Μαρξισμός και γλωσσικό ζήτημα

Σε αυτή την ανάρτηση δε θα μιλήσουμε για την ομώνυμη μελέτη του συντρόφου με το μουστάκι πάνω στο γλωσσικό ζήτημα, αλλά για το μαρξισμό ως ένα διαφορετικό ιδίωμα πλάι στα διάφορα είδη λόγου που συναντάμε καθημερινά.

Οι πιο πολλοί σύντροφοι γνωρίσαμε το μαρξισμό εμπειρικά, δια της καθημερινής τριβής κι επαφής με μπροσούρες, εφημερίδες, άρθρα και αναλύσεις, αχτίφ και εκδηλώσεις και πάει λέγοντας. Στην αρχή όλα μαζί χαοτικά, σκόρπια νοήματα χωρίς κυρίως νόημα, όπως τα μωρά που μαθαίνουν να συλλαβίζουν, ακούνε στο περιβάλλον τους διάφορες λέξεις και τις επαναλαμβάνουν: νόμος της αξίας, σχέσεις παραγωγής, διαλεκτικός υλισμός, δικτατορία του προλεταριάτου, οπορτουνισμός, κάουτσκι, κοκ, χωρίς ακόμα να διακρίνουν έννοιες, κατηγορίες και υψηλά βαρομετρικά.

Με την πάροδο του χρόνου αρχίζουν σιγά- σιγά να σχηματίζουν μικρές φράσεις, ολοκληρωμένες προτάσεις και να καταλαβαίνουν τι μέρος του λόγου είναι κάθε τι, ξεφεύγοντας από την χαώδη αρχική αντίληψη: αυτό είναι ρήμα, εκείνο ουσιαστικό, αυτό είναι φιλοσοφία και το άλλο πολιτική οικονομία. Κι αυτή είναι η βάση του μαρξισμού, ο σκελετός του, ή αν μιλάμε με όρους γλωσσικής διδασκαλίας, η γραμματική και το συντακτικό του. Μετά γυρνάν πίσω σ’ αυτά που πρωτοδιάβασαν και τα καταλαβαίνουν σε άλλο επίπεδο, κάθε φορά ανώτερο από το προηγούμενο. Μπορούν πλέον να παρακολουθήσουν πχ μια συζήτηση ή μια ανάλυση και όσο μεγαλώνει η σιγουριά τους για τις γνώσεις τους να παρεμβαίνουν κι οι ίδιοι. Στην αρχή δειλά, αλλά ολοένα πιο θαρρετά. Άλλος με μεγαλύτερη άνεση στο προφορικό κι άλλος στο γραπτό, ανάλογα με την κλίση τους.

Η οργάνωση είναι ένα μεγάλο σχολείο, με βασικό αντικείμενο μελέτης το μαρξισμό και με όλα τα σχολικά «ήθη κι έθιμα». Βιβλία ιστορίας, ιδεολογικά μαθήματα, κομματικές σχολές, αλφαβητάρι για τους αρχάριους (όπως το αλφαβητάρι του κομμουνισμού του μπουχάριν) και «επαναστατική γυμναστική» για να ξεπιανόμαστε, μέχρι να έρθει η ώρα της τελικής κρίσης.

Αν όμως μαθαίνουμε εμπειρικά να μιλάμε και να συνεννοούμαστε για τα βασικά κι απαραίτητα, τι νόημα έχει τότε να παιδευόμαστε με σχολές, στρυφνές έννοιες και βαριά φιλοσοφία, αντί να τα λέμε απλά στον κόσμο για να κατανοήσει την πραγματικότητα γύρω του; Γιατί να διυλίζουμε τον κώνωπα με θεωρητικές διαμάχες, αφού τα πράγματα είναι απλά, σαν τον κομμουνισμό που τον καταλαβαίνει ο κόσμος (όπως έγραφε ο μπρεχτ στο εγκώμιο του κομμουνισμού); Και τι πειράζει να τα λέμε λίγο χοντροκομμένα, αφού βγαίνει το βασικό νόημα ούτως ή άλλως;

Η πραγματικότητα όμως είναι σύνθετη κι αντιφατική, δηλ διαλεκτική, και δεν είναι πάντα καλός σύμβουλος να απλουστεύουμε τα πάντα, για να τα φέρουμε στα μέτρα μας. Το θέμα δεν είναι να λέμε ένα- δυο απλά τσιτάτα για την λαϊκή εξουσία και να προχωράμε γιατί «καταλαβαινόμαστε τώρα, δε χρειάζονται περσότερα» -εξάλλου «έλα μωρέ τώρα, ο σοσιαλισμός είναι νομοτέλεια». Κι ο χρυσαυγίτης σε αυτό το βιντεάκι μια χαρά τρομάρες απλά τα λέει και τον καταλαβαίνει ο κόσμος. Άλλο όμως το απλοϊκό περιεχόμενο κι η απλοϊκή εκφορά του λόγου κι άλλο η απλότητα.

Καταρχάς είναι σημαντικό να μιλάμε στρωτά κι ωραία για να πείθουμε και να προσελκύουμε τους άλλους. Και δεν εννοώ τους ρήτορες που ξεσηκώνουνε τα πλήθη χτυπώντας το χέρι στο τραπέζι, ή πετώντας κι ένα- δυο μαρξιστικά τσιτάτα για ξεκάρφωμα, αλλά το περιεχόμενο. Που θα κάνει τον άλλον να σκεφτεί, να αφυπνιστεί και δε θα τον αφήσει απλώς να χειροκροτεί με ανοιχτό το στόμα.

Το δεύτερο είναι ότι για να μπορείς να εκλαϊκεύσεις κάτι, πρέπει πρώτα να εντρυφήσεις σε αυτό. Ένα απόφθεγμα λέει ότι δεν κατέχεις πραγματικά κάτι, εφόσον δε μπορείς να το εξηγήσεις απλά και κατανοητά σε κάποιον που δεν το κατέχει. Αυτό βέβαια δεν είναι απόλυτο, γιατί μπορεί απλώς κάποιος να μην είναι μεταδοτικός ή να μην έχει υπομονή και γενικώς να μην είναι κατάλληλος για παιδαγωγός, η οποία είναι πολύ σημαντική αρετή για τους κομμουνιστές.

Αλλά το αντίστροφο είναι μάλλον βέβαιο. Δε γίνεται δηλ να εκλαϊκεύσεις κάτι, αν δεν είναι όντως κτήμα σου. Και αν το κάνεις από θέση ημιμάθειας, τότε η εκλαΐκευση θα είναι χοντροκομμένη, με σοβαρά λάθη –όπως συμβαίνει ίσως και στις αναρτήσεις της κε του μπλοκ. Αυτό όμως δεν πειράζει τόσο γιατί από τα λάθη μαθαίνεις και βελτιώνεσαι, αρκεί να τα βλέπεις και να τα διορθώνεις.

Πολλοί σφοι –κι εγώ μαζί- κολλάνε σε αυτό ακριβώς, την εκλαΐκευση στις μάζες. Έχουν συνηθίσει πχ από τα αμφιθέατρα να λειτουργούν καλύτερα σε συνθήκες πολεμικής με δαπίτες, ρεφορμιστές, αριστεριστές και να ξεσκεπάζουν το ρόλο τους, όχι να εξηγούν ή να εμβαθύνουν στον απλό κόσμο, πηγαίνοντας ένα βήμα πιο πέρα τη συνείδησή του. Κι αυτό είναι το πιο δύσκολο πράγμα.

Η γραμματική και το συντακτικό είναι η δομή της γλώσσας, η λογική της, οι παραδόσεις της και τα «μυστικά» της, η κωδικοποιημένη σε λέξεις σοφία της. Κι η καλή τους γνώση είναι απαραίτητη για την εκμάθηση ή την διδασκαλία μιας ξένης γλώσσας, όπως και για την εκλαΐκευση του μαρξισμού στις μάζες, που δε σκαμπάζουν γρι από τέτοιες ξένες γλώσσες και στραμπουλάν τη γλώσσα τους, όταν πάνε να προφέρουν το ιδίωμά μας: «η διεθνής καπιταλιστική μεθοδολογία, σαμποτάρει την κολχόζνικη ιδιοκτησία, κτλ…». Κι είναι άλλο να μάθεις όντως να μιλάς τη γλώσσα των μαρξιστών, κι άλλο να μάθεις να την παπαγαλίζεις, όπως ο τραμπάκουλας.

Ο μαρξισμός λοιπόν είναι μια πολύ πλούσια διεθνής γλώσσα που την πήρε ο καθένας να την προσαρμόσει στις δικές του «εθνικές συνθήκες» και στο δικό του τρόπο πρόσληψης, για να καταλήξει ένας πολιτικός πύργος της βαβέλ, όπου δε βγαίνει εύκολα συνεννόηση μεταξύ των ομόγλωσσων μαρξιστών. Γιατί η αναπόφευκτη εξέλιξη ενός ζωντανού συστήματος ιδεών, που δεν είναι νεκρό και κλειστό δόγμα, είναι εντελώς διαφορετική από τη στρέβλωσή του και τη μεταμοντέρνα ανάμειξή του με διάφορα φιλοσοφικά μπαχάρια, κατά το δοκούν. Και είναι άλλο πράγμα να μην έχεις έτοιμες συνταγές για την κουζίνα του μέλλοντος κι άλλο να τα κάνεις σαλάτα, ιδεολογική και φιλοσοφική.

Δεν είναι πάντα εύκολο να τα ξεχωρίσεις αυτά τα δύο γιατί η γλώσσα καμιά φορά εξελίσσεται και μέσα από λάθη, όπως κι ο μαρξισμός εξάλλου. Κάποτε ήταν λάθος πχ να παίρνεις τον γραμματικό τύπο «πατέρα» από την αιτιατική και να λες ‘ο πατέρας’ στην ονομαστική. Αλλά τώρα είναι σωστό, γιατί η εξέλιξη είναι διαλεκτική, και εκεί δεν υπάρχουν αιώνιες αλήθειες, παρά μόνο αλήθειες που εξελίσσονται, με βάση συγκεκριμένους νόμους, ώστε να μην κάνει ο καθένας του κεφαλιού του και ξεπέσει από τη διαλεκτική στον εκλεκτικισμό. Και είναι ζήτημα επίσης αν τελικά ο πατερούλης με το μουστάκι, παρά τα λάθη, τις αδυναμίες, και παρόλα όσα, ανέπτυξε δημιουργικά το μαρξισμό, ή αν του άλλαξε απλώς τα φώτα όπως λέει η κρατούσα εκδοχή της κυρίαρχης αστικής ιδεολογίας.

Σε κάθε περίπτωση «η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει και κόκκαλα τσακίζει». Και μπορεί τα τελευταία χρόνια να μην υπάρχουν αδύναμοι κρίκοι που να μιλάνε τη γλώσσα του μαρξισμού και να δίνουν σάρκα κι οστά στις ιδέες της, αλλά αυτό δεν αφαιρεί κάτι από την ερμηνευτική της δύναμη και την κριτική της στα αδιέξοδα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, που τσακίζει κόκαλα ακόμα και σήμερα, εκατόν πενήντα χρόνια από τη γέννησή της, εν μέσω καπιταλιστικής κρίσης.