάρτητη προεκλογική εξόρμηση των εργατών γινόταν εκείνο τον καιρό μαζί με άλλα και με το σύνθημα: σφυρί δρεπάνι και ψήφο στο φουστάνι.

Ό,τι πρέπει και για τις επικείμενες εκλογές.