Δικαίωμα στο όνειρο

Πώς ακριβώς ορίζεται μαρξιστικά η έννοια του δικαιώματος; Ποια είναι η θέση του στο σοσιαλισμό;
Πρόσφατα ξεκαθάρισα πέντε πράγματα πάνω στο ζήτημα και με άξονα αυτά θα κινηθεί το κείμενο.

Αρκετός κόσμος οραματίζεται τον κομμουνισμό ως μία κοινωνία με απεριόριστα δικαιώματα.
Ως ιδέα ακούγεται γοητευτική, ειδικά στους αναρχικούς, μαξιστικά όμως πάσχει σοβαρά.

Η έννοια του δικαιώματος είναι αλληλένδετη με το δίκαιο. Το δίκαιο με τη σειρά του προϋποθέτει έναν μηχανισμό που θα επιβάλλει την εφαρμογή του, με άλλα λόγια το κράτος.
Η προοπτική της αταξικής κοινωνίας όμως δε μπορεί να είναι συμβατή με την ύπαρξη κράτους.

Στο ίδιο σημείο φτάνουμε κι από άλλο δρόμο.
Η έννοια του δικαιώματος έχει κατά βάση αρνητικό περιεχόμενο. Εκφράζει στην ουσία τη διάσταση του είναι σε σχέση με το δέον, το ιδανικό, το οποίο και περιγράφει.
Με άλλα λόγια περιγράφει κάτι που στην πράξη μόνο αυτονόητη κατάκτηση δεν είναι. Για παράδειγμα τα δικαιώματα της γυναίκας υπάρχουν ακριβώς επειδή η ισότητα των δύο φύλων στην πράξη ούτε αυτονόητη είναι, ούτε κατακτημένη.
Αν ήταν δεν θα υπήρχε κανείς λόγος να γίνεται αναφορά σε κάτι αυτονόητο. Όπως πχ δε γίνεται λόγος για δικαιώματα του άνδρα.

Το δίκαιο και το κράτος αποτελούν μια ομολογία της ύπαρξης κοινωνικών αντιθέσεων και συγκρούσεων. Οι αστοί φαντάζονται ότι αυτές οι συγκρούσεις μπορούν να διευθετηθούν εξω-κοινωνικά με ένα είδος σύμβασης, συμφωνίας από τα συμβαλλόμενα μέρη. Εξ ου και τα κοινωνικά συμβόλαια που προτείνουν κατά καιρούς διάφοροι φιλόσοφοι και πολιτικοί ποικίλων αποχρώσεων που δε ξεφεύγουν ωστόσο από το αστικό φάσμα.

Η πιο γνωστή εκδοχή τέτοιου συμβολαίου είναι το κοινωνικό συμβόλαιο του ρουσσώ που παρά το ριζοσπαστικό, προοδευτικό του λόγο η οπτική του δεν ξεφεύγει από τα όρια της αστικής αντίληψης και κοινωνίας.
Η πιο καλτ εκδοχή τέτοιου συμβολαίου είναι το πασοκικό συμβόλαιο με το λαό στα χρόνια του παπατζή. Το οποίο αρνούμαι να πιστέψω ότι δεν είχε ορίζοντά του το σοσιαλισμό και την αλλαγή. Ή έστω το δεύτερο με κατεύθυνση το πρώτο.

Ο κομμουνισμός φυσικά δεν είναι κανενός είδους σύμβαση, μια κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να επιβληθεί, ένα ιδεώδες στο οποίο πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα. Κομμουνισμός είναι η πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση πραγμάτων.
Και μαζί το κράτος (που μπαίνει στο χρονοντούλαπο μαζί με τα υπόλοιπα παλιοπράγματα των ταξικών κοινωνιών), το δίκαιο και κυρίως το έδαφος που τα δημιουργεί και δικαιολογεί την ανάγκη ύπαρξής τους.

Θεωρώ περιττό να επισημάνω ότι αυτή η οπτική δεν υποτιμά την ανάγκη αγώνα για διέυρυνση των δικαιωμάτων και των κατακτήσεων στον καπιταλισμό. Ίσα-ίσα.
Θεωρώ αντιθέτως πιο ενδιαφέρον να πιάσω μια άλλη θέση που συνάντησα σε μια διαμάχη στο διαδίκτυο.

Σύμφωνα με αυτήν αν αρχίσουμε να γυρεύουμε δικαιώματα στο σοσιαλισμό έχουμε υποστεί μια στρατηγική ήττα γιατί έχουμε υιοθετήσει την αστική δικαιική προσέγγιση. Στη συνέχεια εξηγείται μαρξιστικά για ποιο λόγο δεν υφίσταται η έννοια του δικαιώματος στον κομμουνισμό.
Προσέξτε όμως ένα σημείο (λαθροχειρία κατά τη γνώμη μου). Δεν πρέπει να γυρεύουμε δικαιώματα στο σοσιαλισμό.
Όντως έτσι έχουν τα πράγματα;

Υπάρχουν δικαιώματα στο σοσιαλισμό;
Τρέχα γύρευε, σκέφτηκα όταν αναρωτήθηκα πρώτη φορά. Άντε να μπλέκεις τώρα με νομικές έννοιες και δικηγόρους.
Όταν μου το εξήγησαν όμως είδα πως είναι πολύ απλό.

Θυμηθείτε πώς πήγαινε η αλυσίδα στην αρχή.
Το δικαίωμα πηγαίνει μαζί με το δίκαιο και το κράτος. Άρα δε μπορεί παρά να ακολουθήσει τη μοίρα τους.
Και η μοίρα του κράτους στο σοσιαλισμό είναι να απονεκρώνεται.
Δε νομίζω ότι είναι δόκιμο να μιλήσουμε για μισο-δικαίωμα, κατά αναλογία του μισο-κράτους του ένγκελς.
Το σίγουρο ωστόσο είναι ότι δικαιώματα στο σοσιαλισμό υπάρχουν. Απονεκρώνονται μεν, είναι υπαρκτά δε. Και θα υπάρχουν για όσο καιρό αυτό που ορίζουν δεν θεωρείται αυτονόητη κατάκτηση.
Ας δούμε τώρα πού κολλάει αυτό.

Μπορεί να κολλήσει κάλλιστα σε ζητήματα για τη σοβιετική πείρα και την αντίληψή μας για το σοσιαλισμό εν γένει. Πχ στο ακανθώδες ζήτημα της δημοκρατίας, εσω-κομματικής και σοβιετικής και στο δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης.
Κι αν κάποιος θέλει κάτι πιο συγκεκριμένο μπορεί να κολλήσει μεταξύ άλλων στις εκκαθαρίσεις καθώς επίσης και στις περιβόητες δίκες της μόσχας.

Μπορώ να κατανοήσω πολλές προσεγγίσεις πάνω στο θέμα.
Κι αυτές που πιάνουν το ιστορικό πλαίσιο κι αυτές που δεν το πιάνουν. Μέχρι και τη θέση της ανασύνταξης για τις επαναστατικές δίκες της μόσχας.
Είναι κι αυτή μια στάση. Νιώθεται...

Αυτό που δε δέχομαι είναι να γίνεται επίκληση όλου του σκεπτικού που αναπτύχθηκε παραπάνω στο πρώτο μέρος για να πούμε ότι στο σοσιαλισμό δεν υπάρχουν δικαιώματα, άρα δε μπορούμε να μιλάμε και για παραβίασή τους. Γιατί ξεφεύγουμε κι αγγίζουμε τα όρια του προλετκαλτ.
Όμως το θέμα δεν έχει καθόλου πλάκα.

Κλείνω με δυο αντιδιαλεκτικές σκέψεις που είναι κρίμα να λείπουν από τέτοια προβοκατόρικα κείμενα.

Υπάρχουν φορές που νιώθω να είμαστε πιο πίσω κι από το αστικό κεκτημένο.
Το τελευταίο στη θεωρία εκφράζεται συνοπτικά από τη κλασική ρήση του βολταίρου: διαφωνώ κάθετα με όσα λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να τα λες.
Η μαρξιστική τοποθέτηση πάνω στο ζήτημα φιλτραρισμένη από το γόνιμο πρίσμα του συντρόφου με το μουστάκι είναι η εξής:
διαφωνώ κάθετα με όσα λες και θα σε οδηγήσω στο θάνατο αν συνεχίσεις να τα λες.

Ο τρότσκι σε μια κλασική έξαρση γραφειοκρατισμού -που αδιαμφισβήτητα τον διέκρινε όσο ήταν στέλεχος των μπολσεβίκων, άσχετα που μιλούσε μετά για αντιγραφειοκρατική επανάσταση- είχε γράψει ότι το καταστατικό του κόμματος μεταξύ άλλων προστατεύει τα στελέχη του κόμματος από τα μέλη και αντιστρόφως.

Μάλιστα. Εγώ πάλι σε άλλο κόλλησα.
Τα καταστατικά γενικώς υπάρχουν για να ορίζουν δικαιώματα και υποχρεώσεις για κάθε μέλος.
Τη στιγμή που η έννοια του δικαιώματος ορίζει κατ' ουσίαν τη διάσταση ανάμεσα στο δέον και το είναι. Δηλ σε αυτό που πρέπει να γίνει και σε αυτό που γίνεται στην πράξη.
Ενδιαφέρον...

Δικαίωμα, να το σκεφτώ λίγο.