Παρουσίαση του δοκιμίου

Τις προάλλες η κε του μπλοκ βρέθηκε σε μια εκδήλωση παρουσίασης του δοκιμίου ιστορίας του κόμματος, με ομιλητή τον συνεργάτη του τμήματος ιστορίας της κετουκε, κώστα σκολαρίκο, και σύνθημα –γραμμένο σε πανό που κάλυπτε το φόντο: το μέλλον δε θα ‘ρθει μόνο του έτσι νέτο σκέτο.

Προσωπικά εκτιμώ το σκολαρίκο μεταξύ άλλων γιατί ο λόγος του γίνεται πολύ καλύτερος και μεστός στο δεύτερο μέρος με τις ερωτο-απαντήσεις, όπου μιλάει εκτός κειμένου, κι αυτή είναι μια αρετή που σπανίζει.
Στο πρώτο μέρος έκανε μια σύντομη παρουσίαση του δοκιμίου, την οποία θα προσπαθήσω να αναπαράγω στα βασικά της σημεία, βάσει κάποιων σημειώσεων που κράτησα, με τις όποιες τυχόν στρεβλώσεις μπορεί να περιλαμβάνουν.

Ξεκίνησε την παρουσίαση με την προσπάθεια αστών κι οπορτουνιστών ιστοριογράφων να ξαναγράψουν την ιστορία, αξιοποιώντας μεταξύ άλλων την έλλειψη πηγών προφορικής ιστορίας, λόγω της «βιολογικής απόσυρσης» των παλιότερων γενιών που είχαν ζήσει αυτά τα γεγονότα από πρώτο χέρι.

Όμως, κι η ιστορία που είχαμε μέχρι τώρα, από αστική σκοπιά δεν είχε γραφτεί; Ναι, αλλά τουλάχιστον αναγνώριζε πχ την ύπαρξη και το ρόλο των ταγμάτων ασφαλείας, ή έκανε λόγο για «εμφύλιο». Ενώ τώρα στην κυρίαρχη ιστοριογραφία αναβιώνουν οι χειρότερες πτυχές της λογικής του «συμμοριτοπολέμου».

Κάποιοι μας κατηγορούν ότι κι εμείς αναθεωρούμε την ιστορία του κόμματος (σσ: το πρώτο πρόσωπο αναφέρεται στο κουκουέ κι αυτό ισχύει και για το υπόλοιπο κείμενο). Αλλά η δική μας κριτική δεν έχει σχέση με τη λαθολογία, κι έχει ως πυρήνα της μεθοδολογίας της την αντιμετώπιση των ιστορικών γεγονότων ως ιστορία της ως τα τώρα ταξικής πάλης –κατά τη γνωστή φράση των κλασικών.

Η δική μας αντιμετώπιση είναι πολύ πιο πλατιά, απ’ ό,τι (θέλουν να) φαντάζονται όσοι μας κατηγορούν για δογματισμό, και παίρνει υπ’ όψιν της σφαιρικά ποικίλους παράγοντες, σε αντίθεση με τη λεγόμενη pop history, δηλ τη «δημοφιλή» ιστορική ερμηνεία, που βάζει στο επίκεντρο τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα ενός ατόμου –πχ τη μεγαλομανία του χίτλερ ως λόγο εξάπλωσης του ναζισμού στην ευρώπη. Αν όμως είχε επιλέξει να επεκταθεί μόνο προς ανατολάς, όπου βρίσκονταν οι σοβιετικοί, η ερμηνεία της θα ήταν διαφορετική.

Το δοκίμιο εξετάζει πρώτα την κατάσταση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος εκτιμώντας ότι υπερτίμησε μεταπολεμικά τις δυνάμεις του κι υποτίμησε αντίθετα τη δύναμη του αντίπαλου στρατοπέδου, κάτι που αποτυπώθηκε και στην εκτίμηση ότι «ο καπιταλισμός σαπίζει», κατά τη δεκαετία του 60’ και του 70’.

Ο ιμπεριαλισμός όμως έβγαλε διδάγματα από τις επιμέρους ήττες του και βρήκε ευκαιρία να χρηματοδοτήσει αντικαθεστωτικές δυνάμεις στις λαϊκές δημοκρατίες, να αποκτήσει επιλεκτικά εμπορικές σχέσεις με κάποιες από αυτές, και να στήσει επιχειρήσεις όπως η gladio κι η κόκκινη προβιά –σε ιταλία κι ελλάδα αντίστοιχα.

Το δοκίμιο στέκεται επίσης στη στροφή του 20ού συνεδρίου, στις οπορτουνιστικές αντιλήψεις για την ειρηνική συνύπαρξη, το παλλαϊκό κράτος, το κοινοβουλευτικό δρόμο, τη συνεργασία με τους σοσιαλδημοκράτες, καθώς επίσης και στη διαπάλη εντός του κκ, που οδήγησε στην εμφάνιση δύο νέων ρευμάτων, του μαοϊσμού και του ευρωκομμουνισμού.

Στο δεύτερο μέρος το δοκίμιο εξετάζει την οικονομική βάση, την ανάπτυξη του ελληνικού καπιταλισμού και την ανασυγκρότηση της αστικής τάξης –με το σχέδιο μάρσαλ κτλ. Πάνω σε αυτά τα δεδομένα, ερμηνεύει κατόπιν τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της περιόδου 1949-68.

Αυτήν την περίοδο η ήττα του λαϊκού κινήματος εκτείνεται από το πεδίο των μαχών σε αυτό της οικονομικής εκμετάλλευσης. Το κουκουέ προσπαθεί να αναδιοργανώσει την πάλη του και καταφέρνει μόλις το 53-54 να ανασυστήσει τις παράνομες οργανώσεις του, ενώ οι ισπανοί χρειάστηκαν 12 κι οι ιταλοί 14 χρόνια αντίστοιχα, μετά τη νίκη του φασισμού, για να πετύχουν κάτι αντίστοιχο.

Εσωκομματικά έγινε μια προσπάθεια αποτίμηση των αγώνων της δεκαετίας του 40’, η οποία κράτησε ως και το 68’ και καλώς έγινε από μία άποψη, γιατί τα κύρια διδάγματα βγαίνουν όταν οι μάζες εφορμούν στο ιστορικό προσκήνιο. Η ιστορική πείρα ωστόσο έχει δείξει ότι μετά από ήττες επικρατούν δύο τάσεις εντός του κινήματος. Μία επαναστατική και μία ρεφορμιστική που προτάσσει την υποχώρηση και το συμβιβασμό. Διαχωρισμός που υπήρξε και στην 3η συνδιάσκεψη του 50’.

Το 53-4 καταρτίστηκε ένα σχέδιο προγράμματος που έβαζε ως προγραμματικό στόχο την σοσιαλιστική επανάσταση, σύνθημα που δεν είχε τεθεί καν την τριετία του ένοπλου αγώνα του δσε –που έμπαινε αντικειμενικά ζήτηα ανατροπής της αστικής εξουσίας- παρά μόνο στην έκτη ολομέλεια του 49’, που βρισκόμασταν στα πρόθυρα της τελικής ήττας.

Ωστόσο το προσχέδιο απορρίφθηκε από το κκσε, κι αυτό ήταν ένα δείγμα της διαπάλης στο εσωτερικό του –πριν και μετά το θάνατο του στάλιν- καθώς επίσης και του ανοιχτού διαύλου επικοινωνίας που είχαν μεταξύ τους στελέχη του κουκουέ και του κκσε.

Οι διεργασίες αυτές κορυφώθηκαν με τα γεγονότα της τασκένδης και αποτυπώθηκαν στην έκτη ολομέλεια του 56’ –όπου συμμετείχαν και τα διαγραμμένα στελέχη της προηγούμενης περιόδου, (50-56)- και την έβδομη ολομέλεια, ένα χρόνο αργότερα, που διέγραψε το ζαχαριάδη από μέλος του κόμματος.

Έτσι φτάσαμε στην πρώτη από τις τρεις αποκαταστάσεις που γίνονται στο δοκίμιο, το οποίο επιχειρεί μια ψύχραιμη αποτίμηση της προσωπικότητας του νζ, της συμβολής του –πριν και μετά τον πόλεμο- και των αδυναμιών του, μέσα στο γενικότερο διεθνές πλαίσιο, και θεωρεί τα λάθη του, λάθη ενός επαναστάτη. Σε αντίθεση με τους αστούς ιστοριογράφους που δεν ασκούν κριτική στα λάθη του, αλλά τον «στηλιτεύουν» ακριβώς για την προσήλωσή του στο κόμμα και την επαναστατική του υπόθεση. Έγινε επίσης αναφορά και στην αποκατάσταση του βαβούδη ως τεκμήριο για το ότι ο ζαχαριάδης δεν ήταν αλάνθαστος κι άφησαμε την πολιτική αποκατάσταση του άρη για το τέλος. (Αξίζει να διαβάσει κανείς για το νίκο ζαχαριάδη και το σχετικό άρθρο του μαΐλη στην κομεπ που κυκλοφορεί).

Επιστρέφοντας στη ροή των γεγονότων, ο σκολαρίκος στάθηκε στην όγδοη ολομέλεια του 58’, που πήρε την απόφαση για τη διάλυση των παράνομων κομματικών οργανώσεων και τη διάχυση των κομμουνιστών στην εδα. Ανέλυσε την κοινωνική βάση του οπορτουνισμού και τα κοινά του αιτήματα που επανεμφανίζονται κατά καιρούς. Την τάση της εργατικής αριστοκρατίας και των μεσαίων στρωμάτων να επιζητούν πλατιά συμμαχία, όταν συμπιέζονται σε περιόδους κρίσης. Τις θεωρητικές παρεκκλίσεις που δεν είναι απαραίτητα συνειδητές, αλλά φτάνουν στις τελικές τους συνέπειες και μεγιστοποιούνται. Το ιδεολόγημα της εθνικής αστικής τάξης και τα υπαρκτά ζητήματα στα οποία πατούσε ο οπορτουνισμός. Πχ γιατί να κυκλοφορεί ο παράνομος ριζοσπάστης, αφού γράφει τα ίδια με την αυγή, ή γιατί να διακινδυνεύουν οι σύντροφοι στις παράνομες κόβες αφού υπάρχει η εδα;

Οι αστοί όμως απαγόρευσαν την χάρη του κκ, όχι το όνομά του. Και θα έθεταν εκτός νόμου και την εδα αν αποκτούσε επαναστατικά χαρακτηριστικά.

Η εδα όμως σύρθηκε πίσω από την ένωση κέντρου και φανέρωσε τα αδιέξοδά της κατά την κρίση των ιουλιανών, όπου δεν έβαλε καν το αίτημα να φύγει ο βασιλιάς ως πρωταίτιος της κρίσης. Ενώ ο καραμανλής εκφράζει στα απομνημονεύματα το «παράπονο» ότι έμεινε στην ιστορία ο παπανδρέου ως γέρος της δημοκρατίας, μολονότι είχε απελευθερώσει λιγότερους κομμουνιστές κρατούμενους από αυτόν.

Έτσι η 21^η απριλίου βρήκε το κόμμα παροπλισμένο και με διαλυμένες κόβες. Η διαπάλη με τον ευρωκομμουνισμό στη 12^η ολομέλεια, η άμεση ανασύσταση των παράνομων κοβ, και η ίδρυση παράνομου τύπου και κομμουνιστικής νεολαίας άφησαν πολύτιμη παρακαταθήκη για το επόμενο διάστημα.

Στον επιλογο αναλύθηκε η πολιτική αποκατάσταση του βελουχιώτη, που δε συνοδεύτηκε από αντίστοιχη κομματική, γιατί ναι μεν ο άρης είχε δίκιο για το ρόλο των άγγλων και την συμφωνία της βάρκιζας, αλλά δεν έμεινε στο κόμμα για να παλέψει την άποψή του. Αυτό δε σημαίνει ότι η αρχή τήρησης του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού μπαίνει αφηρημένα πάνω από την επαναστατική στρατηγική. Μας το δείχνει άλλωστε η περίπτωση της ρόζας λούξεμπουργκ, που διαχώρισε μαζί με τους σπαρτακιστές τη θέση της από τον κάουτσκι και το πτώμα της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας.

Θεωρούμε όμως ότι οι συνθήκες στο κουκουέ ήταν τελείως διαφορετικές. Κάτι που φάνηκε κι αργότερα με τη διόρθωση του λάθους και την τρίχρονη πάλη του δσε, στην οποία είχε θέση κι ο άρης. Και γι’ αυτό ακριβώς έπρεπε να παραμείνει στο κόμμα.

Στο δεύτερο μέρος θα δούμε το κομμάτι με τις ερωτοαπαντήσεις που είχε μπόλικο ζουμί.