Περί τακτικής συγκυρίας

Ένας αρκετά συχνός και διαδεδομένος μικρο-αστικός πολιτικός μύθος για το κόμμα είναι ότι συγχέει την τακτική με τη στρατηγική και καταλήγει να τις ταυτίζει παραπέμποντας τα πάντα στο σοσιαλισμό, ο οποίος περιγράφεται συνήθως στο ίδιο παραμύθι, ως δευτέρα παρουσία –κατά συνέπεια δεν έχομε παρά να προσευχόμαστε να έρθει σύντομα η βασιλεία των ουρανών, όπου θα εφοδεύσουμε, αντί να παλεύουμε για να τα καταφέρουμε στο επίγειο παρόν.

Αυτά βέβαια είναι περισσότερο για εσωτερική κατανάλωση, καθώς δεν υπάρχει κανένας χώρος (επαναστατικός ή ρεφορμιστικός) στοιχειωδώς σοβαρός και αξιόλογος που να μην παλέυει με όσες δυνάμεις διαθέτει για τα άμεσα καθημερινά ζητήματα στο εργατικό κίνημα και μια σειρά άλλα μέτωπα, όπως αυτά μπαίνουν πχ στο πλαίσιο πάλης του παμε. Τα οποία προφανώς δεν ταυτίζονται με το πρόγραμμα του κκε για το σοσιαλισμό –που όπως φαίνεται στις θέσεις του συνεδρίου με το προσχέδιο, είναι εκτενές και σχεδόν εξαντλητικό. Και τα οποία παλεύονται με επιμονή και συνέπεια, αντίθετα με εκείνες ακριβώς τις δυνάμεις που κατεξοχήν προβάλλουν μίνιμουμ προγράμματα με άμεσα αιτήματα ως βάση συμφωνίας και συνεργασίας –βλέπε πχ τη στάση των συνδικαλιστών που πρόσκεινται πολιτικά στο σύριζα στους ιδιωτικούς υπαλλήλους, το φάρμακο και τις ασφαλιστικές, όπου υπέγραψαν μείωση συλλογικών συμβάσεων προφανώς για την ανακούφιση των εργαζομένων από την κρίση.

Εάν λοιπόν κάποιος ισχυρίζεται ότι το κόμμα υποτιμά το κομμάτι της τακτικής και δεν παλεύει επιμέρους τακτικούς στόχους, ο ισχυρισμός αυτός είναι ψευδής και εκ του πονηρού. Αυτό που θα μπορούσε αντιθέτως να ισχυριστεί είναι ότι η τακτική του κκε δεν τον βρίσκει σύμφωνο, τη θεωρεί ελλιπή και αναποτελεσματική και να προκρίνει μια άλλη που να υπηρετεί καλύτερα τον στρατηγικό στόχο –αν υποθέσουμε ότι συμφωνούμε σε αυτό, που δεν είναι ακριβώς δεδομένο, κι όσο απλό φαίνεται- φέρνοντας πιο κοντά τη μετάβαση και το επαναστατικό άλμα.

Δίπλα σε αυτό μπορεί να ανοίξει και μια άλλη συζήτηση για το αν και κατά πόσο είναι εφικτοί και πραγματοποιήσιμοι αυτοί οι τακτικοί στόχοι. Κι αυτή η συζήτηση δεν πρέπει να γίνει γενικά και αφηρημένα, αν δηλ δέχεται κανείς γενικά από θέση αρχής επιμέρους μεταρρυθμίσεις, αλλά συγκεκριμένα, δηλ μαρξιστικά. Κατά πόσο είναι εφικτός ο άλφα ή βήτα στόχος (πχ αναδιανομή πλούτου) στη σημερινή φάση του καπιταλισμού, με ποιο σκεπτικό μπαίνει και με ποια πολιτική γραμμή μπορούν να κερδηθούν μερικές κατακτήσεις για τους εργαζόμενους.

Σε τι ακριβώς συνίσταται όμως ο ρόλος και η σημασία της τακτικής; Κατά την προσωπική μου αντίληψη, η τακτική ενός κόμματος πρέπει να υπολογίζει και να καθορίζεται από δύο βασικούς παράγοντες. Αφενός την τακτική συγκυρία και τις αντικειμενικές συνθήκες, αφετέρου τον υποκειμενικό παράγοντα και τη συνείδηση του κόσμου.

Το βασικό χαρακτηριστικό της σημερινής συγκυρίας είναι η κρίση. Συνεπώς κάθε επαναστατική τακτική, πρέπει να παίρνει θέση σε αυτό και να απαντά συγκεκριμένα στο ερώτημα: ποια είναι η διέξοδος από την κρίση από τη σκοπιά της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων; Μια απάντηση που δε θα μένει στην επιφάνεια και τα συμπτώματα, στην απαραίτητη πάλη για την ανακούφιση του λαού από τις συνέπειες της κρίσης, αλλά θα αντιμετωπίζει από τη ρίζα του το πρόβλημα και τη γενεσιουργό αιτία του.

Αν απαντήσουμε λοιπόν με βάση αυτό το κριτήριο, θα καταλήξουμε στο ότι φιλολαϊκή έξοδος από την κρίση, σημαίνει αναπόφευκτα «έξοδος» και από το σύστημα που γεννά νομοτελειακά τις οικονομικές κρίσεις, όπως το σύννεφο τη βροχή, και τις φορτώνει στις δικές μας πλάτες, για να επιβιώσει μια χούφτα μονοπωλίων κι εκμεταλλευτών. Με άλλα λόγια το τακτικό αίτημα για έξοδο από την κρίση ταυτίζεται με το στρατηγικό στόχο της υπέρβασης του καπιταλισμού και των αδιεξόδων του και της επαναστατικής μετάβασης στο σοσιαλισμό.

Αλλά μήπως αυτό αποτελεί ασυγχώρητο σεχταρισμό και σύγχυση των απαραίτητων τακτικών ελιγμών με τη στρατηγική καθαρότητα; Όχι σύντροφοι, δεν είναι σεχταρισμός, αλλά απλά μαθήματα διαλεκτικής. Αν η τακτική και η στρατηγική συνδέονται με μια διαλεκτική αντιθετική σχέση, τότε οι δυο πόλοι διατηρούν τη σχετική τους αυτοτέλεια, αλλά στις κρίσιμες καμπές μπορεί να συγκλίνουν και να τείνουν να ταυτιστούν. Κι αυτό αποτελεί ταυτόχρονα ευλογία και κατάρα για το κίνημα.

Ευλογία γιατί η εποχή απαιτεί συνολικές προτάσεις και λύσεις, και το στρατηγικό πρόταγμα του σοσιαλισμού δε μπαίνει βάση των φλογερών μας επιθυμιών και των επαναστατικών μας ονειρώξεων, αλλά τίθεται εκ των πραγμάτων στο προσκήνιο, ως αντικειμενική αναγκαιότητα και εναλλακτική στη βαρβαρότητα της καπιταλιστικής κρίσης. Γίνεται φανερό με άλλα λόγια αυτό που είπε πολύ γλαφυρά κι ο αθερίδης: θα κάτσουμε να τον πιούμε, αλλιώς όλοι (πρέπει να κάνουμε αυτό που λέει το) κουκουέ.

Αλλά ο έλληνας είναι γερό ποτήρι. Θα κάτσει να τον πιει! Κι έτσι ερχόμαστε στον υποκειμενικό παράγοντα και το δεύτερο σκέλος της κατάρας. Γιατί δεν είναι ντετερμινιστικά προκαθορισμένο ότι η κρίση επιφέρει αυτομάτως ραγδαία ριζοσπαστικοποίηση των λαϊκών συνειδήσεων –παρά τον κλασικό ανιστόρητο αφορισμό ότι είναι πρωτάκουστο εν μέσω κρίσης ένα κομμουνιστικό κόμμα να μη μπορεί να αυξήσει τη δύναμή του –που για αυτούς μετριέται πάντα με κοινοβουλευτικούς όρους.

Ενώ αναπτύσσονται αγωνιστικές διεργασίες, η ένταση, η συνέχεια και κυρίως η στόχευσή τους παραμένουν αναντίστοιχες με τη συγκυρία και τις απαιτήσεις της. Ναι μεν οι αντιθέσεις οξύνονται, εντείνεται η προλεταριοποίηση, σπάνε παραδοσιακές συμμαχίες της αστικής τάξης με τα μεσαία στρώματα, κι αφαιρείται το αντικειμενικό έδαφος καλλιέργειας αυταπατών κατά το προηγούμενο διάστημα· αλλά οι παγίδες και οι αυταπάτες συνεχίζουν να υπάρχουν με άλλη μορφή. Υπάρχει απογοήτευση, εξατομίκευση, εξαθλίωση, φόβος, ο κίνδυνος του φασισμού, κτλ.

Το ζητούμενο λοιπόν είναι να επεξεργαστούμε εκείνα τα συνθήματα και την τακτική που θα ανεβάζουν το επίπεδο της μέσης συνείδησης του κόσμου και της πολιτικοποίησης των αγώνων του και της σπασμωδικής, ανοργάνωτης αντίδρασής του. Και αυτό δεν επιτυγχάνεται μόνο με τη συνεχή αφηρημένη επίκληση αυτής της πολιτικοποίησης (που πρέπει να έρθει μέσα από την πείρα του ίδιου του κινήματος) και τη σκέτη επανάληψη της αναγκαιότητας του σοσιαλισμού, γιατί η συνείδηση του κόσμου δε βρίσκεται ακόμα σε αυτό το επίπεδο. Ούτε όμως και με τους πάγιους τακτικισμούς κάποιων χώρων, που πέφτουν στο επίπεδο αυτής της συνείδησης, την κανακεύουν και σέρνονται πίσω της (στις διάφορες αυθόρμητες εκδηλώσεις της με όλα τα ίχνη του ανώριμου χαρακτήρα της) βαυκαλιζόμενοι ότι την επηρεάζουν.

Με άλλα λόγια ο κόσμος δε συγκινείται και δε συνειδητοποιείται αυτόματα, επειδή θα ακούσει και μόνο την πρότασή μας για την λαϊκή εξουσία, ή για ένα μίνιμουμ πρόγραμμα συνεργασίας και τα μεταβατικά αιτήματα γύρω απ’ το χρέος. Ο κόσμος θα πειστεί από αυτόν που θα σταθεί δίπλα του στην πράξη και θα οργανώσει την αντίσταση και τον αγώνα. Και μέσα σε αυτόν θα αλλάξει έμπρακτα κι η δική του «στάσιμη» συνείδηση, θα ξεπεράσει το φόβο και τα κολλήματά του. Και είναι με αυτή την έννοια που βρίσκει ισχύ η περίφημη φράση του βλαδίμηρου ότι ένα πραγματικό βήμα του κινήματος στην πράξη αξίζει πολύ περισσότερο από μια προγραμματική απόφαση.

Σωστά; Και ναι και όχι. Αυτή είναι μόνο η μισή αλήθεια. Γιατί η πολιτική γραμμή δεν είναι εντελώς αδιάφορη κι άσχετη με την τελική έκβαση ενός αγώνα, τη ζύμωση των συνειδήσεων και την αποτελεσματικότητα της τακτικής μας. Με αυτή την έννοια λοιπόν είναι αναγκαία και αναντικατάστατη η ιδεολογική ζύμωση στην εργατική τάξη και τους οργανισμούς τους, για την εναλλακτική της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Είναι απολύτως σωστή η διαρκής προτροπή στο λαό να βγάλει επιτέλους πολιτικά συμπεράσματα (όσο κι αν ακούγετι κλισέ ή κωμική πολλές φορές), γιατί δεν είναι η πολιτική πείρα που του λείπει, αλλά η συνεκτική σκέψη και το κριτήριο για να την αξιολογήσει σωστά και να την οδηγήσει στις τελικές της συνέπειες.

Παράλληλα οι επαναστάτες πρέπει να αναπτύσσουν σωστό αισθητήριο, να πιάνουν το σφυγμό των μαζών και να διερμηνεύουν τις διαθέσεις τους, να είναι ευέλικτοι και να δοκιμάζουν πολλά μέσα, συνθήματα, μέτωπα, τρόπους δράσης. Μα πάνω απ’ όλα να μπορούν να ξεχωρίζουν το κύριο στην εκάστοτε συγκυρία. Κι αυτό στη δοσμένη περίοδο, σε ό,τι αφορά τον υποκειμενικό παράγοντα, δεν είναι άλλο από το απόστημα της λογικής της ανάθεσης.

Τα παραπάνω σημεία αποτελεούν και το βασικό κριτήριο για να αξιολογήσουμε την τακτική και τη στρατηγική του καθενός. Με αυτά τα δεδομένα λοιπόν, κατά τη δική μου αντίληψη, το βασικό στοιχείο στη σημερινή πολιτική του κουκουέ δεν είναι μια απλή, στείρα επανάληψη του σοσιαλισμού, λες και είναι κάποιο ξόρκι που θα σπάσει τα μάγια και θα γκρεμίσει τα τείχη του καπιταλισμού. Αλλά το σπάσιμο αυτής ακριβώς της ανάθεσης. Η προτροπή στον κοσμάκη να πάρει την κατάσταση στα χέρια του, να διεκδικήσει την εξουσία κι ένα άλλο δρόμο ανάπτυξης. Να μην περιμένει τίποτα από μια κυβέρνηση, ακόμα κι αν ήταν μια κυβέρνηση κουκουέ, που δε θα είχε τίποτα άλλο πέρα από τους κοινοβουλευτικούς συσχετισμούς.

Το κουκουέ δηλ κάνει κάλεσμα στον κόσμο και τον θέτει προ των ευθυνών του. Και αν κάποιοι το εκλαμβάνουν αυτό ως αφ’ υψηλού τελεσίγραφο, πρέπει να τους πούμε πως το τελεσίγραφο, πρέπει να τους πούμε πως το τελεσίγραφο αυτό δεν είναι δική μας εφεύρεση, αλλά έχει τεθεί εκ των πραγμάτων από την ίδια την ιστορία. Γιατί σήμερα μπαίνει περισσότερο επιτακτικά από ποτέ το δίλημμα: σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα.

Κι όχι μεταρρύθμιση ή βαρβαρότητα, όπως θα πίστευαν κάποιοι. Εκτός κι αν εκ παραδρομής εννοούσαν το δίλημμα μεταρρύθμιση ή επανάσταση, στο οποίο επίσης είχε απαντήσει η ρόζα στον καιρό της ρητά και κατηγορηματικά. Καθείς εφ ω ετάχθη λοιπόν. Αλλά αυτά θα τα δούμε στο δεύτερο μέρος, σε κάποια άλλη ανάρτηση, στο άμεσο μέλλον.