Εξαρτάται μου λες εξαρτάται

Σε κάποια φάση λέγαμε με δυο μουλάδες τα νέα μας και «εκλαϊκεύαμε» τις λαμπρές επαγγελματικές προοπτικές του καθενός με το γνωστό αφορισμό «η ελλάδα δεν παράγει τίποτα».

- Αλλά είναι ιμπεριαλιστική χώρα βέβαια, κατέληξε ο ένας μουλάς με λεπτή ειρωνεία για άλλους εξωκοινοβουλευτικούς χώρους με χαλαρή ιδεολογική και οργανωτική συνοχή (αισθητή ενίοτε και σε πορείες) που συμφωνούν ωστόσο στο εξής ένα: τον ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα του ελληνικού καπιταλισμού. Άντε και σε ένα δεύτερο: τη συλλήβδην απόρριψη του «υπαρκτού που γνωρίσαμε» από τη δεκαετία του 20 και μετά – με την τίμια εξαίρεση του εκκε.

- Μα τι όνειρα θα’ κανες σε μια χώρα που δε σε λυπάται.

Εντάξει δεν είναι καμία ψωροκώσταινα, αλλά οι εκλαϊκεύσεις σπανίως είναι διαλεκτικές για να χωράνε «ναι μεν αλλά». Έχει βέβαια αποθέματα μπερλίτη, μπετονίτη και χουντίτη (!) όπως μας είχε πει σε μια ομιλία της η αλέκα, τα οποία δεν έχω ιδέα που ακριβώς χρησιμεύουν, αλλά νιώθω μια ασφάλεια που υπάρχουν.

- Εξαρτάται μου λες εξαρτάται. Μεσοβέζικη απάντηση σαν τον ενδιάμεσο και εξαρτημένο χαρακτήρα της ελλάδας. Ή μήπως όχι;

Το βασικό ερώτημα που προκύπτει είναι αν η ελλάδα είναι ή όχι εξαρτημένη από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Αν η ανισότιμη αλληλεξάρτηση αναιρεί ή αναπτύσσει τη θεωρία της εξάρτησης, αν περιλαμβάνει συμπληρώνοντας τη θέση περί εξάρτησης, αν αλλάζει ή διαστρεβλώνει την ανάλυση του λένιν για τον ιμπεριαλισμό κλπ. Κι εδώ οι γνώμες διίστανται.

Δύο τοποθετήσεις που συμπυκνώνουν πολύ καλά τα επιχειρήματα κάθε πλευράς μπορεί να διαβάσει κανείς στα πρακτικά του τελευταίου προσυνεδριακού διαλόγου του κόμματος. Ο βασίλης λιόσης υπερασπίζει την προγραμματική θέση του κόμματος περί ενδιάμεσου και εξαρτημένου χαρακτήρα του ελληνικού καπιταλισμού, ενώ ο χρήστος μπαλωμένος αναλύει τη θέση του τελευταίου συνεδρίου όπου παραλείπεται ο όρος εξαρτημένος και τονίζονται οι αυξημένες αρμοδιότητες της ελλάδας στην περιοχή των βαλκανίων.

Αν τις διαβάσει κανείς, καταλαβαίνει ότι αμφότερες έχουν βάση και στηρίζονται σε επιχειρήματα. Κι αυτό καταδεικνύει πόσο σύνθετο είναι το ζήτημα που μας απασχολεί.

Ας πάρουμε πχ το θέμα του χρέους, το οποίο είναι μοχλός απόσπασης και μεταφοράς υπεραξίας από τις χώρες οφειλέτες στους δανειστές τους, δηλαδή τα μεγάλα ιμπεριαλιστικά κέντρα. Παράλληλα όμως, οι ιμπεριαλιστικές ηπα για παράδειγμα, έχουν ένα από τους μεγαλύτερους δείκτες δημοσίου χρέους παγκοσμίως και στην ουσία «εξαρτώνται» οικονομικά από την κίνα που έχει εξαγοράσει το σύνολο σχεδόν του χρέους τους. Ποια θεωρία τεκμηριώνεται επομένως από αυτό το παράδειγμα; Της εξάρτησης ή της αλληλεξάρτησης;

Το ίδιο σκεπτικό ισχύει και για τις στρατιωτικές βάσεις. Εάν τις θεωρήσουμε τεκμήριο της εξάρτησης της ελλάδας από τις ηπα, τότε πρέπει να θεωρήσουμε εξαρτημένη χώρα και την ιμπεριαλιστική γερμανία που φιλοξενεί στην επικράτεια της τις μεγαλύτερες νατοϊκές βάσεις στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Στον αντίποδα, αν η ελλάδα επιχείρησε να παίξει το ρόλο του μικρού ιμπεριαλιστή στα βαλκάνια τη δεκαετία του 90, με την ενεργό ανάμειξη της ελληνικής αστικής τάξης στη «μεταπολεμική ανοικοδόμηση», δεν είναι φανερό ότι η κρίση και το μνημόνιο επανέφεραν τον ελληνικό καπιταλισμό στο πραγματικό του μπόι στην αλυσίδα της ενωμένης ευρώπης;

Αν κάποιος λοιπόν διαλέξει να τεκμηριώσει τη μία ή την άλλη άποψη θα βρει λογικά επιχειρήματα να τη στηρίξει. Οι μονοσήμαντες αναλύσεις αποτυγχάνουν να εξηγήσουν το σύνολο των φαινομένων, κατ’ αναλογία της μερικής ισχύος των θεωριών του κύματος και των φωτονίων για τη φύση του φωτός – αν είναι δόκιμος αυτός ο παραλληλισμός.

Τώρα μας φώτισες! Θα μου πει κάποιος. Μα δεν έχω κάποια φώτα για να τα μοιραστώ με τους υπόλοιπους. Αυτό που επιχειρεί η κε του μπλοκ σε αυτό το κείμενο είναι να θέσει κάποιες βασικές παραμέτρους του προβλήματος αποτολμώντας μια ανακεφαλαίωση και την εξαγωγή ενός δια ταύτα στο τέλος. Αρχικά όμως θα πιάσουμε το νήμα από ένα άλλο σημείο, και συγκεκριμένα από την κρισιακή συγκυρία.

Ένας συνήθης αφορισμός πολεμικής προς το κκε είναι ότι αντιμετώπισε την τρέχουσα κρίση ως μια από τα ίδια: μια τυπική περίπτωση κρίσης υπερσυσσώρευσης που θα κάνει τον κύκλο της χωρίς καινούρια ποιοτικά χαρακτηριστικά. Ουδέν ψευδέστερον – κατά την αντίληψη μου τουλάχιστον. Όχι μόνο γιατί το κκε τονίζει το βάθος της κρίσης, σημειώνοντας τη σημειακή ανάκαμψη που θα ακολουθήσει την ύφεση. Αλλά κυρίως γιατί το κόμμα επισημαίνει ως καινούριο ποιοτικό χαρακτηριστικό της κρίσης (σε σχέση με το κραχ του 29 πχ) την – σχετικά- συγχρονισμένη εκδήλωσή της στα μεγάλα ιμπεριαλιστικά κέντρα. Κι αυτό κατά τη δική μου υποκειμενική ερμηνεία είναι ένα στοιχείο στο όποιο βασίζεται η ανάλυση του κόμματος περί αλληλεξάρτησης συνυπολογίζοντας τη συγκυρία και τα πραγματικά γεγονότα, κι όχι ως μια απλή, εγκεφαλική κατασκευή. Κι αυτό το σημειώνω χωρίς να εξετάζω με λεπτομέρειες το χρονικό της σχετικής «διαμάχης» και της διαμόρφωσης των διαφόρων απόψεων (από την περιβόητη θέση 9 στο 17^ο συνέδριο, μέχρι τη διατύπωση του 18^ου και το άρθρο του λουκά στο ριζοσπάστη περί αλληλεξάρτησης).

Μετά από αυτή την εισαγωγική παρατήρηση περνάμε σε τρία ζητήματα που βρίσκονται στον πυρήνα του θέματος που εξετάζουμε.

Πρώτο ζήτημα: έστω ότι η ελλάδα έχει μέσο επίπεδο ανάπτυξης και σχέσεις ανισότιτμης αλληλεξάρτησης με τις μεγάλες, ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Μπορούμε άραγε αυτή τη θέση να την προεκτείνουμε στο χώρο και το χρόνο;

Καταρχάς ως προς τον χώρο: η εκτίμηση για τον ελληνικό καπιταλισμό (μη εξαρτημένος χαρακτήρας κι αναβαθμισμένος ρόλος στην ευρύτερη περιοχή) έχει ειδική ή γενικότερη ισχύ; Τι γίνεται με τις χώρες με χαμηλότερο επίπεδο ανάπτυξης; Εκτιμάμε ότι υπάρχουν γενικά εξαρτημένες χώρες, αλλά ότι ο αναβαθμισμένος ελληνικός καπιταλισμός δεν εντάσσεται σε αυτές ή ότι (από τη στιγμή ειδικά που έχει καταρρεύσει το σύστημα της αποικιοκρατίας) όλες οι «διακρατικές σχέσεις» ορίζονται ως σχέσεις ως σχέσεις ανισότιμης αλληλεξάρτησης;

Και ως προς τον χρόνο: εκτιμάμε ότι η προηγούμενη μας θέση ήταν λανθασμένη; Ότι δηλαδή ο ελληνικός καπιταλισμός είχε πάντοτε αυτά τα χαρακτηριστικά και ότι δεν υπήρξε ποτέ εξαρτημένος – παρά μόνο ενδιάμεσος;

Η απάντηση που θα δώσουμε στο τελευταίο ερώτημα επηρεάζει λογικά και την οπτική μας στα ιστορικά γεγονότα του 20^ου αιώνα: από την περίοδο που εξετάζει ο δεύτερος τόμος του δοκιμίου (1949-68) μέχρι και την αμέσως προηγούμενη, με την 6^η ολομέλεια του 34(που όρισε την επικείμενη επανάσταση ως αστικοδημοκρατική) και τους αγώνες του ελληνικού λαού για τη λαοκρατία, κατά τη δεκαετία του 40.

Το ερώτημα όμως ισχύει κι αντιστρόφως. Αν ο ελληνικός καπιταλισμός εκείνης της εποχής ήταν πράγματι εξαρτημένος, δεν έχουν αλλάξει έκτοτε βασικά χαρακτηριστικά του; Και δεν έχουν αλλάξει αντιστοίχως τα επαναστατικά καθήκοντα της σημερινής πρωτοπορίας (τα οποία δεν είναι α/δ, αλλά σοσιαλιστικού χαρακτήρα).

Δεύτερο ερώτημα: συνδέεται το ζήτημα της εξάρτησης με τη θέση περί κατοχής της ελλάδας από την τρόικα;

Η αλήθεια είναι ότι κάποιες δυνάμεις (κυρίως μλ ή πατριωτικής αναφοράς) τα προβάλλουν παράλληλα κι ως ένα βαθμό τα ταυτίζουν. Αρχικά ωστόσο είχα την αίσθηση ότι συνιστά «λαθροχειρία» να τα ταυτίζουμε και να τους ασκούμε κοινή πολεμική. Με την έννοια ότι το ιδεολόγημα περί κατοχής (ή χούντας σε άλλες περιπτώσεις) είναι φραστικός βερμπαλισμός με επίκληση στο (πατριωτικό) συναίσθημα. Ενώ η εξάρτηση είναι μια συνεκτική θεωρία που πρέπει να απαντηθεί με επιχειρήματα. Μέχρι που η συζήτηση στα σχόλια μιας ανάρτησης, άλλαξε τελείως την οπτική μου για τα πράγματα.

Αν η πάλη ενάντια στην εξάρτηση συνδέεται (πρακτικά και ετυμολογικά) με το αίτημα για εθνική ανεξαρτησία, τότε το πρόταγμά της - στην τελική της συνέπεια- δεν είναι πολύ διαφορετικό από αυτό της αντικατοχικής πάλης. Το προβληματικό στοιχείο αυτής της ανάγνωσης όμως είναι ότι τείνει να αντιμετωπίζει την ελλάδα όχι ως χώρα με μέσο επίπεδο ανάπτυξης αλλά ως προτεκτοράτο – δηλαδή μισοαποικία. Σε ευθεία αντίθεση με τη θεωρητική επεξεργασία του 6^ου συνεδρίου της κομιντερν, που κατέτασσε την ελλάδα στις χώρες με μέσο επίπεδο ανάπτυξης, ορίζοντας αντιστοίχως τα στρατηγικά και τακτικά καθήκοντα για τα κκ αυτών των χωρών. Αν όμως αντιμετωπίσουμε την ελλάδα ως προτεκτοράτο, προκύπτουν λογικά και διαφορετικής φύσης καθήκοντα, αιτήματα, στόχοι πάλης κλπ με ενδιάμεσο χαρακτήρα.

Συνοψίζοντας με ένα παλιό σύνθημα, κυβέρνηση σημίτη, υπάλληλοι του νατο, η ελλάδα δεν είναι προτεκτοράτο. Ούτε όμως και ισχυρή ελλάδα που διαφήμιζε ο σημίτης. Αλλά μια χώρα με ενδιάμεση θέση στην ιμπεριαλιστική αλυσίδα – μπορεί κι εξαρτημένη, δε θα τα χαλάσουμε εκεί.

Τα παραπάνω μας εισάγουν με τη σειρά τους στο τρίτο σημείο που είναι κι άμεσης πρακτικής σημασίας. Η ανάλυση για τη θέση και το χαρακτήρα του ελληνικού καπιταλισμού υπαγορεύει και αντίστοιχα πρακτικά καθήκοντα. Αυτή η υπαγόρευση όμως δεν είναι μηχανιστική και μονοσήμαντη.

Στη βάση αυτή διαμορφώνεται η εξής – φαινομενικά- αντιφατική κατάσταση. Οι χώροι που θεωρούν την ελλάδα ιμπεριαλιστική χώρα, με ισχυρά μονοπώλια, βάζουν ενδιάμεσους αντιιμπεριαλιστικούς στόχους πάλης (πχ ενάντια στην κατοχή) και αρνούνται τη δυνατότητα άμεσης σοσιαλιστικής επανάστασης και οικοδόμησης (η τελευταία εξάλλου χτυπά ευαίσθητες χορδές συγκεκριμένων δυνάμεων θυμίζοντας τους το σύνθημα για «σοσιαλισμό σε μία χώρα»). Ενώ η δύναμη που αναγνωρίζει την ενδιάμεση θέση της ελλάδας – κοντά στα άλλα και την έλλειψη βαριάς βιομηχανίας- συνδέει τα αντιιμπεριαλιστικά αιτήματα για αποδέσμευση από την εε και μονομερή διαγραφή του χρέους με την πραγματοποίηση της σοσιαλιστικής επανάστασης. Σε αυτό το μηχανιστικό δίπολο η μόνη «συνεπής δύναμη» πρέπει να είναι η κοε, η οποία – αν δεν κάνω λάθος- συνδυάζει την ανάλυση περί εξάρτησης με ένα ενδιάμεσο αντιιμπεριαλιστικό στάδιο, προπαρασκευαστικό του σοσιαλισμού (αν και είναι ζήτημα πως ακριβώς τα συνδυάζει όλα αυτά στην πράξη με την ευρωλαγνεία του συνασπισμού). Ευτυχώς όμως η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σύνθετη, όπως φαίνεται κι από την επεξεργασία της κομιντερν που αναφέραμε παραπάνω.

Φτάνοντας στο τέλος της ανάρτησης και το δια ταύτα, κρίνω σκόπιμο να επιστρέψουμε στις δύο τοποθετήσεις του προσυνεδριακού που αναφέραμε και τα τελικά τους συμπεράσματα, τα οποία (παραδόξως) δεν χωρίζονται από κάποιο αγεφύρωτο χάσμα. Ο μπαλωμένος πχ λέει: Προσωπικά με έχει ανησυχήσει αν είναι σωστή η χρήση του όρου «εξαρτημένη». Στο βαθμό όμως που χρησιμοποιείται πρέπει να ξεκαθαρίζεται το πραγματικό της περιεχόμενο, σε αντίθεση με παλαιότερες ερμηνείες, πρέπει να θεωρείται συνώνυμος της ενδιάμεσης θέσης και ΤΙΠΟΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ. Είτε λέμε «ενδιάμεση» είτε λέμε «ενδιάμεση κι εξαρτημένη» πρέπει να σημαίνει ακριβώς το ίδιο πράγμα. Πιθανότατα για να αποφύγει παλιότερες ερμηνείες περί εθνικής αστικής τάξης και σταδίων.

Ενώ ο λιόσης λέει: Αν θεωρούμε ότι το «εξάρτηση» είναι προβληματικό, το αλληλεξάρτηση είναι προβληματικότερο. Δεν μπορεί να αποδώσει τη δυναμική των σχέσεων, συγκαλύπτει τη θέση του ισχυρού, του μεσαίου και του αδύνατου. Αν θεωρούμε ότι κρύβει κινδύνους παρανόησης, ας χρησιμοποιήσουμε άλλους όρους όπως ΑΝΙΣΟΤΙΜΗ αλληλεξάρτηση. 

Κι εγώ ως καλός κεντριστής θα συμφωνήσω βασικά και με τους δύο.

Το ζήτημα βέβαια είναι αν ο λιόσης έχει αλλάξει γνώμη από τότε ή αν δεν έγραψε όλα όσα σκεφτόταν επί του θέματος. Αυτό μπορούμε να το μάθουμε την κυριακή στην παρουσίαση του καινούριου βιβλίου του για την εξάρτησηαπό τις εκδόσεις κψμ. Κι εδώ υπάρχουν μερικά σημεία άκρως ενδιαφέροντα.

Η παρουσίαση του βιβλίου από το μαυρουδέα (με τις απαράδεκτες πρόσφατες δηλώσεις του για την ηγεσία του κκε) και τον καλτσώνη που επισημοποιεί τη διάστασή του με το κόμμα ενώ πιθανότατα είναι αυτός που υπογράφει κείμενα με τα αρχικά δκ στον εργατικό αγώνα.

Η έκδοση του βιβλίου από τις εκδόσεις κψμ, που είναι ναρίτικης αναφοράς – κι ενώ το ναρ διαφωνεί θεωρητικά με τη βασική θέση του βιβλίου και μιλά - απ’ όσο γνωρίζω-  κι αυτό για ανισότιμη αλληλεξάρτηση.

Η επιλεκτική αναφορά με ειδικό κεφάλαιο στις θέσεις του κκε, χωρίς να γίνεται εκτενής κριτική (απ’ όσα φαίνονται στα περιεχόμενα τουλάχιστον) στις θέσεις άλλων δυνάμεων.

Ο ενδιαφέρων δίαυλος που ανοίγει μεταξύ ετερόκλητων απόψεων, οι οποίες ωστόσο συμφωνούν τακτικά και επί του πρακτέου στην ανάγκη ύπαρξης μεταβατικών στόχων.

Σε αυτό το σημείο θα βάλουμε αναγκαστικά μια άνω τελεία, χωρίς να τρέφουμε αυταπάτες ότι εξαντλήσαμε το θέμα.

Βασίλης Κρυονερίτης