Οι Γιούγκοι είναι φίλοι μας

Οι γιούγκοι μπορεί να μην ανήκαν ακριβώς –ούτε καν στο περίπου δηλ- στο δικό μας, σοσιαλιστικό μπλοκ {είσαι πασόκ και δεν χωράς στο σοσιαλισμό μου, που λέει κι η παράφραση του τραγουδιού}, αλλά είχαν εξίσου δραματικό ιστορικό φινάλε, που κορυφώθηκε την ίδια περίοδο που διαλύθηκε η σοβιετική ένωση, κι αυτό δεν είναι τυχαίο.

Ήδη από το 90’ φαινόταν που πηγαίνει το πράγμα, με τα επινίκια για το χρυσό στο μουντομπάσκετ της αργεντινής να επισκιάζονται από το επεισόδιο με τους κροάτες.. σημαιοφόρους και τον ντίβατς.
Κι ένα χρόνο μετά στο ευρωμπάσκετ της ρώμης, που ήταν το κύκνειο άσμα της, η γιουγκοσλαβία είχε αρχίσει ήδη να αποσυντίθεται και έχασε μεσούσης της διοργάνωσης το σλοβένο γιούρι ζντοβτς, που κλήθηκε εσπευσμένα να επιστρέψει από τον πρόεδρο της... νέας του πατρίδας –που ήταν ακόμα στα γεννοφάσκια της. Και πήρε το δικό του χρυσό μετάλλιο –που το κατέκτησαν αήττητοι οι γιούγκοι- μερικά χρόνια αργότερα, από τους παλιούς συμπαίκτες και πρώην συμπατριώτες του.

Στη συνέχεια ατσαλώθηκαν οι δεσμοί μας με τους γιούγκους {συγκεκριμένα τους σέρβους, δηλ τους νότιους γιούγκους, τους γιουγκο-γιούγκους για την ακρίβεια} με τους βομβαρδισμούς της πατρίδας τους και του βελιγραδίου από το νατο και λοιπές δημοκρατικές δυνάμεις –ο πρώτος βομβαρδισμός ευρωπαϊκής πρωτεύουσας μετά τη φρίκη του β’ παγκοσμίου πολέμου.
Γιατί αν τους περιμέναμε να ατσαλωθούν από το μπάσκετ, ζήτω που καήκαμε.. Το πιο πιθανό είναι είχαμε καταλήξει σε πόλεμο.

Το καλοκαίρι του 95’ το ευρωμπάσκετ διεξάγεται στην αθήνα, στο καινούριο (τότε) κλειστό του οακα, κι η... ομόδοξη ελληνοσερβική φιλία δοκιμάζεται σκληρά στον τελικό. Εκεί όπου το ελληνικό κοινό φωνάζει ρυθμικά ‘λιέ-του-βα’ για την ηττημένη παρέα των σαμπόνις, μαρτσουλιόνις και σία, και αποδοκιμάζει τον εθνικό ύμνο της (κουτσουρεμένης) γιουγκοσλαβίας στην απονομή, ενώ ο ντανίλοβιτς μας δείχνει πού ακριβώς μας έχει καταχωρήσει. Και μόνο ο ζάρκο το ρίχνει στην πλάκα με το σύνθημα που τον πικάριζε. Δε θα πάρεις κύπελλο ποτέ, πασπαλιέ, πασπαλιέ. Που πάσπαλ(ι) τον λέγανε δηλ τον άνθρωπο, αλλά κάπως έπρεπε να βγαίνει το σύνθημα.
Την ίδια στιγμή οι συμπατριώτες του στο βελιγράδι περικύκλωναν το ελληνικό προξενείο, εξοργισμένοι με την απαράδεκτη συμπεριφορά των ομόδοξων αδελφών τους.

Οι σέρβοι είναι αδέλφια μας κι εμείς αδελφοκτόνοι.

Πώς να μην αγανακτήσεις όμως –κι ας μην υπήρχαν τότε πλατείες- με όσα γίνονταν στο παρκέ, ή μάλλον παραπλεύρως από τους γκρίζους του στάνκοβιτς; Μία ήττα στον όμιλο από τους γιούγκους για την εθνική, με τον αγγελίδη να καρφώνει στα μούτρα του ντίβατς {τι λες τώρα;} και σπρώξιμο από τη διαιτησία. Κι άλλη μία στα ημιτελικά με τον ίδιο περίπου τρόπο. That’s what FIBA wants! που θα ‘λεγε και μια ψυχή από άλλο άθλημα. Για να μην πιάσουμε τι θα ‘λεγε το στόμα του drogba...

Βρείτε τις διαφορές (αν υπάρχουν)

Ίδιο έργο και στο ευρωμπάσκετ της ισπανίας το 97’ και ένα χρόνο αργότερα –πάλι στην αθήνα και πάντα στα ημιτελικά- με τον παπ στις βολές να είναι πιο εκνευριστικός κι από τη διαιτησία. Με αυτά και με αυτά η αντιπάθεια παγιώθηκε και προσωπικά μου ‘φυγε καμιά δεκαριά χρόνια αργότερα, που άλλαξαν τα κόζια κι οι ρόλοι. Αυτοί ήταν διοργανωτές και πάτωσαν, με προπονητή ομπράντοβιτς, κι εμείς σηκώσαμε το κύπελλο μες στο σπίτι τους.
Μετά όμως ξανανοίξαμε λογαριασμό με τεόντοσιτς και σία, σε ένα φιλικό στο ακρόπολις που κατέληξε σε γρονθοπατινάδα. Με το ‘λεβέντη’ τον κρίστιτς να πετάει μια καρέκλα στον μπουρούση, που είχε πάει σαν ειρηνοποιός να τον σώσει από την οργή του σοφοκλή –που όταν ήταν μικρός έπεσε στην χύτρα με τα χάμπουργκερ και δεν καταλαβαίνει τίποτα από χτυπήματα.

Και να φανταστείς πως στην αρχή η σχέση μας είχε ξεκινήσει πολύ διαφορετικά –τουλάχιστον για μένα. Όχι γιατί θαύμαζα τη μεγάλη γενιά του ντράζεν και της γιουγκοπλάστικα –αστεία πράγματα, άρης είσαι. Αλλά γιατί το 89’ ήμουν με τους σοβιετικούς (με πρωτόλεια πολιτική συνείδηση) κι είχα νευριάσει με την ήττα από την ελλάδα, οπότε στον τελικό υποστήριζα για εκδίκηση τους γιούγκους. Κι όλα αυτά χωρίς ιδιαίτερη ενθάρρυνση από το σπίτι, που τότε, τέλη ιούνη του 89, με ανοιχτές τις διαπραγματεύσεις για σχηματισμό κυβέρνησης, είχε πιο σοβαρά πράγματα να το απασχολούν.
Να δεις τι σου ‘χω για μετά...

Το 95’ πάντως, υπήρχαν και πιο χοντρές έχθρες που έμειναν στην ιστορία. Η ελλάδα έβρισκε τρίτη σερί χρονιά στο μικρό τελικό την κροατία, που τα μούσκευε στα ημιτελικά και ξεσπούσε μετά πάνω μας κι ο ντίβατς ευχόταν ‘να κερδίσουν οι κροάτες για να βγουν τρίτοι, να ανέβουν στο βάθρο και να αναγκαστούν να ακούσουν προσοχή τον εθνικό μας ύμνο’. Κάτι που δεν έγινε ποτέ όμως γιατί πήραν εντολή από τον τούτσμαν νομίζω και σηκώθηκαν να φύγουν, πριν ανέβουν στο βάθρο οι σέρβοι για την απονομή.

Αργότερα τα πάθη καταλάγιασαν κάπως -τους προφύλαξε κι η θεά τύχη που δεν τους έφερε αντιμέτωπους σε κάποια μεγάλη διοργάνωση- αλλά η φλόγα σιγοκαίει ακόμα κι όχι μόνο με τους κροάτες αλλά και με τις άλλες πγδ (πρώην γιουγκοσλαβικές δημοκρατίες), όπως στο δεύτερο όμιλο του φετινού ευρωμπάσκετ, που θύμιζε βαλκανιάδα και βρέθηκαν να μιλάνε την ίδια γλώσσα σέρβοι, μαυροβούνιοι, βόσνιοι και φυρομακεδόνες, με διοργανωτές σλοβένους –και τσόντα τους κάποτε συμπατριώτες λιθουανούς και λετονούς (αλλά αυτή είναι από άλλη ανάρτηση). Κι έγιναν σοβαρά επεισόδια εκτός γηπέδου μεταξύ σέρβων και βόσνιων, όπου ξύπνησαν τα πάθη του εμφυλίου.

Ο αθλητικός μύθος λέει μάλιστα πως το φιτίλι του πολέμου άναψε με αφορμή έναν ποδοσφαιρικό αγώνα του γιουγκοσλάβικου πρωταθλήματος μεταξύ ντιναμό ζάγκρεμπ κι ερυθρού αστέρα, αν δεν κάνω λάθος. Μια παρόμοια ιστορία υπάρχει για τα προκριματικά του μουντιάλ του 70’ στο μεξικό και την πολεμική σύρραξη μεταξύ σαλβαδόρ κι ονδούρας νομίζω, στην κεντρική αμερική. Αυτά μπορεί να κινούνται βέβαια στο όριο της υπερβολής για να ιντριγκάρουν και να πουλήσουν ως ιστορίες, αλλά δείχνουν πόση δύναμη έχει ο αθλητισμός με τους έντονους συμβολισμούς που προσφέρει.

Όπως πχ η μεταγραφή του μαγιάρου ντέταρι στον ολυμπιακό επί κοσκωτά, ως χειροπιαστή απόδειξη πως η ουγγαρία ήταν ανέκαθεν ο αδύναμος κρίκος και η πιο δυτική λδ του ανατολικού μπλοκ, πολύ πριν πέσει το τείχος. Ή το συμβολικό επισφράγισμα της περεστρόικα με το άνοιγμα των συνόρων, όταν έπιασε λιμάνι η ‘σοβιετική τρόικα’: προτάσοφ-σαβίτσεφ-λιτόφτσενκο. Και μόνο τυχαίο δεν είναι πως το ερασιτεχνικό αθλητικό ιδεώδες, με την απαγόρευση συμμετοχής στους ολυμπιακούς για τους επαγγελματίες αθλητές, ‘κατέρρευσε’ οριστικά κι αμετάκλητα το 92’ στη βαρκελώνη, ένα χρόνο μετά τη διάλυση της εσσδ.

Δεν υπάρχει όμως πιο ισχυρός συμβολισμός από το κύπελλο πρωταθλητριών στο μπάσκετ, που πήρε η παρτιζάν στο final four της πόλης το 92’, στο πρώτο έπος του ζοτς με το τρελό τρίποντο του σάσα τζόρτζεβιτς, σε μια χρονιά που έπρεπε να δώσει όλα τα παιχνίδια της μακριά από την έδρα της στο βελιγράδι και την είχαν όλοι ξεγραμμένη.

Και ίσως πιο ισχυρός ακόμα να είναι το μουντομπάσκετ της ιντιανάπολις το 02’, με τους αργεντινούς να σπάνε πρώτοι το αήττητο των ηπα, αλλά τους σέρβους να τους δίνουν την χαριστική βολή στο νοκ άουτ παιχνίδι, να τις αφήνουν εκτός  τετράδας και να τους κλείνουν το σπίτι, παίρνοντας μια κάποια ηθική ρεβάνς για τους βομβαρδισμούς στην πατρίδα τους προ τριετίας. Και τις βύθισαν στο πένθος, δώδεκα μόλις μήνες μετά την 11^η σεπτέμβρη, σε μια καινούρια μπασκετική εκδοχή της. {Τέσσερα χρόνια αργότερα τους τη θύμισε και η ελλάδα την επέτειο, στο μουντομπάσκετ της ιαπωνίας και έδεσε το γλυκό. Κι είμαστε η τελευταία ομάδα που τους έχει κερδίσει σε μεγάλη διοργάνωση}.

Αυτή ήταν κι η πιο συμπαθητική εκδοχή της μπασκετικής σερβίας που μπορώ να θυμηθώ, αν και δεν κράτησε πολύ γιατί στον τελικό με την αργεντινή ήρθε το απροκάλυπτο σπρώξιμο του πιτσίλκα και το ντεζαβού με τις… γκρίζες σκιές του παρελθόντος.

Παρόλα αυτά το ερώτημα είναι πόσο νωρίτερα θα είχαν καταφέρει να νικήσουν τους αμερικάνους ως ενιαία γιουγκοσλαβία και με τον ντράζεν εν ζωή κι αν θα μπορούσαν να κοντράρουν τις πρώτες ντριμ τιμ στις αρχές του 90. Αυτό είναι από τα υπέροχα αντιδιαλεκτικά ερωτήματα που μας γεμίζει πολλές φορές η ιστορία και ο αθλητισμός.

Αυτό που δεν γνωρίζουν όμως οι περισσότεροι –ή έχουν ξεχάσει οι παλιότεροι- είναι πως το μουντομπάσκετ του 94’, δεν ήταν να γίνει στον καναδά που φιλοξένησε τελικά τη διοργάνωση αλλά στην ενιαία γιουγκοσλαβία. Κι εκεί θα φτανε στα ντουζένια της η μεγάλη γενιά των πλάβι –μεγαλύτερη ίσως κι από την προηγούμενη των τσόσιτς, νταλιμπάγκιτς, κιτσάνοβιτς με τα τρία σερί ευρωπαϊκά και το χρυσό στους ολυμπιακούς της μόσχας- και θα βλέπαμε πόσα απίδια πιάνει ο σάκος.

Η συνέχεια είναι γνωστή βέβαια. Η γιουγκοσλαβία διαλύθηκε και διαμελίστηκε, ενώ στους σέρβους επιβλήθηκε εμπάργκο από τις διεθνείς αθλητικές διοργανώσεις {που έστειλε τους δανούς στη θέση τους το 92’, για να κάνουν τη μεγαλύτερη έκπληξη στην ιστορία του ευρωπαϊκού πρωταθλήματος, στο ποδόσφαιρο. Τη μεγαλύτερη μέχρι την επόμενη, που θα ‘λεγε κι ο γκάλης, αν σκεφτούμε την εθνική στα γήπεδα της πορτογαλίας το 2004)}.

Αυτό είναι όμως που ατσάλωσε τους περήφανους σέρβους και τους έκανε να ματώνουν για τη φανέλα κάνοντας την μπασκετική υφήλιο να τους βγάζει το καπέλο. Τελικά οι γιούγκοι ανέλαβαν ξανά διεθνή διοργάνωση δέκα χρόνια αργότερα, το ευρωμπάσκετ του 05’, όπου ξανακούστηκε το τιρινινί και τα υπόλοιπα είναι ιστορία. Αλλά αυτό το κουβάρι θα το ξετυλίξουμε άλλη φορά.

Αντί επιλόγου μια πιθανή δωδεκάδα, που θα μπορούσαν να κατεβάσουν το 94’ οι γιούγκοι αν είχαν μείνει ενωμένοι -και ζούσε ακόμα ο ντράζεν:

ζντοβτς, τζόρτζεβιτς, σρετένοβιτς ή περάσοβιτς, ντανίλοβιτς, πέτροβιτς,

κόμαζετς, κούκοτς, πάσπαλι, ράτζα, σάβιτς, βράνκοβιτς, ντίβατς

και μου περισσεύει ο ρέμπρατσα και πόσοι άλλοι.

Προπονητικό δίδυμο, η κουμπαριά ίβκοβιτς-ομπράντοβιτς και περισσεύει ο μάλκοβιτς και μερικοί ακόμα.