Τα διδάγματα του Οκτώβρη

Η εύλογη απορία όποιου ακούει για πρώτη φορά τα γεγονότα της διάλυσης της σοβιετίας το 91, είναι γιατί δεν κατέβηκε ο κόσμος στους δρόμους να υπερασπίσει το καθεστώς.
Το πώς την εννοεί την ερώτηση ο καθένας, έχει να κάνει με την πολιτική του ένταξη και τον τρόπο σκέψης του για την εσσδ. Ανάλογη με αυτό είναι κι η απάντηση που θα δώσει.

Κάποιοι το παίρνουν αυτό ως απόδειξη πως δεν υπήρξε κανένας σοσιαλισμός στη σοβιετική ένωση.
Αν υπήρχε, ο κόσμος θα είχε κατέβει στους δρόμους να τον υπερασπίσει. Ενώ στην πράξη οι μάζες τήρησαν απέναντι στην παλινόρθωση αυτό που ο λένιν έλεγε ευμενή ουδετερότητα.

Με βάση αυτό το σκεπτικό, αν κάνουμε λόγο για σοσιαλισμό στην εσσδ τον δυσφημούμε ως έννοια. Και παίζουμε -άθελα ή μη- το παιχνίδι όσων λένε ότι ο σοσιαλισμός δοκιμάστηκε και απέτυχε.
Σκεπτικό που το ασπάζονται πολλοί μες στην αριστερά. Ανάμεσά τους δυστυχώς κι ένα κομμάτι κομμουνιστικής αναφοράς -που είναι κι αυτό που μας ενδιαφέρει.

Απ' την άλλη, όσοι ορίσαμε στη ζωή μας να φυλάμε σοβιετίες -βάζω και τον εαυτό μου μέσα- έμπλεοι αμηχανίας ψάχνουμε τον εφιάλτη που μας πρόδωσε. Αλλά τον εφιάλτη που ζούμε απ' το 91 δεν φτάνει η προδοσία να τον εξηγήσει.

Γιατί δε θέριεψε ο γίγαντας τώρα λαός; Τι έκανε ο νέος τύπος ανθρώπου που ζούσε στη σοβιετία; Που έπαιρνε την τύχη του στα χέρια του, έστιβε την πέτρα κι έδενε το ατσάλι;
Όσοι είχαν ταξιδέψει εκεί μετά το 80, είχαν προλάβει ήδη να διαψεύσουν το πρότυπο που φτιάχναμε νοερά για αυτούς τους λαούς. Για τους υπόλοιπους η διάψευση ήρθε πιο οδυνηρή, το 91 με τη διάλυση.

Δεν υπάρχει όμως μόνο αυτή η πλευρά. Ούτε για τους σοβιετικούς, ούτε για τη στάση τους απέναντι στην παλινόρθωση.
Το πρώτο το ξέρουν καλά όσοι γνωρίζουν σοβιετικούς ταβάριτσι. Ή ακόμα κι έλληνες που έχουν ζήσει αρκετά χρόνια εκεί (όπως ο σοβιετικός κυριούλης που έπαιξε άτυπο ρόλο εισηγητή-διερμηνέα στην προβολή του ντοκιμαντέρ για τον οκτώβρη του 93 στην ιατρική. Αλλά και κομιστή του ντι-βι-ντι επίσης, καθώς το οπτικό ντοκουμέντο που είδαμε ήταν δικό του).
Το δεύτερο το μάθαμε το σάββατο, κατά τη διάρκεια της προβολής.

Όποιος είχε στερεότυπα και λειψή γνώση των γεγονότων στη ρωσία έφυγε με καινούριες γνώσεις και κλονισμένα στερεότυπα.
Πολύς κόσμος πχ αγνοεί ότι το μάρτη του 91 έγινε δημοψήφισμα για τη διατήρηση της εσσδ, όπου παρά την αποχή των βαλτικών χωρών, το 76% επί του συνόλου του πληθυσμού τάχθηκε υπέρ της ιστορικής της συνέχειας.
Ήδη όμως ο δρόμος ήταν χωρίς επιστροφή. Το δημοψήφισμα αγνοήθηκε προκλητικά και αποσιωπάται ακόμα και σήμερα.

Το 1993 ήταν χρονιά σκληρών συγκρούσεων. Ο οκτώβρης ήταν απλώς το αποκορύφωμα μιας σειράς γεγονότων που είχαν ξεκινήσει από τις 23 φλεβάρη -ημέρα του κόκκινου στρατού- και κλιμακώθηκαν με την πορεία της πρωτομαγιάς.
Ο κόσμος δεν κατέβηκε να υπερασπίσει απλώς τα αστικοποιημένα σοβιέτ ως κοινοβουλευτικό θεσμό. Είχε καταλάβει τι ήταν αυτό που έχανε και ποιο ήταν το διακύβευμα.
Κατέβηκε στο δρόμο με κόκκινες σημαίες και τα λάβαρα της θρυλικής CCCP με το αστροσφυροδρέπανο.
Το αν θα έπαιρνε την εξουσία, αν θα μπορούσε να την κρατήσει και τι θα κατάφερνε είναι ένα ζήτημα. Το τι ακριβώς ήθελε όμως είναι σαφές, δεν επιδέχεται αμφισβήτησης.

Οι μοσχοβίτες που πήραν μέρος στις συγκρούσεις του οκτώβρη ανέρχονταν σε εκατοντάδες χιλιάδες. Το μόνο που είχε να αντιπαρατάξει απέναντί τους ο γέλτσιν -πέρα από κάτι γραφικές και μάλλον άμαζες συγκεντρώσεις υποστηρικτών του- ήταν ωμή και άμεση βία.
Ο τραγικός επίλογος γράφτηκε με το βομβαρδισμό του κτιρίου του ανώτατου σοβιέτ και την κατάργηση του θεσμού των σοβιέτ.

Τα γεγονότα αναιρούν σε μεγάλο βαθμό τον αρκετά διαδεδομένο μύθο περί αναίμακτης καπιταλιστικής παλινόρθωσης χωρίς αντίσταση. Χωρίς να αναιρούν φυσικά βασικούς προβληματισμούς για το πώς φτάσαμε ως εκεί και για το ρόλο των δυνάμεων που τη δρομολόγησαν. Ή σχετικά με το γιατί η αντίσταση αυτή δεν προβλήθηκε έγκαιρα και δε στάθηκε ικανή να αλλάξει τον ρου της ιστορίας.
Αυτό ήταν και το κυριότερο δίδαγμα από το ντοκιμαντέρ για τα γεγονότα του οκτώβρη. Αλλά όχι το μόνο.

Προσωπικά με προβλημάτισε αρκετά η έννοια της μετάβασης από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό.
Όταν την πρωτοδιάβασα την είχα πάρει περίπου στο ψιλό. Κυρίως επειδή τη βρήκα σε βιβλίο του σάββα μιχαήλ, που λίγα χρόνια πριν έβλεπε στην περεστρόικα την αντι-γραφειοκρατική επανάσταση που έβαζε ως σύνθημα ο τρότσκι (!).
Τις γνώσεις του πάνω στο μαρξισμό τις εκτίμησα. Το πολιτικό του κριτήριο όχι.

Σε κάθε περίπτωση η έννοια της μετάβασης στο σοσιαλισμό έχει νόημα με την έννοια ότι δεν πραγματοποιείται αυτόματα, παρά μόνο μετά από σκληρή ταξική πάλη και με την ανάδειξη του συνειδητού παράγοντα στην παραγωγή και στις κοινωνικές σχέσεις (πχ κεντρικός σχεδιασμός).
Στην αντίστροφη μετάβαση όμως τέτοια στοιχεία δεν υπήρξαν. Τουλάχιστον όχι στην παλινόρθωση στις χώρες του ανατολικού μπλοκ (όπου υπήρξε ταξική πάλη, αλλά η παλινόρθωση πραγματοποιήθηκε βασικά από τα πάνω).
Ο καπιταλισμός δεν οικοδομείται, ούτε χρειάζεται ως κυρίαρχο το στοιχείο του συνειδητού για να υφίσταται. Πηγάζει "αυθόρμητα", καθημερινά από τις κοινωνικές σχέσεις και τη μικρή ιδιοκτησία, όπως ανέλυε ο λένιν.
Δεν είναι απαραίτητο να υφίσταται σε καθαρή κλασική μορφή. Μπορεί κάλλιστα να αναπτυχθεί παρασιτικά και κομπραδόρικα σε συνθήκες αποσύνθεσης και αναρχίας. Όπως ακριβώς αναπτύχθηκε στη ρωσία δηλ.

Ειπωμένη ωστόσο από τον σοβιετικό κυριούλη η ίδια έννοια απέκτησε άλλο κύρος και με προβλημάτισε.
Μεταξύ άλλων συγκράτησα το στατιστικό ότι η αγροτική παραγωγή της ρωσίας στηρίζεται ακόμη και σήμερα κατά το ήμισυ στην συνεταιριστική παραγωγή.
Η κολεκτιβοποίηση ζει και σπέρνει εφιάλτες
(σε μπουχαρινικούς, κουλάκους και εργάτες...).

Μεγάλο ζήτημα προς διερεύνηση παραμένει ο ρόλος των σοβιέτ, πάνω στον οποίο μου δημιουργήθηκαν μια σειρά προβληματισμοί.
Ο γέλτσιν κατάργησε τα σοβιέτ επειδή τον εμπόδιζαν ή επειδή δεν τα ήλεγχε; Με άλλα λόγια ήταν ένα κατάλοιπο του σοσιαλιστικού εποικοδομήματος που έπρεπε πάση θυσία να αντικατασταθεί, ή μπορούσαν να μετεξελιχθούν ομαλά σε αστικό κοινοβουλευτικό θεσμό;
Είναι πανάκεια τα σοβιέτ και τα εργατικά συμβούλια; Έχει νόημα η σοβιετική δημοκρατία χωρίς το κόμμα στην εξουσία;
Σοβιέτ χωρίς μπολσεβίκους, όπως απαιτούσαν οι εξεγερμένοι στην κροστάνδη, ή μπολσεβίκοι χωρίς σοβιέτ, όπως τα ζήσαμε επί στάλιν;

Το κόμμα πιστεύει πως το θέμα αυτό χρήζει περαιτέρω διερεύνησης, μελέτης των ντοκουμέντων του ΚΚΣΕ και της σχετικής βιβλιογραφίας που είναι ελλιπής (!). Ελάχιστο χρέος όλων όσων στηρίζουμε το κόμμα, είναι να του προτείνουμε όσα βιβλία γνωρίζουμε. Ξεκινώντας από αυτό του σοβιετικού κυριούλη για το φαινόμενο της γραφειοκρατίας στην εσσδ.

Μέχρι να συμβεί αυτό, παραμένω πιστός στην -δικής μου επινόησης- ορθόδοξη θέση ότι ο ενεργός ρόλος των σοβιέτ ατόνησε στα πλαίσια της απονέκρωσης του σοσιαλιστικού κράτους και της σοβιετικής δημοκρατίας κατ' επέκταση.
Κι ελπίζω να μην την πάρετε τοις μετρητοίς όπως την προηγούμενη φορά που την έγραψα.

Αντί επιλόγου κάποια στοιχεία για συνδέσεις και συνειρμούς με το σήμερα.

-Το κκρο(ύκου) στην τελική σύγκρουση του οκτώβρη δε συμμετείχε.
Αντιθέτως επέλεξε να συμμετάσχει στις επόμενες εκλογές για το νέο κοινοβούλιο του γέλτσιν. Όπου βγήκε μεν πρώτο κόμμα, αλλά με τη συμμετοχή του νομιμοποίησε τη διάδοχη κατάσταση. Και με την πάροδο των χρόνων έμεινε μόνο να διαμαρτύρεται για τις εκλογικές νοθείες και την παραχάραξη ποσοστών.
Τώρα είναι αργά...

-Αν το λάθος της κομμούνας ήταν ότι δίστασε να πάρει αποφασιστικά στα χέρια της την εξουσία και να ασκήσει βία, το λάθος των εξεγερμένων μοσχοβιτών το 93 ήταν μάλλον το αντίθετο.
Η πρωτοπορία έκρινε λανθασμένα ότι υπήρχε επαναστατική κατάσταση και βιάστηκε να δώσει το τελικό χτύπημα στο καθεστώς οπλίζοντας τον κόσμο. Μετέφερε έτσι την υπόθεση από το πολιτικό πεδίο όπου ο γέλτσιν υστερούσε σαφώς, στο στρατιωτικό όπου η υπεροχή του μέθυσου και των υποστηρικτών του ήταν συντριπτική.
Η ένοπλη βία είναι απαραίτητο να στηρίζεται από αντίστοιχη πολιτική δύναμη. Αλλιώς είναι καταδικασμένη να αποτύχει.
Η ανυπομονησία σε τέτοιες περιπτώσεις είναι ο χειρότερος σύμβουλος. Ανεξαρτήτως προθέσεων.

-σ.σ.: κάθε αναγνώστης ευθύνεται αποκλειστικά για τα συμπεράσματα και τους συνειρμούς στους οποίους οδηγείται.